Химия және биология пән мұҒалімдерінің республикалық І съезіне арналған қҰттықтау хат

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 5
 
 
ХИМИЯ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯ ПӘН МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ І 
СЪЕЗІНЕ АРНАЛҒАН ҚҰТТЫҚТАУ ХАТ  
 
Нҿкетаева Д.Ж. 
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ректоры 
 
Қымбатты съезд қонақтары! 
Құрметті съезд делегаттары! 
 
Отандық  білім  сапасын  арттыруға  ерекше  кҿңіл  бҿліп  отырған  Елбасымыз 
Н.Ҽ.Назарбаев  Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Бүгінде  халықаралық  стандарттар 
негізінде  Назарбаев  Университеті  мен  Зияткерлік  мектептер  табысты  жұмыс  істеуде. 
Кҽсіптік-техникалық  білім  берудің  озық  мекемелерінің  желісі  дамып  келеді.  Олардың 
тҽжірибесін  бүкіл  қазақстандық  білім  беру  жүйесіне  таратып,  барлық  білім  беру 
мекемелерін солардың деңгейіне тарту қажет» - деп атап ҿткен болатын.  
Сапалы  білім  беру  мҽселесі  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 
2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында да айқын кҿрініс тапты. Білім 
жҽне  ғылым  министрлігінің  химия  жҽне  биология  пҽн  мұғалімдерінің  Республикалық  І 
съезін  ұйымдастыруы  аталған  Мемлекеттік  бағдарламаның  2020  жылға  дейінгі 
Стратегиялық  жоспарын  іске  асырудағы  маңызды  бағыттарының  бірі  ретінде  білім  беру 
саласы мамандарының кең қолдауына ие болып отыр.                                            
Химия  жҽне  биология  ғылымдары  –  мемлекетіміздің  дамуына,  халқымыздың  ҽл-
ауқатының  артуына,  ҿнеркҽсіптердің  ҿркендеуі,  ұлттық  медицина  мен  ғылымның  қанат 
жайып,  ауыл  шаруашылығын  кҿркейтуге  тікелей  ҽсер  ететін  практикалық  маңызы  бар 
сала.  Ҽлемдік  ҿркениеттің,  ғылым  мен  техниканың  қарыштап  ҿсуі  мен  үздіксіз  алға 
жылжуына байланысты аталмыш ғылымдардың рҿлі барған сайын артып, ҿзге де ғылым 
салаларымен астасып, адамзат қоғамының дамуына игі ҽсерін тигізіп отыр. 
Ҽлемдік  білім,  ғылым  жҽне  ақпараттық  қауымдастыққа  ену  жағдайында  жоғары 
білікті  педагог  мамандарды  даярлау,  олардың  бҽсекеге  қабілеттілігін  қамтамасыз  ету, 
азаматтық  жҽне  адамгершілік  қасиеттерін  қалыптастыру  –Қазақ  мемлекеттік  қыздар 
педагогикалық  университетінің  күн  тҽртібіндегі  бірінші  мҽселесі.  Университет  ұжымы 
қоғамда  ҿз  орнын  таба  білетін,  кҽсіби  маманданған,  ақпараттар  ағыны  заманына 
бейімделгіш,  ҽрбір  оқушы  жүрегінен  орын  ала  отырып,  олардың  бағындыратын  биігін 
аласартпау  үшін,  тыңғылықты  дайындық,  тынымсыз  ізденіс  үстінде  жүріп,  кҽсіби  ҿсуді 
ҿзінің негізгі міндеті деп есептейтін болашақ ұстаздарды дайындайды. 
 Химия  жҽне  биология  ғылымдарының  дамуына  мектептің,  атап  айтқанда  пҽн 
мұғалімдерінің  рҿлі  ерекше.  Біздің  түлектеріміз  ҿздерінің  жҽне  оқушыларының 
жетістіктерімен,  жаңа  инновациялық  оқыту  шеберлігімен,  жаңа  идеялары  мен  жаңаша 
кҿзқарастары  арқылы  еліміздің  білім  беру  саласында  тыңғылықты  еңбек  етіп, 
университетіміздің мҽртебесін кҿтеріп келеді.  
Химия  жҽне  биология  пҽндерінен  білім  беруді  жоғары  дҽрежеге  кҿтеру  жҽне  осы 
ғылымдардың  беделін  арттыруда  съездің  ықпалы  ерекше  болмақ.  Аталмыш  мақсатта 
жаратылыстану  ғылымдарын  насихаттау,  қолдану  аясын  кеңейту,  білім  алмасу 
белсенділігі, ұстаз, ғалым мҽртебелерін кҿтеру шаралары қарастырылуы қажет. 
А.Байтұрсынұлы:  «Мектептің  жаны  –  мұғалім.  Мұғалім  қандай  болса,  мектеп  Һҽм 
сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар кҿбірек білім алып 
шықпақшы. Солай болған соң, ең ҽуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан 
хабардар,  жақсы  оқыта  білетін  мұғалім»  –  деп  атап  кҿрсеткендей,  оқу  ісін  үлкен  ізде-
ніспен  жүргізе  алатын  білімді  ұстаздар  ғана  оқушы  бойындағы  қарымды  қабілеттерді 
ашып, олардың жетістікке жетуінің сара жолын салады.  

6 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
Елімізде химия жҽне биология пҽн мұғалімдерінің Республикалық І съезінің ҿтуі  – 
бұл еліміздегі барлық химиктер мен биологтарға химия мен биология ғылымының қазіргі 
кезде  жҽне  болашақта  адамзат  ҿмірінде  кездесетін  жаһандық  проблемаларды   шеше 
алатындығын  түсіндіре  отырып,  осы  ғылымдардың  жетістіктері  мен  даму  болашағы, 
мектепте  оқыту  барысында  кездесетін  ҿзекті  мҽселелерін  талқылауға  мүмкіндік  беріп 
отыр.  
Химия жҽне биология пҽн мұғалімдерінің Республикалық І съезі  еліміздің жоғары 
оқу  орындарын  ынтымақтастыққа  шақырып,  оқу  жоспарлары  мен  бағдарламаларын,  оқу 
ҽдістемелік  құралдарды,  жаңа  технологияларды  ендіруге  жҽне  білім  беру  саласына  
жаңаша талаптар қояды деп сенеміз. 
Құрметті Химия және Биология пән мұғалімдері! 
Білім  алушылардың  пҽнге  қызығушылығын  арттыру  жҽне  оларды  осы  ғылымдар 
аясында  белсенді  ғылыми  шығармашылыққа  баулу  –  химия  жҽне  биология 
ғылымдарының  келешегімен  байланысты.  Сіздердің  шҽкірттеріңіз  егеменді  Қазақстанды 
дүние жүзінің озық мемлекеттері деңгейіне кҿтеретін, болашақта Отанымыздың тұтқасын 
ұстайтын, халқымызды ҽлемге танытатын дарынды да қабілетті ұландар екендігіне сенім 
білдіремін. 
Еліміздің мҽртебесі биіктеп, ұстаздарымыздың мерейі ҽрдайым үстем бола берсін! 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 7
 
Х И М И Я  
 
 
УДК 665.6/.7+547(075.8)        
БЕТТІК - БЕЛСЕНДІ ЗАТТАР 
 
Абдуқадырова Қ.А. - х.ғ. к., профессор, Қасымбекова Б. – 3 курс студенті  
(Алматы қ., ҚазмемқызПУ)  
    
Барлық беттік – белсенді заттар химиялық табиғаты бойынша  тҿрт класқа бҿлінеді: 
анионактивті, катионактивті, ионогенді емес жҽне амфолитті. 
Анионактивті  беттік  белсенді  заттар  –  бұл  сулы  ерітінділерде  аниондар  түзе 
диссоциацияланатын  қосылыстар,  соның  нҽтижесінде  беттік  белсенділік  қабілет  пайда 
болады.  
Жасалынып  шығарылатын  барлық  беттік  –  белсенді  заттардың  70%  -  зы 
анионактивтілердің  үлесіне  тиеді.  Солардың  ішіндегі  аса  маңыздылары  –  натрийдің 
алкилбензолсульфанаттары,  натрийдің  алкильсульфаттары,  ароматты  қосылыстардың 
сульфоқышқылдарының тұздары.  
Катионактивті    беттік  –  белсенді  заттар  сулы  ерітінділерде  катион  түзе 
диссоциацияланатын қосылыстар жҽне соның нҽтижесінде беттік активтілік анықталады. 
Катионактивті беттік – белсенді заттардың ҿкілдері: 
              RNH
2
                          R
2
NH                      R
3
N  
          біріншілік                      екіншілік               үшіншілік  
            амин                               амин                        амин 
Катионактивті  беттік  –  белсенді  заттарды  ҿндіру  мен  тұтыну  кҿлемдері 
анионактивтілерге  қарағанда  тҿмендеу,  дегенмен  соңғы  кездері  олардың  бактерицидтік 
аса маңызды қасиеттерінің болуына байланысты кҿптеп ҿндірілуде. 
Дезинфекциялайтын  ҽсері  бар  синтетикалық  жуғыш  заттарда  біріншілік,  екінішілік 
жҽне  үшіншілік  аминдердің  тҿртіешілік  аммонийлі  тұздары  қолданылады.  Соңғы 
жылдары аминдердің оксидтері де пайдаланылуда. 
Ионогенді  емес    беттік  –  белсенді  заттар      суда  ерігенде  иондарға  ыдырамайтын 
қосылыстар.  Ионогенді  емес  ББЗ  –  дың  судағы  ерігіштігі  олардың  құрамында  болатын 
функционалды топтарға байланысты. ББЗ молекуласының полиэтиленгликольді бҿлімінің 
оттек  атомдарының  жҽне  су  молекулалардың  арасында  туындайтын  сутектік 
байланыстардың нҽтижесінде ҽдетте, ионогенді емес ББЗ – тар сулы ерітіндіде гидраттар 
түзеді.  
Ионогенді емес беттік – активті заттарға келесі қосылыстар жатады: 
         RO(C
2
H
4
O)
n
H – майлы спирттердің полигликольді эфирлері 
         RCOO(C
2
H
4
O)
n
H – майлы қышқылдарының полигликольді эфирлері 
         RCONH(C
2
H
4
O)
n
H – амидтер майлы қышықылдарының полигликольді эфирлері. 
Ионогенді  емес  беттік  –  белсенді  заттар    ҿндіру  жҽне  тұтыну  кҿлемі  бойынша 
анионактивті  беттік  активті  заттардан  кейін  екінші  орында  тұр,  олардың  биологиялық 
ыдырауы  -  100%  -  ға  жетеді.  Ионогенді  емес  беттік  –  белсенді  заттар  кҿбікті  жақсы 
тұрпақтандырып,  маталарға,  былғарыға,  замшаға  жағымды  ҽсер  етеді.  Ионогенді  емес  
беттік  –  белсенді  заттар  кҿп  жағдайда  сұйық  немесе  паста  тҽрізді  болатындықтан,  олар 
кҿбіне  сұйық  немесе  паста  тҽрізді  жуғыш  затар  құрамына  кіреді,  ұнтақ  тҽрізділерге 
тқосымша зат түрінде (2 – 6% салмақ  бойынша) енгізіледі. 
Амфолитті    бұл  қосыл  беттік  –  белсенді  заттар  сулы  ерітінділерде    иондарға 
ыдырайды  жҽне  жағдайларға  байланысты  (негізінен  ортаның  рН  –  на  байланысты) 
қасиеттерін  ҿзгертеді,  яғни  қышқылдық  ерітіндіде  –  анионактивтік  беттік  активті 
заттардың қасиеттерін кҿрсетеді. 

8 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
Амфолитті  беттік – белсенді заттар теріге жұмсақ ҽсерінің арқасында кҿбік жуғыш 
заттар жҽне шампуньдер ҿндірісінде кең қолданылады. 
Тұрмыстық  химия  тауарларының  құрамында  кездесетін  беттік  –  белсенді  заттарды 
қолдану    тұрмыстық  химия  тауарларының  ҽсерін  интенсификациялауға,  ҿндірілетін 
ҿнімнің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. ББЗ – тардың қолдануы фазалардың бҿліну 
шекарасында  адсорбциялану  нҽтижесінде  беттік  тҿмендете  алу  негізделген.  Дегенмен,  
беттік – белсенді заттарды  тек олардың оптимальды концентрациясы кезінде ғана тиімді 
ҽсер етеді, сондықтан оларға үнемі анализ жасап отыру қажет. Беттік – белсенді заттардың  
бір – бірінен химиялық құрамы бойынша ерекшеленетін үлкен ассортиментке байланысты 
беттік  –  белсенді  заттарды    барлық  кластары  үшін  біріңғай  жүйелік  анализ  схемасын 
құрастыру мүмкін емес. Сондай  – ақ, анализ қиындығының тағы бір жағы  – техникалық  
беттік  –  белсенді  заттар,  ҽдетте  индивидуальды  заттарға  жатпайды.  Ионогенді  беттік  – 
белсенді заттардың  талдауы нҽтижесінде олардың синтездеу жағдайларының нҽтижесінде 
АББЗ жҽне КББЗ – дың молекулалық – массалық таралуын гидрофобты радикал бойынша 
анықтауды, сондай – ақ қоспалар мен қосымша ҿнімдердің анализін жүргізуді ұйғарылды. 
Ионогенді  емес  беттік  –  белсенді  заттарды    сандық  анықтау  ионогенділермен 
салыстырғанда  едҽуір  күрделі.  Ионогенді  емес    беттік  –  белсенді  заттарды    талдауда 
орташа оксиэтилдену ҽдістерін, гравиметрияны, ион алмасу хроматографиясын , сондай – 
ақ  аралас  индикаторлар  қатысында  екі  фазалы  титрлеуді,  тура  колориметриялық 
титрлеуді,  тұндырып  титрлеу,  спектрофотометрияны,  сұйықтық  адсорбциялық  жұқа 
қабатты,  газдық  хроматографияны,  фотоколориметрияны,  ИҚ  –  спектроскопияны, 
ядролық магниттік резонанс жҽне тағы басқа ҽдістерді қолданады.  
Құрамы күрделі беттік – белсенді заттарды  анализдеу үшін, мысалы, қазіргі заманғы 
синтетикалық  жуғыш  заттарды  анализдеу  үшін  қойылған  сұрақты  рационалды  түрде 
шешуге мүмкіндік беретін ҽдістер комплексін қолданылады. 
Анализ  ҽдістерінің  едҽуір  кең  спектріне  қарамастан,  тұрмыстық  химия 
тауарларының  құрамына  кіретін    беттік  –  белсенді  заттар    үшін  кең  тараған  анализдер 
болып,  экстракциялық,  титриметриялық  жҽне  фотометриялық  ҽдістер  саналады,  ҿйткені 
бұл  ҽдістер  қымбат  аппаратураны  қажет  етпейді  жҽне  кез  –  келген  зерттеуші  жүргзіе 
алады.  Ионогенді  емес  беттік  –  белсенді  заттарды    кең  таралған  анализ  ҽдістерінің 
негізінде  олардың  аниондармен  кешенді  қосылыстар  (ферроционид,  кобальттиоционит 
типті)  түзу  қабілеті  жатады.  Кешендерді  органикалық  еріткіштермен  экстракциялап,  
беттік  –  белсенді  заттардың    мҿлшерін  колориметриялық  ҽдіспен  анықтайды.  Анионды 
беттік – белсенді заттардың  анализі үшін екі фазалы жүйеде (сулы хлороформды) аралас 
катионактивті  жҽне  анионактивті  индикаторлар  кҿмегімен  титрлеу  ҽдісін  қолданған 
тиімді.  Анионды    беттік  –  белсенді  заттар  катионды  бояғышпен  кешен  түзеді,  бұл 
комплекс  хлороформ  қабатында  еріп,  оның  түсін  ҿзгертеді.  Титрлеу  соңында  катионды 
беттік  –  белсенді  заттар    хлороформда  еріген  тұздан  катионды  бояғышты  ығыстырып 
шығарады,  жҽне  хлороформда  қабат  ҿзінің  түсін,  бояғыш  сулы  фазаға  ҿткенше 
жоғалтады.  Катионды  беттік  –  белсенді  заттардың    қосылған  артық  мҿлшері  анионды 
индикатормен тұз түзеді, осыдан ол сҽйкес түске боялады.  
Катионды  беттік  –  белсенді  заттарды    анализдеу  ҽдісі  негізіне  бояғыштың  беттік  – 
белсенді затпен ҽрекеттесуі жатады, нҽтижесінде хлороформда боялған комплекс түзіледі. 
Экстракт  түсінің  интенсивтілігі  бояғыш  беттік  –  белсенді  заттар    кешенінің 
концентрациясына пропорционал жҽне ол колориметриялық ҽдіспен ҿлшенеді. 
ҼДЕБИЕТТЕР 
1.  Никифоров  М.М.  Химия  и  технология  моющих  средств,  Сборник  работ  ВНИИЖ.  
Москва. Пищепромиздат, 1981. 
2.  Тютюнников  Б.Н.,  Юхновский  Г.Л.,  Маркман  А.Л.  Технология  переработки  жиров. 
Пищепромиздат, 19. 
3. Беспятов М.П. «Маслобойно-жировая промышленность», 1974, №1, стр.9. 
4. Из опыта завода «Новый мыловар».  Москва. ГОСИНТИ – Пищепромиздат, 1979. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 9
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  беттік-белсенді  заттардың  түрлері,  физика-химиялық  қасиеттері 
қарастырылған. Маңызды ББЗ талдау ҽдістері келтірілген. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  этой  статье  рассматриваются  классификация,  физика-химические  свойства  
поверхностно-активных веществ. Приведены методы анализа важнейших ПАВ.  
 
 
 
КИСЛОТООБРАЗУЮЩАЯ АКТИВНОСТЬ ДРОЖЖЕВЫХ КЛЕТОК  
 
Асташкина А.П., Яговкин А.Ю., Бакибаев А.А.  
(г. Томск,  ГОУ ВПО Национальный исследовательский «Томский политехнический 
университет») 
 
Для  соответствия  продуктов  питания    биологическими  и    физиологическими  
потребностями    человека  необходима    технология  быстрого,  достоверного  и 
эффективного  контроля  их  качества  и  мониторинга.  Возникает  необходимость  замены 
традиционных  классических  методов  контроля  препаратов  на  наиболее  удобные  и 
быстрые, подтверждающий наличие всех  штаммов как на этапе культивирования, так и в 
готовом продукте в течение всего срока хранения. 
Разработанный  субстратный  способ  вполне  удовлетворяет    необходимым 
требованиям  к  методам  контроля  качества  продуктов,  содержащих  живые 
микроорганизмы,  который  позволяет  контролировать  активность  этих  организмов  в 
процессе хранения.  
Получение  качественного  продукта  возможно  только  при  строгом  контроле  в 
биотехнологическом  процессе  активности  дрожжей.  Стабильность  процессов  брожения 
возможна при использовании чистых и здоровых дрожжевых клеток с высоким  уровнем 
жизнеспособности,  то  есть  способных  начать  процесс  брожения  с  минимальной 
задержкой  на  привыкание  (короткая  лаг-фаза)  /4/.  На  практике,  не  смотря  на  большое 
количество  методов  определения  жизнеспособности,  применяется  сравнительно 
ненадежный,  но  быстрый  и  простой  метод  окрашивания  метиленовой  синькой  /5/. 
Существующие  физиологические  тесты  определения  бродильной  способности:  по 
измерению расхода растворенного кислорода, концентрации выделившегося  углекислого 
газа,  концентрации  ионов  магния  Mg
2+
  в  процессе  брожения,  используются  в 
стандартизации  бродильного  процесса.  Основным  недостатком  этих  методов  является 
косвенная оценка активности ферментативных комплексов дрожжевых клеток в процессе 
брожения.  Поэтому  разработка  новых  вариантов  электрохимического  метода, 
позволяющего  быстро,  в  течение  нескольких  минут  определять  суммарную 
ферментативную  активность  дрожжевых  клеток  по  интенсивности  биохимического 
превращения является актуальным. 
В  предыдущих  работах  мы  рассматривали  вопросы  определения  суммарной 
ферментативной активности (СФА) дрожжевых клеток субстратным способом /1/. Способ 
основан  на  хронокондуктометрическом  определении  суммарной  константы  скорости 
ферментативных  реакций  в  стационарных  условиях.  Показатель  суммарной 
ферментативной  активности  выражали  в  единицах  отношения  скорости  изменения 
электрохимического параметра (удельной проводимости) на количество клеток культуры 
в  1  см
3
  /мСм·см
3
/(м·с·кл.)/.  Однако,  представление  СФА  в  предложенных  единицах 
измерения 
малопригодно 
для 
сравнительного 
анализа. 
Константу 
скорости 
ферментативных  реакций  принято  выражать  в  изменении  концентрации  биомассы, 
субстрата  или  метаболита  в  единицу  времени.  В  данной  работе  мы  предлагаем 

10 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
математическую  модель  определения  СФА  в  общепринятых  единицах  измерения 
ферментативных реакций псевдопервого порядка. 
Исходя  из  определения,  суммарная  ферментативная  активность  является 
приведенной константой суммарной скорости реакций утилизации субстрата ферментами 
микроорганизмов (МО). Физический смысл СФА  – скорость превращения субстрата или 
образования некоторого количества продукта (метаболита) одной клеткой анализируемого 
микроорганизма /2/. 
Предложенный  субстратный  способ,  в  частности,  посредством  регистрации 
изменения  проводимости,  позволяет  определять  суммарную  скорость  ферментативных 
процессов  в  стационарных  условиях,  в  которых  образуются  электропроводящие 
метаболиты.  В  предложенном  математическом  аппарате  предлагается  использовать 
равновесные  константы  диссоциации  и  значения  молярных  проводимостей  наиболее 
значимых метаболитов, каковым для дрожжей в аэробных условиях является углекислота. 
При  этом  полагаем,  что  концентрация  растворенного  углекислого  газа  не  превышает 
предельную растворимость его в воде.  
Ранее мы выражали СФА через отношение изменения удельной электропроводности 
(χ
i
) к количеству клеток Скл: 
СФА = (dχ
i
/dt)/Скл         (1) 
Далее,  имея  известную  зависимость  удельной  проводимости  χ
i
  основного 
метаболита  Cp  от  концентрации  χ
i
  =  f(Cp),  можно  оценить  вклад  изменения  его 
концентрации в общее изменение проводимости анализируемой среды:  
dχ
i
/dt = df(Cp)/dt          (2) 
Использование зависимости 2 позволит выразить СФА через скорость образования 
основного метаболита одной жизнеспособной клеткой. 
СФА = (d(Cp)/dt)/Скл         (3) 
Основным  продуктом  процесса  ферментативного  превращения  углеводов 
дрожжевыми  клетками  является  углекислота  (Cр).  Поскольку  вся  выделяющаяся 
углекислота находится в растворе, то ее концентрация будет взаимосвязана по выражению 
4 с концентрацией ионов продиссоциировавшей угольной кислоты в определяемой среде. 
Константа диссоциации  К
а
  (кажущаяся)  в  выражении  4  учитывает  равновесие  гидролиза 
молекулы углекислого газа до угольной кислоты: 
   
Cp
A
H
K
a




;         (4) 
где    /H
+
/,  /A
-
/  –  равновесные  концентрации  протона  и  гидрокарбонат-иона;  Ср  – 
равновесная концентрация растворенного углекислого газа. 
Учитывая, что угольная кислота – слабый электролит 
 
 



A
H
, то  
 
Cp
H
K
a
2


         (5) 
Отсюда  
Cp
K
H
a


]
[
         (6) 
Концентрация  диссоциирующего  соединения  и  электрическая  проводимость 
(молярная и удельная) связаны между собой выражением 7: 
С


1000
i


p
C
,         (7) 
где Ср – концентрация диссоциирующей угольной кислоты, моль/дм
3
, χ
i
 - удельная 
электрическая  проводимость,  См/см; 

-  молярная  электрическая  проводимость, 
См·см
2
/моль. 
Исходя из того, что угольная кислота является слабым электролитом: 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 11
 
)
(














,        (8) 
где 


  -  молярная  электрическая  проводимость  при  бесконечном  разбавлении, 
См·см
2
/моль,. 
По определению степень диссоциации электролита можно представить в виде 

 = 
 
Cp
H

          (9) 
Подставляя  значения 

  и 

  в  выражение  7  получим,  что  концентрация 
диссоциирующего вещества равна: 
С
Р
=
]
[
1000



H
Cp
i


         (10) 
Подставим  в  выражение  10  выражение  6  и  возведем  левую  и  правую  часть  в 
квадрат,  тогда  получим  выражение  11  для  расчета  концентрации  основного  метаболита 
(углекислоты)  
        
a
i
P
K
C
2
6
2
10




;         (11) 
Таким образом, согласно выражению 11 концентрация продукта пропорциональна 
квадрату  изменения  удельной  электропроводности.  На  рис.  1-2  представлены 
теоретические  зависимости,  полученные  с  использованием  выражения  11,  исходя  из 
условий протекания ферментативного процесса в стационарных условиях dCp/dt = const. 
 
 
 
Рис.1. Теоретическая зависимость изменения 
удельной  проводимости  в  стационарных 
условиях 
протекания 
ферментативного 
процесса 
Рис.2.  Теоретическая  зависимость  изменения 
концентрации  продукта  в  стационарных 
условиях 
протекания 
ферментативного 
процесса dCp/dt = const 
В  условиях  эксперимента  при  разбавлении  культуры  в  дистиллированной  воде 
анализируемая среда обладает некоторой собственной проводимостью и в выражении 11 
эта  проводимость  учитывается  за  счет  введения 
0

  -  удельная  проводимость 
культуральной среды для холостого участка при t=0. Кроме того, при внесении субстрата 
наблюдается  падение  проводимости  за  счет  разбавления  что  также    необходимо 
учитывать: 
6
2
2
*
0
10
)
(
a
t
P
K
C






         (12) 
* причем 
0

 - значение удельной проводимости культуральной среды  
0
10
20
30
40
50
60
70
0
200
400
600
800