Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

287 
Ключевые слова: 
Способ, пропорция, моль, масса, объём, вещества, сравнение, 
молярная масса, коэффициент, раствор. 
Annotation 
Problem solving occupies an important place in chemical education, as it is one of the 
teaching methods through which a deeper and more complete assimilation of educational material 
in chemistry is ensured and the ability to independently apply acquired knowledge is developed. To 
learn chemistry, a systematic study of the known truths of chemical science must be combined with 
an independent search for solutions to first small and then large problems. 
Keywords: 
Method, proportion, mole, mass, volume, substances, comparison, molar mass, 
coefficient, solution. 
Химиялық есептерді шешу- химия ғылымының негіздерін меңгерудің 
маңызды жағы. Оқу процесіне міндеттерді енгізу оқытудың мынадай 
дидактикалық қағидаттарын іске асыруға мүмкіндік береді: 
1)
оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз ету; 
2)
білім мен пікірдің беріктігіне қол жеткізу; 
3)
оқу мен оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыру; 
4)
химияны политехникалық оқытуды, кәсіптік бағдарлауды іске асыру. 
Есептерді шешу дағдыларын қалыптастыру химияны оқытудың құрамдас 
бөліктерінің бірі болып табылады. 
Химияні табысты оқыту үшін оқыту, тәрбиелеу және дамытудың 
бірлігінің негізгі дидактикалық принципін қолдану қажет. 
Есептерді шешу барысында заттар мен процестер туралы химиялық 
түсініктер нақтыланады және бекітіледі, бұрыннан бар білімді пайдаланудағы 
тапқырлық дамиды. Оқушылардың алған білімдерін қайталауға, тереңдетуге 
және түсінуге ынталандыру арқылы химиялық есептер кейінгі материалды 
мағыналы қабылдау үшін қажетті нақты идеялар жүйесінің қалыптасуына 
ықпал етеді. Белгілі бір химиялық жағдайларға байланысты есептер 
оқушылардың оқу материалы бойынша өз бетімен жұмыс істеуіне түрткі 
болады. Бұл әдістемедегі жалпы қабылданған пікірді түсіндіреді: Материалды 
меңгеру шарасы тек оқулықты қайталау ғана емес, сонымен бірге алынған 
білімді әртүрлі мәселелерді шешуде пайдалана білу[1]. 
Есептер шығару оқу материалын берік меңгерудің бір буыны болып 
табылады, өйткені теориялар мен заңдарды қалыптастыру, ережелерді, 
формулаларды есте сақтау, химиялық теңдеулердің құрамы әрекетінде жүреді. 
Есептерді шешу барысында оқушыларда еңбексүйгіштік, мақсатқа жетудегі 
жауапкершілік сезімі, табандылық, қалыптасады. Есептерді шешу барысында 
пәнаралық байланыстар жүзеге асады, табиғаттың біртұтастығын көрсетеді, бұл 
оқушыларға олардың дүниетанымын дамытуға, мәселелерді шешу барысында 
оқушылардың ойлаудың мазмұндық жағының (білімнің) де, тиімді жағының да 
дамуын анықтайтын күрделі психикалық іс-әрекет. Білім мен іс-әрекеттің ең 
жақын 
өзара 
байланысы 
дүниедегі 
ойлаудың 
әртүрлі 
әдістерін 
қалыптастырудың негізі болып табылады: мәселенің мәтінін талдау кезінде 
оқушы алатын білім және оның қатысуынсыз шешу процесі мүмкін емес. Бұған 
әртүрлі анықтамалар, негізгі теориялар мен заңдарды білу, әртүрлі химиялық 

288 
түсініктер, заттардың физикалық және химиялық қасиеттері, қосылыстардың 
формулалары, химиялық реакциялардың теңдеулері, заттардың молярлық 
массалары және т.б. жатады. Психологтар мен дидактиктер психикалық 
әрекеттер кешенін мәселені шешудің моделі ретінде қарастырады. Бұл 
жағдайда ойлау операцияларды белгілі бір білім жүйесіне, кейіннен жалпылау 
арқылы «бүктеу» мәселесі ретінде әрекет етеді[2]. 
Есептердің әртүрлі түрлерінің ішінде шешімі бірдей есептер бар. Бұл 
өзара есептер деп аталады, оларды түсіну үшін өзара ұғымдар арасындағы 
байланыстарды анықтау, салыстыру және жалпылау жасау қажет. «Тіке» және 
«кері» есептер ұғымдары шартты болып табылады және оларды бірлікте 
қарастыру қажет. Кез келген кері есеп тікелей есептен шығарылуы мүмкін. 
Мысалы: Тікелей тапсырма. Кальций карбонатындағы элементтердің 
массалық үлестерін есептеңдер. 
Кері есеп. Құрамында 40% кальций, 12% көміртек, 48% оттегі бар заттың 
формуласын шығар. 
Заттың салыстырмалы молекулалық массасы 100-ге тең. 
Тікелей есепті шешу формуланы пайдаланып кальций карбонатының 
салыстырмалы молекулалық салмағын есептеуден басталады, содан кейін 
есептеу 
𝜔 = 
𝓃·𝒜
𝓇 
формуласы арқылы жүзеге асырылады. 
М
𝓇 
Кері есеп сол формула арқылы шешіледі; атомдар санын есептеу үшін 
формула өрнектеледі: 
𝓃 = 
𝜔·
М
𝓇
𝒜
𝓇 
Одан да әртүрлі есептер химиялық реакция теңдеуін немесе өзара 
байланысты бірнеше теңдеулерді қолдану қажет есептерден тұрады. Бұл жерде 
біз сонымен қатар бірқатар өзара кері мәселелерді бөліп көрсетуге болады. 
Шешімдерді қамтитын мәселелер қарастырылған екі топтан біршама 
ерекшеленеді, бірақ олар түбегейлі айырмашылығы жоқ. Мысалы, молярлық 
немесе эквивалентті концентрациядағы ерітінділерді дайындау үшін қажетті 
заттың массасын есептеу есептері міндетті түрде зат формуласын қолданатын 
есептеулерді қолдануды қажет етеді. Бұл топтың міндеттерінің ішінде келесі 
түрлерін бөліп көрсетуге болады[3]: 
1.
Заттың «ерігіштігі» ұғымын қолданып есептеулер; 
2.
«Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесі» түсінігін қолданатын 
есептер; 
3.
«Молярлық концентрация» түсінігін қолданатын есептер; 
4.
«Молярлық концентрация эквиваленті» түсінігін пайдалана отырып 
есептеулер; 
5.
Шоғырланудың бір түрін екіншісіне қайта есептеу тапсырмалары. 
Енді мысалдар арқылы есептерді шешудің әртүрлі жолдарын қарастырайық: 
Есеп 
Калий хлоридінің 1л ерітіндісіне толық тұнба түскенше күміс 
нитратының ерітіндісін қосты. Түзілген тұнбаның массасы 28,7г-ға тең. 
Бастапқы ерітіндідегі калий хлоридінің массалық үлесін табыңдар. 

289 
1
- әдіс. Зат массасының қатынасы: 
Берілгені: 
(𝐾𝐶𝑙) = 1

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: