Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

75 
 
Әдебиеттер 
1.  Қайдаров Ә. Қазақ тілінің ӛзекті мәселелері. -Алматы: Ана тілі, 1998. -304 б. 
2.  Лотте  Д.  С.  Основы  построения  научно-технической  терминологии//  Вопросы  теории  и 
методики. -Москва, 1961.   С.72-79. 
3.  Байтҧрсынов А. Тіл тағылымы. -Алматы: Ана тілі, 1992. - 445 б. 
4.  Реформатский  А.А.  Что  такое  термин  и  терминология//  Вопросы  терминологии.  -Москва, 
1961. -С.46-54. 
 
 
IMPACT OF JOURNAL WRITING ON STUDENTS’ PSYCHOLOGYCAL THINKING 
 
Беркалиева М. 
Сулейман Демирель атындағы университет (СДУ), Алматы, Казахстан 
 
Annotation: 
All  academic  study  requires  a  lot  of  reading.  Competent  readers  adapt  their  mode  of  reading  to  their 
reading  purpose.  Reading  a  novel  for  entertainment,  for  instance,  is  different  from  reading  a  philosophic 
treatise, and looking only for a specific bit of information in that treatise is different from trying to completely 
understand it. For that purpose it is useful to distinguish the main aim in intensive reading.          
The psycholinguistic model 
This  is  a  meaning-based  model  proposed  by  Goodman  (1967)  and  Smith  (1971).  According  to 
Goodman (1975), reading is ―a psycholinguistic guessing game which involves an interaction between thought 
and language‖. In his view, reading is psycholinguistic process by which the reader constructs, as best as he 
can, a message which has been encoded by a writer as a graphic display (1973). Smith states that two types of 
information are necessary in reading: visual information, which we get from the printed pages, and non-visual 
information,  which  includes  our  understanding  of  the  relevant  language,  familiarity  with  the  subject  matter, 
and some general ability in reading. The more non-visual information we have when we read, the less visual 
information we need. 
The Sociolinguistic Model 
This is a knowledge-based model proposed by Widdowson (1979) and Candlin ―Reading is seen not as 
a  separate  ability  which  can  be  investigated  and  taught  in  disassociation  from  other  aspects  of  language 
behavior (as it tends to be), but as the realization of a general interpretative process operating at two different 
levels of  mental activity. The first dealing with  the immediate comprehension of information and the second 
with  the  discrimination  of  this  information  into  patterns  of  conceptual  significance‖  (1979).  In  this  view, 
reading is regarded not as a reaction to a text but as an interaction between writer and reader mediated through 
the text. Reading efficiency depends on how much knowledge the reader brings to the text, and how much he 
wishes to extract from it. Reading efficiently is a matter of how effective a discourse the reader can create from 
the text. According to this model, in order to comprehend a text it isn’t enough for the reader only to use his 
linguistic  knowledge.  He  must  also  make  use  of  his  cultural  and  social  knowledge  as  well  as  his  own 
experience.  This  explains  why  different  readers  have  different  interpretations  of  the  same  text  and  get 
significant amount of meaning from it. 
 The Schema Theory Model 
 The Schema theory has been formulated to account for the role of the readers’ background knowledge 
in  language comprehension.  According to  Anderson and Pearson (1984), a schema is an abstract knowledge 
structure which the reader brings to the text while reading. It is abstract in the sense that it summarizes what is 
known about a variety of cases that differ in many particulars. And it is structured in the sense that it represents 
the relationships among its component parts. The fundamental assumption of this theory is that a test doesn’t 
by  itself  carry  meaning.  Rather,  it  only  provides  directions  for  the  reader  as  to  how  he  should  reconstruct 
meaning from his own previously acquired knowledge, i.e. background knowledge. According to this model, 
comprehension is an interactive process between the readers’ background knowledge and the text; and between 
new information and old knowledge store. 
Schemas are hierarchically organized from the most general at the top to the most specific at the bottom. 
The  process  of  comprehension  is  guided  by  the  principle  that  every  input  is  mapped  against  some  existing 
schema and that all aspects of the schema must be compatible with the input information. This principle results 
in  two  basic  modes  of  information  processing:  The  bottom-up  processing  and  the  top-down  processing. The 
former is evoked by the in-coming data, whose features enter the system through the best fitting bottom-level 
schemata. As these schemata converge into higher level, more general schemata, and the top-level schemata, 
become activated. The top-down processing takes  place when the system makes general predictions based on 

76 
 
higher level, general schemata, and then searches the input for information to fit into these partially satisfied 
higher schemata. 
For  comprehension  to  take  place  both  modes  of  information  processing  should  be  functioning 
simultaneously at all levels. The bottom-up processing ensures that the reader will be sensitive the information 
that is novel or that doesn’t fit his on-going prediction about the structure or the content of the text. And the 
top-down  processing  helps  the  reader  to  select  between  alternative  possible  interpretations  of  the  in-coming 
data and to resolve ambiguities. As long as the in-coming information being processed through the bottom-up 
processing and the predictions being made through the top-down processing are compatible, the reader has a 
satisfactory  interpretation  of  the  text.  When  there  is  a  mismatch  between  the  two  modes  of  processing,  the 
reader is forced to revise the interpretation so as to make the two compatible. To put it simply, comprehension 
of  a  message  entails  drawing  information  from  both  the  external  graphic  message  and  the  internal  schemata 
until the two are reconciled as a single schema or message in which the constraints of both graphic message 
and the internal schemata are satisfied. (Anderson et. al., 1976) 
Summary 
The above two models show the process of efficient reading that involves two types of interaction: 
1.
 
the interaction between writer and reader 
2.
 
the  interaction  between  the  reader’s  background  knowledge  and  the  text;  between  the  new 
information and the old knowledge store.  
Teachers who are developing psychological thinking of their students help students incorporate active 
reflection  in  their  learning.  They  scaffold  the  processes  of  reflection,  questioning,  evaluating,  and  other 
thinking strategies. The strategies include opportunities to reflect on learning and to learn to regulate or direct 
one’s work: 
•Predicting outcomes 
Predicting helps students understand what kinds of information they might need to successfully solve a 
problem. Prediction also helps students compare their initial thoughts with the final outcomes of a problem.  
 
Evaluating work 
Students  review  their  work  and  determine  where  the  strengths  and  weaknesses  are  in  their  work  and 
their thinking. 
 
Questioning by the teacher 
The teacher asks students as they work. ―What are you doing now? Why are you 
doing it? How does it help you?‖ (Schoenfeld, 1987). 
 
Self-assessing 
Students  reflect  on  their  learning  and  determine  how  well  they  have  learned  something  or  how  their 
skills have developed. 
 
Self-questioning 
Students use questions to check their own knowledge as they are learning. When students learn to ask 
questions (of themselves or of others) while they work, they intentionally direct their thinking and clarify the 
areas where they need assistance. 
 
Selecting strategies 
Students  decide  which  strategies  are  useful  for  a  given  task.  Strategy  selection  may  depend  on 
understanding one’s own learning style and strengths as well as understanding the features of a problem. 
 
Using directed or selective thinking 
Students choose consciously to follow a specific line of thinking or structured approach in order to find 
an answer. 
 
Using discourse 
Students  discuss  ideas  with  each  other  and  their  teacher.  This  process  makes  thinking  more  concrete 
and  helps  students  learn  to  ask  questions,  identify  gaps  in  their  own  knowledge,  and  learn  from  others’ 
thoughts and ideas. 
 
Critiquing 
Students provide feedback to other students about their work in a constructive way. This process allows 
students giving feedback to practice verbalizing their own thinking and students receiving feedback to improve 
their own thinking process and performance. 
•Revising 
Students return to their work after receiving feedback. This opportunity allows students to update their 
thinking and check their use of learning strategies. 
References: 
1.
 
Schoenfeld. 1987. To gauge correctness of arguments and solutions. p.p. 205-210. 
2.
 
Anderson. 1976. Language, memory and thought. p.p.  185-212. 
 

77 
 
Резюме: 
Жазу  -  жаңа  тілді  үйрену  жолдарының  бірі  болып  табылыды.  Жазу  ойды  тұжырымдайды. 
Кӛптеген әйгілі жазушылар туындыларын қолмен жазғанды ұнатады. Ең болмаса алғашқы ойлар мен 
сюжетті қағаз бетіне қолмен түсіру арқылы ойды тиянақтай алады. Жазу барысында керекті ойлар 
тезірек  келіп,  жеңілірек  баяндалады.  Сондай-ақ  ойдың  жылдамдығы  мен  жазу  жылдамдығы  бірдей 
болады.Жазу  барысы  ойды  үшкірлеп,  еске  де  жақсы  әсер  етеді.  Яғни  жазу  арқылы  жаңа  тілді 
үйренген оңайырақ екені дәлелденіп отыр. 
Выражение  мысли-  один  из  легких  путей  усвоение  родных  предметов.Перепись  необхадимой 
информации  помагает  и  улучшает  память,кроме  того  позваляет  подытожить  свои  мысли.Многие 
известные  писатели  выполняют  свою  работу  (работу  над  созданием  произведения)  в  рукописном 
варианте.Не  секрет  ,  что  при  рукописном  работе  мысли  постоянно  обнавляются  и  легче  их 
изменить.В  этом  случае  скорость  мысли  и  провописание  одинаковы.Рукопись-  тренировка  мозга. 
Такими  упражнениями  мозг  постоянно  обнавляется  и  не  секрет  этот  метот  работы  позляет 
быстрее овладеть другими языками. 
 
 
ӘОЖ 316.663.3 
 
СТУДЕНТТЕРМЕН ӚЗІНДІК  ЖҦМЫСТАР ҦЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
 
 
Бимаханбетова Н.Б., Ормаханова Г.С. 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В этой стстье расматривается пути подготовки студентов самостаятельного изучения иностранного 
языка 
 
Summary 
The ways of student’s self-preparation in learning foreign language is considered  in this article. 
 
Егемен  елімізде  болып  жатқан  ӛзгерістер  білім  жҥйесіне  елеулі  жаңалықтар  әкеліп  отыр.  Ең 
алдымен  студентердің  шығармашылығына  жол  ашылды.  Демек  студенттерге  жҥйелі  білім,  саналы 
тәрбие беру ісіне жаңа талап тҧрғысынан қарап, оқыту тәсілдерін ҥнемі жетілдіріп отыруға міндеттіміз.  
Студенттердің  ӛздік  жҧмысының  (СӚЖ)  басқа  жҧмыстардан  ерекшелігі  –  студент  ӛз  алдына 
мақсат қояды, оған жету ҥшін жҧмыс тҥрін, тапсырманы таңдайды.  
Инновациялық білім беру – тҧлғаға бағытталу, білім берудің негізділігі, шығармашылық, кәсіби 
бағдар, ақпараттық технологияларды қолдану деген тҥсінік-тердің жиынтығы. Сондықтан оқытушыны 
студенттердің  қандай  қасиеттерін,  сапаларын  дамыту  керек,  қалайша  ӛзін-ӛзі  дамыта  білуіне 
кӛмектесуге болады деген сҧрақтар толғантуы керек. Студенттердің ең алдымен, ӛзін-ӛзі дамыту, ӛзін-
ӛзі  тәрбиелеу,  ӛз  білімін  жетілдіру,  ӛзін-ӛзі  бақылау  мен  бағалау  әдет-дағдысын  қалыптастыру 
тҧлғаның шыңға  жету жолы болмақ. 
Оқытушының  бақылауымен  студент:  Зерттеушілік  іскерлігімен  дағдысын  қалыптастырады; 
Ӛткен  материалдарды  жалпылай  алу  және  қайталау;  Алған  білімді  қолдану,  оларды  толықтыру, 
кеңейту дағдысын қалыптастырады; Студентпен бірлесекен іс-әрекет барысында оқытушы – студенттің 
уақытын  тиімді  пайдалануға  беретін  тҥсіндірмелі-иллюстративті  (схема,  таблица,  тезис,  т.б.) 
материалдарды  қолдануды  ҥйрету,  қажетті  әдебиетті  іздеу  жолдарын  кӛрсету;  Ӛзіндік  белсенділігін, 
дербестігін  дамыту  ҥшін  проблемалық  баяндау,  шығармашылық  ізденіс  әдістерін  қолданған 
дҧрыс.Оқытушы студентке жеке тапсырма таңдауға (курстық жҧмыс, реферат, ғылыми баяндама, ҥлгі 
сабақ жоспарын қҧруға) кӛмектеседі. Тиімді әдіс-тәсілдер, тапсырма орындау жолдарын қолдана білуге 
ҥйретеді;Жеке  не  бірнеше  студентке  кеңес  береді,  студенттердің  бір-бірімен  жҧмыс  жасауын 
ҥйлестіреді. 
Жоғары оқу орындарындағы студент-тердің ӛздік жҧмысы (СӚЖ) барлық оқу бағдарламасының 
басым бӛлігін қҧрағандықтан, оның тиімді болуы маманның кәсіби бағыттылығының талаптарына сай 
жасалған  ӛздік  жҧмысты  ҧйымдастыру  ҥлгісінің  дҧрыс  қҧрылуына  байланысты  болады.  Алайда 
студентке қойылатын негізгі талаптар тӛмендегідей жіктелініп кӛрсетіледі: 
-  Студенттің  шығармашылық  потенциалын  белсендіру:  студент  оқу  тапсырмасын  ӛз  бетінше 
орындау  барысында  ғылыми  әдебиеттермен,  әдістемелерді  талдаумен  танысу  және  шығармашылық 
технологиясын меңгеуді жҥзеге асырады.  

78 
 
-  Ӛз  бетінше  білім  алу  және  ӛзіндік  дамуға  ынтасын  тәрбиелеу:  шығармашылық  белсенділігін 
қабілетін  белсендіру,  кәсіби  даярлық  қасиетін  жоғарылату,  кәсіби  тапсырмаларды  шешу  барысында 
шығармашылық бағытын дамыту, жалпы және жеке дара зерттеу әдіс-тәсілдерін меңгеру т.б. 
-  Танымдық  белсенділікті  дамыту:  ӛз  бетінше  ойлауға  талпынысы,  қандай  да  бір  тапсырманы 
немесе  мәселені  шешуде  ӛзіндік  бағытты  табу,  ӛз  бетінше  білім  алуға  тырысуы,  пікірлерді  сыни 
тҧрғыдан қалыптастыру, оқу процесіндегі оқу-танымдық процесс белсенділігінде студенттердің оқыту 
әдісінің белсенділігі жанама қызығушылығымен басымдылық танытып, жҥзеге асады.  
-  «мәтінді  мағыналық  қайта  ӛңдеу  тәсілдері,  оқу  материалын  ҥлкейту,  оның  ішінен  бастапқы 
идеяларды,  принциптерді,  заңдарды  бӛліп  кӛрсету,  міндетті  орын-даудың  жалпыланған  тәсілдерін 
саналау, мектеп оқушыларының белгілі бір санаттағы міндеттер жҥйесін ӛз бетінше қҧру; 
- есте сақтап қалудың жалпы тәсілдері (оқу материалын қҧрылымдау, бейнелі және есту естеріне 
сҥйене отырып мнемотехниканың ерекше тәсілдерін қолдану); 
-  зейінді  шоғырландыру  тәсілдері,  яғни  мектеп  оқушысының  ӛзіндік  қадағалаудың  әр  тҥрлерін 
пайдалануына, ӛз жҧмысын сатылап тексеруге, тексеру тәртібін, «бірліктерін» бӛлуге сҥйенетін; 
-  қосымша  ақпаратты  іздеудің  жалпы  тәсілдері  (библиографиялық  материал-дармен, 
анықтамалар,  каталогтар,  сӛздіктер,  энциклопедиялармен  жҧмыс)  және  оларды  ҥйдегі  кітапханада 
сақтау; 
Тағы атап ӛтейік, жалпы студенттердің ӛзіндік жҧмысы - оқу іс-әрекеті тҧрғысынан, сыныптық 
оқу  іс-әрекетін  дҧрыс  ҧйымдастыруға  негізделеді.  Соның  ішінде  бҧл  оқытушының  сыртқы 
қадағалауынан  студенттің  ӛзін-ӛзі  қадағалауына  және  де  сыртқы  бағалаудан  оның  ӛзін-ӛзі 
бағалауының  қалыптасуына  ӛтуі  мен  олардың  байланысына  қатысты  және  бҧл,  ӛз  кезегінде, 
оқытушының бақылау мен бағалауды жетілдіруін ҧйғарады.  
-  Студенттің ӛздік жҧмыс мәселелерін  шешуде  білім алушылардың жеке  ерекшеліктерін ашуға, 
ой  қабілеттерін  дамытуға  жағдайлар  жасау.  Мҧның  ӛзі  студенттердің  ӛздік  жҧмысын  ҧйымдастыру 
ҥлгісін  жҥзеге  асырумен  тікелей  байланысты.  Нәтижесінде  ӛздігінен  жҧмыс  жасау,  ӛз  бетінше  білім 
алу,  ӛз  кәсіби  әрекетінде  ғылыми  ізденіс  жасау  іскерлігі  мен  дағдысы,  аналиткалық  ойлауы 
қалыптасқан,  ӛз  әрекетін  басқара  алатын,  ӛз  жҧмысының  нәтижесінде  ӛзіндік  бақылау  жасайтын 
студенттің шығар-машылық тҧлғасы қалыптасады. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Каменский Я.А. Великая дидактика.  
2.
 
Онищук В.А. Урок в современной школе.  
3.
 
Махмутов М.И. Современный урок.  
4.
 
Кириллова Г.И Теория и практика урока в условиях развивающего обучения  
 
 
ӘОЖ 004:910.1 
 
ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ЖҤЙЕЛЕРДІҢ ҚҦРЫЛЫМЫ МЕН ОЛАРДЫ 
ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ 
 
Бишеева Б., Тасболат Б. 
М.Әуезов атындағы Оңтҥстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В данной статье рассмотрены основы и методы использования географических информационных систем 
как Arсview GIS, ERMAPPER, MAPINFO PROFESSIONAL, ArcGis в географических исследованиях. 
 
Summary 
In this article considered basises and methods of using geographic information systems as Arсview GIS, 
ERMAPPER, MAPINFO PROFESSIONAL, ArcGis in geographical researches. 
 
Геоинформатика бҧл – табиғи және әлеуметтік-экономикалық геожҥйелерді, олардың 
қҧрылымын, байланысын, динамикасын, кеңістік пен уақыттағы тіршілік етуін географиялық білімдер 
мен мәліметтер банкісі (МБ)  негізінде компьютерлік белгілеудің кӛмегімен зерттейтін ғылым /1/. 
География,  информация,  автоматика  деген  ҥш  тҥбірден  тҧратын  «геоинформатика»  терминінің 
мағынасына  тоқталып  ӛтелік.  Ағылшын  ғылыми  әдебиеттерінде  бағдарламалау,  қолданбалы 
математика, бағдарлама тілдері және операциялық жҥйелер қосқандағы ЭЕМ жасау және қолданудың 
әр  тҥрлі  бағыттарын  білдіретін  Informatics  және  Computer  Science  деген  терминдер  бар.  Алайда 
ағылшын терминологиясында соңғы кезге дейін геоинформатика мағынасына тең термин жоқ болды, 

79 
 
бірақ  geographic  information  system  -  GIS  термині  кеңінен  колданылуда.  Тек  жақында  ғана 
Geoinformatics термині ағылшын әдебиеттеріне енгізіле бастады, бҧл соған сәйкес оқу жҥйесінің пайда 
болуына байланысты болатын /1/. Ол жҥйе ретінде географияны, информатиканы, ақпараттық жҥйелер 
теориясын біріктіре отырып, картография және басқа ғылымдардың тоғысқан жерінде пайда болды. Ол 
таным  әдісі  ретінде  жҥйелік  тҧрғы  негізінде  электронды  есептеу  техникаларының  ең  жаңа 
жетістіктерін қолданып қҧрылған жҥйе. 
Физикалық  географияда  информатиканың  әдістері  мен  қҧралдарын  қолдану  нәтижесінде  жаңа 
мҥмкіндіктер  ашылып,  маңызды  ғылыми  және  колданбалы  мәні  бар  жҧмыстарды  атқару  жолға 
қойылады.  Олар  физикалык-географиялық  аудандастыру,  ландшафттың  қҧрылымын  ҥлгілеу,  халық 
шаруашылық  жобаларын  географиялық  сараптамадан  ӛткізу,  геожҥйелерді  кеңістік-уақытта  талдау, 
географиялық интерполяция және экстрополяция, арақашықтықтан зерделеп мәліметтерді ӛңдеу /2/. 
Геоинформатиканың  маңызды  міндеттерінің  бірі  -  географиялық  ақпараттардың  синтезі  мен 
талдауының  кӛптеген  нҧсқаларының  орындалуына  кӛмектесетін  алгоритмдер  мен  бағдарламалық 
қҧралдарды қҧрудағы, географиялық зерттеулердің автоматтандырылуы. 
Географиялық  ақпараттық  жҥйелер  (ГАЖ)  біртіндеп  адамның  маңызды  әрекет  салаларына, 
әлеуметтік  және  экономикалық  саясатқа,  шаруашылықты  және  табиғи  қорларды  басқару,  табиғатты 
қорғау, жерлерді бағалау және тіркеу, кадастр және ӛзге де ғылым, ілімге енді. ГАЖ барлық кеңістіктік 
деңгейлерді (ғаламдық, ҧлттық аудандық, муниципальды) және біздің ғаламшарымыз туралы әр тҥрлі 
ақпараттарды (картографиялық, ара кашықтықтық зерделеу мәліметтерін, қайта жазу, метео мәліметтер 
және далалық зерттеулердің мәліметтерін, т.б.) біріктіріп, байланыстырады. 
ГАЖ  қҧруға  халықаралық  ҧйымдар  (БҦҦ,  ЮНЕП,  ФАО,  т.б),  ірі  мемлекеттік  мекемелер 
(картографиялық, геодезиялық және геологиялық қызметтер), министрліктер, жеке фирмалар,  ғылыми-
зерттеу  институттары  және  университеттер  катысады.  ГАЖ  жасау  жҧмыстарына  кӛптеген  қаржы 
жҧмсалады  және  оған  ӛнеркәсіптің  әр  тҥрлі  салалары  қатысып,  жҥйеленген  геоақпараттық 
инфрақҧрылым  жасалады.  ГАЖ  қҧру  және  оны  одан  әрі  жақсарту  жҧмыстарының  техникалық  және 
әдістемелік тҧрғыдан камтамасыз етілуінде геоинформатиканың ғылыми бағыт ретінде қабылдануына 
кӛп уақыт ӛтпегенімен, оның жылдам қарқын ала бастауы, әрине, таң қаларлық жағдай. Геоақпараттық 
дҥмпу  барлық  елдерде  осы  сала  мамандарына  деген  сҧранысты  кҥрт  жоғарылатты,  бҧл  ӛз  кезегінде 
жаңа  оқыту  курстары  мен  әдістемелерін,  жаңа  бағыттың  теориялық  әдістемелік  негіздерін  жасауды 
талап  етті.  Әлемнің  кӛптеген  оқу  орындарында,  соның  ішінде  біздің  елде  геоинформатика  курстары 
оқытылуда және сәйкестелген кафедралар ашылуда. 
Геоинформатика  ғылымында  табиғи  және  әлеуметтік  экономикалық  геожҥйелерді  мәліметтер 
базасы  мен  білім  базасын  пайдалана  отырып,  компьютерде  ҥлгілеу  арқылы  зерттейді.  Сонда  осы 
жҧмыстарды  атқару  ҥшін,  бірінші  геоақпараттық  жҥйелер  қҧрылады.  ГАЖ  -  бҧл  қандай  да  болсын 
аумақ бойынша бекітілген ақпаратты сараптау, беру, сақтау, ӛңдеу, қабылдаудың адамдық-әдістемелік 
машиналық кешені. 
ГАЖ мәліметтердің негізгі екі тҥрімен жҧмыс істейді: 
•
 
кеңістіктік (картографиялық, векторлық) мәліметтердің географиялық зерзаты және кеңістіктің 
формасы мен кеңістіктік байланыстарын бейнелейді; 
•
 
бейнелік  (атрибут,  кестелік)  мәліметтер  сан  мен  мәтіннен  тҧратын  географиялық  зерзаттың 
мәліметтік, бейнелік ақпараттар базасын қҧрайды. 
Жеке  кестелер,  ӛзара  негізгі  сӛздермен  байланыста  болады,  оларды  белгілі  бір  индекстермен, 
байланыстармен,  т.б.  белгілеу  мҥмкіндігі  бар.  Сонымен  қатар  олар  кеңістіктік  мәліметтермен 
байланысты.  Кеңістіктік  мәліметтердің  негізгі  екі  тҥрі  бар:  векторлық  және  расторлық.  Векторлық 
тҥрде мәліметтер нҥкте, сызық, контур тҥрінде болады. Расторлықта жҥйелік торлар тҥрінде кездеседі. 
Мәліметтер тӛменгі географиялық зерзаттарды камтиды: 
•
 
нҥкте; 
•
 
сызық; 
•
 
полигон. 
Ӛмірдегі  зерзаттар  ағаш,  қоныс,  т.б.  тҥрінде  бейнеленеді.  Сызық  тҥрінде  -  жол  торабы,  су 
торабы, кӛшелер, т.б. Полигон – аумақтық бӛліктер/2/ . 
Мәліметтің  біршама  қасиетті  компонент  екендігі  айқын.  Кеңістіктік  мәліметтер  (географиялық 
мәлімет)  кестелік  мәліметтерде  жинақталады,  даярланады.  Бҧл  тҧтынушының  мәліметтерге  қол 
жеткізуін  жеңілдетеді.  Кеңістіктік  мәліметтерді  басқару  ҥдерісінде    ГАЖ  геоақпараттарды  басқа 
тҥрдегі  мәліметтермен біріктіреді.  Мысалы,  электрондық карталардағы  қауіпті  зерзаттар жақындығы, 
топырак  қҧрылымы,  халық  саны  туралы  мәлімет  ӛзара  байланысты  (ГАЖ-дың  кӛмегімен  шешілетін 
тапсырмаларға байланысты). Сонымен қатар кҥрделі және бӛлшектенген жҥйедегі ақпараттарды жинау 
мен ӛңдеу қазіргі кездегі зерзаттардың жағдайына, ТТК (табиғи-территориялық кешен) қабаттарынан 
алынған мәліметтердің қайнар кӛзін картадағы зерзаттармен байланысты. 

80 
 
Мҧндай  тәсілдер,  мысалы,  эпидемия  немесе  ормандағы  ӛрт  сиякты  қауіпті  жағдайлармен 
кҥресуде қолданылады. 
Нақты  тапсырмаларды  шешуде  бағдарламалык  ӛнімде  жҧмыс  істейтін  адамдар  колданушылар 
болып  табылады.  Бағдарламаны  қамтамасыз  етуде  жҧмыс  істейтін  адамдарды  ГАЖ-ды  қҧраушы 
бӛлігінің бірі ретінде қарастыру онша келіспейтін сияқты, бірақ оның ӛзіндік мағынасы бар. ГАЖ-дың 
тиімді жҧмыс істеуі ҥшін ӛңдеушінің қарастырған әдісін сақтау керек, сондықтан да жҧмыс орнының 
дайындықсыздығы,  тіпті,  ең  сәтті  ӛңдеуде  де  ӛзінің  әсерін  тигізеді.  ГАЖ-ды  қолданушылар:  жҥйені 
қолданатын  және  ӛңдейтін  техникалық  мамандар  мен  кҥнделікті  ӛмірде  кездесетін  географиялық 
мәселелерді шешуге қолданылатын қарапайым қолданушылар. 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: