Использованной литературы

363 
-
зейін қоюшылық; 
-баланың өз еркімен білімге деген құлшынысы, 
-
жұмыс барысында кездескен қиыншылықтарға кездескенде жағымды 
эмоцияда болуы; 
Танымдық 
қызығушылық 
танымдық 
міндеттерді 
шешетін, 
интеллектуалдық жетістіктерге жеткізетін білім, білік алумен байланысты. Бұл 
белсенділік деңгейі кіші мектеп жасы оқушыларына тән: 
-
интеллектуалды міндеттерді шешуге; 
-
аталған міндетті шешу жолдарына ұмтылыс; 
-интеллектуалдық жетістіктерге қажеттілік; 
-
тақырып бойынша «қалай істеу керек?», «не үшін?», «не дұрыс?», «Не 
бұрыс?» т.б. сұрақтар қойып жаңа ақпараттар алуды меңгеру сипатын көрсету. 
-
ұсынылған әрекет тәсілдерін меңгеруге талпыныс; 
-
таныс емес нәрселер мәніне көңіл бөлу; 
Педагогикалық және психологиялық әдебиеттерде бұл деңгейді « өнімді – 
еліктеуші» деп те атайды. Негізгі даму жағдайы үлкендердің, мұғалімдердің, 
ата-аналардың қарым-қатынасы, баланың сәттіліктеріне орай болашағынан 
үміттенуі. Негізгі барьерлер бәсекелестіктің артуы, танымдық мотивацияның 
жетістік мотивациясына алмасуы, мұғалім мен ата-аналардың әрекетті 
орындауға бағытталуы. 
Сонымен қатар бастауыш сыныпта оқушыларда өзіндік танымдық 
белсенділік, қоршаған ортадағы құбылыстар мен өзінің арасындағы байланыс 
көздері сипатталады. Белгілері: 
танымдық қызығушылықтың жарқын сипаты - көп білсем деген 
құлшыныс; жаңа білім; жаңа білік; мазмұнға тереңірек үңілуге бағытталған 
жаңа сұрақтардың пайда болуы; 
Дербес әрекеті барысында және мұғалімге берілген заңдылықтарды 
тануға, мәнді себепті-салдарлы байланыстарға қызығушылық; 
Меңгеру мақсатын және сұрақтарын дербес қоя алуы, жаңа міндеттер мен 
проблемалар қоя білуі; 
Мақсат, міндеттерді шешудің тың тәсілдерін таба алуы; 
Талқылауға белсенділікпен қатысу; 
өз пікірін білдіруге тілегі, 
саналы қызығушылық – оқушы өзіне не ұнайтынын түсіндіре алады [2]. 
Төменгі сынып оқушыларының төменгі деңгейі: 
-
оқытудың дифференциясынан, «жоғары деңгейдегі» оқушыларды бөліп, 
оқу- тәрбие мақсаттары әр түрлі іріктелген және жай сыныптардың болуы; 
-
мектептегі ахуалдың жағымсыз болуы; 
-
Мұғалімнің кәсіби құзырлыығының жеткіліксіздігі. 
-
жоғары мотивациялы, дарынды балалардың танымдық қызығушылығын 
дамытуға көңіл бөліп, «қатардағы оқушылардың» бұл міндеттен тыс қалуы 
Міне, сондықтан танымдық қызығушылықты дамыту үшін тек жалпы 
эмоционалдық ахуалды ғана емес, интеллектуалдық ізденіспен байланысты, 
ішкі және сыртқы қиыншылықтарды жеңетін күрделі жүйе жасауға көңіл бөлу 
керек. 

364 
Педагогикада таным процесі төмендегідей құрылымдардан айқындалған: 
1.Қабылдау. 2.Ұғыну. 3.Талдап қорыту. 4.Бекіту. 
Танымдық қызығушылық – оқыту процесін жүзеге асырудың басты 
шарты және оқушылардың өздерінің танымдық әрекеттерінің сипаттамасы. Оқу 
барысында оқушылардың қызығушылығынсыз оқыту процесі болмайды. 
Оқушының танымдық қызығушылығын қалыптастыру – бұл ынтаны 
тудыратын, оқушыға оқу материалдарына қызыға кірісу сезімін оятатын 
мұғалім әрекетінің жүйесі. Танымдық қызығушылықты одан әрі дамытуға 
мотив негіз болады. Белгілі бір ғылымға қызығу, мақсатқа айналу немесе 
бұрынғы қызығушылықтың жаңа сипат алуы, оқу–тәрбие процесінде оқушыда 
білім, дағды үнемі жаңарып отыруына байланысты [3]. 
Танымдық қызығушылықты оятуда төмендегідей жағдайлар ескерілуі керек. 
1.
Оқу әрекеті үстінде жағымды қолайлы ортаны сабақты түрлендіріп өткізу. 
2.
Оқу әрекеті барысында әрбір баланың мүмкіндігіне сенім тудыру. 
Ата–аналардың жағымды қатынастарын пайдалануда педагогикалық көмегі. 
Баланың танымдық қызығушылықтары мотивациялық басшылық жасау 
негізінде жүзеге асады. Бастаушы сынып оқушыларының танымдақ қабілеттері 
даму барысында, танымдық қызығушылықтары қалыптасады. Л.С.Выготский: 
«Егер біз ойды сөз жаңбырын төгетін бұлтқа теңесек, онда осы образды 
салыстыруды ары қарай жалғай түскенде, мотивацияны сол бұлты айдап 
отыратын желге теңер едік,» деп көрсетеді [4]. Бұл пікір әрекет үстінде таным 
мен мотивация іштей сабақтастықта қаралу керек деген қорытындыны бекіте 
түседі. Себебі бұл екеуі де оқу әрекетін ұйымдастырудың алғышарттары. Яғни 
«оқу әрекеті бір жағынан бала не біледі, не істей алады, қандай танымдық негізі 
бар, екінші жағынан оның оқуға қатынасы қандай, не үшін, не мақсатпен 
оқиды, білімді қандай дәрежеде меңгеруді қалайды деген тұрғыда анықталады. 
Сондықтан баланың оқуға қабілетін көрсететін танымдық жағын да, оқуға 
деген қатынасын білдіретін мотивациялық жағын да ажырата білу қажет» [5]. 
Пәнді оқушылардың оқу мотивтеріне сүйене отырып оқыту бала 
бойындағы танымдық қабілеттердің дұрыс дамуына, ойлау жүйесінің жетілуіне 
алғышарт ретінде игі әсерін тигізеді. «Мотив» - латын сөзі. Ол қозғаушы, 
итермелеуші, оятушы күш деген мағынаны береді [6]. 
Оқушылардың танымдық қызығушылықтары арттырудың негізгі 
факторлары: 
-
оқушыларға қойылатын талап пен олардың қабілеттеріне сәйкес болуы; 
-
оқу үдерісінде баланың өз әрекетінен қанағаттануы; мұғалімнің 
энтузиазмы 
-
оқушылардың өз мүмкіндігін сезінуі; 
-
оқушылардың өз таңдауымен жұмыс істеуі т.б.аталады. Сонымен қатар, 
бұл факторлар оқу мотивтерінің өрісін де кеңейтіп, шығармашылық 
әрекетіне негіз қаланады. 
Яғни, бастауыш сыныпта оқушыларды танымдық қызығушылықтарын 
жетілдіруде мынадай әдістерді қолданамыз. 
-
Сыныпта берілген шығармашылық жұмысты орындауда әрбір 
оқушының тәуелсіздігін қамтамасыз ету; 

365 
-
тәлімнің жеке және ұжымдық формаларын үйлестіру әдістермен бірге 
тарқатпа дидкатикалық материалдарды да қолдану; 
-
іс-әрекеттердің түрлері мен үйретіліп отырған материалдың сәйкестігін 
қамтамасыз ету; 
-
сабақта (бағдарламалық материалда) зейін, қабылдау, елес т.б. тексеру, 
сонымен бірге оларды қалыптастыру үшін өзіне тән таңдаулар өткізу [7]. 
Көркем шығармалар қоршаған әлемді, дүниенің тұтас күшін танытумен 
бірге, сан алуан күйде ондағы заттар мен құбылыстардан хабардар етеді. 
Көркем шығармалардың бала дамуындағы танымдық – адамгершілік және 
эстетикалық міндеттерінің маңызы жоғары, олар бір-бірімен өте тығыз 
байланысты. Көркем шығармалардың танымдық - адамгершілік қызметіне бала 
қиялын дамыту және оны белсенді етуге, көркем бейнелі ойлау әрекетіне әсерін 
әлемдік ұғымдарын кеңейту дүниені қабылдау құралдары қатарында, 
құбылыстар арасындағы уақыт және себеп-салдарлық байланыстарды 
ұғынудың, түрлі жағдайлардағы адамдардың әрекетін, шынайы жағдайларға 
орай қалыптасқан эмоционалды құнды бағыт-бағдарды айтуға болады [8]. 
Ал, бастауыш сыныпта жаңа технологияларды қолдану барысында, оны 
оқып қана қоймай, көркем шығарманың әсерін тыңдап, эмоционалды тұрғыда 
қабылдап және кейіпкерлердің ұстанымдарын ұғыну барысында бала көңілі 
шаттанып, қуанышқа кенеледі. Белгілі әдебиетшілердің пікірі бойынша, көркем 
шығармалар – өте мазмұнды, бай терең астарлы ақпараттар легін ұсынады. 
Мұндай мазмұнды мәліметтер тіпті шынайы тіршілікте өмір бойы жинақтала 
бермейді. Сондықтан, дұрыс тыңдау нәтижесінде көркем шығармалар арқылы 
нақты білімдік - танымдық мәліметтер беруге болады. Көркем шығармаларды 
оқытуда мұғалімдер баланың жанына жақын ұғымына жеңіл және дамуы мен 
танымдық жетілуіне әсер ететін мынадай мүмкіндіктерді басшылыққа алуды 
талап етеді: 
-
Баланың жас ерекшеліктерін ескере отырып, баланың көркем сөзге 
деген ықыласына әсер ететін нақты көркем шығармаларды іріктеп алу; 
-
Күнделікті оқу уақытын және балаларды жалықтырмайтын жағдай 
туғызу, балаларды шығармаларға зейін қойып тыңдауға тәрбиелеу; 
Көркем шығармалардың мазмұндық орта, тәрбие құралы ретінде 
пайдалану және мәтіндегі оқиға желісі мен кейіпкерлердің бастан кешкен сезім, 
көңіл күйлерін, ойларын талдап, екпінмен айта отырып, балалардың дербес 
әрекетіне ықпал ету. 
Қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушыларының танымдық 
қызығушылықтарын қалыптастыру қиялға байланысты. Кез-келген ойлаудың, 
шығармашылық белсенділіктің толыққанды дамуы онсыз болмайтыны белгілі. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: