Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

290 
4
– әдіс. Пропорция құру: 
Берілгені: 
(𝐾𝐶𝑙) = 1
л 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 28,7
г 
Шешуі: 
KCl + 
𝐴𝑔𝑁𝑂
3
= 
𝐴𝑔𝐶𝑙 
+ 
𝐾𝑁𝑂
3
𝓂 = · 
М 
𝓂(𝐾𝐶𝑙) = 
1 моль ∙ 74,5 г/ моль = 74,5 г 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 
1 моль ∙ 143,5 г/ моль = 143,5 
143,5 г AgCl 
74,5 г KCl 
28,7 г AgCl 
x г KCl 
x = 
28,5 
г
*74,5 
г 
= 14,9 г
143,5 
г 
W(KCl) = 
14,9
г
∙ 
100% = 1,49% 
1000 
г 
Жауабы: Бастапқы ерітіндідегі KCl 
массалық үлесі 1,49% - ға тең. 
Т
/
К 
𝒲(𝐾𝐶𝑙)−? 
М
(𝐾𝐶𝑙) =
74,5 г/ моль 
М
(𝐴𝑔𝐶𝑙) =
143,5 г/ моль 
5
- әдіс. Пропорциялық коэффициентті қолдану: 
Берілгені: 
(𝐾𝐶𝑙) = 1
л 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 28,7
г 
Шешуі: 
KCl + 
𝐴𝑔𝑁𝑂
3
= 
𝐴𝑔𝐶𝑙 
+ 
𝐾𝑁𝑂
3
=
𝓂 
(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 
28,7
г 
= 0,2 
ℳ
𝓇 
143,5 
г
/ 
моль 
𝓂(𝐾𝐶𝑙) = · 1 · 𝒜
𝓇 
𝓂(𝐾𝐶𝑙) = 0,2 · 1 · 
74,5 г/ моль = 14,9 г 
W(KCl) = 
14,9
г
∙ 
100% = 1,49% 
1000 
г 
Жауабы: Бастапқы ерітіндідегі KCl 
массалық үлесі 1,49% - ға тең. 
Т
/
К 
𝒲(𝐾𝐶𝑙)−? 
М
(𝐾𝐶𝑙) =
74,5 г/ моль 
М
(𝐴𝑔𝐶𝑙) =
143,5 г/ моль 
6
– әдіс. Бір – бірлікке келтіру: 
Берілгені: 
(𝐾𝐶𝑙) = 1
л 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 28,7
г 
 
Шешуі: 
KCl + 
𝐴𝑔𝑁𝑂
3
= 
𝐴𝑔𝐶𝑙 
+ 
𝐾𝑁𝑂
3
𝓂 = · ℳ 
𝓂(𝐾𝐶𝑙) = 
1 моль ∙ 74,5 г/ моль = 74,5 г 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 
1 моль ∙ 143,5 г/ моль = 143,5 г 
m (KCl) = 
74,5
г
∙ 
28,7 г = 14,9 г 
143,5 
г 
W(KCl) = 
14,9
г
∙ 
100% = 1,49% 
1000 
г 
Жауабы: Бастапқы ерітіндідегі KCl 
массалық үлесі 1,49% - ға тең. 
Т
/
К 
𝒲(𝐾𝐶𝑙)−? 
М
(𝐾𝐶𝑙) =
74,5 г/ моль 
М
(𝐴𝑔𝐶𝑙) =
143,5 г/ моль 
7
– әдіс. Математикалық әдіс: 
Берілгені: 
(𝐾𝐶𝑙) = 1
л 
𝓂(𝐴𝑔𝐶𝑙) = 28,7
г 
Шешуі: 
KCl + 
𝐴𝑔𝑁𝑂
3
= 
𝐴𝑔𝐶𝑙 
+ 
𝐾𝑁𝑂
3
𝑚 
= 
𝑚
𝑥 
→ 𝑚 = 
𝑚* 𝑀
𝑥 
𝑀 
𝓍
𝑀
𝑥 
𝑥 
𝑀 
m (KCl) = 
28,7 
г 
*1 
моль
* 74,5 
г
/
моль 
* = 14,9 г
1 
моль
*143,5 
г
/
моль 
W(KCl) = 
14,9
г
∙ 
100% = 1,49% 
1000 
г 
Жауабы: 
Бастапқы 
ерітіндідегі 
KCl 
массалық үлесі 1,49% - ға тең. 
Т
/
К 
𝒲(𝐾𝐶𝑙)−? 
М
(𝐾𝐶𝑙) =
74,5 г/ моль 
М
(𝐴𝑔𝐶𝑙) =
143,5 г/ моль 

291 
Қорытындылай келе есептер шығару химияны оқыту процесінің маңызды 
құрамдас бөлігі болып табылады. Ең жақсы нәтижеге әр түрлі есептерді 
жазбаша, ауызша және эксперименттік түрде жүйелі түрде шешу арқылы 
жетуге болады. 
Есептік химиялық есептерді шешудің әдіснамалық негізі химиялық 
құбылыстардың сапалық және сандық аспектілерінің бірлігі болып табылады, 
сондықтан есепті шешу барысында химиялық бөлікті негіздеу өте маңызды, 
содан кейін ғана есеп жүргізеді. 
Студенттерді оқыту процесінде есептер шығару кезінде әрекеттерді 
тәртіпке келтіретін және өз бетінше есептер шығару кезінде бағыт беретін 
әрекеттердің 
алгоритмдерін 
құрастыру 
және 
қолдану 
дағдыларын 
қалыптастырған жөн. 
Есептерді шығару дағдыларын дамытуда есептің шарттарын дұрыс 
жазуды үйрету және есепті талдау жолдарын көрсету үлкен мәнге ие. 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.
Ерыгин Д.П., Шишкин Е.А. Методика решение задач по химии:Учеб. Пособие для 
студентов пед. ин-тов по биология и химии. Москва «ПРОСВЕЩЕНИЕ» 1989 
2.
Исанова Б.Х., Жаксыбаева Г.Ш. Химия пәні бойынша есептер мен жаттығулардың 
жиынтығы. Алматы: «Отан» баспасы 2020 
3.
Касабаева Н.М.Қоспадағы компаненттердің массаларын анықтауға байланысты 
есептерді шығартуға үйрету. «Химик анықтамалығы» №3-2022, 12-15 бет 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ БОЙЫНДА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘДЕНИЕТТІЛІКТІ 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
Тұтқышбай Жарқынай Сейттөреқызы 
Химия білім беру бағдарламасының ІІ курс студенті 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты 
Ғылыми жетекші: жаратылыстану ғылымдарының магистрі, оқытушы 
Ахатова С.Ж. 
Аннотация 
Экологическая культура-это совокупность социальных регуляторов воздействия 
человека на природу, система экологического воспитания и воспитания. В статье 
представлены меры по повышению экологической культуры учащихся, проанализированы 
результаты анкетирования. 
Ключевые слова: 
экологическая культура, твердые бытовые отходы, экология. 
Annotation 
Ecological culture is a set of social regulators of human impact on nature, a system of 
environmental education and upbringing. The article presents measures to improve the 
environmental culture of students, analyzes the results of the survey. 
Key words: 
ecological culture, municipal solid waste, ecology. 

292 
ХХ ғасырдан бастап адамның әрекетімен жасалынған ең қауіпті 
мәселенің бірі, табиғи қоршаған ортаға өндірістік және тұтыну қалдықтармен 
кері әсерін тигізіп отыр. Адам баласы өмір сүру кезінде кез-келген ойық немесе 
сай жерлерге қалдықтарды тастап отыр, бірақ олар оның арты қандай 
зардаптарға әкелетінін білмейді. 
Адам 
баласының 
кез-келген 
шаруашылық 
іс-әрекеті 
әртүрлі 
қалдықтармен биосфераны ластайды. Бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, 
флора мен фауна түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке 
қауіп-қатер тудырады. Кен үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды 
тек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды. Олар құнды 
шикізат көздеріне жатады. 
Тұрмыстық қатты қалдықтардың қоршаған ортаның ластауы – бұл 
Республикалық мәселе болып табылады. 
Қазақстанда тұрмыстық қалдықтардың жиналу мәселесі өткір мәселе 
болып тұр. Қазірдің өзінде 120 млн тоннадан астам қалдық жиналып, жыл 
сайын 4,5 млн тоннадан астам қалдық шығарылады. Сонымен қатар, 16 мың 
гектар жерді алып жатқан 3520 ҚТҚ полигонының 623-і экологиялық және 
санитарлық талаптарға сәйкес келеді [1]. 
Экологтардың айтуынша, жалпы Қазақстанда, оның ішінде біздің қалада 
қалдықтарды бөліп жинау мәселесінің баяу дамып келе жатқанының бірнеше 
себебі бар. Біріншіден, бұл коммуникация мәселесі: адамдар оның қалай жұмыс 
істейтінін және не үшін қажет екенін түсінбейді [2,3]. 
Мақаланы жазудағы мақсаты – қоршаған ортаның тұрмыстық қатты 
қалдықтармен ластану себептерін зерттеп, оларды шешудің тиімді жолдарын 
және қалдықтырды азайтуда оқушылардың үлесін арттыру шараларын ұсыну. 
Қоқыстарды бөлу сапасы үрдістің барлық сатысындағы қатысушылардың 
белсендігі мен түсінігіне байланысты. Қоқысты бөлу еліміздің әрбір 
азаматының жауапкершілігі. Негізінен, қоқысты бөліп жинау жүйесі ойдағыдай 
нәтиже беру үшін қоқыс тастайтын әрбір адамның белсенділігі қажет. Онсыз 
жергілікті мекемелердің жұмысы тиімсіз болады. Қоқысты бөлуге және 
тұрғындарға түсіндіріп, үйретуге белгілі бір уақыт пен күш керек. Сондықтанда 
қалдықтарды бөліп жинау мәселесі өзекті болып табылады. 
Жоғарыда аталған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер тұжырымдалады: 
-
7,8,9,10 оқушылар арасында социологиялық сауалнама жүргізу; 
-
мектептегі қалдықтарды бөліп жинауды ұйымдастыру жұмыстарын талдау; 
-
қалдықтарды сауатты сұрыптау үшін ақпараттық кітапша әзірлеу; 
-
оқушылардың экологиялық мәдениетін арттыру. 
Мақаланы жазу барысында келесі әдістер қолданылды: социологиялық 
әдіс (сауалнама), салыстыру, талдау және жалпылау. 
Мектептің 7-10 сынып оқушылары арасында «Қалдықтарды бөліп 
жинауға менің көзқарасым» сауалнамасы алынды. Сауалнамаға 30 оқушы 
қатысты. 
Респонденттердің тұрмыстық қалдықтарға алаңдаушылығы бойынша 
83,3% оң жауап берді, 16,7% бұл мәселе туралы ойланбапты. 

293 
Қалдықтарды бөліп жинау туралы қайдан естідіңіз? 
Оқушылардың жауаптары қалдықтарды бөлек жинау туралы 19 оқушы 
(63,3%) БАҚ-тан, 4 оқушы (13,3%) мектепте және 7 оқушы (23,3%) ата- 
аналарынан білгенін көрсетті. 
Сіз қоқысты үйде бөліп жинайсыз ба? Оң жауап берді – 19 оқушы 
(63,3%), теріс – 11 оқушы – (36,7%). 
Сіз тұратын ауданда қалдықтарды бөліп жинауға арналған контейнерлер 
бар ма? 24 оқушы (80%) оң, 6 оқушы (20%) теріс жауап берді. 
Пайдаланылған батареяларды арнайы контейнерлерге тастайсыз ба? 3 
оқушы (10%) оң, 5 оқушы (16,7%) теріс және 22 оқушы (73,3%) біз тұратын 
ауданда арнайы контейнер жоқ деп жауап берді 
Қала көшесінде және үйіңіздің жанында қоқыс жәшіктері жеткілікті ме? 
Олар жеткілікті – 6 оқушы (20%), аз – 23 студент (76,7%) мүлде жоқ – 2,3% деп 
жауап берді. 
Мектепте, қалада қоқыстарды бөліп жинауға арналған шараларды өткізу 
керек пе? 29 оқушы (96,7%) оң, 0% теріс жауап берді, 1 оқушы (3,3%) жауап 
беруге қиналады. 
Осылайша, диаграммаларды талдау кезінде респонденттердің көпшілігін 
қалдықтарды бөлек жинау проблемасы мазалайтыны, олар қалдықтарды бөліп 
жинауға белсенді түрде қатысатыны, қалдықтарды қалай сұрыптау және қайда 
тастау керектігін білетіндігі көрсетілген. Өкінішке орай, оқушылардың 16,7% 
(11 студент) қалдықтарды бөліп жинау процесіне алаңдамайды, олар 
қалдықтарды бөліп жинауға қатысуға дайын емес. Респонденттердің жоғары 
пайызы, өкінішке орай, энергияны үнемдейтін шамдар мен әйнекті жалпы 
қоқыс жәшігіне тастау туралы, 73,3% біз тұратын ауданда арнайы контейнер 
жоқ деп жауап берді Осылайша, зерттеу болжамы расталды 7-10 сынып 
оқушылары үшін қалдықтарды бөліп жинау мәселесі өзекті болып табылады. 
Оқушылардың экологиялық мәдениеттілігін арттыру шаралары 
Табиғи және әлеуметтік өзгерістердің көп болуы және олардың 
жаһандануы адамзатты оның ары қарай тіршілік ету мүмкіндігі туралы 
ойландырмай қоймайды. Қазіргі кезде адамзат алдында тұрған міндет 
экологиялық мәселелерді шешудің оңтайлы жолдарын табу. 
Бүгінгі күні экологиялық дағдарыстың негізгі себептерінің бірі болып 
қоғамның экологиялық мәдениетінің төмендігі болып табылады деп сеніммен 
айтуға болады. 
Экологиялық проблема - біздің заманымыздың ең өзекті мәселелерінің 
бірі. Тек экологиялық дүниетаным, тірі адамдардың экологиялық мәдениеті 
ғана планетаны және адамзатты қазіргі өмірдегі апаттық жағдайдан алып 
шығуы мүмкін. Сондықтан оқушыларды экологиялық тәрбиелеу қазіргі кездегі 
өзекті мәселе болып табылады. 
Оқушылардың экологиялық мәдениеттілігін арттыру шараларына 
тоқталсам, 
№10 мектепте өзін-өзі басқару қоғамының ұйымдастыруымен 7-10 
сыныптарда оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру мақсатында 
«Экологиялық мәдениет» әлеуметтік жобасын ұйымдастыру. 

294 
«Экологиялық мәдениет» жобасының мақсаты: 
Табиғатқа құрметпен қарауға дағдыландыру, мектепішілік іс-шаралар 
ұйымдастыру арқылы оқушылардың экологиялық мәдениетін дамыту. 
«Экологиялық мәдениет» жобасының міндеттері: 
Бүгінгі ұрпақтың экологиялық мәдениеттілігін дамыту, оқушылардың 
табиғатқа деген көзқарасы мен күнделікті экоәдеттерін дамыту. 
Жобаның басты ұстанымы - экологияны қорғаудың маңыздылығын 
әлеуметтік желілер мен мектепішілік іс-шаралар ұйымдастыру арқылы 
насихаттау. 
«Экологиялық мәдениет» жобасында қорғалатын тақырыптар: 
1.Қалдықтарды сауатты сұрыптау үшін ақпараттық кітапша әзірлеу; 
2.
«Жақсылық жаса» акциясы (мектеп ішіндегі қоқыстарды бөліп жинау) 
3.
Планетаны болашақ ұрпақ үшін сақтайық! Макет жасау
4.
«Мен және жасыл қала» суреттер байқауы
5.
«Мен экоблогермін!» видеоүндеу
6.
«Қалдықтан табысқа!» экологиялық жоба
7.
«ЭКО CROSS» акциясы
Экологиялық жоба қорғау барысында оқушылар қазіргі таңдағы ауқымды 
мәселелерді алып, ізденіп, зерттеп, талдау жұмыстарын жүргізіп, жоғары 
деңгейде қорғап, өз қоржындарына пайдалы мәліметтерді алады деген 
ойдамын. 
Осылайша, №10 орта мектеп оқушыларының қала, республика көлемінде 
өтетін іс-шараларға белсене қатысуы олардың шығармашылық қабілеттерін 
ашып қана қоймай, экологиялық мәдениетін қалыптастырады, қоршаған ортаға 
құрметпен қарауға тәрбиелейді. 
Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, сақтау және өңдеу мәселесі ұзақ 
жылдар бойы өзекті проблемалардың қатарында тұр. Контейнер алаңдарының 
жасақталмауы мен контейнерлердің жеткіліксіздігі қала орталықтарынан қоқыс 
пен қалдықтардың ошақтарын қалыптастырып отыр. Қала тұрғындарының 
ұқыпсыздығы да қаланың ластануына “сүбелі үлес” қосып отыр. Қоршаған 
ортаға ұқыптылықпен қарау, оны жақсартуға білім мен дағды қалыптастыру — 
білім беру ісінің ажырамас бір бөлігі, экологиялық білім мен тәрбие арқылы 
экологиялық мәдениет қалыптастыру. 
Осылайша, зерттеу барысында оқушылардың басым бөлігі қалдықтарды 
бөліп жинауды қолдап отыр. 
Осы 
орайда, 
мектеп 
оқушыларының 
экологиялық 
мәдениетін 
қалыптастыруға, қоршаған ортаға қамқорлықпен қарауға тәрбиелеуге ықпал 
ететін іс-әрекеттерді ұйымдастырудың маңызы зор. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: