Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының е ң б е к т е р І

149 
ӘОЖ 721.021=512.122                  Абдильдина Г.А.(Қарағанды ҚарМТУ) 
                                             Гомарова Б.М.
 
(Қарағанды ҚарМТУ) 
 
 
 СӘУЛЕТТІК ЖОБАЛАУ ЖӘНЕ ОНЫ ДАЙЫНДАУ КЕЗІНДЕ 
ҚОЛДАНАТЫН ГРАФИКАЛЫҚ ТӘСІЛДЕР 
 
Сәулет  мамандығы  студенттердің  білімдерін,  іскерліктерін,  икемділіктері 
мен  дағдыларын  арттыруға  мақсатталған.    Соның  ішінде  графикалық 
тәсілдерді  нақтылап  құрастыру  сауаттылықа  әкеледі.    Сәулет    мамандығы 
бойынша студенттердің түпкі ойжобада ойлау процесіне келсек, оның білім 
алу  барысында  қаншалықты  дамығаны  туралы  тоқталып  кетуге  болады.  
Студент  қарапайым  натурадан  қарап  сурет  саларда,  графикалық 
сауаттылыққа,  бейнелеуді  оқыту  принциптерін;  компоновка,  композиция, 
перспектива, анатомия, стилизация, түстану тағы басқа тәсілдерді ойлауға 
көшеді.  Яғни нақты бейнелерге, сәулеттік жоба негізінде ойлану, елестету, 
салыстыру арқылы  көрнекі заттардың бейнесіне қарап қортынды жасауға 
болады. 
Графика - бейнелеу өнерінің бір түрі сурет салу, жазу мен сызу. Оған 
қолмен  салынған  сурет,  сондай-  ақ  басқа  тәсілдермен  линография, 
гравюра,  фотолитография    және  т.б  орындалған    суреттердің  барлық 
түрлері  кіреді.
 
Заманауи  сәулеттік  графиканың  түрлері  де  әралуан.  Ол 
барлық  құралдар  түрлерін  қамтиды  және  оның  көмегімен  кеңістіктік 
пішіндер жазықтыққа кескінделеді. 
Суреттің  негіздерін  зерттеуге,  әр  түрлі    графикалық  техникаларын 
меңгеруге,  студенттердің  кәсіби  түсніктерін,  композициялық  -  кеңістік 
ойын, 
жұмысқа 
шығармашылық 
қатынасын 
және 
эстетикалық 
ұнамдылықтың негіздерін дамытуға бағытталған 
Сәулеттік  жобалаудың  көлемдік  –  жазықтықтық  көп  бейнелі 
формаларының  проблемаларын  тек  қана  графика  тәсілімен  шешу 
жеткіліксіз.  
Жобалау  нысандарының  күрделі  жазықтық  және  көптеген  көлемдерін 
қарапайым  графика  тәсілімен  орындау    нақтылы  көрнекті  нәтиже 
бермейді. Сондықтан графикалық тәсілмен қатар оған көмек ретінде, әрбір 
өткен  кезеңдерде  сәулетшілер,  көлемді  макет  үлгісіндегі  формаларды 
қолданды. 
Жобалаудың  барлық  нұсқасында  графикалық  эскизден  тыс  жұмыс 
макеттерінің    шешімдерін  орындау  шығармашылық  ізденіс  болады.             
Студенттің  мінезіне  жұмыс  макеті  белсенді  ізденіс  тұрғыдан  әсер  беріп 
қана  қоймай,  оның  барлық  элементерін  бір  –  бірімен  салыстыру,  барлық 
көру  нүктелерін  тексеру  және  ең  бастысы  –  оның  ішкі  және  сыртқы 
кеңістіктерінің  салыстырмалығын  тексеріп,  анықтайды.  Макеттеу 

150 
студенттердің  көру  түйсігінің  мүмкіншілігін  арттырады  және  шешімінің 
дұрыстығын анықтап, ойын нақтылы көрнекті етіп жеткізеді. 
          Сәулеттік пластиканы сезу және көруді макеттеу тәсілімен үйретеді. 
Төменгі  және  жоғарғы  курстарда  қолданатын  көлемді  –  кеңістіктік 
моделдеу  тәсілі  тапсырманы  осы  тәсілмен  орындауды  жүктейді  және  әр 
деңгейдегі  -  ең  қарапайымнан,  күрделіге  дейіңгі  жаттығулар  әр  түрлі 
макеттерді орындауды қарастырады. 
«Сәулеттік  композиция  негіздері»,  «Сәулеттік  графика  және  макеттеу» 
пәндерінің  курс  жұмыстарын  тек  қана  графикамен  ғана  орындап  қоймай 
оның  моделінің  макетін  де  жасайды.  Тәжірбие  сабақтарында  дайындық 
ретінде  жаттығулар  жасалады.  Жаттығуларды  бітірген  соң  студентерге 
архитектуралық  композиция  принциптерінен,  формалардың  абстракты 
қалытасу,  орналасу  және  бір  –  бірімен  байланыс,  бірлік,  салыстыру, 
бағыныштылық  заңдылықтарынан  жұмыстар  жасалады.  Қарапайым 
тәсілдерге  сүйеніп  алғашқы  дайындық  деңгейінде  формаларды  дайындау 
формалардың 
ұқсастығы, 
параметрлердің 
өзгеру 
ньюанстері, 
элементтердің  қарама  –қайшылықтары,  салмақтылық  және  кеңістіктік.  
Композицияның  негіздері  және  сәулеттік  графика  және  макеттеу  бір  – 
бірімен  байланыстарын  тұтас  қарап,  қарапайым  элементтерден  күрделі 
элементтерге ауысуының жалпы заңдылықтарын студенттерге жеткізу өте 
маңызды. 
Осы  графикалық  түрлерді  студенттер  дизайндық  жоба  кезінде  әр 
түрлі  тереңдікте  қолданады.    Бастапқы  кезде  студенттер,  суреттің 
көшірмесіне  үлгісіне,  негізделе  отырып,  тапсырманы  орындайды.    Одан 
кейін  бірте-бірте  жеке  қасиеттеріне  әсіресе  дизайн  туындыларының 
элементтерін  немесе  белгілерін  есінде  қалдырып,  соларды  мүмкіндігінше 
композицияда  топтастырып  жобалауға  үйренеді.    Осының  өзі  сол  дизайн 
туындыларындағы  белгілер  мен  элементтердің  не  оның  көшірмесі  жоқ 
кезінде  жобалы  тапсырмаларды  орындауға  мүмкіндік  береді.  Осы  
графикалық  тәсілдер,  жүзеге  асу  үшін  тиісті  бейнелерге  елестету 
бейнесіне,  не  ұғымға  негізделуі  тиіс.  Студент  жеке  дизайндық 
туындыларын,  олардың  негізгі  белгісіне  қарап,  соған  сүйене  отырып 
жобасын  топтастыруға  үйреніп,  ойын  ұғым  арқылы  жүзеге  асыратын 
болады.    Осы    туындылар  арқылы    өзін  әрі  қарай  шығармашылыққа, 
ойлану қабілетіне қарай жобасын іске асырады. 
 «Сәулет»  мамандықтары  графикалық  өнері,  кітап  өнері,  баспа 
полиграфиялық  өнімдерді  безендіру,  анимация  және  компьютерлік 
графика,  фирмалық  белгілерді,  жүйелерді  және  логотиптерді  істеу, 
календарлар,  плакаттар,  проспектілер  дизайны,  сонымен  бірге  өндірістік 
бұйымдардың  сыртқы  түрлерін  жобалау  мен  эстетикалық  және 
қайталанбайтын  өнер  туындысына  айналдыру  саласындағы  суретшілерді 
кәсіби шығармашылық қызметке дайындауды қамтамасыз етеді 

151 
Жобаларды  талдау  –  ең  алдымен  берілген  жұмыстарды  немесе 
тапсырыс-  тарды  сызбас  бұрын,  объектіні  көріп  толық  шешіміне  көз 
жеткізіп  болған  соң,  жобалардың  жеке-жеке  шешімдерін  табуды  және 
масштабтылықты  пайдалану  керек.  Сызбаларды  орындауда  сызбаның 
қызметіне, жобалау 
 нысанына  және  орындаушының  ойына  сай  таңдалып  алынатын 
әрқилы  графикалық  амалдарды  қолдануға  болады.  Көзбен  шолу 
композициясы  –  функционалды  процестегі  белгілер  мен  белгілеу 
системаларын арнайы көз- бен шолу арқылы ұйымдастыру және жүйелілік 
түрде  кеңістікте  көрсету.        Дизайн  –  жобадағы  әрекетті  өнеркәсіптік 
эстетикалық  және  бағалы,  соци-  алды  мәдени  сферадағы  гармониялық 
тұрғыдағы  амалдарды  көркемдік  суреттеу  техникасында  көрсету. 
 Дизайнер  - мамандығы,  дизайн  сферасын-  да  үлкен  талаптар  қасиетінде 
және  эстетикалық  бағалау  амалында  кеңіс  -тіктегі  заттың  элементтерін 
құрастырып,  ұйымдастыру  және  гармониялық  үйлестіруде  бағалы  үлкен 
талаптармен жұмыс атқару.  Ырғақ – архитекту- ралық құрылыстың немесе 
құрылыс  элементтерінің  қайталана  келе  беруі,  олардың  кеңістікте 
орналасуының  ретке  келтірілуі.  Бедерлі  бейнелер  –  те  гістіктегі  мүсіндік 
бейнелер,  жиһаз  әшекейлерінде  жиі  қолданылады.    Комбинаторика  – 
дизайндағы бір әдіспен форманың құрылуы,бұл негізгі кеңістіктегі өзгерту 
заңдылықтары бойынша конструктивті, функционал- ды және графикалық 
құрылымдар,  сонымен  қатар  дизайндық  әдістегі  гео-  метриялық 
қатынастар  түрінде  қайталанатын  орнықты  формалар.  Cәулет-  тік 
графиканың  техникалық  амалдарын  меңгеру  және  сәулет-дизайн  сызба- 
ларын орындау заңдылықтарын тану мамандыққа оқыту барысындағы ма- 
ңызды міндеттердің бірі  болып табылады.  Студенттерге кәсіби білім беру 
барысында мамандарды шығармашылыққа дайындаудың жетекші жүйеле- 
рінің бірі дизайн тарихы және теориясы болып табылады.  Ол болашақ сәу 
летшілермен дизайнерлердің креативтік ойлау негізін және қоршаған орта- 
дағы  болмысты  ұғыну  мүмкіндігін  қалыптастыруға,  сондай-ақ  сәулеттік, 
өндірістік, графикалық дизайнерлік жеткен деп қарауға да болады.                                                                                       
          Осы 
деңгейлермен 
студентердің 
білімін 
кескіндерді 
түрлендіріп оқы- туда мультимедиалық көрсетілімді қолдану, графикалық 
ойлауын  дамыту,  сызу  техникасын  қалыптастыру,  сызба  тілін  түсінуге, 
кеңістіктік  елестету  арқылы  кескіндей  білу,  ажырата  білуге  үйрету. 
Сондықтан  да  студенттерді  дің  білімін  арттыру  жобалау  кезінде  жаңа 
технологияларды қолдана білу керек. 
Біздің негізгі мақсатымыз, тек Қазақстанның ішінде ғана емес, әлем 
деңгейінде  бәсекеге  қабілетті  жаңа  мамандарды  дайындай  білуіміз  керек. 
Осы тұрғыда біліктілікті заман ағымының жаңа технологияларын белсенді 
түрде жете меңгерсек, жаңа егемен еліміздің ұрпағын жаңа білім нәрімен 
сусындатып, саналы тәрбие, сапалы білім алуына айқара жол ашамыз.  

152 
УДК 624.01.(075.8) 
 
               Ахмедиев С.К. (Караганда, КарГТУ) 
   
 
 
 
 
        Турушев К.С. (Караганда, КарГТУ) 
Кононов А.В. (Караганда, КарГТУ) 
 
 
ИССЛЕДОВАНИЕ ЗАВИСИМОСТИ МЕЖДУ ПРИЖИМНОЙ СИЛОЙ 
В МУФТЕ НАСОСА ПРИ ЛИКВИДИРОВАНИИ  
ЗАДАННОГО ЗАРАНЕЕ ЗАЗОРА 
 
Δ=0,5см – заданный зазор. Требуется определить величину прижимной 
силы F для ликвидирования зазора Δ. 
    
 
Рисунок 1-Общий вид рабочей         Рисунок 2 – Расчетная схема  
                   пружины                                                двухшарнирной арки 
Расчетная схема пружины представляет собой 2-х шарнирную арку –см 
(рис.2). 
Уравнение оси арки: 
у =ax
2
+bx+c                                           (1) 
Грничные условия (рис.2): 
x=0;y
A
=0;                                                                     (2) 
x=l/2=0,75см; y
c
=f=0,4см                                           (3) 
x=l=1,5см; y
B
=0                                                          (4) 
По условию (2) из уравнения (1): с=0 
По условиюям (3,4) имеем: 
                           (5) 
Решая систему (5), определяем значения “a,b” 
a =-0,7116; b=1,067
 Тогда по (1) имеем  
y= -0,7116x
2
+1,067x(b)                                  (6) 
Далее рассчитываем один раз статически неопределимую арку (рис.3) 
 
Рисунок 3 – Расчетная схема статически неопределимой арки 
Δl=l/6=0,25см 

153 
Каноническое уравнение 
δ
11
x
1
+Δ
1
p=0; отсюда 
x
1
=
                                                           (7) 
Коэффициенты уравнения: 
E
ℐ
0
δ
11
=
ds; E 
ℐ
0
Δ
1p
=
1
p
ds             (8) 
Расчетное усилие:  
M=M
1
X
1+
M
P                                                                                 
(9) 
Дальнейший расчет приведен в табличной форме (табл.1) с учетом  
симметрии имеется четыре расчетных узла (А,1,2,3) (рис .3) 
При этом: 
tgφ=y
/
=-1,4232x+1,067                                   10) 
Таблица 1 
№№ 
сече
ний
 
x
i 
y
i 
tgφ 
sinφ 
cosφ 
 
 
 
 
А 
0 
0 
1,067 
0,7312 
0,682
2 
1 
0,1832 
0 
0 
1 
0,25 
0,222
2 
0,711
2 
0,5810 
0,813
9 
1 
0,30716 
0,0683 
0,0152 
2 
0,50 
0,355
6 
0,355
4 
0,3429 
0,939
4 
1 
0,26612 
0,0946 
0,0336 
3 
0,75 
0,400 
0,00 
0,00 
1,00 
1 
0,125 
0,05 
0,02 
∑E
ℐ
0
δ
11
=0,0688 
Продолжение таблицы 1 
№№ 
сечений
 
M
P
 
Δs 
M
1
X
1 
M 
(по«9») 
А 
0 
0 
0 
0,0 
1 
+0,125F 
-0,00854F 
-0,1644F 
-0,0394F 
2 
+0,25F 
-0,0236F 
-0,263F 
-0,013F 
3 
+0,375F 
-0,0188F 
-0,296F 
+0,079F 
 
∑E
ℐ
0
Δ
1p
=-0,051F 
 
∑E
ℐ
0
δ
11
=0,0688; ∑E
ℐ
0
Δ
1p
=-0,051F 
 
x
1
=-
 
 
x
1
=0,74F 
 
y
max
=y
c
=
                                          (11) 

154 
 
Рисунок 4-Эпюры моментов 
При выислении интеграла (11) применим формулу Симпсона. 
y
max
=
[(0+4·0.279·0,0279+0,0394·0,0394)+(0,0394·0,03394+ 
4·0,0345·0,0345+0,013+0,013)+(0,013·0,013+4·0,0247·0,0247+ 
0,079·0,079)]=0,08333F·(0,0046656+0,0064818+0,0085)=0,0016664F  
То есть y
max=
y
c
=
 
Из условия Y
max=
Δ=0,5(см) определим прижимную силу «F»  
 
F=300,48
                                                  (12) 
Для стальной пружины 
E=2·10
5
MПа; δ=0,04см; b=1,5см; 
 
По (12): F=300,481·(2·10
+7
 8·10
-6
)=48,1·10
3
(Н)=48,1Кн=0,048Мн 
F=0,048Мн=0,48т=480кг 
Выводы: 
1.Показана 
эффективность 
аналитического 
метода 
расчета 
деформированного  состояния  рабочей  пружины  в  виде  прочной 
криволинейной конструкции. 
2.Из  условия  жесткости  пружины  вычислено  прижимное  усилие  для 
приведения в действие муфты насоса при проектном зазоре Δ=5мм. 
3.Полученные результаты могут быть использованы при решении задач 
в машиностроении и в строительстве. 
Литература 
1.Дарков А.В.Строительная механика.- М.: Высшая школа,1986г. 
2.Справочник  проектировщика,кн.2  Под  редакцией  Уманского  А.А.  .- 
М.: Стройиздат,1972г. 
3.  Любошиц  М.И.,  Ицкович  Г.М.  Справочник  по  сопротивлению 
материалов.- М.:Минск,1969г. 

155 
УДК 621.926.2                                                     Багитова С.Ж. (Астана, ЕНУ) 
                         Серикбаев Н.К. (Астана, ЕНУ) 
 
 
БАЛҒАЛЫҚ ҰНТАҚТАҒЫШТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫН ЖЕТІЛДІРУ 
ЖОЛДАРЫ 
 
Ұнтақтауға  арналған  қондырғылар  немесе  машиналар,  құрылыс 
материалдарын  өндіру  саласында  кеңінен  қолданылады.  Әрбір  құрылыс 
материалдарының өзіндік құрылымдары мен сипаттамаларына байланысты 
ұнтақтау  үрдісі  мен  қондырғылар  да  әр  түрлі  ерекшеліктерге  ие  болады. 
Мысалы,  цемент  өндірісінде,  ұнтақтау  нәтижесінде  алынған  өнім  ары 
қарай қайта өңдеуге жіберілсе, қиыршық тас өндірісінде соңғы өнім бірден 
алынады. 
Құрылыс материалдарын ұнтақтауға арналған машиналар, ұсақтағыш 
және  ұнтақтағыш  деп  аталатын  негізгі  екі  топқа  бөлінеді.  Ұсақтағыш 
машиналар,  бастапқы  өлшемі  100  –  1200  мм  арасында  болған  ірі 
материалдарды  ұнтақтауға  арналса,  ұнтақтау  шамасы  30  –  60  есеге  дейін 
барады.  Ал  ұсақтағыш  машиналара,  аса  қатты  ұнтақталған  және  ұнтақ 
тәрізді  болып  келген  материалды  алу  үшін  қолданылады.  Көбінесе, 
бастапқы  өлшемі  2  -20  мм  болып  келетін  бөлшектер  алынады.  Ұсақтау 
дәрежесі 20 – 40 есеге дейін жетеді. 
Әмбебап ұнтақтағыш машиналардың бірі  – балғалық ұнтақтағыштар. 
Өйткені  балғалы  ұнтақтағыштар  өлшемі  әр  түрлі  ірі  материалдарды  өте 
қарқынды  түрде  ұнтақтап,  өлшемі  кішірейтілген  соңғы  өнімді  алуға 
мүмкіндік  береді.  Өнімнің  бірыңғай  ұнтақталуын  сапалы  деңгейде 
қамтамасыз етеді. Сондай – ақ, өнімнің ұнтақтау дәрежесін, яғни өлшемін 
белгілеуге мүмкіншілік береді. Материалды қондырғыға арту және өнімді 
түсіру  жұмыстары  жартылай  механикалық,  жартылай  автоматты  түрде 
жасалады.  Машинаның  құрылысы  өте  қарапайым  және  ұзақ  мерзімге 
жарамды  болып  келеді.  Ылғалдылығы  жоғары  болған  материалдарды  да, 
ұнтақтар  кезінде  жұмыс  құралдарының  істен  шығуы  көп  кездеспейді.  
Кейбір  жұмыс  процестері  автоматты  түрде  жасап,  ескірген  бөлшектерді 
оңай  ауыстыруға  болады.  Жоғарыда  аталған  артықшылықтарына 
байланысты 
балғалық 
ұнтақтағыштар, 
кіші 
өлшемді 
құрылыс 
материалдарын өндіруде кеңінен пайдаланылады. Соның өзінде, балғалық 
ұнтақтағыштардың  жұмыс  үрдісі  түрліше  жетілдірулерді,  атап  айтқанда, 
энергия  сыйымдылығын  азайту,  соңғы  өнімнің  сапасын  жақсарту, 
балғалық  ұнтақтағыштың  негізгі  бөлшегі  -  балғаның,  тозу  дәрежесін 
азайту сияқты мәселелерді шешуді қажет етеді.  
Ұнтақтағыш  қондырғылар  пайда  болғаннан  бері,  олардың 
құрылымдары шартты түрде қатты өзгеріске ұшырамаған. Жаңартулар мен 

156 
өзгерістердің  көбісі  өңделетін  материалдарың  көлемін  арттыру,  ұнтақтау 
дәрежесін еселеу сияқты өзгерістермен байланысты [1] . 
Бізге  белгілі  барлық  басқа  қондырғыларға  қарағанда,  шикізат 
материалдарын  өңдеуде  балғалық  ұнтақтағыштардың  тиімділігін  арттыру 
ыңғайлы.  Ол  тиімділік  -  жұмыс  камерасында  материалдың  қозғалысын 
басқарумен байланысты[2]. 
Бұл қондырғыларды одан әрі жетілдіру үшін келесідей технологиялық 
шешімдер мен конструкциялар жасалды[3]. 
1  –  суретте,  бір  –  біріне  қарама  –  қарсы  бұрышпен  орналасқан,  екі 
көлбеу  жұмыс  камерасы  бар  тұйық  циклді  балғалық  ұнтақтағыш 
орналасқан.  Балғалық  ұнтақтағыштың  құрылымы,  қатты  жақтауда 
орналасқан (2) корпустан (1) тұрады, ішінде жұмыс құралы бар (3), сондай 
–ақ,  салып  –  шығарушы  қақпақтардан  (4,5),    қозғалтқыш  (6)  пен 
мойынтірегі  (7)  бар  жетектен  тұрады.  Корпустың  өзі  жоғары  жағында 
жүкті  шығарғыш  қақпағы  бар  (5),  өзара  кеңейткіш  камера  (9)  арқылы 
байланысып, бір – біріне және жазықтыққа бұрыш жасай орнатылған, екі 
цилиндрлік жұмыс камерасынан (8) тұрады. Өз кезегінде, жұмыс құралы, 
балғалар  мен  соққыш  дискілер  бекітілген  біліктен  (10)  тұрады. 
Қондырғының ұнтақтауға арналған жұмыс камерасының төменгі жағында, 
келте  құбырлар  (13)  бар  ,  олар  ұнтақтау  камерасына  ыстық  газды  айдау 
үшін арналған.   
 
 
1 – сурет. Екі көлбеу камерасы бар балғалық ұнтақтағыш 
 
Негізінен, беріліп отырған балғалық ұнтақтағыштың қолдану кезінде, 
материалдың 
ұнтақталу 
дәрежесін 
арттырып, 
үрдістің 
энергия 
сыйымдылығын азайтады. Ұнтақтау үрдісін іріктемелі түрде және ауалық 
іріктегішпен бірге жабық циклде жасалады. Сонымен қатар, ылғалдылығы 
жоғары  өнімдерді  де  өңдеуге  мүмкіндік  беріп,  олардың  алдын  ала  кеуіп 
қалуына да әсер етеді.     
Балғалық  ұнтақтағыштардың  негізгі  жұмыс  бөлігі  –  балға.  Балғаның 
жасалған  материалы  мен  пішіні,  өңделетін  өнімнің  сапасының  жақсы 
шығуы  мен  ұнтақтағыштың  тозып  кетпеуіне  әсер  ететін  негізгі 

157 
факторлардың  бірі  болып  табылады.  Яғни,  ұнтақтағыштың  құрылымын 
жетілдіру  үшін,  балғаның  құрылысы  мен  жұмыс  үрдісін  де  өзгерту 
маңызды.  Мысалы,  ресейлік  «Инфел»  заводының  «Molot  800» 
ұнтақтағыштарының  балғалары  марганецті  болаттан  жасалуының 
арқасында,  олардың тозып кету деңгейі өте төмен.  
Қорыта  айтатын  болсақ,  құрылыс  материалдарын  өндіру  мен  өңдеу 
технологиясында  балғалық  ұнтақтағыштардың  орны  өте  зор,  ең  алдымен 
оның  экономикалық  тиімді,  әрі  құрылысы  мен  жұмыс  үрдісінің 
қарапайымдылығымен  ерекшеленеді.  Алайда,  жаңа  конструктивтік  батыл 
шешімдер  мен  зерттеулердің  арқасында,  балғалық  ұнтақтағыштардың 
жетілдірілуі,  оның  аталып  кеткен  жақсы  жақтарын  одан  әрі  еселейтіні 
анық.  
 
 
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Сиваченко 
Л.А. 
Технологическая 
концепция 
современной 
промышленной  революции  /Науч.  теор.  журнал  Вестник  БГТУ  им.  В.Г. 
Шухова, №1, 2007, 94 – 102 б. 
2.
 
Сиваченко  Л.А.  К  возможности  использования  молотковых 
измельчителей  для  получения  добавок  из  местных    материалов    в  
асфальтобетон/    Л.А.    Сиваченко,    Н.В.    Курочкин,    А.Н.    Хустенко//  
Иновационные  материалы,  технологии и  оборудование  для  строительства 
современных транспортных сооружений: Междунар. Научю-практ. конф.- 
Белгород: БГТУ, 2013.-  236-240 б. 
3.
 
Сиваченко  Л.А.,  Багитова  С.Ж.,  Атабай  Б.Ж.,  Курочкин  Н.В.  Новое 
эффективное  технологическое  оборудование  для  переработки  /Труды 
межд.форума/КазНТУ имени К.И.Сатпаева, 2014. 604 – 613 б. 
 
 

158 
УДК 691.32. 
 
 
 
 
    Багитова  С. Ж. (Астана, ЕҰУ)  
Айтекова К. Е. (Астана, ЕҰУ) 
 
ФИБРОБЕТОН ӨНДІРУ ҮШІН КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ 
ҚАЛДЫҚТАРЫН ПАЙДАЛАНУ 
 
Құрылыс  материалдарын  өндіру  тек  қана  табиғи  шикізаттар  емес, 
сонымен  қатар  техногенді,  антропогенді  және  өндірістік  қалдықтарын 
қолданудың  көп  материалдық  саласы  болып  табылады.  Осыған 
байланысты  экономикалық  жағынан  тиімді  жоғарыдағыдай  қалдықтар 
негізінде  жаңа  құрылыс  материалдарын  жасау  құрылыс  нарығындағы 
өзекті  мәселелердің  бірі  болып  келеді.  Бұл  мәселені  шешу  қалдықтардың 
шектен  тыс  жиналу  үрдісі  бар  көптеген  аудандарда  негізгі  шикізаттар 
қорларын  үнемдеуге  септігін  тигізеді.  Өндірістік  және  тұтыну 
қалдықтарының  жаппай  жиналуы  өңдеу  технологиялық  үрдістерінің 
жоқтығы  немесе  жетілмегендігіне  себеп  болады  және  осындай 
экологиялық мәселелерді шешу қажеттілігін анықтайды. 
Әрдайым  құрылыс  материалдарын  жетілдірудің  жаңа  қарқынды 
әдістерін  іздестіруі  жүргізілуде.  Соңғы  жылдары  өндірісте  жаңа 
технологиялар  меңгерілді  және  сәйкесінше,  жоғары  беріктікті  бетон, 
армоцемент,  әр  түрлі  жеңіл  толтырғыштары  бар  бетондар  және  т.б.  жаңа 
материалдар  түрлері  жасалды.  Болашағы  зор  материалдар  ретінде, 
фибробетон  деп аталатын арматураланатын, ұсақ дәнді бетондар да пайда 
болды[1]. 
 
 
1-сурет. Фибробетоннан жасалған бұйым 
 
Фибробетон  (1-сурет)    деп,  әр  түрлі  типтегі  материалдар 
талшықтарымен  арматураланған,  классикалық  бетон  қоспасын  атайды. 
Жарықтардың  пайда  болуына  жоғары  дәрежелі  тұрақтылығы,  сығылуға, 
созылуға және иілуге беріктігі, су өткізбегіштігі, мұздануға тұрақтылығы, 
агрессиялық  ортаға  төзімділігі  секілді  физикалық  және  механикалық 
көрсеткіштері  жағынан  фибробетон  кәдімгі  бетонға  қарағанда  біраз 
артықшылықтарға  ие.  Осы  қасиеттері  фибробетонды  қатаң  климаттық 

159 
жағдайда  қолдануға  мүмкіндік  туғызады.  Сонымен  қатар,  фибробетонды 
адам жүрісі мен техника қозғалысы кезінде аса көп жүктелетін ғимараттар 
едені,  жол  және  көпір,  бронды,  отқа  төзімді  қабырғалар  құрылысында, 
діріл  және  соққы  тудыратын  арнайы  құрылғылардың  іргетастары  үшін 
қолдануға болады. 
Фибробетон құрамындағы арматуралаушы материал ретінде, арнайы 
дайындалған  полимерлі  талшықтар,  әр  түрлі  металл  қалдықтары  (сым, 
металл  жоңқалар  және  т.б.)  немесе  шыны  талшықтары  пайдаланылады. 
Фибробетон және одан бұйымдар дайындау үшін бастапқы компоненттер 
ретінде өндірістік немесе техногендік қадықтарды қосалқы шикізат ретінде 
қолдану үрдісі фибробетон құнын төмендетіп қана қоймай, сонымен бірге, 
қоршаған  табиғи  ортаның  ластану  және  қоқыстану  дәрежесін  төмендету 
жағынан  экологиялық тиімді болып есептеледі.  
Қазіргі  уақытта,  көлік  құралдарынан  бөлінетін  қалдықтардың 
қарқынды  түрде  көбеюі  алаңдатушылық  тудыруда,  әсіресе,  ҚР  барлық 
аудандарында  жергілікті  техногенді  шикізат  болып  табылатын  автокөлік 
шиналарын  айтуға  болады.  Кейбір  мемлекеттерде  автокөлік  шиналарын 
цемент  өндірісі  үшін  жанармай  компоненті  ретінде  пайдалану  оларды 
қайта кәдеге жаратудың белгілі әдісі болып табылады. Дегенмен, бұл әдіс 
жағу кезінде көп мөлшерде күкірт ангидридін бөлетіндіктен, тұрғылықты 
жердің экологиялық жағдайына айтарлықтай зиян келтіреді. Қазіргі кезде 
белгілі  қайта  өңдеу  әдістерін  сараптай  отырып,  шиналарды  механикалық 
қайта  өңдеуде  резеңке,  металл  корды,  текстиль  түріндегі  жеке 
компоненттерге  бөлу  тиімді  және  энергиялық  шығыны  аз  әдіс  болып 
табылатынын  аңғаруға  болады.  Осы  әдісті  қолдану  Қазақстанның  барлық 
аудандарында жиналған автокөлік шиналарын қайта өңдеудің қарапайым, 
экологиялық  таза,  сонымен  қатар,  оларды  қайта  кәдеге  жарату  бойынша 
экономикалық және технологиялық шешімін табуға септігін тигізеді. 
 
 
2-сурет. Автокөлік шинасының құрамындағы металл корды 
 
Арматуралайтын  талшықтар  ретінде  бетонмен  берік  және  сенімді 
байланысатын,  автокөлік  шиналарының  құрамының  шамамен  20% 

160 
құрайтын  металл  кордты  (2-сурет)  жоңқаларға  кесу  үрдісінен  кейін 
алынатын  металл  талшықтарын  өндіріс  технологиясын  дұрыс  сақтай 
отырып  жасаса,  экономикалық  жағынан  тиімді,  жоғары  сапалы 
фибробетон алуға болады[2]. 
Металл  жоңқалары  ұзындықтары  әр  түрлі,  қалыңдығы  0,1-0,5  мм 
болатын  талшықтардың  кішкентай  бөлшектерінен  құралады.  Металл 
талшықтардың  құрамы  –  қоспалы  болат.  Дәл  осындай,  қоспалы 
болаттарды фибробетон өндірісі. үшін қолданған өте тиімді[3]. 
Қоспалы  болат  талшықтарын  бетон  құрамына  қосу  оның  беріктік 
сипаттамасын  екі  есеге  жоғарлатып,  сондай-ақ  автокөлік  шинасын  қайта 
кәдеге 
жарату 
нәтижесінде 
алынатын 
фибробетонның 
тозуға 
тұрақтылығын  және  иілімділігін  арттырады.  Қоспалы  болат  тозу,  созылу, 
деформация әсері бойынша негізгі жұмысты өзіне қабылдайды. 
Қорыта  айтатын  болсақ,  қазіргі  заманда  құрылыс  индустриясын 
дамытудың  негізгі  міндеті  –  құрылысқа  қажетті  шығын  көлемін  азайта 
отырып,  құрылыс  конструкцияларының  беріктігін  және  сенімділігін 
арттыру. Кәдеге жарамайтын автокөлік шиналарын қайта өңдеу барысында 
алынған  қоспалы  болат  талшықтарын  қолдану  арқылы  өндірілетін 
фибробетон осы уақыттағы құрылыста пайдаланылатын тиімді жолдардың 
бірі болып табылады.
  
 
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 
1. Веденеев A.C. Армирующие материалы для фибробетона // Архитектура 
и строительство. 2009. №11. 
2. Переработка автомобильных шин  Электронный ресурс. МИР ЗНАНИЙ: 
электронные данные. URL:   
http://mirznanii.com/info/pererabotka-avtomobilnykh-shin_330348 
3.  Металлокорд(лом)  Электронный  ресурс.  //  SAG  BP:  электронные 
данные. 2013. URL:   
http://www.sag-bp.com/cord.html 
 
 

161 
УДК 621.01 
 
 
 
              Еремьянц В.Э. (Бишкек, КРСУ)  
  Муктарбекова Г.М. (Бишкек, КРСУ) 
 
К ПОСТРОЕНИЮ МОДЕЛИ МАНИПУЛЯТОРА ОТБОЙНОГО 
 АГРЕГАТА НА БАЗЕ ЭКСКАВАТОРА ЭО-2621 
 
В  предшествующие  годы  в  Инженерной  академии  и  Институте 
машиноведения  НАН  Кыргызской  Республики  разработан  отбойный 
агрегат  на  базе  экскаватора  ЭО-2621,  оснащенный  кривошипно-
коромысловым молотом МО-100. Молот обладает энергией удара до 1200 
Дж  при  частоте  ударов  5–6  Гц.  Он  навешивается  вместо  ковша  на 
манипулятор экскаватора и питается от его гидравлической системы.  
Эксплуатация  этого  отбойного  агрегата,  как  и  других  аналогичных 
агрегатов, показала, что использование молотов на экскаваторах приводит 
к быстрому износу шарниров манипулятора, его гидроцилиндров, а в ряде 
случаев и к разрушению стрелы или рукояти манипулятора. Очевидно, что 
это  является  следствием  больших  динамических  нагрузок,  действующих 
на элементы манипулятора при работе ударного механизма. 
Решение  этой  задачи  применительно  к  отбойному  агрегату  на  базе 
экскаватора  ЭО-2621  было  начато  на  кафедре  механики  Кыргызско-
Российского Славянского университета (КРСУ) в 2013 году.  
На первом этапе расчетная схема отбойного агрегата с манипулятором 
представлялась в виде, показанном на рис. 1. 
 
Рис. 1 
Предполагалось,  что  в  статике  наибольшие  усилия  в  звеньях 
манипулятора  возникают  в  случае,  когда  агрегат  опирается  на  две  точки: 
бульдозерный нож (точка A на рис. 1) и инструмент молота (точка B). При 
этом колеса экскаватора полностью разгружены.  

162 
Для такой схемы было определено влияние положения манипулятора 
агрегата  на  максимальное  усилие  прижима  молота  к  обрабатываемой 
поверхности. Положение манипулятора определялось расстоянием x от его 
поворотной  колонки  до  инструмента  молота.  Полученные  результаты 
показали [1], что при изменении вылета молота от минимального (2,66 м) 
до  максимального  (4,16  м)  статическое  усилие  прижатия  молота  к 
обрабатываемой поверхности изменяется от 2685 до  2340 Н, т.е. всего на 
13%. 
В работе [2] был проведен силовой анализ, и для принятой расчетной 
схемы найдены давления в гидроцилиндрах привода звеньев манипулятора  
(табл. 1), а также предельные значения реакций в их кинематических парах 
(табл.2).  В  табл.  2  R
1
  –  реакция  в  кинематической  паре  стойки  базового 
шасси  со  стрелой  манипулятора;  R
2
  –  реакция  в  кинематической  паре 
стрелы с рукоятью; R
3
, R
4
, R
5
 – реакции в кинематических парах механизма 
поворота ковша. 
                                                                                                 Таблица 1 
Давления в гидроцилиндрах, МПа 
Давления в гидроцилиндрах 
стрелы
 
рукояти
 
ковша
 
Вылет стрелы 
манипулятора 
Минимальный (min) 
8,743 
2,685 
0,433 
Максимальный (max)  10,196 
7,663 
0,516 
 
Таблица 2 
Значения реакций в шарнирах, кН  
Реакции 
R
1 
R
2 
R
3 
R
4 
R
5 
Вылет 
стрелы 
Минимальный 
144,6 
46,3 
21,5 
21,5 
24,1 
Максимальный 
160,5 
73,2 
23,2 
23,2 
26,5 
Расхождение, % 
11 
58 
8 
8 
10 
 
Из  табл.  1  следует,  что  наибольшее  давление  возникает  в 
гидроцилиндре стрелы, а наименьшее – в гидроцилиндре поворота ковша. 
С  увеличением  расстояния  от  инструмента  молота  до  основания  стрелы 
манипулятора  от  минимального  до  максимального  давления  в 
гидроцилиндрах стрелы и ковша возрастают соответственно на 17 и 19%, а 
давления в гидроцилиндрах рукояти возрастает, в 2,85 раз. 
Из  данных  табл.  2  следует,  что  наибольшие  нагрузки  возникают  в 
кинематической паре, соединяющей стрелу с основанием базовой машины. 
В три раза меньшие нагрузки действуют в кинематической паре стрелы с 
рукоятью.  И  в  семь  раз  меньшие  нагрузки  действуют  в  кинематических 
парах механизма поворота ковша.  
С  увеличением  вылета  стрелы  манипулятора  нагрузки  в 
кинематической  паре  стрелы  с  рукоятью  возрастают  почти  на  60%,  а  в 
остальных кинематических парах всего на 8–11 %. Отсюда следует вывод, 

163 
что  положение  манипулятора  влияет  главным  образом  на  усилия  в 
соединении  стрелы  с  рукоятью.  Это  подтверждается  и  практикой.  Это 
соединение  наиболее  часто  выходит  из  строя,  и  вблизи  него  часто 
происходит поломка рукояти. 
 На  втором  этапе  проводилась  разработка  динамической  модели 
манипулятора.  При  этом  на  основании  проведенных  исследований  [1–3] 
делались следующие допущения. 
Из-за  малых  колебаний  манипулятора  в  процессе  работы  отбойного 
агрегата  можно  считать,  что  в  каждом  определенном  положении 
манипулятора  кинематические  передаточные  функции  его  звеньев 
являются постоянными величинами. 
Коэффициент  жесткости  гидроцилиндра  поворота  ковша  и  его 
гидромагистрали  мал  по  сравнению  с  коэффициентами  жесткостей 
гидромагистралей  и  гидроцилиндров  стрелы  и  рукояти.  Малы  и  силы, 
развиваемые этим цилиндром, поэтому их можно не учитывать. 
Рукоять  и  молот  можно  представить  как  одно  жесткое  тело,  без 
упругих связей. Базовое шасси принимается жестким неподвижным телом, 
что  соответствует  случаю  распора  шасси  на  бульдозерном  отвале  и 
башмаках. 
Эти допущения позволяют представить динамическую модель в виде 
двухмассовой  системы  с  постоянными  параметрами  –  массами  и 
жесткостями,  –  приведенными  к  корпусу  молота.  Корпус  молота  в  этом 
случае  принимается  за  звено  приведения,  на  которое  действуют  внешние 
силы – реакция со стороны обрабатываемой поверхности. 
 
Литература 
1.  Муктарбекова  Г.М.  Влияние  положения  манипулятора  отбойного 
агрегата  на  максимальное  усилие  прижатия  молота  к  обрабатываемой 
поверхности.    /  Современные  техника  и  технологии  в  научных 
исследованиях.  Материалы  5-й  международной  конференции  молодых 
ученых. – Бишкек: Научная станция РАН, 2013. – С. 239–242. 
2. 
Муктарбекова 
Г.М. 
Предельные 
значения 
реакций 
в 
кинематических  парах  манипулятора  отбойного  агрегата.  /  Современные 
техника  и  технологии  в  научных  исследованиях.  Материалы  6-й 
международной  конференции  молодых  ученых.  –  Бишкек:  Научная 
станция РАН, 2014. – С. 190–193. 
3.  Муктарбекова  Г.М.,  Еремьянц  В.Э.  Функции  положения  и 
передаточные  функции  звеньев  манипулятора  отбойного  агрегата  / 
Современные техника и технологии в научных исследованиях. Материалы 
7-й  международной  конференции  молодых  ученых.  –  Бишкек:  Научная 
станция РАН, март 2014. – С.  163–167. 

164 
УДК 699.08  
 
 
 
Жумадилова Н.Ж. (Караганда, КарГТУ) 
   
 
 
 
 
Турушев К.С. (Караганда, КарГТУ) 
   
 
 
 
 
Шакенов А.К. (Караганда, КарГТУ) 

жүктеу/скачать 5,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: