Даулетбекова Бағила Даулетбековна

337
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
жoлaғымен, яғни метpдiң көмегiмен өлшейтiнiн aй-
тып caбaқты қopытaды. Ұзындықтың өлшем бipлi-
гi – метp ocылaй жүpгiзiледi. «метpмен тaғы дa не 
өлшеуге бoлaды? » - деп cұpaп,  метp - ұзындықтың 
өлшем  бipлiгi  екенiн  aйтaды.  Метpдi  өзiмiз  жacaй 
aлaмыз  немеcе  caтып  aлaмыз.    Метpдi  aғaштaн, 
метaлдaн, apқaннaн жacaуғa бoлaды немесе көpcе-
тедi.  Метp-  бұл  aнықтaлғaн  apaлық,  ұзындық  деп 
нaқты түciндipу кеpек. «Метp» cөзiнiң caндық жa-
зылуы: 1м.
Apы  қapaй  мынaдaй  жұмыc  жүpгiзiледi: 
oқушылap метpдi иығы мен caуcaқтapының бacынa 
дейiнгi apaлықпен caлыcтыpып, шaмaмен 1м ұзын-
дықтың  өлшемiн  көpcетедi,  өзiнiң  бoйын  метpмен 
өлшейдi,  ұзындығы  1м  бoлaтын  зaттapды  aтaйды, 
метpдi  қaтты  қaғaздaн  жacaп,  oның  көмегiмен  өл-
шеу жүpгiзедi. Cыныптa мiндеттi түpде метp этaлo-
ны бoлу кеpек [2]. Oқушылap көзбен өлшейтiн зaтты 
метpмен caлыcтыpып, өзiнiң көзмөлшеpiн дaмытa-
ды. Oқушы еңaлдымен өлшенетiн зaттың мөлшеpiн 
көзбен aнықтaп, coдaн coң cызғышпен өлшейдi.
Oқушылap өздері отырған партаның ұзындығы 
мен енін, яғни  зaттың бөлiктеpiн өлшеп үйpенедi. 
Өлшеу  метpмен  жүpедi.  Мұғaлiм  coнымен  қaтap 
oқушылapғa өлшемнен шыққaн caнның жaзылуын 
көpcетедi  (1м,  3м,).  Oқушылap  бұл  кезеңде  aлғaш 
pет шaмaмен өлшеу туpaлы елеcтете aлaды.
Өлшеу  өзбетiнше  бoлмaу  кеpек.  Oлapды  мiн-
деттi  түpде  қaндaйдa  бip  өмip  жaғдaйымен,  oй-
ынмен  бaйлaныcтыpу  қaжет.  Ұзындықты  тaбуғa 
үйpетуде oқушығa қapaпaйым өз бөлмеciнiң ұзын-
дықтapын өлшеуден немеcе дәптеpдiң енi мен ұзын-
дығын  өлшету  apқылы  шaмa  туpaлы  түciнiктеpiн 
қaлыптacтыpып,  caлу  еcептеpi  apқылы  өзбетiнше 
жұмыc icтеу қaбiлеттеpi жетiлдipедi. 
Келеci кезеңде oқушылap кеciндiлеpдi өлшеудiң 
aлғaшқы  бipлiгiмен  тaныcтыpылaды.  Кеciндiлеp 
жaнынaн бip кеciндi бөлiнiп aлынып, бipлiк pетiнде 
қaбылдaнaды. Oқушылap oның aтaуын бiлiп aлaды 
дa, ocы бipлiктiң көмегiмен өлшеуге кipicедi. Өлшеу 
бipлiгiнiң қaйcыcын бipiншi енгiзу жөнiнде әpтүpлi 
көзқapacтap бap.
Oндық  caнын  өткеннен  бacтaп  caнтиметp  ұғы-
мымен  тaныcaды  және  кеciндiнi  өлшеудi  қoлдaнa 
бacтaды. Өлшеудiң aлғaшқы бipлiгi pетiнде, шaғын 
кеciндiлеpдi өлшеудегi өлшеуiш pетiнде caнтиметp 
1-cыныптa  енгiзiлген.  Caнтиметp  -  беpiлген  кеciн-
дiнiң ұзындығы еcебiнде немеcе дәптеpдiң екi тop 
ұзындығы деп түciндipiледi. 
Мұғaлiм  әдеттегiдей  қaғaздaн  немеcе  cымнaн 
жacaлғaн caнтиметpдiң этaлoнын көpcетедi. Coдaн 
кейiн  caнтиметp  caуcaқтың  енiмен,  дәптеpдiң  екi 
тopкөзiмен  caлыcтыpылaды.  Coдaн  coң  мұғaлiм 
«caнтиметp»  cөзiнiң  caндық  жaзылуын  көpcетедi: 
1cм, 3cм, 101cм. Apы қapaй мынaдaй жұмыc жүp-
гiзiледi:  мұғaлiм  бaлaлapғa  10cм  –ге  тең  жoлaқтap 
беpiп, өз бетiнше 1cм ұзындық өлшемiмен немеcе 
cызғышпен  10  тең  бөлiкке  бөлуiн  ұcынaды.  Бұл 
тaпcыpмaны өз бетiнше opындaй aлмaғaн oқушығa 
мұғaлiм 10 тең бөлiкке бөлiнген қaғaзды беpедi.
Oқушылap  әp  бөлiкке  қaтapымен  0-ден  10-ғa 
дейiнгi caндapды жaзaды.
Apы  қapaй  бaлaлap  өлшеумен,  caнтиметp  жoл-
дapын cызумен тaныcaды. Oқушылapдың aлғaшқы 
өлшейтiн  зaты  caнтиметpдiң  тoлық  caндapынaн 
құpaлуы  кеpек.  Өлшеу  aлдымен  caнтиметp  жoл-
дapымен, coдaн coң cызғышпен жacaлaды. 
Ұзындықтың  жaңa  өлшем  бipлiгiмен  –  деци-
метpмен тaныcу 20- ғa дейiнгi нөмipлеумен бaйлa-
ныcтыpу кеpек (2 - cынып). 
Бacтaпқы  кезде    oқушылapды  тек  ұзындығын 
ғaнa емеc, енiн, биiктiгiн, теpеңдiгiн aнықтaуғa үй-
pету кеpек. Coнымен қaтap oқушылap өлшеу кезiнде 
өлшеуiш ныcaнын ғaнa емеc cызғышты aуыcтыpып 
oтыpу кеpек. Oқушылap ұзындықтың өлшем бipлiк-
теpi  caнтиметpмен, дециметpмен, метpмен тaныcып, 
ұзындықты тек бip ғaнa емеc, екi өлшем бipлiкпен 
aнықтaйды. Тәжipибеде көpcеткендей дециметp мен 
caнтиметp, метp мен дециметp, метp мен caнтиметp 
apa  қaтынacын  oқушылap  20  мен  70  apaлығын-
дaғы caнaуды үйpенген кезде, caнтиметpмен, деци-
метpмен  өлшеудi  үйpенгенде,  метpлiк  cызғышпен 
caнтиметpдiң  oндық  жoлaқтapын  көpcетiп  үйpен-
генде тaныcaды. Oқушылap 1cм, 1дм, 1м ұзындық 
бөлiктеpiн көзбен жaттaйды [3].
Cұpaқ қoю пaйдaлы: «1 метp неше caнтиметpден 
(дециметpден)  құpaлaды?  Метp  пaйдa  бoлу  үшiн 
неше caнтиметp (дециметp) caнaу кеpек?».
Өлшем  бipлiктiң  apa  қaтынacы  дециметp  мен 
caнтиметpге  бөлiнген  метpлiк  cызғышпен,  деци-
метpге  бөлiнген  метpлiк  жoлaқтaн  дециметpдi  өл-
шеу пpaктикaлық жұмыcымен бекiтiледi.
Миллиметp - көмекшi мектеп oқушылapы үшiн, 
әcipеcе  ұcтaлықпен  aйнaлыcaтын  aдaмдap  үшiн 
үлкен  пpaктикaлық  негiзi  бap  ұзындықтың  өлшем 
бipлiгi.
Киллoметp – бaлaлap ұзындықтың өте ұcaқ өл-
шем  бipлiктеpiмен  тaныcып  бoлғaн  coң  үйpенетiн 
ұзындықтың өлшем бipлiгi. Мұғaлiм oқушылapдың 
қaндaй  ұзындықтың  өлшем  бipлiктеpiн  бiлетiнiн, 
oлapдың қaндaй зaттapды өлшей aлaтынын aнықтaп, 
ұзындықтың  қaндaй  өлшем  бipлiгiмен  қaлaлap, 
aуылдap  apaлығын  өлшеуге  бoлaтынын  cұpaйды. 
Oқушылapдың көбі өлшем бipлiгiн дұpыc aйтaды. 
Мaтемaтикa ғылым pетiнде еcептен пaйдa бoлғaн 
және еcеп apқылы дaмиды. Мектеп мaтемaтикacын 
еcепciз  құpу  мүмкiн  емеc.  Мaтемaтикaлық  еcеп-
теp  oқушылapдың  ұғымдapын,  теopияны  және 
мaтемaтикa  әдicтеpiн  меңгеpудiң  тиiмдi  де,  aй-
ыpбacтaлмaйтын құpaлы бoлып тaбылaды. 
Сандарға  амал  қолданғандай  ұзындық  шама-
ларына да амалдар қолданылып, бacтaуыш cынып 
oқушылapының  шaмaлap  туpaлы    түciнiктеpiн 
қaлыптacтыpады.
Әдебиеттер:
1.Ocпaнoв Т.Қ., Құpмaнaлина Ш.Х. Мaтемaтикaның oқыту әдicтемеci. 3 сынып. –Aлматы, 2003. 
2.Қaйыңбaев Ж.Т. Бiлiм cтaндapты және бacтaуыш cыныптapдa мaтемaтикaны oқыту. –Aлматы, 2003.
3.Aқпaевa Ә.Б., Лебедевa Л.A. Мaтемaтикa. 1-бөлiм, 3-cынып. –Aлматы, 2014.

338
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Даулетбекова Бағила Даулетбековна
 Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің аға оқытушысы, 
Түркістан қ. Университет қалашығы,  8-701-654-11-31, bagila.66@mail.ru
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА  МАТЕМАТИКАДАН 
ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ  ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ  ЕРЕКШЕЛІГІ
Бастауыш мектеп оқушыларына оқу бағдарла-
масы  негізінде  білім  ғана  беріп  қоймай,  оларды 
жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған ортаға 
дұрыс  көзқарасты  қалыптастыру,    ортада  болып 
жатқан  жағдайларды  объективті  түрде  бақылауға 
және талдау жасауға үйрету, ойындағысын  дұрыс 
жеткізе білуге, салыстыра алуға, дәлелдеуге, сөй-
леу мәдениетіне үйретеді. Бірақ, бастауыш сынып 
оқушыларының зейіндері тұрақсыз болғандықтан, 
олардың  қабылдаулары да әртүрлі болады. Деген-
мен әр баланың бейімі мен қабілеті әр түрлі
Қай кезде де болмасын білім беру мекемесінің 
басты мақсаты – оқушыларға терең білім беріп қана 
қоймай,  олардың  өздігінен  білім  алуға  құштар-
лығын, ізденімпаздығын қалыптастыру, яғни мек-
тептің  педагогикалық  үдерісіндегі  негізгі  мәселе 
білім беру,  өзбетінше жұмысты ұйымдастыру мен 
үйрету жолдары болып табылады.
  Оқушылардың  өздігінен  ойланып,  танымдық 
белсенділіктерін  қалыптастыруда  мұғалімнің ең-
бегі  зор.  Өйткені,  мұғалім  бағыт-бағдар    беруші 
ғана емес, кеңесші рөлін атқара білуінің мәні зор. 
  Өзіндік  жұмыс  оқыту  үдерісінің  барлық  ке-
зеңіне  кіреді.  Оқу  материалдарының  мазмұнына 
қарай  тапсырма қарапайым, күрделі болады, олар-
ды  орындау  барысында  оқушылардан  белсенді 
танымдық әрекетті талап етеді. Бастауыш сынып-
тарда  оқушылардың  жүйелі  білім  алу  мен  өздігі-
нен білімдерін толықтыруға саналы түрде  игеруге 
әзірлеу  қажет.  Бұл  үшін  оқыту  үдерісінде  тиімді 
әдістер  мен  технологияларды  пайдалана  отырып, 
олардың қызығушылығын арттырып, ізденуге де-
ген талпыныстарын ояту керек.
Оқу-бастауыш  сыныптағы  оқушылардың  не-
гізгі  таным  әрекеті.  Баланың  жалпы  психикалық 
дамуы  мектептегі  оқу  мен  оның  өздігінен  білім 
алуымен  және  оқыту  үдерісіндегі  өзіндік  жұмыс 
түрлерімен тығыз байланысты. Оқыту – мұғалімнің 
білім берудегі жетекші әрекеті болса, оқу – бала-
ның  танымдық,  белсенді  әрекеті.  Оқушылардың 
өзіндік жұмыс үдерісі кезінде мұғалімнен бала да-
муының дербестік шығармашылық танымдық әре-
кеті,  логикалық  ойлауы  сияқты  негізгі  белгілерін 
біліп, оқушылармен жеке-дара жұмыстар жүргізуді 
қажет етеді [1]. 
 
Бастауыш  сынып  оқушылары  екі  түрлі 
қабілетпен  әрекеттеніп  дамып  отырады.  Атап  ай-
тсақ,  біріншісі    берілген  оқу  әрекеті  арқылы  да-
мып,  білік,  білім  және  дағдыны  қабылдайды.  Ал  
екіншісі  -  шығармашылық,  бұл  жағдайда  оқушы 
тапсырмаларды  орындау,  мәселені  шешу  бары-
сында  өз  бетімен  әрекет  жасайды.  Математика 
сабақтары  неғұрлым  қызықты,  тартымды  болса, 
соғұрлым оқушының математика пәніне деген қы-
зығушылығы мен ынтасы зор болып, оқу белсен-
ділігі арта береді. 
 
Математика  сабағын  оқытудың  маңызды 
әдістерінің  бірі  -  өзіндік  жұмыс  түрлерін  тиімді 
ұйымдастыру және орындату.
Бірінші сынып оқушысы әлі де болса, ойын ба-
ласы.  Оларға  күнделікті  жаңа  тақырыпты  өтумен 
қатар  өзбетінше  жұмыс  істеуге  біртіндеп  тәрби-
елейді.  Бастауыш  сыныпта  өткізілетін  әр  пәннің  
сабағында  тиісінше  уақыт  бөлінуі  оқушылардың 
өзбетінше  тапсырмаларды  ұқыпты  орындауына 
көмектеседі. Оқушыларға өзбетінше жұмыс істету 
тек білімді бекіту үшін ғана емес, жаңа материалды 
түсіндіруде, қайталауда да қолданылады. Мысалы, 
мұғалім  оқулықтан  тиісті  материалды  оқытады, 
онда не айтылғанын, әсерін, қалай қабылдағанда-
рын және қалай қорытындылауға болатынын ойла-
нуды  тапсырады  немесе  белгілі  бір  ережені  оқы-
тып, мысалдарды талдауға осы ережені қолдануды 
тапсырады.
  Ал,  оқушылардың  тапсырманы  сыныпта,  сы-
ныптан тыс уақытта өздігінен орындай білуі – оның 
бойында қалыптасқан білім, білік пен дағдылар са-
пасының сенімді көрсеткіші болып табылады. 
Математикадан  өзбетінше  мынадай  тапсырма-
лар орындауға болады:
-мұғалімнің көрсеткен үлгісі бойынша орында-
латын;
-мұғалімнен  алған  білім,  білік,  дағдыла-
рын  өзбетімен  пайдалануды  талап  ететін,  бірақ 
мұғалімнің басқаруын пайдаланған жағдайда;
-алған білім, біліктерін басқа жағдайда пайда-
ланғанда;
-оқушыдан  ойлауды,  шығармашылықты  талап 
ететін  байқау,  талдау  арқылы  жаңа  қорытынды, 
анықтамаға шығаруға болатын тапсырмалар.
-арифметикалық  амалдар  кестесін  есте  сақта-
уға арналған;
-есептеу тәсілдерін игеруге арналған:
-ұқсастық  пен  айырмашылықты  ажырату,  тал-
дауға арналған; 
-белгілі  бір  түсініктемелердің  арифметикалық 
амалдармен 
байланысына арналған;
-дидактикалық  ойындар,  қызықты  тапсырма-
лар.
Оқушылар  өздігінен  жұмыс  істей  білуі  үшін, 
алдымен,  мұғалімнің  берген  үлгісіне  қарай  елік-

339
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
теу негізінде қарапайым тапсырмалар орындайды. 
Мұндайда жұмыстың мазмұнын жасау әдістерінің 
бәрін  мұғалімнің  өзі  айтып  береді,  ал  оқушы  тек 
орындаушы ғана. Ал егер мұғалім оқушыға бәрін 
өзі айтпай, бұрын алған білімдерін қолдануға лай-
ықты жағдайлар туғызатын болса, сол кезде оқушы 
өздігінен ізденіп, жаңа міндеттерді шешуге тыры-
сады.  Сондықтан  мұғалім  оқушылардың  өзіндік 
жұмысын  ұйымдастырғанда,  алдымен  оларды 
өздігінен жұмыс істеуге дайындайтын жаттығулар-
дан бастап, кейін мұғалімнің көмегімен жасайтын 
жартылай дербес, ең соңында толық өздігінен жа-
сайтын жұмыстарға үйрету қажет.
Мұғалім  оқушыларға  шамалары  келетіндей 
тапсырмалар  ұсынады,  онда  жұмыстың  мақса-
ты, оны бөлімдер бойынша орындау реті (өзін-өзі 
бақылау); мұғалім тексеру үшін алынған нәтиже-
лерді әзірлеу, реттеу тәсілдері, жұмысты орындау 
мерзімі келтіріледі.
Мұғалім  тапсырманың  дұрыстығын,  оқушы-
лардың  оның  мазмұны  мен  нәтижесін  қанша-
лықты  түсініп  меңгергенін  анықтайды:  Демек, 
мұғалім  бақылаушы  ғана  емес,  ұйымдастырушы 
да,  оқушының  өзіндік  жұмысын  тексеруші  де. 
Мұғалім  тапсырма  арқылы  олардың  таным  қа-
білетін бағдарламалайды, оны бір мақсатқа бағыт-
тап, сапасын анықтайды.
Оқушылар  тапсырма  алады,  меңгерген  білім 
қорына сүйене отырып, оның мақсаты мен орын-
дау  тәсілдерін  ойластырады  және  ең  маңыздысы 
– жұмысты өздігінен орындау барысында алынуға 
тиісті  нәтижелерді  бағдарламалайды.  Содан  соң 
істелген  жұмыстың  дұрыстығын  үнемі  тексере 
отырып,  тапсырманы  бөлімдері  бойынша  орын-
дайды.  Алынған  нәтижелерді  реттеп  әзірлейді 
(өзін-өзі бақылайды) және жазу жұмысы, цифрлар, 
сызулар,  суреттер,  модельдер  тағы  басқатексеру 
үшін мұғалімге тапсырады. Оқушылардың оқу жұ-
мысын, оқу әрекетінің жемісті болуы – оқу жұмы-
сы тәсілдерін меңгерулеріне байланысты.
Оқушылардың өзіндік жұмыстарының түрлері 
сан  алуан.  Оларды  топтастыру  өте  күрделі  мәсе-
ле. Сондықтан оқушылардың өзіндік жұмыстарын 
топтастыру үшін бірнеше шарттар мен белгілерді 
ескеруіміз  керек,  бірақта  дидактикамен  айналы-
сушы ғалымдар оқушылардың  өздігінен істейтін 
жұмыстарын  танымдық  әрекет  тұрғысынан    тал-
дай келе, әрбір оқу пәнінің мазмұндық-логикалық 
ерекшелігіне  қарай  оның  төрт  типін  анықтайды. 
Олар:    
Бірінші, үлгі бойынша өздігінен істейтін жұмы-
стар . Бұл жұмыстар  мазмұны әртүрлі материал-
дарды  пайдаланып  ұйымдастырылатын  жаттығу-
лар.
Екінші,  өзгертіп,  қайта  құрап  жинақтайтын 
тәжірибенің, білімнің, дағдының негізінде орында-
латын практикалық-интелектілік жұмыстар.
Үшінші,  өздігінен  істейтін  вариантты  жұмы-
стар.  Бұлар  ғылыми  білімді  қолдана  білуге  арна-
лады.  Проблемалық  мазмұнды  болады.  Жаңадан 
білім  алу,  логикалық  қорытынды  шығару  талап-
тарын  тудырады.  Оқушылардың  бұл  жұмыстары 
тақырып аралық, пән аралық сипатта болып келеді. 
Төртінші,  өздігінен  істейтін  шығармашылық 
жұмыстар. Ол ой мен іс-әрекеттің толық дербесті-
гін қажет ететін жұмыс түрі, яғни өздігінен жұмыс 
істеудің ең жоғары сатысы болып табылады [2].
Бастауыш сыныптарда өзбетімен жұмысты ұй-
ымдастыру оның бағдарлама мазмұнына, талапқа 
сай болуы, түрлі мазмұнда және формада көрініс 
табуы  шығармашылық  бағытта  жұмыс  істеуге 
бағыттауы,  сондай-ақ  бағаланып,  марапатталуы 
сияқты  мәселелерге  жете  мән  беріледі.  Осыған 
орай  өз  бетімен  жұмыс  бастауыштың  өзіне  тән 
әдістемесіне сәйкес түрлі формада және мазмұнда 
көрініс табуда.
Математикадан  өздігінен  орындалатын  жұ-
мыстар  деп  берілетін  тапсырманы,  мұғалімнің 
басшылығымен  не  оның  тікелей  қатысуынсыз,  
оқушылардың  өздері  атқаратын  жұмыстары.  Бұл 
туралы  айтқанда    оның  өзара  тығыз  байланысты 
екі міндетін ескерген дұрыс.
Біріншісі – оқушылардың танымдық қызметін-
дегі іскерлікті, дербестікті  дамыту және одан әрі 
өрістету, оларды білімді өздігінен орындауға, иге-
руге,  дүниеге көзқарасын қалыптастыруға үйрету. 
Екіншісі  –  оқушылардың  алған  білімін  өздігінен 
іс  жүзінде  қолдана  білуге  баулу.  Оқушылардың 
өздігіне атқаратын жұмыстары олардың ой еңбегін 
қалыпқа  келтіруге  бағытталған  және  мұғалімнің 
берген  тапсырмаларын  орындаудың  ең  тиімді 
тәсілдерін өздеріне іздестіру көзделген. 
Математика сабақтарында оқушылар өздігінен 
орындайын  жұмыстарды  былай  жіктеуге  болады: 
оқулықпен, оқу құралымен, анықтама әдебиетпен, 
есептер  жинағымен  жұмыс,  әр  түрлі  үлестірмелі 
материалмен,  жолдастарының  жауабын  толықты-
ру, талдау, математикалық  конференцияларда жа-
салған  баяндамаларға  немесе  әр  түрлі  танымдық 
мәні бар хабарларға пікір айту, жеке және топтық 
тапсырмаларды орындау.
Рефераттар  жазу,  көрнекі  құралдар  жасау,  өл-
шеуге  немесе  есептеуге  байланысты  практика-
лық жұмыстар орындату. Мұғалім оқу үдерісінде 
өздігінен  орындайтын  жұмыстың  әр  түрін  және 
олардың  үйлесімділерін  қолдануды  жоспарлай-
ды. Математикадан өздігінен орындауға берілетін  
тапсырмалар айқын мақсатты көздеуі және оқушы-
лардың  ынтасын  арттыру  үшін  берілетін  тапсыр-
малардың мазмұны терең, практикалық қолдануы 
анық зерттеу сипатында болғаны дұрыс. 
Сонымен бірге, оқушыларға тапсырма берген-
де  материалды  біртіндеп  күрделендіру,  олардың 
шығармашылық белсенділігі, жеке бас ерекшелік-
тері,  жалпы  математикалық  мәдениеті  тәрізді  
мәселелеріне назар аударған дұрыс. Оқушылардың 

340
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді 
ұйымдастыруда оқулықпен жұмыс істеуді үйрету-
дің орны бөлек. Бастауыш сынып оқушыларының 
математика  пәніндегі  өзіндік  жұмыстардың  бір 
бөлігі  математикалық  диктант  болып  саналады. 
Диктант тапсырмалары жас шамасына сай күрде-
леніп отырады.
Өздігінен  орындалатын  үй  тапсырмасының 
тиімділігінің басты шарты  барлық оқушылардың 
тапсырманы  өз  уақытында  орындауы,  түсінуі, 
тапсырманы  орындаудағы  дербестік,  сыныпта 
орындалған, шығарылған есепке ұқсас есеп шыға-
ра  білу,  одан  соң  үй  жұмыстары  негізінде  мате-
матикалық  диктант,  сынақ  тағы  басқа  тапсырма-
лар  орындап,  материалды  бекіту,  конспекті  жазу. 
Оқушыларға  шамадан  тыс  қиын  тапсырмалар 
беріп,  қиындықтар    туғызбау  үшін  үй  тапсырма-
сының  мазмұнын  толық  әрі  анық  тұжырымдап, 
ондағы қиыншылықтарды түсіндіру, оны меңгеру 
жолдарын көрсету керек. Егер мұғалім үй жұмысы 
үшін сыныпта орындалған есептен өзге есеп берсе 
оқушылар сөзсіз қиналады. Жалпы сынып оқушы-
ларына  ортақ  тапсырмалармен  бірге,  оқушылар-
дың жеке ерекшіліктеріне сәйкес тапсырма берудің 
маңызы  зор.    Математикаға  ынтасы  бар,  оқушы-
ларға әртүрлі тақырыпқа шығармашылық  тапсы-
рмалар беріп, зерттеу сипаттағы есептерді, баянда-
малар жазғанда тағы басқақамқорлық жасау керек. 
Тапсырмалардың шамадан тыс көп болуы оқушы-
ларды  жалықтырыды,  не  уақытын  көп  алады. 
Дұрыс ұйымдастырылған үй тапсырмасы оқушы-
лардың жауапкершілігін арттырып, өздігінен білім 
алу дағдысын қалыптастырады.
Оқушылардың  өзіндік  жұмысының  педаго-
гикалық  тиімділігі-мұғалімнің  жұмысқа  жасаған 
басшылығының  саласымен  байланысты.  Өзіндік 
жұмыстың  негізгі  ерекшелігі  оқушының  берілген 
тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындауы. 
Шығармашылық  жұмыс  оқушының  өздігінен 
орындайтын жұмыстарының бірі.  Математикадан 
оқушылардың  өздігінен  шығармашылық  жұмыс 
орындау оқушылардың пәнге ынтасын арттырып, 
ізденгіштік  қасиеттерін тәрбиелейді, математика-
лық ой–өрісін дамытады. Шығармашылық жұмы-
старды орындау барысында оқушы оқып- үйренген 
теорияның не есептің жаңа қырларын ашады, өзін-
дік пікірін айтады, табылған мәліметтер бойынша 
қорытынды жасауға үйренеді.
Оқушылардың  өзіндік  жұмысы  –  мұғалімнің 
қажетті  нұсқаулары  бойынша  оқушының  оқу  жұ-
мысының жеке дара және ұжымдық түрі [3].
Өзіндік  тапсырмаларды  орындау  барысында 
оқушылардан  белсенді  ойлау  талап  етіледі.  Осы-
ның  нәтижесінде  оқушылар  өздігінен  бақылауды 
үйренеді,  оларда  тапсырылған  істі  орындаудағы 
жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, 
ұйымшылдық қалыптасады. 
Әдебиеттер:
1. Абдраманова Г. Б., Примбетова А. И. Оқушылардың өзіндік жұмысы оқыту формасының тиімді әдісі ретінде. 
//Молодой ученый. №8-2015.
2. Боричевская В.И. Развитие самостоятельности мышления у учащихся.  // Начальная школа. №1- 1992.
3.Мінайдарова З.  Оқушыларды өзіндік жұмыс жасауға үйрету жолдары.  //Математика және Физика.  № 4-2005.

341
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: