Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

63 
 
Қазіргі  кезеңдегі  ғылым  мен  техниканың  даму  қарқыны  адамзат  баласының  талғамының  ӛсуі, 
электронды  есептеуіш  (компьютер)  қҧралдарының  кең  кӛлемде  қолданылуы,  интернеттің  т.б. 
ақпараттық  қҧралдардың  пайда  болуы,  білім  беру  саласында  жаңа  технологиялық  әдістерді  енгізуге 
ықпал етуде. Қоғамның даму кезінде білімнің қарқынды прогресімен ескі технологиялық идеялардың 
тез  ӛзгеруімен,  инновациялық  жаңашылдыққа  кӛшуге  болашақ  мамандардың    іс-әрекетімен 
байланыстыру ерекше сипат алады.  
Қоғам  талабына  сай  даму  кезеңінде,    ақпараттар  тасқыны  толассыз  ағылған  қоғамымызда  әр 
студент ӛзінің болашақ ісіне қажетті ӛзгерістерді, әр тҥрлі тәжірибелер жӛніндегі мағлҧматтарды, жаңа 
әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дҧрыс пайдалана білу керек.  
Ақпараттық  ғасырда  студенттердің  педагогикалық-психологиялық  тҧрғыдан  жан-жақты  дамуы 
компьютер,  интернет    т.б.  жаңа  оқыту  технологиялары  және  қазіргі  қарым-қатынас  қҧралдарымен 
тығыз  байланысты.  Студенттердің  бҧл  ақпаратпен  ӛзін-ӛзі    қамтамассыз  ету  адамның  іскер 
белсенділігіне,  білімділігіне,  мәдениетіне,  ал  жалпы  айтқанда  ғылым  мен  кӛзқарасқа  тҥбегейлі  әсер 
етеді.  Бҧл  жағдайда  болашақ  маманның    ақпараттық  мәдениетті  мен  педагогикалық-психологиялық 
ерекшелігінің    қалыптасуы  мен  жалпы  оқу-тәрбие  процесінің  тиімділігінің  артуына  бағыттала 
жҥргізіледі. 
Студент ӛмірінде оқу – іс әрекеттің негізгі саласы. Оқу – сабақ, сабақтан тыс жҧмыстар арқылы 
жҥргізіледі.  Оқыту,  тәрбиелеу,  білім  беру,  дамыту,  қалыптастыру  –  бірге  жҥретін  ҥрдістер.  Оқудың 
міндеті  –  оқушыларға  ғылымның  негізгі  ілімін,  ақыл-ой  еңбегінің  дағдысы  мен  әдісін  ҥйренуден 
тҧрады.  Тәрбиелік  міндеттер  студенттердің  дҥниетанымына,  ғылыми  ілімнің  негізіне,  табиғат 
заңдылықтары  дамуының  жҥйелік  кӛзқарасын,    ӛзінің  сендіру  мҥмкіндігін  қҧрайды  және  сендіру 
мҥмкіндігін арттырады. Олар оқу ҥрдісінде студенттерді еңбек сҥйгіштікке, еркіндікке, тҧрақтылыққа, 
мақсатқа  ҧмтылушылыққа,  ыждаһаттылыққа,  саналылыққа,  істі  аяғына  дейін  жеткізуге,  шындыққа, 
ӛзіне деген сындық қатынасқа, іскерлік пен жауапкершілікке уағыздайды.  
Дамушы  міндеттер  –  студенттердің  интенсивтік  қҧрылымын  талап  ете  отырып,  психикалық 
(сезіну,  қабылдау,  елестету,  ойлау,  сезім,  еркін,  сӛйлеу)  логикалық  және  бейнелі,  кӛркем  ойлау 
ҥрдісінің  тҥрі,  кез келген  шығармашылық  міндеттің  шешімі,  сезім мен  ерікте мәдениеттіліктің  пайда 
болуы. Білім беру - ҧлттық және жалпы адамзаттың қазыналары, ғылым мен тәжірибенің жетістіктері 
негізінде қалыптастыру және дамыту ҥшін қажетті жағдайлар жасау.  
Білім  беру,  оқыту,  тәрбиелеу  –  еңбек  ету  ҥрдісімен  бірге  жҥреді.  Еңбек  ҥрдісі  нәтижелі  болу 
ҥшін, қажетті білімді, дағды мен іскерлікті, икемді жҥйелі тҥрде меңгеру, оқу арқылы бала қоғамдағы 
ғасырлар бойы жинақтаған асыл мҧрасын, дағды тәжірибесін ӛз бойына сіңіреді. Білім жҥйесін меңгеру 
арқылы  ғана  адам  ой  мен  дене  еңбегінің  тетіктерін  жақсы  тҥсінеді.  Білімді  меңгеру  -  ҧзақ  уақытты 
керек  ететін  кҥрделі  ҥрдіс.  Білімді  игеру  ҥлкен  сапалылықты,  ӛз  бетімен  жҧмыс  істеп  ҥйренуді,  ӛз 
мінез-қҧлқын  меңгеруді  керек  етеді.  Мәселен,  студенттің  оқуға  деген  қызығушылықтарының, 
тҥрткілерінің  де  мазмҧны  ӛзгереді.  Тҥрткімен  бірге  қызығу,  дағды  және  икем  де  бірге  қалыптасады. 
Дағды адам әрекетінің қай-қайсысында да ерекше маңызға ие болады. Ол іске шапшаң, шҧғыл кірісуге 
мҥмкіндік береді, іс-әрекетке жақсылап дағдылану арқылы адам ӛндіріс қҧралдарын, дене шынықтыру, 
ақыл-ой  жҧмысын  меңгеруде  жақсы  табыстарға  жетеді.  Адам  әсіресе,  ӛзінің  негізгі  мамандығына, 
алдына  қойған  мақсатына  жетуге  кҥш-қуатын  пайдаланады.  Ал  икемділік-  адамның  қандай  нәрсені 
болмасын  орындай  білу  қабілеттілігі.  Икемділік  білім  мен  тәрбиеге  негізделеді.  ―Кімнің  білімі  мен 
тәжірибесі кӛбірек болса, сол адамның икемділігі де артық болады’’ - дейді Қ.Б.Жарықбаев. 
Икемділік  –  белгілі  бір  дағдылар мен  білім  жүйесін  тәжірибеде  пайдалана  алудың  көрінісі. 
Икемділік білімнің амалға айналуы, ол саналы әрекетті қажет етеді. Икемділікті амалды жүзеге 
асырудың  тәсілі  деп  те  қарастыруға  болады.  Икемділік  пен  білім  тығыз  байланысып  жатады. 
Адам түрлі ғылыми білімдерді үйренеді, бұл үшін ол сан алуан амал-тәсілдер қолданады, мақсат-
бағдарын  мәселені  шешуге  бағыттайды.  Осы  жолда  түрлі  проблемалық  жағдайларға  кездеседі, 
белгісіз нәрсені зерттеп білумен айналысады. 
Адамның  қызығуы  әртҥрлі  істерді  ӛз  дәрежесінде  орындауға  ҧмтылудан  туады.  Ал,  тҥрткі  сол 
істерге итермелейтін кҥш. Сонымен, тҥрткі – адамның белгілі қажеттіліктерін қанағаттандырудағы іс-
әркетіне  байланысты  психологиялық  кӛңіл-кҥйі.  Қажеттілік  адамның  белсенді  әрекетін  тудыратын 
қозғаушы  кҥш  болса,  білімге,  оқуға  итермелейтін  студенттің  танымдық  қызығушылығын 
қалыптастыруда тҥрткілердің маңызы зор.  
Танымдық  тҥрткілер  -  студенттің  басқа  адамдармен  әртҥрлі  әлеуметтік  ӛзара  қарым-
қатынасының  байланыстылығы.  Танымдық  тҥрткілер  бірнеше  топтарға  бӛлінеді.  Олар:  кеңейген 
танымдық  тҥрткілер  -  студенттің  жаңа  білімді  дамытуымен  байланысты.  Тағы  да  деңгейі  бойынша 
бӛлінеді. Бҧл деңгейлер білімге деген қызығушылықтармен анықталады. 

64 
 
Даму  процесі  ӛте  кҥрделі  процесс  болып  табылады.  Адамның  ӛмірінде  белгілі  бір  дамудың 
жалпы заңдылықтары қалыптасқан. Жеке адамның даму процесін қарастыратын болсақ, бҧл ―процесс’’ 
латын тілінен аударғанда алдыға қарай қозғалу, ӛзгеріс деген сӛзді білдіреді. 
Болашақ  маман  жеке  тҧлға  болып  қалыптасуы  ҥшін  -  ол  қоғамдық  сананың,  адамның  тҧрмыс 
тіршілігінің  барлық  тҥрлерінен  хабардар  болуы  керек.  Дҥниетаным  -  ғылыми,  кӛркемдік,  қҧқықтық, 
саяси, діни болуы мҥмкін. Дҥниетаным - адамның табиғат, қоғамдық ӛмір туралы білімдерінің жҥйесі. 
Адамның  алдына  қойған  мақсатының  айқын  болуы,  дҥниетанымның  ӛмірмен  байланыстылығынан 
және  берік  сенімінен  туады.  Дҥниетаным  жеке  адамның  табиғи  және  әлеуметтік  қҧбылыстарын 
тҥсіндіру туралы пайымдауы, ой тҧжырымы. 
Осы  тҧрғыда  дҥниетанымды  нақтырақ  анықтау  ҥшін,  оның  негізгі  қҧрылымдарына  тоқталып 
ӛтейік: 
-  ағартушылық  -  ғылыми  дҥниетаным  адам  ҥшін  қоғам  мен  табиғат  әлемін  анықтайды  да 
ағартушылық  сананы  қалыптастырады.Ол  философиялық  принциптер  методологиясы  мен  таным 
тәсілдерімен қаруландырылады. 
-  тәрбиелік  -  қабылданған  кӛзқарастар  мен  сенімдер  нәтижесі  адамнан  шындыққа  негізделген 
моралдық-ерік бастамаларымен эстетикалық қатынастарды талап етеді. 
-  дамытушы  -  дҥниені  қабылдау  мазмҧнын  меңгеру  арқылы,  ішкі  рухани  қозғалыс  әсіресе 
ойлауды белсенді әрекет етуге итермелейді. Ғылыми дҥниетаным негізінде ойлаудың дамуына тҥрткі 
болатын және шығармашылыққа ынталандыратын диалектикалық тәсілдердің принциптері жатады. 
-  ҧйымдастырушылық  -  адамдардың  тәжірибелік  іс-әрекеті  барысында  қолайлы  позиция  болып 
табылады. 
-  болжамдық  -  ғылыми дҥниетаным  ғылыми теория мен тәжірибенің меңгеру  белгілерімен алға 
жылжытады. 
-  тәрбиелік  мақсаты  -  студенттің  тҧлғалық  қҧрылымының    тҧрақтылығы  мен  сенімді  орталық 
ҧйымының қалыптасуын қадағалайды да, табиғатқа қоғамға және ойлауға деген қатынастың негізінде 
мінез қҧлық пен ерік сезімдердің санадағы бірлігін айқындайды. 
Адамзаттың пайда болу тарихын тҥсіндіруге әртҥрлі кӛзқарастардың бар екені мәлім. Сенім мен 
дҥниетаным қатарласа жҥрсе  ғана адам  санасының сапасы арта  тҥседі. Ӛйткені  бҧл  екеуі  қҧстың қос 
қанатындай  адамның  ең  асыл  қасиеттері  болып  табылады.  Сенім  терең,  тиянақты  ойланып  айтылған 
идеиялардың  жиынтығы.  Сенім  жеке  даманың  ӛмірлік  позициясының  беріктігін  анықтайды,  мінез 
қҧлқын сипаттайды.    
Жалпы  айтқанда  әрбір  жеке  адам  қоғам  тҧлғасы  ретінде  жеке  тәрбие  жҧмысына,  жеке  ӛзіндік 
ӛмір бейнесіне, жеке қҧқыққа, танымдық қасиетке, жеке тҥрткі кҥшіне ие болатын жан. Адам белгілі 
бір қоғамның мҥшесі, ол қандай да болмасын бір іспен айналысады, оның азды-кӛпті тәжірибесі, білімі 
ӛзіне  тән  ерекшеліктері  болады.  Осы  айтылғандардың  жиынтығы  оны  ―жеке  адам‖  етеді.  Жеке 
адамның ӛзіндік ерекшелігі оның дҥниетанымынан, сенімінен, талғам, мҧратынан, бағытынан, қабілет 
қызығушылығынан  жақсы  байқалады.  Адамның  айналасын  қоршаған  дҥние  ҥнемі  ӛзгеріп 
отырғандықтан оның  тҥрлі  ерекшеліктері,  танымдық  қызығушылықтарын  да  дамып ӛзгеріп  отырады. 
Танымдық  іс-әрекеттер  адам  мақсаттарымен  ҧмтылыстарының  негізі  болатын,  білімін 
қалыптастыратын,  шығармашылық  қызметінің  тарихи  ҥрдісі.  Ой  еңбегімен  дене  еңбегі  арасында 
танымдық  іс-әрекет  шығармашылық  қабілетін  арттыруда  жаңалық  ашушы  мен  тудырушы  болып 
табылады. 
Танымдық  қасиеттер  –  адамның  тіл  байлығының  дамуынан,  ойлау  қызметінің    артуынан 
байқалады. Егер студенттер ӛздерінің оқыту процесіндегі бағдарының мәнін, маңыздылығын ҧғынып, 
оның  ерекшеліктері  мен  заңдылықтарын,  компоненттерін  меңгеруге  қажетті  білім  негіздерін  толық 
игерсе, онда танымдық қызығушылық пен танымдық іс-әрекеттің маңызы  артады.  
 Қорыта келе, студенттердің іс-әрекеті психологиялық- педагогикалық дамуы  сай жасалса, онда 
болашақ мамандардың кәсіби-адами қҧндылық қасиеттерінің сапасы жоғары болады. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Қазақстан  Республикасының  азаматтарына  патриоттық  тәрбие  берудiң  2006-2008  жылдарға 
арналған  мемлекеттiк  бағдарламасы  Қазақстан  Республикасы  Президентiнiң  2006  жылғы  10 
қазандағы N 200 Жарлығы. 
2.
 
А Ешімханов С. Оқушыларға әскери-патриоттық тәрбие беру. Алматы. 1991. -27 бет. 
4.
 
Жаппасҧлы Е. Еліне қорған болған ер Қарасай./Қазақ әдебиеті. 29 қазан. 1993.-5 бет. 
5.
 
Жарықбаев Қ. Психология. Алматы. Білім. 1993.-272 бет. 
 
 
 

65 
 
ӘОЖ 37.091.39: 51 
 
ЕЛІМІЗДЕГІ МАТЕМАТИКАНЫ БЕЙІНДІК ОҚЫТУДЫҢ  ЖАҒДАЙЫН ШЕТЕЛМЕН 
САЛЫСТЫРУ 
 
Бекмолдаева Р.Б., Дуйсебаева П.С., Маденова А.А.  
М.Әуэзов атындағы Оңтҥстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент  
 
Резюме 
В данной статье рассматриваются современнное состояния профильного обучения в стране, приведен 
сравнительный анализ профильного обучения в стране и зарубежом. Определены цели профильного 
обучения математики, перечислены задачи, которые  необходимо решить в 12 летней системе 
образования..    
 
Summary 
The modern state of school education in the Republic of Kazakhstan. A comparative analysis of school education in 
the country and abroad. The aims of school education of mathematics are defined. Listed targets 12 year education 
system .
 
 
Психологиялық-педагогикалық,  дидактикалық  және  әдiстемелiк  әдебиеттерде  бiлiм  мазмҧнын 
саралаудың  екi  тҥрi  ажыратылады   деңгейлiк  және  бағдарлы.  Бiлiм  беру  жҥйесiнiң  кӛп  тҥрлiлiгi 
жағдайында  бiлiм  мазмҧнын  саралау  проблемасын  шешу  бiлiм  беру  жҥйесiнiң  дамуына,  оның  жаңа 
сапалық  деңгейге  кӛшуiне  себептесетін  болады.  Оқушылардың  дара  ерекшелiктерiн,  олардың 
танымдық  мҥмкiндiктерiн,  қабiлеттiлiктерiн  ескеру  мәселесiн және  сол  арқылы  оқушылардың  бiлiмдi 
әр тҥрлi деңгейде игеруін жоспарлауды бiлiм мазмҧнын деңгейлiк саралап оқыту арқылы шешедi [1]. 
Деңгейлеп  саралау  оқу  материалын  оқу  қарқындылығының  баламалылығы;  оқу  тапсырмаларының 
баламалылығы; оқу іс-әрекеті сипатының баламалылығы; мҧғалімнің кӛмек сипатының баламалылығы 
арқылы жҥзеге асады. 
Бiлiм  мазмҧнын  деңгейлiк  саралау  оқушыларға  даралық  тҧрғыдан  қарауды  жҥзеге  асыруға 
бағытталған,  бҧл  оқушыларды  шартты  тҥрде  жеке  топтарға  бӛлу  арқылы  жҥзеге  асырылуы  мҥмкiн. 
Оқыту  ҥдерісінде  бҧл  жеке  топтар  әр  тҥрлi  негiздер  бойынша  (оқушылардың  қабiлеттiлiктері, 
қызығушылықтары,  сабақ  ҥлгерiмдері,  психологиялық    ерекшелiктерi      және    т.б.)    қҧрыла    алады.  
Демек,    деңгейлiк  саралаудың  мақсаты  әрбiр  оқушының  жеке  тәжiрибесiнiң  ерекшелiктерi  негiзiнде 
оқу материалын оның таяу даму аймағында игеруiн қамтамасыз ету болып табылады.  
Деңгейлiк саралау деп оқушылар бiр бағдарламамен оқи отырып, оны бiлiм беру стандартында 
кӛрсетiлген  мiндеттi  талаптардан  тӛмен болмайтындай  әр  тҥрлi  деңгейде  игеруге  мҥмкiндiгi  болатын 
оқытуды ҧйымдастыру  тҥсініледі.  
Әдебиеттерде  бiлiм  мазмҧнын  бағдарлы  саралаудың  мәнi  «оқушылардың  орнықты  мҥддесi, 
қабiлеттiлiгi, бейiмдiлiгi аясында олардың осы қасиеттерiн таңдап алған бағыттарында мҥмкiндiгiнше 
дамыту мақсатымен  мамандыққа бағыттау болып табылады» деп берiлген [2].  
Еліміздегі  бағдарлы  оқыту  2006-2007  оқу  жылынан  бастап  екі  бағыт  бойынша 
ҧйымдастырылған:  қоғамдық-гуманитарлық  және  жаратылыстану-математикалық.  Мектеп  бҧл  екі 
бағыттың  бірін  немесе  екеуін  де  мектептің  мҥмкіндігін,  оқушылардың  қажеттілігі  мен  олардың    ата-
аналарының сҧранысын ескере отырып ҧйымдастыра алады. Оқушылар таңдаған бағыттары  бойынша 
физика-техникалық,  экономика-математикалық,  химия-биологиялық,  география-экологиялық,  тарихи-
қҧқықтық,  т.б.  бағдарларда  білім  ала  алады.  Бағдарлы  оқытуға  оқу  пәндерінің  әр  тҥрлі  типі  енеді: 
базалық жалпы білім беретін, бағдарлы және вариативті компоненттің оқу (қолданбалы курстар және 
таңдау  курстары)  курстары.  Жалпы  білім  беретін  бағдарлы  пәндер  мен  қолданбалы  курстардың  әр 
тҥрлі  ҥйлесімі  қандай  да  бір  бағдардағы  сыныптар  ҥшін  оқытуды  ҧйымдастыру  ҥшін  бағдарлы 
оқытудың тҥрлі формасын жҥзеге асыруға мҥмкіндік береді.  
Мектептегі білім беруді бейіндендірудің бір бағыты таңдау (электив) курстарын енгізу. 
Таңдау курстары: 
 оқыту бағдары аясынан тыс, 
оқу жоспарының оқушы компоненті есебінен жҥзеге асырылады, оған  жеке сабақтарды , кеңес 
беруді жатқызуға болады. 
 Елбасының  жылсайынғы  Қазақстан  халқына  Жолдауларында,  Қазақстан  Республикасы  2011-
2020  жылдарға  дейінгі  білім  беру  дамуының  Мемлекеттік  бағдарламасында,  Қазақстан 
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тҧжырымдамасында және 12 жылдық білім 
беру бойынша қҧжаттарда білім беру саясатының басым бағыттарының бірі ретінде мектептің жоғары 
сыныптарына  бағдарлы  оқытудың  енгізілуі  және  ол  оқушыларды  әлеуметтендіруге,  оқытуды 

66 
 
даралауға, оқушылардың бейiмдiлiктерi мен қабiлеттiлiктерiн толығырақ ескеруге, оқуларын әрі қарай 
жалғастыруы ҥшiн жағдайлар туғызуға бағытталған саралап оқыту жҥйесі екендігі кӛрсетілген.  
 «Бейіндік  оқыту»  ҧғымымен  бірге  «бейіндік  мектеп»  ҧғымы  пайда  болады.  Бҧл  ҧғымдарға 
талдау жасап, оқыту мазмҧнын саралаудың жӛн болатынына кӛзіміз жетеді. Оқыту мазмҧнын саралау 
негізгі екі формада іске асады: деңгейлік және бейіндік саралау формасында. Деңгейлік саралап оқыту 
кезінде оқушының оқыту мазмҧнын әртҥрлі тереңдік пен кҥрделілік деңгейінде меңгеруге қҧқығы мен 
мҥміндігі болады. Бейіндік саралау «оқушының қызығушылықтыры мен қабілеттерін, болашақ ӛмірлік 
жоспарлары  мен  ниеттерін  ескеріп  оқыту  мазмҧнының  мақсаттылық  мамандандырылуымен» 
байланысты. Осылайша, жалпы білім беретін мектепте бейіндік оқытуды іске асыру қҧралы оқытуды 
бейіндің саралау болып табылады.  
Сонымен,  бейіндік  оқыту  деп  білім  беру  ҥрдісінің  қҧрылымын,  оның  мазмҧны  мен 
ҧйымдастырылуын ӛзгерту арқылы оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін толық ескеруге, 
жоғары  сынып  оқушыларын  олардың  мамандыққа  байланысты  қызығушылықтары  мен  білім  алуын 
жалғастыруына  қатысты  ниеттеріне  сәйкес  оқытуға  жағдай  жасауға  мҥмкіндік  беретін,  оқытуды 
саралау  мен  жекелеудің  қҧралдарын  пайдаланатын  білім  берудің  ҧйымдастырылуын  тҥсінетін 
боламыз.  Жекелей  жағдайларда  оқытудың  сәйкес  бағдарламаларын  іске  асыруды  білім  беру 
мекемесінің сыртына шығаратын бейіндік білім берудің деңгейі жоғары болады.  
Бейіндік білім берудің негізгі мақсаттары:  
-
 
толық жалпы білім беру бағдарламасының жеке пәндерін тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету;  
-
 
жоғары  сынып  оқушыларын  оқыту  мазмҧнын  оқушылардың  кең  және  икемді  жекелей  оқыту 
бағдарламаларын жасау мҥмкіндіктері бар саралауға жағдай жасау;  
-
 
оқушыларың қабілеттілігі, бейімділігі мен қажеттіліктеріне сәйкес білім алушылардың әртҥрлі 
санаттарына толыққанды білім алуына теңдей қолжетімділігін орнату;  
-
 
оқушыларды  әлеуметтендіру  мҥмкіндіктерін  кеңейту,  жалпы  және  кәсіптік  білім  беру 
арасындағы  орын  басушылықты  қамтамасыз  ету,  мектеп  тҥлектерін  жоғарғы  кәсіптік  білім  беру 
бағдарламаларын  меңгеруге  нәтижелі  дайындау.  Бейіндік  мектеп  жайлы  сӛз  етпестен  бҧрын,  оқыту 
бейіні  ҧғымын  енгізейік.  Нағыз  бейіндік  мектептің  жҧмысын  ҧйымдастыруға  дәл  осы  оқыту  бейіні 
мҥмкіндік береді. Бҧл ҥшін бейіндендірудің қҧрылымын анықтап, бағыттарын суреттейік.  
Оқытуды  бейіндендірудің  кез  келген  формасы  инвариантты  компоненттің  қысқартылуына 
әкеледі. Жекелей пәндерді тереңдетіп оқытатын әдеттегі мектептер және сыныптармен салыстырғанда, 
яғни  бір-екі  пән  арнайы  бағдарлама  бойынша,  ал  қалғандары  базалық  деңгейде  оқытылатын  болса, 
бейіндік  оқыту  кезінде  бейіндік  емес  пәндердің  оқу  материалы  салыстырмалы  тҥрде  қысқартылады. 
Жоғары сатысында бейіндік оқыту жҥзеге асырылатын білім беру мекемесі ҥлгісінің оқу пәндерінің әр 
тҥрлі  комбинациялауға  мҥмкіндігі  болады.  Бҧл  бейіндік  оқыту  ҧйымдастырылуының  икемділігін 
кӛрсетеді. Бейіндік  оқыту  оқу  пәндерінің  келесі  ҥш тҥрін  оқытуды  қамтамасыз  етеді:  базалық жалпы 
білім беру пәндері, бейіндік жалпы білім беру пәндері және элективтік пәндер.  
Базалық жалпы білім беру пәндері барлық оқушыларға таңдап алған бейін бағыттарына тәуелсіз 
міндетті  болып  табылады.  Базалық  жалпы  білім  беру  пәндерінің  жинағы  әрбір  жоғары  сынып 
оқушысына  жалпы  білімнің  минималды  деңгейін  қамтамасыз  ету  керек.  Оларға  математика,  тарих, 
орыс  тілі  мен  әдебиеті,  шет  тілі,  дене  шынықтыру,  сонымен  қатар  қоғамтанудың  жаратылыстану-
математикалық,  технологиялық  бейіндер  ҥшін  және  гуманитарлық,  филилогиялық,  әлеуметтік-
экономикалық бейіндер ҥшін – жаратылыстанудың жалпы курстарын жатқызады. Бҧл тізімге енген оқу 
пәндері «федералды» деп аталып кетті. Бейіндік оқыту концепциясы осы тізімге енбеген жалпы білім 
беру  пәндерінің  (информатика,  технология,  ӛнер,  т.б)  базалық  деңгейде  оқытылу  мҥмкіндігін  кері 
тартпайды. Олар  барлық  бейіндер  ҥшін  міндетті  болып табылмайды,  бірақ  осы  пәндердің  әрқайсысы 
қандай да бір бейіннің қҧрамына ондағы білім берудің мамандандырылуына тәуелді енуі мҥмкін.  
Бейіндік жалпы білім беру пәндері – әрбір оқыту бейінінің әрқайсысының бағытын анықтайтын 
жоғары  деңгейлі  пәндер.  Мысалы,  физика,  химия,  биология  –  жаратылыстану  ғылымдық  бейіндегі 
пәндер;  әдебиет,  орыс  және  шет  тілдері  –  филилогиялық  бейіндегі  пәндер;  қҧқық,  экономика  - 
әлеуметтік-экономикалық бейіндегі пәндер және т.с.с. бейіндік оқу пәндері берілген бейінді таңдаған 
оқушылар ҥшін міндетті болып есептеледі.  
Бейіндік  курстардың  екі  маңызды  сипаттамасын  есте  сақтау  керек.  Біріншіден,  олардың 
қҧрамынабазалық жалпы білім беру пәндерінің мазмҧнын тереңдететін курстар ғана кіреді. Екіншіден, 
бейіндік деңгейде базалық пәндер жекелей бейіндік курстардың жиынтығымен берілуі мҥмкін.  
Элективтік  курстар  –  мектептің  жоғары  сатысында  оқыту  бейіні  қҧрамына  енетін,    9-сыныпта 
оқушылардың  алдын-ала  таңдауы  бойынша  10-11  сыныптарда  оқытылатын  міндетті  курстар. 
Элективтік курстар оқу жоспарының мектептік компоненті есебінен іске асады және екі тҥрлі қызмет 
атқарады:  

67 
 
-
 
біреулері  оқушының  таңдауы  бойынша  оқу  бейінінің  шегінде  негізгі  бейіндік  пәндердің 
оқытылуын «ҧстап тҧрады»;  
-
 
басқалары бейінішілік мамандандаруды іске асыруға және оқушылар ҥшін жекелей білім беру 
траекторияларын қҧрастыруға мҥмкіндік береді.  
Сондай-ақ, элективтік курстардың келесідей типологиясы ҧсынылады:  
1.  Бейіндік  курстың  толықтауышы  ретіндегі  элективтік  курстар.  Бҧл  жағдайда  мҧдай 
толықтырылған  бейіндік  курс  толыққанды  тереңдетілген  болады,  ал  ол  оқытылатын  мектеп  (сынып) 
жеке оқу пәндерін тереңдетіп оқытатын дәстҥрлі арнайы мектепке айналады.  
2. Берілген мектепте (сыныпта) оқытылуы минималды жалпы білім беру деңгейінде жҥргізілетін 
базистік курстардың бірінің мазмҧнын дамытатын элективтік курстар. Бҧл:  
а) сыбайлас оқу пәндерінің бейіндік деңгейде оқытылуын ҧстап тҧруға;  
ә) қызыққан оқушыларған ӛздерінің дҥниетанымдық қажеттіліктерін қанағаттандырып, қосымша 
дайындық  алуға,  мысалы,  таңдалған  пән  бойынша  бейіндік  деңгейде  ҦБТ  тапсыруға  дйындалуға 
мҥкіндік береді.  
3.  Элективтік  курстардың  ҥшінші  типі  оқушылардың  жекелей  адам  іс-әрекеті  саласы  (кейде 
таңдалған бейін шегінен шығатын) бойынша дҥниетанымдық қызығушылықтарына негізделген.  
Бейінді  оқытудың  кез  келген  формасы  инвариантты  компоненттің  қысқартылуына  әкеледі. 
Жекелей  пәндерді  тереңдетіп  оқытатын  әдеттегі  мектептер  және  сыныптармен  салыстырғанда,  яғни 
бір-екі пән арнайы бағдарлама бойынша, ал қалғандары базалық деңгейде оқытылатын болса, бейіндік 
оқыту  жҥзеге  асқанда  бейіндік  емес  пәндердің  оқу  материалы  салыстырмалы  тҥрде  қысқартылады. 
Жоғары  сатысында  бейіндік  оқыту  жҥзеге асырылатын білім  беру  мекемесінің  оқу  пәндерін  әр  тҥрлі 
етіп  комбинациялауға  мҥмкіндігі  болады. Бҧл  бейіндік  оқытудың  ҧйымдастырылуындағы  икемділікті 
кӛрсетеді. Бейіндік  оқыту  оқу  пәндерінің  келесі  ҥш тҥрін  оқытуды  қамтамасыз  етеді:  базалық жалпы 
білім беру пәндері, бейіндік жалпы білім беру пәндері және элективтік пәндер.  
Еліміздегі бейіндік оқытудың қазіргі жағдайын талдаудан келесі қорытындыға келдік: 
-  Отандық педагика бейіндік оқытуды оқыту мәселесімен ХХ ғасырдың 90-шы жылдарымен 
бастап айналыса бастаған. Тҧжырымдама, кейбір нормативті қҧжаттар қҧрастырылған. ҚР-ның білім 
беруді дамыту тҧжырымдамасында жалпы білім беруді дамыту тҧжырымдамасында жалпы білім 
беретін орта мектептің жоғары сатысын бейіндік оқытуға қӛшіру қажеттілігі анықталған. 
Базалық жалпы білім беру пәндері барлық оқушыларға таңдап алған бейін бағыттарына тәуелсіз 
міндетті  болып  табылады.  Базалық  жалпы  білім  беру  пәндерінің  жинағы  әрбір  жоғары  сынып 
оқушысына  жалпы  білімнің  минималды  деңгейін  қамтамасыз  ету  керек.  Оларға  математика,  тарих, 
орыс  тілі  мен  әдебиеті,  шет  тілі,  дене  шынықтыру,  сонымен  қатар,  қоғамтанудың  жаратылыстану-
математикалық,  технологиялық  бейіндер  ҥшін  және  гуманитарлық,  филилогиялық,  әлеуметтік-
экономикалық бейіндер ҥшін – жаратылыстанудың жалпы курстарын жатқызады. Бҧл тізімге енген оқу 
пәндері «федералды» деп аталып кетті. Бейіндік оқыту концепциясы осы тізімге енбеген жалпы білім 
беру  пәндерінің  (информатика,  технология,  ӛнер,  т.б)  базалық  деңгейде  оқытылу  мҥмкіндігін  кері 
тартпайды. Олар  барлық  бейіндер  ҥшін  міндетті  болып табылмайды,  бірақ  осы  пәндердің  әрқайсысы 
қандай да бір бейіннің қҧрамына ондағы білім берудің мамандандырылуына тәуелді енуі мҥмкін.  
Бейіндік жалпы білім беру пәндері – әрбір оқыту бейінінің әрқайсысының бағытын анықтайтын 
жоғары  деңгейлі  пәндер.  Мысалы,  физика,  химия,  биология  –  жаратылыстану  ғылымдық  бейіндегі 
пәндер;  әдебиет,  орыс  және  шет  тілдері  –  филилогиялық  бейіндегі  пәндер;  қҧқық,  экономика  - 
әлеуметтік-экономикалық бейіндегі пәндер және т.с.с. бейіндік оқу пәндері берілген бейінді таңдаған 
оқушылар ҥшін міндетті болып есептеледі.  
Бейіндік  курстардың  екі  маңызды  сипаттамасын  есте  сақтау  керек.  Біріншіден,  олардың 
қҧрамына базалық жалпы білім беру пәндерінің мазмҧнын тереңдететін курстар ғана кіреді. Екіншіден, 
бейіндік  деңгейде  базалық  пәндер  жекелей  бейіндік  курстардың  жиынтығымен  берілуі  мҥмкін. 
Бейіндік  оқыту  бағдарламаларын  іске  асыратын  мектептер  бейіндік  мектептер  деп  аталады.  Оның 
қабырғасында бір бейін бойынша да, бірнеше бейін бойынша да білім беру іске асады, яғни бір бейінді 
немесе  кӛпбейінді  мектептер  болады.  Бейіндердің  саны  мен  сапасы  отандық  немесе  шет  елдік 
мектептердегі  практикалық  оқытудың  тәжірибесіне  сҥйене  отырып  анықталуы  мҥмкін.  Негізгі 
бейіндердің  саны  кӛп  болмауы  тиіс,  бҧл  бірінші  кезекте,  әрбір  бейін  бойынша  базалық  жалпы  білім 
беру  және  бейіндік  жалпы  білім  беру  пәндерінің  мазмҧны  мен  қҧрылымын  ҥйлесімді  тҥрде 
жоспарлауға  мҥмкіндік  береді.  Жалпы  білім  берудің  жоғарғы  сатысындағы  бейіндік  оқытудың 
концепциясы  келесідей:  1)  жаратылыстану-математикалық;  2)  әлеуметтік-экономикалық,  3) 
гуманитарлық; 4) технологиялық.  
Сондай-ақ,  жоғарыда  аталған  бейіндер  ҥшін  ҥлгілік  оқу  жоспарлары  ҧсынылуы  мҥмкін.  Оқу 
жоспарлары мен бейіндік оқытудың бағдарламаларын қҧру оқытудың практикалық тәжірибесі міндеті 
тҥрде  ескеріліп  қҧрастырылады.  Жалпы  білім  берудің  мемлекеттік  стандарты  бірыңғай  мемлекеттік 

68 
 
емтихан  институтын  енгізуді  ҧсынады.  Базалық  жалпы  білім  беру  пәндерімен  қатар  бейіндік  жалпы 
білім  беретін  пәндердің  мемлекеттік  стандарттары  білім  сапасын  тексеру  негізінде  жасалады.  Бҧл 
жерде  білім  сапасының  тексерілуі  жалпы  ҧлттық  білім  сапасын  тексеру  жҥйесіне  айналуы  туралы 
айтылып отыр.  
Дамыған  елдерде  кейбір  мектептер,  әлдеқашан,  бірінші  сыныптан  бітіруші  сыныпқа  дейін 
бірыңғай  математика  курсына  келтірілген  бағдарлама  мен  оқулықтармен  жҧмыс  істейді.  Мҧнда 
математика  алгебра  және  геометрия  деп  бӛлінбейді,  ол  оқушыларда  математика  ғылымы  туралы 
біртҧтас тҥсінік қалыптастырады және уақыттан да елеулі ҧтуға мҥмкіндік береді. 
Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрлігінің  24  қыркҥйек  2002  жылғы  №693 
бҧйрығымен бекітілген «Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына» сәйкес 
жалпы  орта  білім  беретін  мектептің  жоғары  сатысында  бағдарлы  оқыту  қамтылуда.  Бағдарлы 
оқытудың  басты  мақсаты  -    оқушылардың  бағдарлы  білім  алуын  жҥзеге  асыру,  олардың  орта  және 
жоғары  кәсіптік  оқу  орындарына  дайындау  ҥшін  орта  жалпы  білім  беру  бағдарламасындағы  жеке 
пәндерді  тереңдетіп  оқытуды  қамтамасыз  ету  болып  табылады.  Осы  мәселелерге  қатысты  қазіргі 
кездегі  бейндік  оқыту,  бейін  алды  даярлық,  мектепте  математикалық  білім  беруді  жетілдіру 
тенденцияларына талдау нәтижелері басшылыққа алынды.  
 Білім беру саласындағы реформалар әлемінің кӛптеген дамыған елдерінде болып жатыр. Әсіресе 
бейіндік оқыту мәселесі ерекше қарастырылуда. шетелдік бейіндік оқытудың қазіргі жағдайына талдау 
жасалды. 
1)
 
Европа елдерінде (Франция, Голландия, Шотландия, Англия, Швеция,  
Финляндия, Норвегия, Дания және т.б.) барлық оқушылар мектептің 6- сыныбына дейін бірдей 
дайындықпен оқытылады. 7-сыныптан бастап оқушы ӛз таңдауын, ӛз болашақ мамандығына қатысты 
жолын  анықтауы  керек.  Әрбір  оқушыға  негізгі  мектепте  білім  алуды  жалғастырудың  екі  нҧсқасын 
ҧсынылады:  «академиялық» - жоғары білім алуға жол ашатын нҧсқа және «кәсіби», яғни қысқартылған 
оқу  жоспары  бойынша  қолданбалы  және  бейіндік  пәндерге  басыымдық  бере  отырып  білім  беру. 
Европалық елдердің кӛптеген ғалымдары, педагог-әдіскерлері негізгі мектептегі бейіндік бағытты ерте 
таңдау дҧрыс емес деп есептейді. 
2)
 
АҚШ-та бейіндік оқыту мектептің соңғы екі немесе ҥш жылында  жҥзеге асады. Оқушылар 
бейіндік  оқытудың  ҥш  нҧсқасынан  біреуін  таңдайды:    академиялық,  жалпы  және  кәсіби.  Бҧл 
нҧсқалардан  таңдау  жасамас  бҧрын  кәсіпалды  дайындық  жҧмыстары  жҥргізіледі.  Ол  әртҥрлі  таңдау 
жасауға  ҥлкен  мҥмкіндік  әперетін  оқу  курстарының  спектрін  кеңейту  есебінен  және  оларды  таңдау 
есебінен орындалады. Бҧл тҧста ата-аналардың сҧраныстары мен тілектерін ескеру аса маңызды болып 
табылады.  Қазіргі  кезде АҚШ-та  «Америка-2000. Білім  беру  стратегиясы»  мемлекеттік  бағдарламасы 
кҥшіне  енгізілген.  Оның  орындалуының  нәтижесі  ретінде  Америкада  әртҥрлі  жобалар  жҥзеге 
асырылды. Мысалы жиырма бірінші ғасырға арналған Вашингтон мемлекеттік мектептеріның ашылуы, 
Теодор  Сайзер  міндетті  мектептер  коалициясы,  Джеймс  Коулсер  мектептерін  дамыту  бағдарламасы,  
«Сатурн» мектебі және т.б.   
3)
 
 Ресей  Федерациясында  18.07.2002  кҥні  №2788  бҧйрықпен  жалпы  білім  беретін 
мектептердің  жоғары  сатысында  бейіндік  оқытудың  тҧжырымдамасы  бекітілген.  РФ  ҥкіметінің 
шешімімен  2003  жылы  маусым  айында  жалпы  білім  беретін  мектептерде  оқушыларға  бейіндік 
оқытуды  енгізу  бойынша  эксперимент  жҧмыстарын  жҥргізу  туралы  шешім  қабылданған.  Мҧнда 
бейіндік оқытудың келесі міндеттері анықталды: даралай оқытуға және оқушыларды әлеуметтендіруге 
бағытталған  оқытуды  жҥзеге  асыру;    жоғары  сыныптарда  еңбек  нарығының  нақты  сҧраныстары 
ескерілген арнайы дайындық жҥйесін қҧру қажеттілігі;  
Мектептің  жоғары  сатысында  бейіндік  және  коорпорациялық  бастауыш,  орта  және  жоғары 
кәсіби білім беру мекемелерімен бірлескен талдау нәтижелерінен біз барлық зерттелген елдерге ортақ 
жағдайларды анықтадық, келесі тҥрдегі  қорытындыға келдік:  
1.  Барлық  дамыған  елдерде  жалпы  білім  берудің  жоғары  сатысы  бейіндік  оқытуға  негізделген 
болып табылады. 
2. Бейіндік оқыту мектепте білім берудің соңғы ҥш жылын, кейде екі жылын қамтиды. 
3. Барлық елдерде оқушылардың бейіндік мектептерде оқуды таңдауы ӛсіп келеді, ол кӛрсеткіш 
қазіргі кезде 70 пайызға жетті. 
4.  Бейіндік  оқытуға  аналогтық  болып  есептелетін  саралап  оқыту  бағыты  саны  жағынан  аз. 
Мысалы  ағылшын  тілді  елдерде  екеу  (академиялық  және  академиялыыық  емес),Францияда  ҥшеу 
(жаратылыстану-ғылыми,филологиялық,әлеуметтік-экономиялық),  Германияда  ҥшеу  («тіл-әдебиет-
ӛнер», «әлеуметтік ғылымдар», «математика-нақты ғылымдар-технологисы»)  . 
5.Бейіндік даярлауды ҧйымдастыру оқушының жеке оқу жоспарын қҧрастыру тәсіліне қарай 
әртҥрлі болады:міндетті оқу курстарының тізімі (Франция, Германия), әртҥрлі курстар жиынтығы 

69 
 
(Англия, АҚШ, Шотландия).Бҧл тҧста оқушылардың 15-тен 25-ке дейінгі оқу курстарын таңдауына 
тура келеді. 
6. Мектептің жоғары сатысында міндетті оқу курстары санаулы болады. Олардың ішінде 
міндетті тҥрде жаратылыстану ғылымдары, шетел тілдері, математика бар. 
7. Кӛп жағдайда бейіндік мектептер жеке білім беру ҧйымы тҥрінде бӛлінген: лицей, гимназия,  
«жоғары» мектеп. 
8. Оқытуды ҧйымдастыруға жҥйелі әдісті қолдану «бейіндік оқыту » және «бейіндік мектеп» 
ҧғымдарын ажыратып қарастыру қажеттілігін анықтайды. 
9. Зерттеулер нәтижесінде кӛптеген жоғары сынып оқушылары ( 70 пайыздан аса) басты 
пәндердің негізін білуден гӛрі ӛздері кейін маманданатын пәндерді терең оқып ҥйренген дҧрыс деп 
есептейді. 
Зерттеулер мен шетел тәжірибесіне сҥйене отырып, біз математиканы бейіндік оқытудың негізгі 
мақсаттарын анықтадық: 
- математика пәнін тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету; 
- білім беру мазмҧнын саралауды жҥзеге асырдың алғышарттарын қҧрастыру; 
- оқушылардың мҥмкіндіктерін, жеке бастарының қасиеттерін, қажеттіліктерін және 
ебдейліктерін ескеріп, оларға сәйкес толыққанды білім беруге тең қолжетімділікті тағайындау; 
- жалпы және кәсіби білім беру арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ете отырып, оқушыларды 
әлеуметтік мҥмкіндіктерін кеңейту; 
- мектеп бітірушіні жоғары кәсіптік білім беру бағдарламасын еркін игеріп кетуге тиімді тҥрде 
даярлау. 
Қазірге дейін елімізде математиканы бейіндік оқытуға арналған элективтік курстардың  оқу 
әдістемелік қҧралдар кешенінің болмауынан математиканы бейіндік оқыту мәселесі толық  шешімін 
таппай отыр деп есептейміз. 
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: