Хабаршысы №4(5), 2010

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
140 
етіп, оның мәнін түсінбейтіндер де баршылық. И. Гете: "біліп қана қою аз, сол білгенді 
іске  қолдана  білуің  керек,  ниеттену  ғана  аз,  сол  ниетіңді  іске  асыруың  керек" 
деген.


.
232
231
,
1
бб

 
  
Қазақстан Республикасы, ӛзінің тәуелсіздігін жариялағаннан кейін, қоғамның сан 
қырлы  басқа  салаларымен  қатар  білім  беру  саласында    реформалауға  кірісті.  Бұдан 
елімізде  білім  саласының  деңгейі  бұрын  тӛмен  болды  деуге    болмайды.  Қазақстан 
Республикасы  Конституциясының  12  бабында  заңдар  мен  халықаралық  шарттарға 
байланысты,  шетелдіктер  мен  азаматтығы  жоқ  адамдардың,  сондай-ақ  елімізде 
тұрақты қоныстанған шетелдіктердің білім алуды жүзеге асыра отырып, құқықтар мен 
бостандықтар пайдаланылады және міндеттер атқарылады. 


.
10
,
2
б  
«Білім  туралы»  заңы  осы  заң  білім  беру  саласындағы  қоғамдық  қатынастарды 
реттейді,  осы  саладағы  мемлекеттік  саясаттың  негізгі  ұстанымдарын  айқындайды. 
Онда жалпы ережелер, білім беру ұйымдарын басқару, білім беру бағдарламалары мен 
білім  деңгейлері,  білім  беру  жүйесін  басқару,  білім  беру  қызметінің  субьектілерін, 
әлеуметтік  кепілдіктері,  білім  беру  саласындағы  халықаралық  қызметі  және 
т.б.нәрселер  "Білім  туралы"  Заңның  68  —  бабында  анықталған.  Білім  беруді  дамыту 
тұжырымдамасы мемлекеттік тәуелсіздікті қалыптастыру мен нығайтудың, елдің даму 
негізін  құрайтын  Қазақстан  Республикасының  білім  беру  жүйесін  дамытудың 
мақсаттары  мен  міндеттерін,  құрылымы  мен  мазмұнын  және  басты  стратегиялық 
бағыттарын  айқындайтын  ғылыми  теориялық,  әдіснамалық  құжат  болып 
табылады.


.
5
,
4 б  Білім беру жүйесінің басты міндеттері ұлттық және жалпы азаматтық 
құндылықтар,  ғылым  мен  тәжірибе  жетістіктері  негізінде  жеке  адамды 
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы білім алу үшін 
кажетті  жағдайлар  жасау  деп  атап  кӛрсетілді.  Білім  беру  педагогика,  психология, 
философия,  тарих,  экономика,  әлеуметтану  секілді  ғылымдар  қатарын  зерттеудің 
объектісі мен пәні болып табылады.  
Білім  беру  әлеуметтануы  —  білім  жүйесін  әлеуметтік  институт  ретінде  және 
оның  қоғаммен  ӛзара  әрекеттестігін  зерттейтін  ғылыми  пән.  Мұнда  білім  жүйесінің, 
(мектептің,  кәсіби  және  жоғары  білім  беру  орны),  оқытушы  мен  оқушы  арасындағы 
ӛзара  қатынастардың,  мектеп  пен  сыныптары  ішіндегі  байланыстардың  мәселелерін 
анықтайды.  Сонда  білім  беру  әлеуметтануының  саласы  педагогикалық  әлеуметтану 
саласын қалыптастырады.  
Білім  беру  жүйесі  —  әлеуметтік  институттың  ең  маңыздыларының  бірі.  Қазіргі 
қоғамда  әлеуметтенудің  шешуші  құралы  білім  жүйесі  болып  табылады.  Білім  беру 
жүйесі  ӛзінің  маңыздылығы,  мазмұны,  кӛлемі  жағынан  қоғам  ӛмірінде  шешуші  рӛл 
атқарады. Білім жүйесінің басты сатылары: мектепке дейінгі тәрбие беру жүйесі, орта 
білім,  кәсіби-техникалық  білім,  жоғарғы  арнайы  білім,  жоғары  оқу  орнынан  кейінгі 
кадрларды  қайта  даярлау  мен  біліктілікті  үздіксіз  жоғарлату  жүйесі.  Білім  беру 
әлеуметтануы  білім  жүйесінің  кӛрсетілген  әр  деңгейінің  әлеуметтік  мәселелерін 
зерттейді.  
Мектепке дейінгі мекемелердің адам тәрбиесінің, оның еңбекқорлығы мен басқа 
қасиеттерінің  негізін  қалау  процесінде  маңызы  зор.  Қоғамның  маңызды 
институттарының  бірі  ретінде  мектепке  дейінгі  мекемелердің  әлеуметтік  қызметтерін 
былай бӛліп кӛрсетуге болады. 

 
Жас баланың тән және психологиялық денсаулығын қорғау және нығайту; 

 
Балалардың  білім  алуға,  жан-жақты  дамуға  және  мектепте  оқуға  жалпы 
мәдени психологиялық құқығын жүзеге асыру; 

 
Құрдастары ортасында әлеуметтік мінезін қалыптастыру; 
Мектептегі оқытудың, тек балалардың жартысын ғана қамтитын мектепке дейінгі 
тәрбиеден айырмашылығы, мектептің баршаға ортақтығында. Мектеп балаларға  және 
жас  буынға  ӛмірлік  жол  кӛрсететін  орда.  Осы  қоғамда  мектеп  деңгейі  мен  бағыты, 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
141 
сонымен бірге білімнің мақсаты мен міндеті  бойынша жіктелген. Ол табиғи талапты, 
бейімділікті,  қабілеттілікті,  жан-жақты  қызығушылықты,  ӛнегелі  тәрбие,  саналы 
тәртіпті  нығайтады,  қоғамның  талабын  орындауға  үйретеді.  Мектеп  бітірушісі 
осылардың  негізінде  кәсіби  білімнің  немесе  жоғары  білім  беру  салаларының  біріне 
тоқталады. 
Кәсіби  білімді,  кәсіби  техникалық  және  жоғары  маман  алуды  зерттеу  үлкен 
мәселе. Кәсіби техникалық  дайындық әр түрлі  шығындарға қарамастан, білім алудағы 
маңызды арна болып қала береді. Білім беру әлеуметтануы үшін  білім алушылардың 
білім алу деңгейі, оқытудың тиімділігі, оның мамандық жоғарлатудағы рӛлі мен халық 
шаруашылығындағы мәселелер маңызды болып табылады. 
Жоғары білім беруге келетін болсақ, әлеуметтануда жастарды оқыту, әлеуметтік 
мәртебесін  анықтау,  болашақтағы  ересек  ӛмірге  мүмкіндігінше  баға  беру,  қоғамдағы 
субъективті  талпыныс  пен  объективті  қажеттілігіне  сәйкестену  істерін  талдау, 
дайындықтың  сапасы  мен  тиімділігін  анықтау  маңызды  мәселелерге  жатады.  Қазіргі 
жағдайда  жоғары  білім  беру  сапасын  зерттеу  студенттердің  академиялық  үлгерімін 
ғана емес, сонымен бірге талапкерлер мен студенттердің үлгерімін (білім деңгейі, жеке 
тұлғалық  қасиеттері  және  т.б.),  оқыту  құралдарының  сапасын  (оқытудың  жаңа 
технологияларынан  қол  үзбеу,  компьютерлендіру  және  т.с.с.),  педагогикалық 
персоналдың деңгейін (оқытушылар құрамы, ғылыми атағы бар оқытушылардың саны) 
және  басқа  кӛрсеткіштерін  талдайды.  Әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  ену  педагогика 
теориясы  мен  оқу  тәрбие  үрдісіндегі  елеулі  ӛзгерістерге    байланысты:  білім  берудің 
мазмұны  жаңарып,  жаңа  кӛзқарас,  басқаша  қарым-қатынас,  ӛзгеше  менталитет 
қалыптасуда.  Қазақстандағы  білім  беру  жүйесі  қазір  ӛзінің  элементтері  мен 
буындарына  қатысты  негізгі  ӛзгерістерді  бастан  кешіруде.  Мемлекеттік  оқу 
орындарымен  бірге  жеке  меншік  оқу  орындары  пайда  болды.  Дәстүрлі  бұқаралық 
мектеппен бірге сыныптар мен пәндерді тереңдетіп оқытатын лицейлер, гимназиялар, 
колледждер,  арнайы  мамандандыру  мектептері  пайда  болды.  Тегін  білім  беру  жүйесі 
мен  қатар,  барлық  буындарда  бала-бақшадан  университетке  дейін  ақылы  білім  беру 
қалыптасты.  Білім  беру  әлеуметтануының  әлеуметтік  саясат  мәселелерін  жүзеге 
асырудағы  міндеттері:  білімнің  әртүрлі  қызметтерін  оңтайландыру,  әртүрлі  салада 
(ӛндірісте,  ғылымда,  мәдениетте,  басқаруда)  оның  тиімділігін  арттыру  істеріне 
ұсыныстар  беру.  Сондай-ақ,  жалпы  қоғам  дамуында  оның  адам  факторын  белсенді 
етудегі  рӛлін  анықтайды.  Егер  дәстүрлі  қоғамдарда  білім  беру  жекелей  әсер  етуі 
арқылы шеберден оқушыға, үлкеннен кішіге ӛтіп отырса, онда қазіргі қоғамда жалпыға 
бірдей  қалыпты,  ресми  түрде  білім  беру  іске  асырылып  отыр.  Бұл  әрине,  білім  беру 
жүйесін  қоғамның  барлық  мүшелерінің  әлеуметтену  факторына  және  құралына 
айналдырады.  Білім  берудің  қоғам  дамуындағы,  экономиканың  жоғары  бәсекеге 
қабілеттілік  пен  ұлттық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етудегі  рӛлін  түсінген  мемлекеттер 
бүгінде ӛз білім беру жүйелерінің осал жерлерін анықтау арқылы тиісті реформаларды 
жүзеге  асыруға  бет  алды.  Әр  мемлекетте  мұндай  реформалар  олардың  білім  беру 
саласындағы  саясатына  байланысты  әр  түрлі  жолдармен  жүзеге  асады.  Бүгінгі 
жаhандану  мен  нарықтық  қатынастар  жағдайында  білім  беру  сапасы  бірқатар  жаңа 
сипаттамаларға ие болып отыр.  
Елімізде  білім  беру  жүйесінде  мынадай  ӛзгерістер  пайда  болды.  Бұлар:  Ұлтық 
бірыңғай  тестілеу  (ҰБТ),  «Интерактивті  тақтаның»  мектептерге  қойылуы, 
мектептердің  әлемдік  дерекнамалық  жүйеге  (INTERNET-ке)  қосылуы,  12  жылдық 
жалпы орта білім беру жүйесіне кӛшу. Қазіргі кезеңде 12 жылдық мектеп халықаралық 
білім  беру  стандартына  сәйкес  келу  болып  табылады.  Еуропа  кеңесінің  (1992  ж.) 
Декларациясында кӛрсетілгендей 12 жылдық білім беру әлемдік білім кеңестігінде 136 
елде  жүзеге  асырылуда.  12  жылдық  орта  білім  беру  тұжырымдамасының  мақсаты  — 
12  жылдық  мектеп  жағдайында  Қазақстан  Республикасының  жалпы  орта  білім  беру 
жүйесін жаңарту жолдары мен дамыту стратегиясын айқындау. Бүгінде Қазақстанның 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
142 
жоғары  білім  беру  жүйесін  қалыптастырудағы  басты  бағыт  —  әлемдік  білім  беру 
кеңістігіне кірігу. Кірігу процесі негізінен, халықаралық стандарттарды енгізу арқылы 
жүзеге  асырылады.  Бүгінгі  күнге  кредиттік  технология  мен  үш  сатылы  білім  беру 
жүйесіне альтернатива жоқ. Алайда, жаңашыл элементтерді Қазақстанның қалыптасып 
келе  жатқан  білім  беру  жүйесіне  енгізу  бірте-бірте  жүзеге  асырылуы  қажет. 
Жоғарыдағы  мәселелермен  қатар  сапалы  оқулықтар  даярлау  жауапты  мәселе  болып 
отыр.  Оқу  жоспарын  білім  Министрлігі  бекітеді,  бұл  заңды  нәрсе.  Қорыта 
айтатынымыз Республикада   білім саласында сан-қырлы  жұмыстар іске асырылды.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Күнхожаев Н.Р., Найзағараева Е.К. Социология: Оқу құралы. — Алматы: Қаз 
Мем Қыз ПИ, 2005. — 244 б. 
2.
 
Қазақстан  Республикасының  Конституциясы:  Қазақстан  Республикасының 
2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен ӛзгертулер мен толықтырулар енгізілген 
ресми мәтін. — Алматы: Жеті жарғы, 2007. – 136 бет. 
3.
 
Қазақстан  Республикасындағы  білім  туралы  заңнама.  Заң  актілерінің 
жиынтығы. — Алматы: ЮРИСТ, 2009. — 240 б. 
4.
 
Қазақстан жоғары мектебі, №1, 2004 Қазақстан Республикасының 2015 жылға 
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. 
5.
 
Әлеуметтану. 2 кітап: Оқулық /Жалпы ред. басқ. М.М. Тәжин. –Алматы: Қазақ 
университеті, 2005. — 268 б. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  білім  беру  жүйесінің  мақсаттары  мен  міндеттерінің  әлеуметтік 
жақтарының қазіргі кездегі ӛзгеруімен дамуын кӛрсетеді.  
 
РЕЗЮМЕ 
В статье поднимаются социальные вопросы целей и задач системы образования. 
 
 
 
 
ӘЛЕУМЕТТІК МӘДЕНИ БІЛІКТІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТРУҒА АРНАЛҒАН 
МӘТІНДІК МАТЕРИАЛ 
 
Камбарова З. Ж. –магистрант (Алматы қ., ҚазХҚжӘТУ) 
 
Әлеуметтік  мәдениеттің  негізгі  ақпарат  кӛзі  болып  оқу  саналады. 
Е.Н.Сафонованың  пікірі  бойынша  оқу  ӛнері  ақпараттық  академиялық  біліктілікті 
дамытатын  жүйелі  негізі  болып  табылады.  Дәл  осы  біліктіліктер  адамның  ақпарат 
әлемінде  бағыт  бағдар  алуына,  автономиялы  білімділік  тұжырымдамалар  жасауына 
кӛммектеседі.  Олардың  барлығы  тұлғаның  жеке  қажеттілігіне  үздіксіз  білім  беру 
жүйесіндегі  кӛптеген  үлгілірмен  дәстүрлі  оқу  формалары  және  қашықтықттан 
оқытудың  беретін  мүмкіндігін  ескереді.  Мемлекеттік  оқу  стандарты  бойынша 
стденттер  мәтіндердің  әртүрлі  функциональды  түрлерімен  танысу  қажет: 
прагматикалық  (болжау)  ақпараттық,  ғылыми-әдеби,  ғылыми-танымал,  кӛркем, 
поэезиялық,  прозалық,  тағы  да  газет  журналдардағы  материалдар,  кітаптардан 
үзінділер,  студенттерге  мәдениет  саласында  саясатта  күнделікті  ӛмірде,  ӛмірден 
ақпарат  беретін,  ақпараттық  анықтама  мәтіндер  (интернет  жүйесіндегі  материалдар, 
жарнамалар,  саяси  –  қайраткер  сӛзінің  үзіндісі,  ғылым  және  ӛнер  сласы, 
энциклопиядалық анықтамалар) беріледі. 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
143 
Оқып  жатқан  тілдің  мәдениетін  меңгерде  маңызды  роль  атқаратын  аутентті 
мәтіндік  материалдар  жатады,  олар  сол  тілдің  әлемдік  бейнесін  кӛрсете,  сол 
мәдениеттің ӛнімі болып табылады. 
Аутенттік  мәтіндерге  газет  мақалаларын,  брошюроларды,  авиа  және  темір  жол 
билеттерін,  хаттарды,  жарнамаларды  радиодан  және  теледидардан  берілетін 
жаңалықтармен хабарламаларды және т.б. жатқызамыз. Е.Н.Соловова бұл матриалдар 
оқып  жатқан  тіл  иесінің  шынайы  ӛмірінен  алынған  және  студенттерге  арнайы 
дайындалмаған. Е.Н.Слоловованың пікірінше негізгі мәләметті (фактіні) бӛліп алатын 
болсақ  шет  тілінде  оқуды  ұйымдастыру  үшін  мәтінмен  мен  жұмыс  істеудің  жалпы 
және  негізгі  технологияларын  қалыптастыру  қажет.  Бұл  технологиялар  міндетке 
жетуге  залалын  тигізбесе,  таныс  емес  сӛздерге,  қажетті  мағыналық  ақпаратты 
ерекшелеп  алу  және  болжау  кілтті  сӛздер  арқылы  оқу,  сӛздікпен  жұмыс  істеу, 
түсініктемелермен  сілтемелерді  қолдану,  мәтінді  байланыстыру  және  тасымалдау 
(жеткізу)  біліктіліктері  жатады.  Е.Н.Соловованың  мақаласында  материалдарға  сүйене 
отырып  біз  оқу  мәтіндерін  іріктеу  кезінде  тақырыпқа  және  мәселеге  байланысты 
талаптарға бағынуымыз қажет:  
- Тілдік және сӛйлеу дағдысы мен біліктіліктерін қалыптастыруға бағытталған; 
-  Студенттердің  білімдік  деңгейіне,  қызығушыларына,  мүмкіндіктеріне, 
танымдық (когнитивтік) ақпаратты аналитикалық деңгейлеріне сәйкес келу; 
- Мәдениет аралық қарым-қатынас кезінде олардың, үйлесімді (адекватты) сәйкес 
қоғамдануына 
мүмкіндік 
жасау. 
Әртүрлі 
әлеуметтік 
мәдени 
біліктілікті 
қалыптасытрудағы  тқырыптардағы  мәселелі  мәтіндерді  таңдап  алу,  тек  қана  берілген 
сұрақ  бойынша  нақтылы  ақпарат  беріп  қоймай  және  жеке  тұлғалықӛзін-ӛзі  дамыту 
біліктілігін арттыратын мағыналы, сӛйлеу тіреуші болады. (7)` 
Мәселелі мәтіндер жеке тұлғаны тәрбиелеу сияқты, маңызды міндетті атқарады. 
Сонымен  елттанымдық  материалды  оқытушының  ұсынысы  бойынша  ұқыптылықпен 
іріктеліп  алынуы  қажет.  Сол  елдің  «стереотипі»  туралы  ғана  әңгімелемей, 
аудиториның  жас  және  тілдік  ерекшеліктеріне  қарай  қызықты  тақырыптар  енгізуге 
болады.  Осылайша  оқытушы  студенттердің  қызығушылығын  басқарып  отыратын 
қосымша күш алады. Оған материалдардың аутенттік динамикалық осы ӛмірге сәйкес 
және оқып жатқан топтың тілдік  деңгейін ескере, таңдалса тиімділігі жоғары болады. 
Студенттер  тек  мұғалімді  ғана  тыңдап  қана  қоймай,  ӛздері  де    оқу  үрдісіне  белсенді 
қатысуы қажет (7).  
Елтанымдық  мазмұндағы  мәтінді  оқудың  мақсаты  кӛз  жүгірте  оқу,  таныса  оқу, 
зерттей  оқу  біліктіліктерін  қалыптастыра  нақты  бір  сӛйлеу  міндетін  шешу  үшін 
қажетті  ақпартты  алуды  үйрету.    Тағы  бір  маңызды  мәселе  –  мәтіннің  әдістемелік 
ақпараты  мен  мәтіннің  сипаты  студенттерге  тек  мұғалімнің  қатысымен  оқуға 
мүмкіндік бермей, сонымен қатар ӛзіндік зерттеу жұмысы ретінде жеке немесе шағын 
топтарды  жұмыс  істеуіне  себепкер  болу  қажет.  Н.В.  Барышников      -    мәселелі 
қатысымдық  тапсырмасы  бар  мәтіндік  материалды    қолданудың  маңыздылығы 
студенттердің  оқылған    мәтіннен  керекті  ақпаратты  біліп  алу  біліктілігін  дамытады. 
Оларды  қолдану  оқудың  жоғарғы  нәтижесіне  жеткізеді  де  студенттердің  оқыған 
мәтінді  тереңінен  түсінуге  мүмкіндік  береді.  Мәселелі  сипаттағы  тапсырмаларды 
орындау  кезінде  студенттер  міндетті  түрде  анықтама  әдебиетіне  сүйенеді.  Сонымен 
бірге олар лексикалық қорды дамыта отырып шет тіліндегі мәтіндермен жұмыс істеуде 
ӛзінің  біліктілігіне  сүйенуге  дағдыланады.  Шет  тіліндегі    әртүрлі  тақырыптардағы 
мәтіндік  материалдарды  қолдана  отырып  оқу    үрдісін  мәселелі  қатысымдық 
тапсырмаларды  пайдалану,  студенттердің  әлеуметтік  мәдениеттілігін  қалыптастыруға 
кӛмектеседі.  
Шет  тілін  оқытуда  әлеуметтік  мәдени  біліктілікті  қалыптастырудың  
міндеттері  - оқып жатқан тілдің шынайы ӛмірімен мәдениетімен жан-жақты танысу 
,тұлға арлық және ұлт аралық қарым-қатынасқа түсуге дайындығын қалыптастыру,шет 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
144 
тілі  арқылы  мәдениеттануды  ӛздігімен  оқу  ,  оқып  жатқан  тіл  иелерімен  ӛз  елінің 
мәдени және әлеуметтік ерекшеліктерін ескеруді үйрету. 
Шет  тілін  оқытуда  әлеуметтік  мәдени  біліктілікті  қалыптастырудағы 
тапсырмалардың түрлері  
-  оқылған мәтіннің мазмұны бойынша сұрақтар(іздене оқу); 
-    мәтінде  кездесетін  жаңа  сӛздерді  ӛздігінен  түсіне  білуге  үйрететін 
тапсырмалар; 
-  жауап-нұсқаулары бар сұрақтар; 
-    мәтінде  қарастырылған  тақырыппен  реалиге  байланысты  қосымша  ақпаратты 
табуға жаңа техникалық құрғыларды пайдалануды тапсыру(іздену жұмыстары) ; 
-    мәтінде  берілген  сӛздерге  байланысты  ӛздігінен  сӛздікпен  жұмыс 
істеу,интернет сайттарын қолдану немесе анықтама материалдары ; 
-  ӛнімдік сипаттағы тапсырмалар студенттердің оқыған мәтініне байланысыты ӛз 
кӛз қарасын білдіру,сол елдің ӛміріне қатысты пікір айту ; 
-  кейбір материалдарға мәтінге дейінгі  тапсырмалар беру. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  студенттердің  әлеуметтік  мәдени  білктілігін  қалыптастыруда 
мәтіндік материалдың рӛлі қарастырылған.  
 
РЕЗЮМЕ 
В этой статье рассмотрена формирования социокультурное компетенции в сфере 
аутентичных материалах.  
 
 
 
ОРГАНИЗАЦИЯ СЕНСОРНОГО РАЗВИТИЯ МЛАДШИХ ДОШКОЛЬНИКОВ В 
УСЛОВИЯХ СЕМЬИ 
 
Тусупжанова А. - студент 4 курса  (г.Алматы, КазгосженПУ) 
 
Сенсорное  развитие  детей  во  все  времена  было  и  остается  важным  и 
необходимым  для  полноценного  воспитания  подрастающего  поколения.  Сенсорное 
развитие  ребенка  -  это  развитие  его  восприятия  и  формирования  представлений  о 
важнейших  свойствах  предметов,  их  форме,  цвете,  величине.  Важность  сенсорного 
развития  ребенка  отмечают,  также  известные  педагоги  и  психологи  как: 
Л.С.Выготский, 
А.В.Запорожец, 
Д.Б.Эльконин, 
А.Н.Леонтьев, 
Л.А.Венгер, 
Н.А.Ветлугина,  Н.П.Сакулина.  Роль  сенсорного  развития  в  дошкольном    детстве 
трудно 
переоценить, 
именно 
этот 
период 
наиболее 
благоприятен 
для 
совершенствования  деятельности  органов  чувств,  накопления  представлений  об 
окружающем мире.  
Дошкольный возраст, по определению А.Н.Леонтьева, представляет собой период 
«первоначального  фактического  складывания»  личности.  Именно  в  эти  годы 
происходит становление основных личностных механизмов и образований. 
Успешность умственного, физического, эстетического воспитания в значительной 
степени  зависит  от  уровня  сенсорного  развития  детей,  т.  е.  от  того,  насколько 
совершенно ребенок слышит, видит, осязает окружающее. 
Известный казахский поэт-просветитель Абай Кунанбаев писал: «Слушая ушами, 
видя  глазами,  прикасаясь  руками,  пробуя  на  язык,  вдыхая  носом,  человек  получает 
представления  о  внешнем  мире.  Полученные  ощущения,  приятные  они  или 
неприятные, воспринятые нитью указанными органами чувств, располагаясь в памяти, 
в заданной закономерности, создают определенную образность»
1
 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
145 
В  работах  А.В.Запорожца,  А.П.Усовой,  Л.А.Венгер  и  других  авторов  сенсорное 
воспитание  дошкольников  рассматривается  как  педагогическое  руководство, 
направленное  на  совершенствование  и  развитие  сенсорных  процессов  детей: 
ощущений,  восприятий,  представлений.  Одним  из  важнейших  моментов  сенсорного 
воспитания  является  организованное  взрослыми  обучение  детей  обобщенным  и 
систематизированным знаниям о воспринимаемых качествах предметов.  
Так  как  ребенок  на  каждом  возрастном  этапе  оказывается  наиболее 
чувствительным к тем или иным воздействиям, каждая возрастная ступень становится 
благоприятной  для  дальнейшего  нервно-психического  развития  и  всестороннего 
воспитания  дошкольника.  Чем  меньше  ребенок,  тем  больше  значение  в  его  жизни 
имеет  чувственный  опыт.  Младший  дошкольник  ещѐ  не  умеет  управлять  своим 
взором.  Его  взгляд  беспорядочно  перемещается  по  предмету.  И  лишь  в  ходе 
выполнения различных видов деятельности при соответствующем руководстве дети 3-
4 лет учатся наблюдать, рассматривать объекты. 
Восприятие у детей младшего дошкольного возраста носит активно-действенный 
характер.  Воспринять  какой-либо  предмет  для  ребенка  означает  совершить  с  ним 
какое-то практическое действие. 
Младшие дошкольники ещѐ не умеют подчинить восприятие поставленной цели. 
Яркое и красочное, хотя, может быть, и несущественное по содержанию, прежде всего 
воспринимается  ребенком.  Без  целенаправленного  систематического  обучения 
восприятия  детей  остается  поверхностным,  отрывочным  и  не  создает  необходимой 
основы  общего  умственного  развития,  овладения  разными  видами  деятельности 
(рисование, аппликация, конструирование и др.), полного освоения знаний  и навыков 
в  дошкольных  организациях.  Сенсорное  развитие  с  одной  стороны  составляет 
фундамент  общего  умственного  развития,  с  другой  стороны  имеет  самостоятельное 
значение,  так  как  полноценное  восприятие  необходимо  для  многих  видов  трудовой 
деятельности. 
Задача  взрослых  окружающих  ребенка,  раскрыть  дверь  в  сложный, 
противоречивый, но такой привлекательный для младшего дошкольника окружающий 
мир, помочь им сделать первые шаги в нем. 
Основную и  решающую роль в воспитании личности ребенка и в дальнейшем еѐ 
формировании играет семья.  
Первыми  и  главными  воспитателями  ребенка,  по  мнению  А.С.Макаренко, 
являются  родители,  обращаясь  к  ним,  он  говорил:  «Главная  основа  воспитания 
человека закладывается до 5 лет, а далее идет только обработка человека»
2
 
Для  ребѐнка  дошкольного  возраста  семья,  в  которой  он  живѐт  и  воспитывается, 
является  естественной  средой.  Семья  накладывает  свой  отпечаток  на  его  характер  и 
поведение,  в  семье  он  получает  первые  уроки  в  познании  мира  и  знакомится  с 
элементарными законами жизни. Только при участи родителей педагоги дошкольных 
организаций  смогут  добиться  лучших  результатов  в  воспитании  и  развитии  детей. 
Если  родители  будут  уделять  больше  внимания  ребѐнку  в  дошкольном  возрасте,  а 
именно  его  сенсорному  развитию,  то  ребѐнок  быстро  усвоит  сенсорные  эталоны.  По 
словам Л.А.  Венгера и В.С. Мухиной сенсорное воспитание имеет большое значение 
для  развития  ребенка,  совершенствование  его  чувственного  познания  окружающего 
мира,  развития  у  него  сложных  мыслительных  и  сенсорных  процессов.  Все  это 
определяет уровень развития сенсорной культуры ребенка. 
Сенсорное  воспитание  в  условиях  семьи  предусматривает,  прежде  всего, 
обогащение  личности  ребенка  через  непосредственное  общение  с  природой,  с 
явлениями  общественной  жизни,  с  миром  вещей,  созданных  руками  человека. 
Углубление и обогащение мироощущения ведет к формированию миропонимания, все 
более осознанного отношения к явлениям окружающего. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
146 
В  условиях  повседневной  жизни,  в  процессе  игр  и  труда  дети  способны 
воспринять  целый  комплекс  различных  свойств  и  сторон  явлений.  Одни  из  которых 
более интенсивны и выступают на первый план, другие им сопутствуют. 
Однако, не во всех семьях умеют правильно организовывать сенсорное развитие 
ребенка, и основной причиной этого является недостаточность уровня педагогических 
знаний 
родителей. 
Это 
убедительно 
доказывает 
важность 
организации 
педагогического просвещения родителей. 
Педагоги дошкольных организаций должны прежде всего познакомить родителей 
с  содержанием  образовательных  программ,  которая  является  ориентиром  творческой 
деятельности  родителей  и  воспитателей:  определяет  содержание  образовательного 
процесса развития детей, отражает мировоззренческую, научную и методологическую 
концепцию дошкольного образования. 
Так, программа «Балбобек» определила следующий уровень сенсорного развития 
детей 3-4 лет:  

 
знание  и  умение  детьми  называть  геометрические  фигуры:  круг,  квадрат, 
треугольник, овал. 

 
знание  основных  цветов  спектра:  жѐлтый,  зелѐный,  синий,  красный,  оранжевый, 
фиолетового. И два нейтральных: чѐрный, белый. 

 
уметь  сравнивать предметы различных и одинаковых размеров по величине, высоте, 
длине, ширине, толщине. 

 
уметь  различать  и  называть  правую  и  левую  руки,  раскладывать  предметы  правой 
рукой  слева  на  право,  обозначить  словами  положение  предмета  относительно  себя 
(вверху, внизу, справа, слева); 

 
уметь различать и называть время суток.  
Ведущая роль в сенсорном развитии младших дошкольников принадлежит игрушке. 
Игрушка – неизменный спутник ребенка с первых дней рождения. Ее специально 
создает взрослый в воспитательных целях, чтобы подготовить малыша к вхождению в 
общественные  отношения.  Игрушка  выступает  для  ребенка  как  предмет  забавы, 
развлечения,  радости,  и  в  тоже  время  она  –  важнейшее  средство  развития 
дошкольника.  
В  настоящее  время  современный  рынок  заполнен  играми  и  игрушками,  в  том 
числе импортными, значительная часть которых характеризуется низким качеством и 
предназначением,  отрицательно  влияющим  как  на  психическое  здоровье  детей,  так  и 
на их развитие. 
Игрушки являясь объектами игр детей должны быть важными педагогическими 
средствами их воспитания. При этом они должны обладать развивающими свойствами, 
иметь  запас  игровых  возможностей  и  быть  занимательными.  Как  средство 
гармонического  воспитания  детей  игрушки  должны  способствовать  формированию 
любознательности,  интереса  к  окружающему  миру,  проявлению  гуманных  чувств, 
развитию художественного вкуса и творческих способностей. 
Большую  ценность  для  сенсорного  развития  детей  представляют  дидактические 
игрушки,  которые  знакомят  с  цветом,  формой,  величиной  и  т.д.  они  дают  цельный 
конкретный  образ,  подчеркивают  какое-нибудь  одно  свойство,  на  котором  строится 
игра.  
Сенсорное  развитие  ребенка  в  дидактической  игре  происходит  в  неразрывной 
связи  с  развитием  у  него  логического  мышления  и  умение  выражать  свои  мысли  в 
слове.  Чтобы  решить  игровую  задачу,  требуется  сравнивать  сходство  и  различие, 
обобщить, делать выводы. 
Таким  образом,  развивается  способность  к  суждениям,  умозаключению,  умение 
применять свои знания в разных условиях. Детям полезны дидактические (обучающие) 
игрушки  для  ориентировки  в  форме,  цвете,  величине.  Большое  значение  имеют 
геометрические  наборы,  которые  усложняются  в  отношении  распознавания  формы, 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
147 
величины,  цвета.  В  игре  выдвигаются  задачи  по  систематизации  и  классификации 
предметов, что особенно ярко выражается в настольно печатных играх, таких как лото, 
карты-картинки, в строительных наборах. Для организации игр с песком необходимы 
разнообразные формочки, наборы посуды различного цвета и величины. 
Увлекательные  дидактические  игры  создают  у  ребенка  младшего  дошкольного 
возраста  интерес  к  решению  поставленной  перед  ним  задачи.  Увлечение  игрой 
повышает  способность  к  произвольному  вниманию,  обостряет  наблюдательность, 
помогает  запоминанию.  Все  это  делает  дидактическую  игру  эффективным  средством 
сенсорного развития ребенка младшего дошкольного возраста. 
Если  родители  принимают  участие  в  детских  забавах  и  играх,  то  сколько 
интересных свойств и явлений они могут открыть своему ребенку. Он легко и охотно 
усвоит  название  цветов,    трав,  камней,  непосредственно  общаясь  с  природой,  как 
безошибочно  их  затем  находят,  ориентируясь  по  форме,  цвету,  строению,  запаху,  по 
влажности,  гладкости,  пушистости.  Наблюдение  природных  явлений  с  ребенком 
способствует  прежде  всего  развитию  зрительного  восприятия.  Целесообразно  также 
включать осязание— ребенок трогает, щупает, гладит предметы. Путем ощупывания, 
поглаживания  предмета  ребенка  необходимо  знакомить  с  его  величиной,  объемом, 
формой. Очень важно также для познания пространственных свойств, движение взора 
по предмету. 
Общение  с  природой  обогащает  слуховые  впечатления.  Необходимо  учить 
ребенка  вслушиваться  в  пение  птиц,  шум  прибоя,  дождя,  в  раскаты  грома,  шелест 
листы и т.д. 
Таким  образом,  одним  из  важных  условий  сенсорного  развития  детей  3  –  4  лет 
является  организация  содержательной  деятельности  детей.  Каждый  родитель  должен 
учиться  смотреть  на  мир  глазами  ребенка,  вместе  с  ним  удивляться  и  радоваться, 
руководить его развитием, раскрывая мир так, чтобы ребенок видел предметы со всеми 
их признаками, свойствами, качествами и, увидя, не утрачивал интересы к ним.   
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.Абай К. Книга слов. А. 1996 с.243 
2.Макаренко А.С. О воспитании в семье. М. 1965 с.50 
3.Венгер  Л.А.,  Пилюгина  Э.Г.,  Венгер  Н.Б.  Воспитание  сенсорной  культуры  ребенка. 
М. 2005 с.277 
4.Доропова  Т.Н.  Взаимодействие  дошкольного  учреждения  с  родителями  // 
Дошкольное воспитание, 2004, - №1 с60-63 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мектепке дейінгі балалық шақ дәуірі бала сенсор дамуы дәуірімен келеді; сезім 
органдарының  дамуы,  сенсор  эталондарының  меңгеруі  және  заттардың  тексеру 
тәсілдері. Әке шеше балалардың сенсорлық дамуына белсенді қатысу керек. Бұл үшін 
жанұя  шарттарында  пәндік  ортаны  жасау,  сонымен  қатар  дидактиқалық  ойындар, 
қоршаған бақылаудың ұйымдастыру керек. 
 
РЕЗЮМЕ 
Период  дошкольного  детства  является  периодом  сенсорного  развития  ребенка: 
развитие органов чувств, овладения сенсорными эталонами и способами обследования 
предметов. Родители должны принимать самое активное участие в сенсорном развитии 
детей.  Для  этого  необходимо  создать  в  условиях  семьи  предметную  среду,  а  также 
организовать дидактические игры, наблюдения окружающего мира. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
148 
 

жүктеу/скачать 2,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: