Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

159 
МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ИНФОРМАТИКА ПӘНІНЕН ҚОСЫМША 
БІЛІМ БЕРУ 
Қадерова Айләззат Артурқызы 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты 
Ғылыми жетекші: Байзакова Сауле Связхановна 
Аннотация
: 
в статье изложены научно-педагогические основы дополнительного 
образования школьников в области информатики в условиях современного общества. 
Рассматриваются возникающие в данной ситуации проблемы и предлагаются теоретические 
и практические пути их решения. 
Ключевые слова: 
информационно-коммуникационные технологии, дополнительное 
образование, информатизация образования, олимпиадные задачи, язык программирования. 
Abstract: 
the article outlines the scientific and pedagogical foundations of additional 
education for schoolchildren in the field of computer science in modern society. The problems 
arising in this situation are considered and theoretical and practical ways of solving them are 
proposed. 
Keywords: 
information 
and 
communication 
technologies, 
additional 
education, 
informatization of education, olympiad tasks, programming language. 
Қазіргі қоғам постиндустриалдық дамудан ақпараттық даму сатысына 
біртіндеп көшу жолында. Қоғамды ақпараттандыру процесі қоғамның әрбір 
мүшесіне қажет болған жағдайда біліктілігін арттыру және өзгерту мүмкіндігін 
беретін, яғни адамды жайлы және жемісті өмірге дер кезінде дайындауды 
қамтамасыз ететін үздіксіз білім беруді ұйымдастыру мәселесін шешуге 
бастама жасайды. 
Балаларды болашақ ақпараттық қоғамда өмірге дайындау қажеттігі кім- 
кімге де аян. Әрбір мектеп оқушысына білікті мұғалімнің жетекшілігімен 
заманауи технологияларды пайдалана отырып, өз мектебінде информатикадан 
негізгі білім алу мүмкіндігін беруді жоспарлау қажет. Жалпы білім беру, тіпті 
материалдық ресурстармен және кадрлармен қамтамасыз етілсе де, балалардың 
қабілеттері мен бейімділігін жүзеге асыруға көмектесе алмайды. Қазіргі білім 
беру жүйесінің басты мәселелерінің бірі – информатиканы оқыту саласындағы 
қазіргі мектеп мүмкіндіктері мен қоғам мен жеке тұлғалардың ақпараттық- 
коммуникациялық 
технологияларды 
(акт) 
дамытудағы 
қажеттіліктері 
арасындағы сәйкессіздік. Қолданыстағы жалпы білім беру жүйесі көптеген 
себептерге 
байланысты 
(ғылыми-техникалық 
прогресті 
жеделдету, 
экспоненциалды 
қарқынмен 
жүретін 
ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялар ұрпақтарының дамуы мен жетілдірілуі және т.б.) Бұл 
қажеттіліктерді әрқашан ескере бермейді. Бұл мектептегі информатика 
бағдарламаларының инерциясына байланысты; мектептерді, әсіресе ауылдық 
мектептерді заманауи компьютерлік техникамен және тиісті бағдарламалық 
қамтамасыз етумен жеткілікті қамтамасыз ету; білікті информатика 
мұғалімдерінің жетіспеушілігімен; бейімділіктері мен мүмкіндіктерін толық 
есепке ала алмауымен жұмыс жасау. 
Жоғарыда аталған мәселелердің пайдасы олардың біреуін шешу 
басқаларын жоюға әкелмейді. Әдеттегідей, мектеп бағдарламалары негізінен 

160 
қарапайым оқушыға арналған және бұл білім беруде жеке көзқарасты қажет 
ететін әрбір баланың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағыттай алмайды. 
Көптеген зерттеушілер компьютерді шығармашылықты жүзеге асыру құралы 
ретінде, сонымен қатар логикалық зерттеушінің іс-әрекетінде және суретші, 
музыкант, веб-дизайнер, программист үшін мүмкіндігі өте зор екенін көрсетті. 
Бірақ әр оқушыға қатысты оны тек талантты, шебер ұстаз, тиісті саланың 
маманы ғана аша алады. Шынында да, баланың музыкалық және көркемдік 
қабілеттерін қарапайым мектепте дамыту мүмкін емес, ол үшін арнайы өнер 
және музыка мектептері бар. Ақпараттық технологияның көмегімен жүзеге 
асатын логикалық бағыттағы да, гуманитарлық бағыттағы да балалардың 
шығармашылық 
қабілеттері 
де 
солай 
дамытуға 
үлесін 
тигізеді. 
Мамандандырылған оқу орындарында немесе жалпы білім беретін мектепте 
қосымша білім беру бағдарламалары шеңберінде әзірленуі тиіс [1]. 
Егер ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мектептің оқу 
бағдарламаларында пайда бола бастағанда информатика курсының мазмұны 
негізінен программалау мен компьютерді жобалауға арналса, қазіргі уақытта 
мектеп информатикасында оқудың идеологиялық, әлеуметтік аспектілері және 
оның даму перспективалары барған сайын үлкен үлесті алуда. Бұл мысалы 
информатикадан 
олимпиадаға 
қатысу 
үшін 
мектеп 
оқушыларына 
бағдарламалау бойынша арнайы дайындықты қажет ететіндігіне әкеледі, 
өйткені олимпиадада ұсынылған тапсырмалар іс жүзінде мектепте 
информатика сабақтарында оқытылатын материалмен байланысты емес. 
Қалыптасқан дәстүр бойынша олар мектептегі информатика курсының 
мазмұндық бағыттарының біріне ғана қатысты. Мектеп оқушылары үшін де 
ерекше дайындық қажет. Осы мәселелердің барлығын жалпы білім беру 
жүйесінде информатиканы оқытудың дәстүрлі тәсілдер шеңберінде алдағы 
жылдарда шешу мүмкін емес, ең алдымен информатика курсының базалық 
құрамдас бөлігін кеңейту керек. Жоғарыда айтылғандар бірқатар салдарға 
әкеледі, атап айтқанда: 
•
қазіргі қоғамдағы акт-ны жалпы мәдени және кәсіби аспектілерде 
пайдалануды білмейтін адам білім алуда да, кейіннен жұмысқа 
орналасуда да күрделі қиындықтарды бастан кешіреді; 
•
қазіргі ақпараттық қоғамда жеке тұлғаның бейімділіктері мен 
қабілеттерін толық жүзеге асыру мүмкіндігінің жоқтығы оның жеке 
тұлға ретінде өзін-өзі жүзеге асыруына жеткілікті дәрежеде мүмкіндік 
бермейді, бұл жеке адамға да, қоғамға да зиянын тигізеді; 
•
дамып келе жатқан және күрделене түсетін акт құралдарымен 
байланысты материалдың үлкен көлемін меңгере алатын дарынды бала 
өзінің болашақ мамандығын толық анықтай алмайды және оқуда өзін 
көрсете алмайды; 
•
мүгедектерді акт саласында оқытуға бағытталған білім беру 
бағдарламаларының жоқтығынан көбіне қоғамның толыққанды мүшесі 
бола алмайды; 

161 
•
қазіргі қоғам заманауи акт құралдарын белсенді түрлендіру жағдайында 
соңғысын үнемі жетілдіріп отыру үшін барабар пайдалана алатын 
мамандарды толық ала алмайды. 
Қоғамның барлық салаларын ақпараттандыру және жаһандық бұқаралық 
коммуникация жағдайында қарастырылатын мәселелер оның барлық 
мүшелеріне анық немесе жанама түрде әсер етеді және бұл бүкіл қоғам үшін 
теріс салдарларға әкеледі. Соңғы уақытта білім беру жүйесінде көптеген 
процестер жүріп жатыр, оған мысал балаларға арналған жалпы орта және 
қосымша білім беру (қб) арасындағы рөлдердің қайта бөлінуі болып табылады. 
Мектеп жалпы орта білім беретін рөлді атқарады, содан кейін бос уақыт 
сферасынан балалардың кәсіпке дейінгі және кәсіптік дайындық сферасына 
барған сайын ауысады, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытады, 
оларды қазіргі қоғамдағы өмірге дайындайды. Қосымша қарастыратын болсақ 
білім беру үздіксіз білім берудің құрамдас бөлігі ретінде, ол келесі 
функцияларды орындауға арналған: әртүрлі мәселелерді өз бетінше шешуге 
дайындау, тұлғаның үздіксіз білім алуға дайындығын қалыптастыру, кәсіпке 
дейінгі және кәсіптік дайындық. Сонымен қатар, қосымша білім беру 
әлеуметтік-экономикалық және білім беру-технологиялық қажеттіліктерді 
ескере отырып, оның компенсациялық және бейімдеу функцияларын күшейтуге 
арналған негізгі білім беруді механикалық аяқтау ретінде ғана емес, оның 
дамуы үшін жағдай жасау ретінде қарастырылады. Тұлғаның жеке қабілеттерін, 
мотивтерін, қызығушылықтарын және құндылық бағдарларын ескере отырып 
мектеп оқушыларына қосымша білім беруде тәрбие, оқыту және жеке тұлғаның 
дамуын біріктіретін біртұтас, мақсатты процесс ретінде қарастырамыз. Қазіргі 
қосымша білім беру-бұл оқушыға жеке көзқарасқа негізделген икемді, серпінді, 
инновациялық, көп деңгейлі, полиморфты жүйе. Сонымен қатар, бұл тек білім 
беру жүйесі ғана емес, балалардың бос уақытын ұйымдастырудың және оларды 
әлеуметтік маңызды іс-әрекеттерге тартудың бір түрі. Қосымша білім беру 
өзінің әмбебап қолжетімділігі мен әрбір балаға жеке бағдарлануының 
арқасында ақпараттық қоғамдағы өмірге жаңа ұрпақты дайындау мәселесін 
сәтті шеше алады.жалпы білім берумен салыстырғанда мектепке дейінгі 
тәрбиенің бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: 
•
білім беру қызметтеріне сұраныстың өзгеруіне жедел ден қою; 
•
білім берудің мазмұны мен құрылымын қалыптастыруға неғұрлым 
икемді көзқарас; 
•
ұлттық экономиканың әртүрлі салаларында акт-ны қолдануды қоса алғанда, 
аймақтық құрамдас бөліктер саласындағы білім беру мазмұнын кеңейту: 
•
оқыту мазмұнының деңгейлік және бейіндік саралануын тереңірек 
енгізу құндылықтар; 
•
арнайы бағытталған оқыту мен тәрбиелеуді тереңірек дараландыру жеке 
байлығы, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту: балаларды кәсіпке 
дейінгі және кәсіптік оқыту мүмкіндігі; 
•
қашықтықтан оқытуды дамыту мүмкіндігі; 
•
мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту, кәсіпке дейінгі және кәсіптік 
оқыту және қайта даярлау мүмкіндігі. 

162 
Айта кету керек қосымша білім беру мекемелерінде информатиканы 
оқытудың әдістемелік жүйесін қарастыратын болсақ ол көп жағдайда өздігінен 
дамыды. Ол негізінен олимпиадаларға, жарыстарға дайындыққа, кәсіби 
дайындыққа, акт құралдарын бос уақытта пайдаланудағы іс-әрекеттің 
дамытушы құрамдас бөлігіне бағытталған [2]. 
Жоғарыда айтылғандардың барлығы қазіргі педагогика ғылымында 
қосымша білім беру саласында туындаған қарама-қайшылықтардың келесі 
тобын анықтайды: 
1.
Қазіргі қоғамның әрбір мүшесінің өмірінде акт құралдарының белсенді 
дамуы, күрделілігі және кеңінен қолданылуы соңғысының әдістемелік жүйесі 
ретке келтірілмеген және реттелмеген қосымша білім беру саласындағы 
педагогикалық 
және 
кәсіби 
қолданбалы 
бағдарламаларын 
әзірлеуге 
бастамашылық етеді. Білім беруді ақпараттандыру жағдайында қазіргі 
информатиканың ғылыми саласына бейімделген. 
2.
Қазіргі қоғамның ақпараттандыруы мен бұқаралық, жаһандық 
коммуникациясы информатиканы базалық білім беру шеңберінен гөрі кеңірек оқыту 
қажеттілігін анықтайды, сондықтан тәжірибеде информатика және акт саласында 
стихиялық, педагогикалық тиімсіз қосымша білім пайда болады. Бұл 
информатиканың пәндік аймағындағы оқу және кәсіптік пәндердің рөлі мен орнын, 
сондай-ақ акт-да бос уақытты қолданудың ғылыми негіздеу қажеттілігін анықтайды. 
3.
Қосымша білім берудің ерекшеліктерінің бірі қазіргі уақытта 
жүргізілмей жатқан информатика саласындағы соңғы жаңалықтарды 
пайдалануға байланысты. Бұл озық ғылыми-әдістемелік әзірлемелерді енгізу 
мүмкіндігі; яғни жүйелі, жалпылама ғылыми зерттеулер жүргізу қажеттілігін 
анықтайды. Ғылыми-техникалық прогрестің заманауи дамуы жағдайында 
мектеп оқушыларына информатикадан қосымша білім беруді дамытудың 
басым бағыттарын негіздеуге мүмкіндік беретін ұсыныстар. 
4.
Қазіргі уақытта қосымша білім берудің бір бөлігі ретінде оқытылатын 
көптеген оқу курстарының болуы, олардың көпшілігі стихиялы түрде, 
ешқандай ғылыми-әдістемелік негіздеусіз, кейде тек белгілі бір маманның 
кәсіби мүмкіндіктеріне байланысты енгізіліп, жүйесіздікке әкеледі [3]. 
Информатиканы оқытудың педагогикалық тұрғыда лайықсыз мазмұны, 
көбінесе бұл курстар мектеп информатикасының бөлімдерін қайталайды. 
Осының барлығы информатика бойынша оқу курстарының жүйесін ретке 
келтіруді және олардың мазмұнын анықтаудың әдістемелік тәсілдерін 
негіздеуді талап етеді. Жоғарыда келтірілген қарама-қайшылықтар тобы мектеп 
бағдарламасында қарастырылмаған информатиканың мазмұндық аспектілерін 
зерттеу қажеттілігі, информатика мен акт бойынша мектеп оқушыларына 
стихиялы түрде дамыған қосымша білім беру жүйесі арасындағы қайшылықта 
жатқан мәселені анықтайды. Өскелең ұрпақты өмірге дайындаудағы қазіргі 
қоғамның әлеуметтік тапсырысы осы бұқаралық жаһандық коммуникацияның 
ақпараттық қоғамында акт құралдарын пайдалану кезінде баланың мүдделері 
мен қабілеттерін ескере отырып, жеке тұлғасын барынша дамыту қажеттілігі. 
Бұл мәселені шешу қазіргі қоғамның ақпараттандыру және жаппай жаһандық 
коммуникация жағдайында мектеп оқушыларына информатика және акт 

163 
бойынша қосымша білім берудің тұтас теориялық және әдістемелік 
тұжырымдамасын құруды талап етеді. Ол баланың жеке басын дамыту, дамыту 
міндеттерін шешуді анықтайды. Оның қызығушылықтарын, қабілеттерін, жеке 
сұраныстарын, әлеуетті мүмкіндіктерін және практикалық білім беру 
қажеттіліктерін қанағаттандыруды ескереді.үздіксіз білім беру жүйесін құру, 
қосымша білім беру саласындағы білім беру мазмұнының вариативтілігін 
дамыту жағдайында балаларды ақпараттық қоғамда өмірге дайындау 
мәселелерін шешудің тиімді тетігі бола алады. Информатика саласында мектеп 
оқушыларына қосымша білім берудің әдістемелік жүйесі жасалса, баланың 
жеке тұлғасын дамыту міндеттері пайда болады.тоқтала кетсек: 

Қосымшаның мақсаттары мен міндеттерін анықтайды мектеп 
оқушыларын информатикадан оқыту қоғам дамуының қазіргі деңгейіне 
теңдеседі; 

қалыптасу принциптерін анықтайтын болады; 

Білім беруді ақпараттандыру жағдайында мектеп оқушыларына 
қосымша білім беру жүйесінде информатиканы оқытудың құрылымы 
мен мазмұнын таңдау; 

Қосымша білім беру ұйымдарында мектеп оқушыларына информатика 
мен акт-ны оқытудың көп деңгейлі сызықты емес модульдік тәсілін 
жүзеге асырады; 

Әдістері мен ұйымдастырушылық жоспарларын әзірлейді 

Мүмкіндіктеріне сәйкес қосымша білім беру мекемелеріндегі 
информатика курстары бойынша оқу процесінің формаларын, акт 
құралдарын даярлайды; 

Балаларға қосымша білім беру жүйесінде акт-ны пайдалануға бағытталған 
оқу-әдістемелік құралдардың құрамын анықтауға мүмкіндік береді. 
Жоғарыда 
анықталған 
қарама-қайшылықтар 
мен 
қиындықтар 
негізінде,информатика және ақпараттық технологиялар бойынша мектеп 
оқушыларына қосымша білім беру жүйесінің қазіргі жағдайын кешенді талдау 
негізінде мектеп жасына дейінгі балалар жүйесін дамытудың тенденциялары мен 
перспективалары анықталды. Информатика және акт саласында мектеп 
оқушыларына қосымша білім беруді ұйымдастырудың ғылыми-әдістемелік негіздері 
сынақтан өтіп, қосымша білім беру ұйымдарының тәжірибесіне енгізілді. 
Информатика және ақпараттық технологиялар саласындағы мектеп оқушыларына 
қосымша білім беру жүйесіндегі эксперименттік жұмыстардың негізгі бағыттары 
мектеп оқушыларына информатика және ақпараттық технологиялар бойынша өзара 
байланысты білім беру курстарының сызықты емес модульдік жүйесін құру, 
олардың мазмұнын анықтау, оқу курстарын әзірлеу, осы курстар бойынша 
бағдарламаларды әзірлеу, осы бағдарламалар бойынша оқыту әдістерін әзірлеу, осы 
бағдарламаларды оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді әзірлеу, әзірленген жүйенің 
тиімділігін бағалау болып табылады. 
Қазіргі уақытта адам қызметінің барлық салаларында ақпараттандыру 
әсерінен информатика мен ақпараттық-коммуникациялық технологияларды 
оқудың рөлі артып келеді. Қазіргі жағдайда информатика қоршаған әлемді 

164 
талдауға жүйелі-ақпараттық, идеологиялық, аналитикалық көзқарасты 
қалыптастыратын, практикалық қызметтің қарқынды дамып келе жатқан 
ғылыми білімнің іргелі салаларының бірі болып табылады. 
Қорытындылай келе ақпараттық-коммуникациялық технологияларды 
қолданумен байланысты қоғамды ақпараттандыру жағдайында «информатика» 
білім беру пәнінің рөлін арттыру тек жалпы білім беретін мектептерде ғана 
емес, сонымен қатар қосымша білім беру мекемелерінде де білім беруді 
жетілдіру мәселелерін кешенді әлеуметтік-педагогикалық зерттеуді талап етеді. 
Қосымша білім беру ұйымдарында мектеп оқушыларын оқыту, тәрбиелеу және 
дамыту тәжірибесін талдау мектеп оқушыларына қосымша білім беру 
тұлғалық-бағдарлы білім беру, оқытуға жеке көзқарас, оқытуды саралау 
идеяларын барынша толық іске асыруға мүмкіндік беретінін көрсетеді [4]. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: