Хабаршысы №4(5), 2010

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
63 
тұрғыда тұлғаның мәдениетін, әдебін, адамзаттың жан дүниесінің сұлулығын, рухани 
байлығын  тілге  тиек  еткен  ғалымдарға  келетін  болсақ,  XI  ғасырда  түркі  тілдес 
халықтардың картасын жасап,  тілін, әдет - ғұрпын зерттеген  
М. Қашқариді айтпай кетуге болмайды. Махмұт Қашқаридың 
Ұлым, менің ӛсиетіммен жанды аузыңа қаратқын, 
Ғалым болып, біліміңді ел ішіне таратқын. 
Ел басшысы болсаң егер, жағымды істі кәсіп ет, 
Бек қасында адамдарға жақсылықты тасып ӛт. 
Жаны кедей адамның құлқыны бір тоймайды, 
Оны  ешқашан  күшпенен  толтыруға  болмайды,-  деген  ұлатты  сӛздерін  ңеге  жас 
санаға құймасқа. 
 Қазақ  халқының  ағартушылық  саласында  еңбек  еткен  XIX  ғасырдың  екінші 
жартысында  Шоқан  Уалиханов,  Ыбырай  Алтынсарин,  Абай  Құнан-баев  Шәкәрім 
Құдайбердиев, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек 
Аймауытов.  Бұл  ағартушылардың  еңбектерінде  қазақ  халқының  әдет  -  ғұрыптары, 
салт  -дәстүрлері,  тілі  мен  мәдениеті,  жалпы  рухани  дүниесі  үлттық  тәрбиенің 
қүрамына  айналған.  Ыбырай  Алтынсариннің  кандай  шығармасын  алсақ  та  рухани 
нақышты сезінеміз. Мысалы: « Бай баласы мен жарлы баласы» әңгімесінде екі баланың 
мінез  -  құлықтарын  сипаттай  отырып,  халықтың  ӛмірі,  салт-  дәстүрімен  оқырманды 
таныстыра  кетеді.  Жазық  далада  балалардың  жүріен  соқпақ  жолымен  кӛш  соңынан 
қияльщды  жетелейді.  Ыбырай  Алтынсарин,  Абай  Құнанбаев  еңбектеріне  келетін 
болсақ, қазіргі кезеңдегі оқушы қауымын тәрбиелеуде ӛте құнды еңбектер. 
Мағжан  Жүмабаевтың  «Бесік  жыры»,  «Ана»  ӛлеңдері  бүкіл  бір  халықтың 
түрмысын анықтағандай болады. Оның  « Түркістан  » атты шығармасын жас ұрпақты 
елжандылыққа тәрбиелейтін бастау ретінде қарастыру ӛте ұтымды деп білемін. Ахмет 
Байтүрсынов ана тіліміздің емлесін жасаса , Міржақып Дулатовтың артында қалдырған 
еңбектері қазак елінің әдет- ғұрпы, салт -дәстүрі, жол- жоралғысы, тәлім тәрбиесі мен 
үлгі - ӛнегесі, тек ӛзіне ғана тән этикалық , эстетикалық ұнамдары мен талғамдарына 
негіздеген  еңбек  болып  саналады.  Мысалы:  балаға  есеп  шығарумен  қатар,  халықтың 
салт-  дәстүрін,  әдет  -  ғүрпын  танып,  білуге  үйрететін  «Есеп  құралы»  атты  еңбегіне 
сүйене  отырып,  шығармашылықтарын  ұштау  барысында  оқушыларға  дайын  есеп 
берумен қатар  есепті ӛздеріне құрастырту да дұрыс болар деп ойлаймын.  
Сондықтан да оқушының санасы мен сезіміне әсер ету барысында 
-  Сабақ  барысында,  тәрбие  жұмыстарында  шығармалардағы  әр  кейіпкердің 
мәтінін мәнерлер оқыту; 
- Оқыған шығармаларындағы кейіпкерлердің іс - әрекетін талдату; 
- Шығармалардағы кейіпкерлердің іс - әрекетіне пікір жазғызу; 
- Оқушылардың шығармашылығын, адамзаттың бойындағы жағымды, жағымсыз 
қасиетті  ажыратып,  түсіне  білу  қабілеттерін  арттыру  үшін  кейіпкерлерге  арнап  сурет 
салдыру, ӛлең шығарту, қолӛнерге де мүмкіндік беру;  
     -  Ата – аналармен қосылып сынып сағаттарына  «Абай күні», «Шәкәрім күні » 
атты  тақырыптарды  алып,    оған  отбасымен  дайындалып  ӛткізу  кімге  де  болса  әсерлі 
болар деп ойлаймын.  
Материалды  қиындата  оқыту  оқушының  барлық  мүмкіншілігін  аша  отырып 
дамытады.  Бұл  оқытуда  материалды  жылдам  игеру  қағидасын  туындатады.  Қағидада 
күнде бір материалды қайталата беруден, әр күн сайын жаңа да, қызықты материалмен 
қаруландыруды  кӛздейді.  Әр  пәннің  негізі  бастауыш  сыныптан  бастап  берілетін 
теорияда  жатқандықтан  іскерлік  пен  дағдыны  қалыптастыруда  оқушы  термин 
сӛздерді,  анықтамаларды  білуі  абзал.  Осыған  байланысты  оқушының  түсінігі 
дамып,  оқыту  үрдісіндегі  жүйелілік  пен  саналылык  қамтылады.  Мысалы:  сабақ 
үрдісінде  тақырыпты  ӛту  барысында  оқушының  жүйелі,  жинақы  ойлай  алуы  үшін 
тақырыптық тест сұрақтарын құрастырту 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
64 
1. Қазақтың ұлы ____________   Абай Құнанбаев 
1. 1745 
2. 1845 жылы туылды 
2. Абай Құнанбаев оқыған медресе 
1. Ахмед Риза 
2. Мамания 
3. Абай Құнанбаевтың шығармасы 
1. Ғылым таппай мақтанба 
2. Қарға мен түлкі 
4. Абайдың шығармасындағы бес асыл іс ___________________________ 
5. Абайдың шығармасындағы  адамзатқа  қас мінез-құлықтар _______________ 
Осындай 
үлгімен 
 
оқыту 
баланың 
шығармашылық 
қабілетін 
дамытуга  мүмкіндіктер  жасайды,  оқушыларды  ӛздігінше  тапсырманы  орындап, 
мәселені  шеше  алуына,  ӛз  пікірін  қорғай  білуіне,  алға  қойған  мақсатқа  жету  үшін 
белсенділігін,  қабілетін  арттыруға  септігін  тигізеді.  Сонымен  қатар  тұлғаны  жан  – 
жақты тәрбиелеу, онымен қоса кӛптеген қосымша мағлұматтарды техниқалық қолданыс 
арқылы  алатын  жасӛспірімдерді  кітап  оқуға  қызығушылығын,  белсенділігін, 
шығармаларды  ӛз  қалауы  бойынша  таңдай  алу  қабілеті  мен  шеберлігін  ұштау  болып 
табылады.   
 А.Байтұрсынов айтқандай мұғалімнің теориялық, практикалық, адамгершілік  — 
психологиялық  түрғыдан  даярлығы  мазмұнының  бірлігі  ретінде  ұсынылуы  қажет 
больш  саналады.  Оқыту  барысында  мұғалімдердің    осындай  элементтерді  қосуы 
сабақты әруақытта жандандырып адам жанына рух берумен қатар, оқушыларды қазіргі 
жаһандану  заманында  ұлттың  болашағын  сақтап  қалу  мәселесінде  үлкен  септігін 
тигізіп,  жасӛспірімдерді  ӛз  мемлекетінің  азаматы  етіп  тәрбиелеуде  маңызды  роль 
атқарады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Педагогические 
технологии 
в 
условиж 
 
многоуровневого 
образования. Тезисы Россиского семинара 24-26. 10. 1994 
2.  Селевако 
Т.К. 
Совремеыные 
образовательные 
технологии. 
Учеб. Пос- М. 1998. 
3. 
Щуркова    Н.Е.    Педагогическая    технология    как    учебная 
дисциплина. Педагогика 1993 № 3 
4.      Эрдниев      П.М.      Укрепление    дидактических      единиц      как  технология 
обучения. - М. 1992. 
5.Смирнов  С.А.  Педагогика.  Учеб.  Пос.  для  студентов  высших  и 
средних пед.уч.заведении.-М. 2000 
6. Жарықбаев Қ. Қазақ тәлім – тәрбиесі. Алматы, 1995 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада  ұлы  дала  философтары  мен  ағартушыларының    шығармаларын  оқу  – 
тәрбие  процесінде пайдаланудың тиімді жолдары кӛрсетілген. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  этой  статье  рассматриваются  проблемы  использования    в    учебно-
воспитательной  работе  сочинений  казахских  мыслителей  и  педагогов.  А  так  же  
рассмотрены  методы  заинтересовывания  учеников к чтению.  
 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
65 
 
ЗНАЧЕНИЕ ПРИМЕНЕНИЯ  НАРОДНЫХ  ИГР В ФИЗИЧЕСКОМ 
ВОСПИТАНИИ СТУДЕНТОВ КАЗГОСЖЕНПУ 
 
Исакулова З.К., Меркель О.И. (г.Алматы, КазгосженПУ) 
 
Народные  игры  –  источник  радостных  эмоций,  обладающий  многогранной 
воспитательной силой. Народные подвижные игры являются традиционным средством 
педагогики.  Испокон  веков  в  них  ярко  отражался  образ  жизни  людей:  их  быт,  труд, 
национальные  представления  о  чести,  смелости,  мужестве.  Желание  обладать  силой, 
ловкостью,  выносливостью,  быстротой  и  красотой  движений,  проявлять  смекалку, 
выдержку, стремление к победе. 
Народы  Средней  Азии  и  Казахстана  с  древнейших  времѐн  поддерживали 
торговые  и  культурные  связи  с  народами  Китая,  Индии,  Ирана,  Сибири,  Восточной 
Европы, Средиземноморья. Это имело немаловажное значение для развития культуры 
и взаимообогащения, а также дружественных взаимоотношений между народами. Всѐ 
это  способствовало  формированию  и  развитию  многочисленных  и  разнообразных 
средств физического воспитания в виде самобытных национальных видов физических 
упражнений, народных игр и состязаний, сыгравших огромную роль в воспитательном, 
образовательном,  и  оздоровительном  направлении  всей  народной  педагогики.  
Состязания,  игры  и  физические  упражнения  служат  не  только  своеобразными 
мерилами,  определяющего  самого  сильного  и  ловкого,  но  и  средствами  народной 
дидактики,  народной  педагогики,  служащим  целям  воспитания  у  подрастающего 
поколения не только высоких физических качеств, но и моральных. 
В  народных  играх  много  юмора,  шуток,  соревновательного  задора,  движения 
точны  и  образны,  часто  сопровождаются  неожиданными  весѐлыми  моментами, 
поэтому  играя,  студенты  быстрее  отдыхают,  снимают  усталость  после  статических  и 
умственных нагрузок. 
Анализ  техники  и  экспериментальные  исследования  игр  показывают,  что 
последние чрезвычайно богаты двигательным содержанием: включают в себя ходьбу, 
бег, прыжки, метание, ловлю, переноску груза и т.д. прочие оказывают разностороннее 
воздействие  на  организм  занимающихся.  Эффективным  средством  борьбы  с 
малоподвижным  образом  жизни  студентов,  как  известно,  являются  физические 
упражнения, которые относятся к средствам физического воспитания. 
Говоря  об  оздоровительном  эффекте  народных  игр,  следует  подчеркнуть,  что 
разнообразные  движения  и  действия,  играющих  во  время  игры  оказывают 
благотворное  влияние  на  сердечно-сосудистую,  дыхательную  и  другие  системы 
организма студентов. 
С помощью игр можно содействовать общему развитию и укреплению мышц, а 
также  повышению  обмена  веществ.  Всѐ  это  оказывает  комплексное  воздействие  на 
организм  и  способствует  укреплению  здоровья.  Естественные  движения  во  время 
игры,  их  разнообразие  помогают  быстрее    переключиться  с  умственной  работы  на 
физическую работу. Удовольствие, доставляемое игрой, не только даѐт отдых нервной 
системе  и  усталому  организму  благодаря  перемене  занятий,  но  и  повышает  всю  его 
деятельность, увеличивает способность ко всякой работе. 
В  настоящее  время  возрос  интерес  к  воспитательным  и  оздоровительным 
аспектам  игры,  как  средству  борьбы  с  алкоголизмом,  наркоманией,  моральной 
распущенностью  молодѐжи.  Многие  народные  игры,  возникшие  на  основе  процессов 
трудовой деятельности и отражавшей быт народа и его уклад, его психический склад, 
социально-экономические  условия  и  мн.др.  продолжают  оставаться  до  сего  времени 
одним  из  наиболее  рациональных  средств  подготовки  подрастающего  поколения  к 
трудовой деятельности. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
66 
Сегодня  редко  кто  из  педагогов  не  понимает  значения  игр,  но  не  все    умеют 
делать  игру  союзником  своего  нелѐгкого  труда.  Большего  успеха  достигают  те 
преподаватели,  которые  максимально  используют  различные  методы  и  средства 
физического воспитания, в том числе широко применяют народные подвижные игры. 
Применение  народных  игр  на  занятиях  по  физической  культуре  не  требует  больших 
материальных затрат и в этом их преимущество. 
В  основу  применения  народных    игр,  как  средства  физического  воспитания 
студентов положены следующие принципы: 

 
соответствие форм и средств психофизическим особенностям студентов; 

 
всеобщая  доступность,  в  том  числе  и  для  тех,  кто  ещѐ  не  приобщился  к 
регулярным занятиям физической культурой и спортом; 

 
зрелищность и эмоциональность игр; 

 
комплексное воздействие на двигательную сферу и интеллект студентов; 

 
высокая культура организации и проведения игр; 

 
сочетание традиционных и новых ритуалов, соответствующих духу времени; 

 
взаимное  уважение,  доброжелательность,  оздоровительная  направленность, 
элементы познавательности и развлекательности. 
Игры, которые предпочитают студенты вуза 
1. Туйелген орамал.  Задачи  игры:  развитие  быстроты  и  ловкости,  скорости 
двигательных реакций, развитие общей физической подготовки. 
  Условия игры: игра проводится на воздухе или в спортзале. Количество игроков 
не ограничивается. Один игрок держит в руках затянутый в узел платок. Игроки стоят 
около водящего. По его команде они разбегаются в разные стороны, ведущие гонятся 
за  игроком  у  которого  находится платок,  чтобы  отобрать  его.  В  критический  момент 
игрок с платком перебрасывает платок к другим игрокам, и таким образом платок из 
рук  в  руки  пока,  наконец  ведущий  не  перехватит  его.  Тот  у  которого  ведущий 
перехватил платок, должен исполнить пожелание (шуточное)  участников игры. Затем 
он и ведущий меняются ролями и бывший игрок убегает с платком. Игра продолжается 
в том же порядке до условленного времени. 
Благодаря  своей  эмоциональности,  динамичности,  игра  пользуется    большой 
популярностью среди молодежи. 
2.
 
Аксуйек  (Белая  кость).  Задачи  игры:  развитие  двигательных  навыков, 
сноровки,  быстроты,  наблюдательности,  воспитание  чувства  на  коллективизма, 
взаимовыручки, дальнейшее развитие общей физической подготовки. 
Условие игры: игра командное, происходит ночью, при лунном свете на поляне 
или лужайке площадью 50 Х50 метров, поскольку ночью линии не заметны, границы 
обозначаются  ориентирами.  Необходимый  инвентарь  –  большая  лодыжная  большая 
кость  лошади  или  коровы  (  в  современных  условиях  можно  использовать  хорошо 
обструганную  чурочку  диаметром  10  см,    длиной  10-15  см  или  же  фигурку  от 
городошной  игры).  Каждой  команде  дается  символическое  название:  «Жулдыз» 
(звезда),  «Беркут»  (коршун)  и  т.д.      На  исходном  рубеже  водящий  показывает  обеим 
командам  «белую  кость»,  объясняет  ее  приметы,  правила  игры и  т.д.  (подмена  кости 
или  чурочки  не  разрешается,  поэтому  она  должна  иметь примету.  Команда  равны  по 
числу участников и по их физическим возможностям, выстраиваются в одну шеренгу 
лицом  к  водящему  спиной  к  полю.  Водящий  произносит  «Внимание!»  –  и  в 
установившейся  тишине  бросают  кость  далеко,  в  поле  за  спины  стоящих».  Место 
падения  игроки  определяют  по  звуку  падения  и  по  знаку  водящего  идут  на  поиски, 
нашедший  громко  выкликивает  название  своей  команды  и  бегом  устремляется  к 
условному месту, где находится водящий. Соперники стараются отобрать у него кость, 
чтобы  самим  доставить  ее  в  условном  месте.  Отобравший  в  силовой  борьбе  кость,  в 
свою  очередь,  громко  выкликивает  название  своей  команды:  не  объявив  какой  он 
принадлежит  команде,  бежать  к  цели  нельзя,  потому  что  ночью  могут  принять  за 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
67 
чужака не только чужие но и свои. Борьбу за кость могут вступать все желающие, но 
необходимо  чтобы  некоторые  игроки  стояли  на  готове  для  страховки  или  для 
получения кости от своих. При борьбе за кость не разрешается хватать противника за 
руки, за ноги и одежду – браться можно только за кость, которую один из соперников 
старается  удержать,  а  другой  вырвать.  Команда,  первый  передавшая  кость  в  руки 
водящего  становится  победительницей  и  ей  присуждается  одно  очко.  Затем  игра 
начинается  сначала  и  заканчивается  в  условленное  время,  когда  одна  из  команд 
наберет соответствующее количество очков.  
Игра  всегда  проходит  интересно  и  эмоционально,  так  как  за  ней  наблюдают 
зрители, которые бурно реагируют на ведение борьбы. 
3.
 
Аркан  тартыс  (Перетягивание  каната).  Задачи  игры:  развитие  силы, 
воспитание чувства коллективизма, общефизическая подготовленность.  
Условие  игры:  игра  проводится  на  поляне,  площадке,  в  спортзале,  на  любой 
открытой  местности  и  в  любом  достаточно  просторном  помещении.  Количество 
игроков  может  быть  различным,  но  членов  обеих  команд  должно  быть  равным.  Для 
проведения  игры  необходим  канат  (специальный  или  гимнастический).  На  земле  (на 
полу),  на  расстоянии  1-1,5  метров  прочерчивается  три  линии:  средняя  является 
финишной, а крайние – стартовыми. Каждая команда старается перетянуть противную 
от стартовой линии до финишной. Побеждает команда который перетянет канат в свою 
сторону дальше финишной. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Танекеев  М.Т.  Теория  и  практика  взаимовлияния  национальных  и 
интернациональных  факторов  в  развитии  физического  воспитания  и  спорта  в 
Казахстане. – Алматы, 1998г. 
2.
 
Тулегенов  Ж.М.  Внедрение  Казахских  национальных  форм  и  средств 
физического воспитания в современный педагогический процесс. – Алматы, 1982 г. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  дене  тәрбиесін  берудегі  халықтық-  ұлттық  ойындардың  берер  зор 
тәрбиелік мәні туралы айтылады. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Статья  о  применении  народных  национальных  подвижных  игр  в  системе 
физического воспитания студентов. 
 
 
 
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫН СТУДЕНТТЕРІНІҢ КӘСІПТІК – ЭКОНОМИКАЛЫҚ 
ДАМУЫНДАҒЫ ЖҤЙЕЛІЛІК ҚАҒИДАСЫНЫҢ ОРНЫ МЕН РОЛІ 
 
Кесимова А.Қ. - аға оқытушы (Алматы қ., ҚазмемқызПУ) 
 
Нарықтық  реформалар  қоғам  ӛмірінің  кӛптеген  салаларын  ӛзгертті,  соның 
ішінде  білім  беру  жүйесіндегі  студенттердің  кәсіби-экономикалық  дайындығын. 
Қазіргі  қоғамдағы  мамандардың  кәсіби-экономикалық    білімінің  басты  компоненті 
еңбек нарығына сәйкестендіру болып табылады. Оның негізінде тұлғаның гуманисті 
түрі, мәдени құндылықтарды жасайтын және тұтынатын мәдени адам үлгісі жатады. 
Қазіргі  таңда  оқу-тәрбиелік  үрдістің  дәстүрлі  орнатулары  еңбек  нарығының, 
ӛмірдің  объективті  талаптарына  сай  келмейтінін  кӛрсетеді.  Әлемде  қызметтік 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
68 
сауатсыздық,  білікті  жұмыссыздық,  қазіргі  ӛндіріске  сәйкес  мамандардың 
жетіспеушілігі  мәселелері  асқынуда.    Қалыптасып  отырған  жағдайдан  шығудың 
жалғыз шешімі - барлық білім беру жүйесіне озыңқы сипат беру болып табылады.  
Қоғам  ӛмірінің  барлық  саласындағы  адам  факторының  бастапқы  маңыздылығы 
кӛрініс  алып  отыр.  Бүгінгі  орын  алып  отырған  әлеуметтік  мәдени  үрдістері 
жағдайында ондағы адам ролін және орнын ӛзгерту қажеттілігі туындап отыр. Кәсіптік 
оқытудың    тек  операциялық  техникалық  жағына  бағытталуы  рецептуралық, 
технократиялық,  догматикалық  және  агрессивтілігімен  айқындалатын  маманның 
барынша  тар  азаматтық  және  кәсіптік    санасын  қалыптастырады.    Нарықтық 
экономика  жағдайында  бұндай  маман  әлеуметтік  қорғалмаған:  кез-келген  жұмысты 
ауыстыру қайта оқуды талап етеді, ал кӛпжағдайда ол жұмыссыздыққа әкеліп соғады. 
"Эрудитті"  оқытудың  дәстүрлі  міндетінің  орнына,  бірінші  орынға  стандартты  емес 
ойлайтын  шығармашылық  адамның      дамуы  қойылады.  Осыған  байланысты  оқыту 
ақпараттық  қамсыздандыруды  кеңейтуге  емес,  ӛмірдің  ӛзін  тану  және  жасау,  оны 
жақсы  жаққа  ӛзгерту  дағдыларын  қалыптастыруға  бағытталуы  тиіс.    Алғашқы  рет 
тұлғаның  ӛзекті  қыры  ретінде  ӛз-ӛзін  әлеуметтік-мәдени  анықтау  қабілетін 
қалыптастыру міндеті қойылады. Кәсіптік оқытудың сапасына бірыңғай әмбебап талап 
пайда  болады  –  бұл  маманның  нарық  жағдайына  икемді  бейімділігін,  нарыққа 
қабілеттілігін  қамтамасыз  ететін,  кәсіби  құзырлығы.  (Ф.Н.  Клюев,  А.Я.  Найн,  М.П. 
Сибирская, В.А. Сластенин). 
Білім  беру  жүйесінің  бірыңғай  негізі  ретінде  жалпы  адамзаттық  рухани 
құндылықтар  алынады,  мұнда  демократия,  адамның  құндылықтары,  толеранттық 
негізгі  компоненттер  болып  табылады.  Оның  салдарынан  әлемдік  қоғамдық  сананың 
демократиялық  бағыты  дамуда.  ¤зіндік  дамуды  қамтамасыз  ететін  адамның  ӛзіндік 
құндылығын  түсіну,  әрқайсысының  ерекшелігін  мойындау,  демократиялық  қайта 
түрленудің  ұйытқысы  болып  табылады.  (Ш.А.  Амонашвили,  К.Я.  Вазина,  Б.Т. 
Лихачев, П.И. Пидкасистый, В.И. Слуцкий). 
Білім  берудің  гуманизациясы  және  гуманитаризациясы  демократиялық 
ӛзгертулер  кӛрінісінің  негізгісі  болып  табылады.  Осыған  орай  білім  беру  үрдісі 
адамның барлық құқықтарын сыйлауға кепілдік беретін, ӛзін-ӛзі кәсіби және тұлғалық  
анықтауда  негізгі  болып  табылатын  қабілеттерін  дамыту  қажеттіліктерін 
қанағаттандыратын орта ретінде қарастырылуы қажет.  
Ғылыми зерттеулер пайда болып  кең таралуда,  әсірессе ақпараттық технология 
аумағында  бұл  кәсіптік-экономикалық  білім  беруді  ұйымдастырудың  әртүрлі 
формаларын жүзеге асыру мүмкіндігін береді (В.П. Беспалько, А.А. Вебрицкий, М.В. 
Кларин, В.П. Симонов). 
Әлемнің  түрлі  мемлекеттерінің  практиктері  мен  ғалымдары  білім  берудегі 
дағдарыстың  мәні  қоғам  ӛмірінің  ӛзгеру  шарттары  мен  білім  беру  арасындағы 
айырылыста  деп  тұжырымдайды  және  бұдан  шығудың  жолын  олардың  ӛзара 
үйлесуінде кӛреді. 
Үздіксіз  кәсіптік  білім  беру  адамның  бүкіл  ӛмірі  бойында  ӛзіндік  іске  асырылу 
мүмкіндіктерін жоғарылату үшін жағдайларды қамтамасыз ету керек. 
Қазіргі  жағдайдағы  кәсіптік-экономикалық  білім  беру  аумағында  мемлекеттік 
саясат  жеке  қызығушылықтың  кәсіптік  қызығушылықтарға  бағынуына  емес,  ал 
кәсіптік  қызығушылықтың  жеке  қызығушылықтарға,  социумға  және  оған  қатысты 
бағынуына негізделеді.  
Жоғары білім беру мекемелеріндегі жаңа білім беру парадигмасының теориялық 
негізі  В.И.  Загвязинскийдің,  Ю.А.  Конаржевскидің,  Р.Х.  Шакурованың,  С.А. 
Шапоринскийдің  және  тағы  басқалардың  еңбектерінде  қаралған.  Үздіксіз  кәсіптік-
экономикалық білім беру мәселелерімен айналысатын мамандардың байымдауындағы 
пайда  болатын  қарама  қайшылықтарды  белгілемеуге  болмайды.  Олар  дәстүрлі  жүйе 
немесе  білім  беру  үрдісін  инновациялық  қайта  түрлендірудегі  білім  берудің  басым 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
69 
бағыттарын анықтауда кӛрініс алады. (И.В. Бестужев – Лада, А.Г. Гостев, Л.В. Занков, 
В.В. Давыдов). Студенттердің үздіксіз кәсіптік-экономикалық даму мәселесін жоғарғы 
оқу орындарының ӛзіндегі  білім беру үрдісіндегі  иновациялық бастамалардың дамуы 
тұрғысынан  қарастырған  жӛн.  Бұл    ынтымақтастық  жүйелі  әдістеме  жүйелілік 
қағиданы  іске  асыру  жолында  мүмкін  болады  (Р.Ф.  Авдеев,  В.Г.  Афанасьев, 
Л.Берталанфи,  М.Мессарович,  Ф.Ф.  Королев,  В.Н.  Саготовский,  Я.  Тахикара). 
Мақсаттардың,  элементтер  мен  қатынастар  байланысының  субординациясы  П.Р. 
Агутованың пікірінше жүйелілік қағиданың мазмұнды жағы болып табылады.  
Жүйелілік  қағидасы  оқыту  объектілерін  жүйе  құрушы  байланыстар,  олардың 
иерархиясы,  ұйымдастырушы  құрылымы  тұрғысынан    қарауды  білдіреді.  Яғни, 
жүйелілік  қағидасы  жалпы  әдістемелік  таным,  танымның  құндық  бағыттары, 
зерттеудегі  кешендік  әдістеме  сияқты  гнесеологиялық  қызметпен  байланысты.  
Жүйенің  байланыс,  қарым-қатынас  иерархиясы  жүйелілік  қағидасының  жетекші 
белгісі болып табылады.  
Аталған  қағиданы  жоғарғы  оқу  орын  студенттерінің  кәсіптік-экономикалық 
дамуы  мәселелерін  зерттеу  негізі  ретінде  қарастыру  жүйелілік  әдістеме  жолында 
мүмкін  болады.  Жүйелілік  әдістеме  жалпы  қағидалар  мен  заңдылықтардың 
жиынтығын  кӛрсетеді.  Жүйелілік  әдістеме  мәнінің  және  оның  ғылыми  танымдағы  
роліне  деген  кӛзқарастардың  кӛптүрлігі  осымен  түсіндіріледі  (П.Р.  Агутов,  И.В. 
Блауберг, Э.Г. Юдин). 
Жүйелілік  әдістеме  шегінде  білім  беру  үрдісінің  классикалық  кӛзқарастарымен 
қатар    жаңа  әдістемелерді  қолдануға  болады.  Жүйелілік  әдістеменің  мәні  кӛптеген 
түрлі  құрылымдарды сипаттау дағдысында ғана емес, сонымен қатар олардың ішінен 
берілген мақсаттарды іске асыруға қажетті соңғы нұсқаны белгілеуде.  
Жүйелілік әдістемеге  жүйелі  талдау  сәйкес келеді. Жүйелі  талдау  – бұл  күрделі 
әлеуметтік, экономикалық мәселелер бойынша шешімдерді негіздеу және дайындауда 
қолданатын әдістемелік құралдардың жиынтығы.  
Жүйелі  талдау  жоғары  оқу  орындарында  білім  беру  үрдісін  жаңадан  түсінуге 
мүмкіндік береді:  
Біріншіден, оқу-тәрбиелік үрдіс тек жүйелі әдістеме негізінде басқаруға болатын 
күрделі жүйе ретінде танылады; 
Екіншіден,  жүйелі  талдаусыз  оқытудың  және  тәрбиелеудің  педагогикалық 
теориясын  құрастыру,  педагогикалық  құбылыстардың  мәнін  түсіну,  педагогикалық 
үрдісті  басқаруды жетілдіру шарттарын, факторларын үлгілеу мүмкін емес; 
Үшіншіден,  білім  беру  әрекеті  зерттелетін  объектілер  құрылымына  сәйкес 
әдістерді  қолдануды  талап  етеді.  Педагогикалық  үрдіске  жүйе  ретінде  жүйелі  әдіс, 
жүейлі тұғыр сәйкес келуі керек; 
Тӛртіншіден, жүйелі талдау және жүйелі әдістеме – бұл тек қана танымдық әдісі 
ғана  емес,  сонымен  қатар  жүйенің  қызметін  ұйымдастыру  болып  табылады  (А.М. 
Дрыгин, М.Е. Дуранов, Н.В. Кузьмина). 
Оқу  үрдісінде  қолданылатын  жүйелі  талдау  келесі  қағидалар  шегінде  жүзеге 
асырылады: 

 
Объективтілік,  яғни  ғылымдылық  қағидасы,  оқу  үрдісінің  мәнін, 
байланыстарын, қозғаушы күштері мен қызметтерін ашуға мүмкіндік береді; 

 
 Танымдық қағидасы, танымның ғылыми әдістерін таңдаумен, олардың оқу-
танымдық әрекеттегі  оптимизациясымен байланысты; 

 
Детерминизм  қағидасы,  жүйе  элементтері  байланысының  оқыту  жүйесін 
жетілдірудің, оның әлеуметтік ортамен қарым-қатынасының шартты себебі; 

 
Даму қағидасы, оқыту жүйесі және оның элементтерінің дамуынан тұрады; 

 
Тарихи  қағида,  оқыту  жүйесін  нақты  тарихи  шарттарға,  қоғам  дамуының 
қажеттіліктеріне байланысты қарастыру.  
 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
70 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Алексашина  И.Ю.  Глобальное  образование:  идеи,  концепции,  перспективы: 
Учеб.пособие. – СПб .: Изд-во СПб. Гос. Ун-та, 1995.-104с. 
2.
 
Алексеев  Н.А.  Личностно  ориентированное  обучение:  вопросы  теории  и 
практики. – Тюмень: ТГУ, 1997.-216 с. 
3.
 
Амонашвили  Ш.А.  Размышления  о  гуманной  педагогике.-М.:  Издат.  Дом 
Амонашвили, 2001.-559 с. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада жоғарғы оқу орын студенттерінің кәсіптік – экономикалық дамуындағы 
жүйелілік қағидасының орны мен ролі сипатталады. 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье  говорится  о  роли  принципа  систематичности  в  профессионально-
экономическом  развитии студентов вузов. 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: