ELAEAGNUS ANGUSTIFOLIA ГҮЛІНІҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ

54 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
Қазақстанда бұл тұқымдастың екі ҿкілі кездеседі. Солардың бірі- Еlaeagnus angustifolia ҿсімдігі 
/2/.   
Жиде (Еlaeagnus)  – жиде тұқымдасына жататын жапырақ тастайтын (кейбіреулері мҽңгі жасыл) ҿсімдік. 
Биіктігі 3-6м болатын, бұтақтары тікенекті, жапырақтары кезектесіп орналасқан  ағаш. Бүкіл жер жүзінде 
Еlaeagnusтың  40  түрі  белгілі.  Еlaeagnus  шҿл  жҽне  шҿлейт  аймақтарда  ҿседі.  Орта  Азияда,  Қазақстанда, 
Закавказьде, Солтүстік Кавказда кездеседі /3/.  
Химиялық  құрамы  толық  зерттелмеген  ҿсімдіктердің  қасиеттерін  зерттеу,    биологиялық  жҽне 
физиологиялық активті заттарды бҿлу   биоорганикалық химия саласындағы ҿзекті мҽселелердің бірі.  
Зерттеудің  мақсаты:  Еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  химиялық  құрамы  мен  қасиеттерін 
зерттеу арқылы адам қажеттілігіне жарату. 
Зерттеудің нысаны ретінде ШҚО., Зайсан елді мекенінен 2010-2011 жылдары маусым 
айында жиналып алынған elaeagnus angustifolia гүлі алынды.   
 
1 - кесте. Еlaeagnus angustifolia гүлінің құрамындағы ББЗ сандық кҿрсеткіштері 
Ы
лға
лды
лығы
,%
 
К
үл
ді
лігі, 
%
 
Экстр
акт
ив
ті
лігі, 
%
 
Қ
ыш
қы
лды
лығы
, %
 
Аско
рби
н 
қыш
қылы 
м
г/%
 
Ан
то
ци
ан
дар
, % 
 
Ф
лаво
но
идт
ар
, %
 
По
ли
фе
но
лдар
, %
 
Қ
ан
тт
ар
, 
%
  
Б
ел
ок
, %
 
К
леч
ат
ка,
 %
 
Ма
й,
 %
 
К
ар
от
ин
, м
кг
/1
0
0
г 
С
уда 
 
С
пи
рт
те 
 
8
4
,2
 
 
2
,5
6
 
 
3
0
,5
 
16
 
0
,1
5
 
 
1
9
,4
 
0
,1
2
5
7
 
 
1,
09
62
 
2
3
,7
3
4
 
0
,0
5
0
 
2
2
,6
9
 
3
2
,8
 
2
,1
8
 
412
 
 
Еlaeagnus angustifolia гүлінің құрамының ылғалдылығы мен күлділігі гравиметриялық 
ҽдіспен  анықталды.  Анықтау  нҽтижесінде  күліділігінің  мҽні  жоғары  болуы  оның 
құрамындағы макро-микроэлементтер мҿлшерінің кҿп екенін байқауымызға болады.  
Экстрактивтілігі  суда  жҽне  80%  этил  спиртінде  2  сағат  уақытта  жүргізілді. 
Экстрактивтілігінің  мҽні  спиртпен  салыстырғанда  суда  2  есе  жоғары.  Қышқылдылығы, 
аскорбин  қышқылы  титриметриялық  ҽдіспен  анықталды.  1-кестеде  кҿрсетілген 
мҽліметтеріне  сүйенсек,  аскорбин  қышқылына  бай  екенін  кҿруімізге  болады.  Аскорбин 
қышқылы, С дҽрумені организмге аса қажетті витаминдердің бірі. Ол жетіспеген жағдайда 
адам қырқұлақ ауруына шалдығады. Сонымен қатар организмнің тыныс алу процесіне де 
тікелей қатысы бар/4/. 
Еlaeagnus 
angustifolia 
гүлінің 
құрамындағы 
антоциандар, 
флаваноидтар, 
полифенолдар, каротин жҽне қант мҿлшері фотокалориметрлік ҽдіспен КФК – 2 маркалы 
фотокалориметрінде,  белок  Къельдаль  ҽдісімен  анықталды.  Ол  22,69%,  демек  белок 
мҿлшері де кҿп. Клечатка А.Е. Ермаковтың модификациясы бойынша салмақтық ҽдіспен, 
шикі  май  мҿлшері  Сокслет  аппаратының  кҿмегімен  салмақтық  ҽдісімен  анықталды. 
Сонымен  қатар  еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  құрамында  биологиялық  активті  заттар 
антоциан, флаваноид, полифенол, каротин мҿлшерлеріне бай екенін кҿруімізге болады. 
Белок  алуан  түрлі  қызмет  атқарады,  олардың  тіршілік  үшін  аса  маңызды 
органикалық  қосылыс.  Белок  құнарлы  қоректік  зат,  оның  организмде  жетіспеуі  адамды 
қауіпті  ауруларға  ұшыратады.  Адам  организмінде  кейбір  белоктар  синтезделмейді, 
оларды  дайын  күйінде  ҿсімдік  жҽне  жануартекті  азық-түліктердің  құрамынан 
қабылдаймыз.  Белоктар  клеткалардың  құрылысын  жасауда  да,  зат  алмасу  процесінде  де 
ҿте  үлкен  роль  атқарады.  Организмде  жүретін  барлық  биохимиялық  реакцияларды 
реттейді  жҽне  күшейтеді.  Бұлшық  еттер  клеткаларының  қызметіне,  жоғары  органдарды 
ауру  таратушы  агентерден  қорғау  реакцияларына  қатысады.  Қанның  құрамындағы 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 55
 
гемоглобин  белогы  ҿкпеден  сіңіріп  алған  оттекті  дененің  барлық  ұлпаларымен 
мүшелеріне  тасымалдап,  оларды  оттекпен  қамтамасыз  етеді  де,  ыдырау  ҿнімі-
кҿмірқышқыл газын қайтадан ҿкпе арқылы сыртқы ортаға шығарып отырады. 
Антоциандар табиғи бояғыш заттарға жатады. Олар сарғыш қызыл, кҿк түсті  болып 
кеңінен  таралған.  Олар  физиологиялық  активтілік  қасиет  кҿрсетеді.  Сондықтан  тамақ 
ҿнеркҽсібінде,  тауарларды  бояуда,  табиғи  тыңайтқыштарды  байытуда  кеңінен 
қолданылады /4/. 
Еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  құрамындағы  макро  жҽне  микро  элементтердің 
мҿлшері  атом-эмиссионды  жартылай  сандық  спектрлік  анализ  ҽдісімен  «Аanalyst-  400» 
приборында  анықталып,  гүлдің  құрамында  Cu,  Zn,  Mn,  Fe,  Co,  Cd,  Ca,  Mg,  K,  Na 
элементтер макро жҽне микро мҿлшерде кездесетіні белгілі болды. 
Макро жҽне микроэлементтердің адам ағзасында алатын орны ерекше. Мысалы, егер 
ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды. 
Мыстың мҿлшерінің аз немесе кҿптік шамасының кҿрсеткіші - адамның шашы. Мыстың 
мҿлшері  тҿмендеген  кезде  немесе  жетіспеген  жағдайда  шаш  тез  ағарады.  Мыс  қанға 
оттектің  ҿтуін  қамтамасыз  етеді.  Соның  нҽтижесінде  жасуша,  ұлпалар  оттекпен  жақсы 
қамтамасыз  етіледі.  Мыс  кҿптеген  ферменттердің  құрамына  кіреді,  ұлпалардағы  тотығу 
реакциясын  жылдамдатады.  Темір  элементінің  рҿлі  денсаулық  үшін  ҿте  зор.  Егер  темір 
жетіспесе,  баршамызға  белгілі  анемия  немесе  қан  аздық  ауруы  пайда  болады.  Магний 
жүйке  ұлпаларының  жұмысын  жақсартады,  сүйек  түзуге  қатысады.  Марганец  ой 
еңбегімен  айналысатын  адамдар  үшін  тҽулігіне  5-6  мг  мҿлшерінде  пайдаланады.  Жас 
балаларға марганецтің мҿлшері ересектерге қарағанда кҿбірек қажет болады. 
Сонымен  қатар  Еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  40%,  70%,  90%  этил  спиртіндегі 
ерітінділері  5890 маркалы  II  НР газды хроматографында масс  - селективті детекторында 
анықталды.  Еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  40%  этил  спиртіндегі  ерітіндісінде  41  қосылыс 
бар екендігі анықталып, олардың ішінде ең кҿп кездесетін қосылыстар: күрделі эфирлер, 
спирттер,  фенол  қышқылдары,  қанттар  болса,  70%  этил  спиртіндегі  ерітіндісінде  49 
қосылыс бар екендігі, Олардың ішінде амин қышқылдары, фенол қышқылдары, спирттер, 
күрделі  эфирлер  кҿп  мҿлшерде,  ал  90%  этил  спиртіндегі  ерітіндісінде  71  қосылыс  бар. 
Олардың  ішінде  ең  кҿп  кездесетіндері:  циклді  қосылыстар,  күрделі  эфирлер,  аминдер, 
ароматты қосылыстар, фенол қышқылдары т.б. /5/. 
Қорытындылай  келе  Еlaeagnus  аngustifolia  гүлінен  химиялық  құрамында  кездесетін 
заттар  медицинасында  түрлі  ауыруларды  емдеуде,  отандық  дҽрі-дҽрмек  жасауда, 
фармацевтиканың  дамуына  ҿз  үлесін  қосады.  Айталық:  полифенолдардың  рак  пен  жүрек 
ауруларына қарсы ҽсері жақсы. Ағзаның А дҽруменіне мұқтаждығы табиғи каротиндердің 
есебінен  айтарлықтай  дҽрежеде  қамтамасыз  етіледі.  Каротиндерді  тағамдарды  жҽне  мал 
азықтарын  дҽрумендеу  кезінде,  терінің  зақымдануын  емдеуде  жҽне  тағамның  бояғыш 
заты ретінде пайдаланады.  
 
ҼДЕБИЕТТЕР 
1. Кенесарина Н.А. Ҿсімдіктер физиологиясы жҽне биохимия негіздері. Ақмола. Аграрлық 
университеті,  2005ж. 
2. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы ―Қазақ энциклопедиясы", Алматы,  2004- 300 б. 
3.  Тыныбеков  Б.М.  Дҽрілік  ҿсімдіктер:  оқу  құралы.-Алматы:  Қазақ  университеті,  2009-
137б 
4.  Музычкина  Р.А.,  Корулькин  Д.Ю.,  Абилов  Ж.А.  Основы  химии  природных 
соединений.- Алматы.: Қазақ университеті, 2010-C. 389-490 
5.    Абизов  Е.А.,  Завадский  С.П.  Применение  метода  высокоэффективной  жидкостной 
хроматографии  для  количественного  определения  и  изучения  экспериментальной 
фармакокинетики  алкалоидов  группы  β-карболина  //  «Актуальные  вопросы  образования, 
науки  и  производства  в  фармации»  /  Материалы  научно-практической  конференции.  – 
Ташкент, 2008. – С. 331 – 332. 

56 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  Еlaeagnus  angustifolia  гүлінің  химиялық  құрамы  зерттелді.  Оның  
құрамында  кҿп  мҿлшерде  эфир  майы,  каротин,  кумарин,  белок,  полифенол,  антоциан, 
кҿмірсулар жҽне минералды қосылыстар кҿптеп кездесетіні анықталды. 
 
РЕЗЮМЕ 
Впервые  изучен  химический  состав  и  свойства  цветки  Еlaeagnus  angustifolia.  В 
Еlaeagnus angustifolia больше содержится эфирные масла, каратиноиды, кумарины, белки, 
полифенолы, антоцианы, углеводы и минеральные вешества. 
 
 
 
ҼОЖ 663.542.547.458.65 
ТОПИНАМБУР ГҮЛІНДЕГІ БИОЛОГИЯЛЫҚ АКТИВТІ ЗАТТАРДЫ АНЫҚТАУ 
 
Найманғазы А. –  магистрант, Азимбаева Г.Е. –  х.ғ.к., доцент, 
 Бутин Б.М. – х.ғ.д., профессор 
(Алматы қ.,  ҚазмемқызПУ) 
 
Зерттеудің ҿзектілігі:  Қазақстанның ҿсімдік ҽлемі ҽр түрлі пайдалы ҿсімдіктерге бай, 
оның  ішінде  дҽрілік  ҿсімдіктердің  алатын  орны  ерекше.  Дҽрілік  препараттардың    40 
пайызынан  астамы  дҽрілік  ҿсімдіктерден  жасалған.  Шҿптерден  жасалынған 
препараттардың  химиялық  құрамы  адамға  улы  ҽсерінің  аздығымен  жҽне  кҿп  мҿлшерде 
пайдалануға болатын қасиетімен ерекшеленеді. Дҽрілік ҿсімдіктердің шипалы қасиеттері 
ерте  заманнан  (Египет,  Үндістан,  Қытай,  Греция)  белгілі.  Дҽрілік  шҿптер  ҽлемі  ҽлі  де 
болса  толық  зерттелген  жоқ.  Бұл  жағынан  келгенде  Қазақстан  құпиясы  мол  "шипалы 
қойма"  іспеттес.  Осындай  ҿндірістің  ҽрбір  саласы  үшін  құнды,  бағалы,  экономикалық 
жағынан  тиімді  ҿсімдік  шикізат  кҿздерінің  бірі-  топинамбур.  Бүгінгі  күнде  ауыл 
шаруашылығы,  медицина,  фармацевтика,  диетология,  тамақ  ҿнеркҽсібінде  қолданыста 
жоғары  нҽтижелерге  қол  жеткізген  топинамбур  ҿсімдігінің  практикалық  құндылығы  аса 
жоғары. 
Топинамбур  гүлі-  биологиялық  активті  заттарға  бай  ҿсімдік.  Бүгінгі  күнде  ауыл 
шаруашылығы,  медицина,  фармацевтика,  диетология,  тамақ  ҿнеркҽсібінде  қолданыста 
жоғары,  тиімді  ҿсімдік  шикізат  кҿздерінің  бірі-  топинамбур.  Қазіргі  уақытта 
топинамбурдың ҽр түрлі фармакологиялық, биологиялық, физиологиялық белсенділіктері 
жан-жақты зерттеулерден ҿтуде. Дегенмен Топинамбур гүлі- биологиялық белсенді заттар 
қоры, құрамы толыққанды зерттелмеген. 
Биологиялық  активті  заттарды  анықтау,  химиялық  құрамы  толық  анықталмаған 
ҿсімдіктердің  қасиеттерін,  құрамын  зерттеу  бүгінгі  күнің  ҿзекті  мҽселелерінің  бірі.                                                                    
Организмде  белгілі  бір  ҽрекеттерді  (функцияларды)  реттейтін  ҿзіңдік  ҽсері  бар 
органикалық  қосылыстарды  биологиялық  активті  заттар  дейді.  Биологиялық  активті 
заттардың  екі  түрі  кездеседі:  біріншісі  —  нутрицевтиктер-нутриенттер  (тағам 
компоненті),  яғни,  ағзаны  тағамдық  заттармен  қамтамасыз  ететін,  бірақ  оны  толық 
алмастыра  алмайтын,  тағаммен  дҽрілік  препарат  арасындағы  аралық  зат,  екіншісі, 
парафармацевтиктер  —  тағамдық  жҽне  дҽрілік  ҿсімдіктердің  органикалық  компоненті. 
БАЗ-дің  құрамдас  бҿлімі  атап  айтқанда  белок,  эфир  майы,  полифенолдар,  қанттар,  май, 
пектинді заттар, клечатка, каротиндер, антоциандар, флавонидтар. 
Топинамбур гүлінің ботаникалық сипаттамасына келер болсақ, гүлі сары түсті.  
Гүлшоғыры  себет  тҽрізді.  Себетінің  диаметрі  шамамен  1,5-2  см.  Ҿсімдіктің  ҿзінің 
сыртқы  келбеті  де,  гүлінің  жалпы  кҿрінісі  де  күнбағысты  еске  түсіреді.  Гүлінің  кҿлемі 
күнбағыстан кішірек, тұқымы күнбағысқа ұқсас болып келеді. Тамыз айының ортасынан 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 57
 
бастап,  қыркүйек  айының  ортасына  дейін  гүлдейді.  Тамыз  айының  ортасынан  бастап, 
қыркүйек  айының  ортасына  дейін  гүлдейді.  Табиғаттың  климаттық  ерекшеліктеріне 
байланысты  оңтүстік  аудандарда  жақсы  гүлдейді,  солтүстік  аймақтарда  гүлдеуі  қиын 
немсе мүлдем гүлдемеуі мүмкін /1.2/. 
Зерттеу  жұмысының  мақсаты:  Топинамбур  гүліндегі  биологиялық  активті  заттарды 
анықтау. 
Зертеу  нысаны  ретінде:  Алматы  облысының Панфилов  ауданы  Жаркент  қаласында, 
ҿсірілген    топинамбур    ҿсімдігінің  2011  жылдың  тамыз-қыркүйек    айының  ортасында 
жиналған  гүлдері алынды.  
 
1-кесте. Топинамбур гүлінің БАЗ құрамы                                                      
              
Зерттеу нҽтижесінде алынған мҽліметтер 1-кестеде кҿрсетілген.  
Топинамбур гүлінің ылғалдылығы жҽне күлділігі гарвиметриялық, қышқылдылығы, 
C  дҽрумені,  пектинді  заттар  жҽне  илегіш  заттар  титриметриялық  ҽдістермен  анықталды. 
рН мҽні Аквилон – 410 рН метрінде анықталды. Судағы рН –ы ҽлсіз қышқылдық ортаны 
корсетсе, ал спиртті ерітінділерінің рН бейтарап ортаны кҿрсетеді. 
Экстрактивтілігі 2 сағатта суда жҽне 80% этил спиртінде жүргізілді. Экстрактивтілігі 
де  жоғары.  Ҽсіресе,  спиртпен  салыстырғанда  суда  1,5  еседей  жоғары.  Бұл  кезде 
топинамбур гүліндегі кҿп мҿлшердегі биологиялық активті заттар суға жҽне спиртке ҿтеді. 
Олай болса БАЗ бҿлу үшін экстрагент ретінде суды немесе спиртті пайдалануға болады.   
Антоциандар, флаваноидтар, каротин мҿлшері  фотокалориметрлік ҽдіспен КФК  – 2 
маркалы фотокалориметрінде анықталды. Белок Къельдаль ҽдісімен анықталды, белоктың 
мҿлшері  едҽуір  кҿп.  ал  клечатка  А.Е.  Ермаковтың  модификациясы  бойынша  жҽне 
құрамындағы  шикі  май  мҿлшері  Сокслет  аппаратының  кҿмегімен  салмақтық  ҽдісімен 
анықталды.  Клечатка  мен  шикі  май  мҿлшеріде  аса  жоғары.  Бұдан  топинамбур  гүлінің 
биологиялық активті заттарға бай екенін кҿруімзге болады. 
Эфир  майлары  суық  тиюге  қарсы  пайдаланылады,қақырық  түсіру  қабілетінеде  ие 
жҽне дезинфицирлеуші   қабілеті жоғары биологиялық белсенділігі жоғары зат. 
Белоктың  алуан  түрлі  қызмет  атқаруы,  олардың  тіршілік  үшін  аса  маңызды 
органикалық  қосылыс  екенін  дҽлелдейді.  Белок  құнарлы  қоректік  зат,  оның  организмде 
жетіспеуі  адамды  қауіпті  ауруларға  ұшыратады.  Адам  организмінде  кейбір  белоктар 
синтезделмейді,оларды  дайын  күйінде  ҿсімдік  жҽне  жануартекті  азық-түліктердің 
құрамынан  қабылдаймыз.  Белоктар  клеткалардың  құрылысын  жасауда  да,  зат  алмасу 
процесінде де жҽне клеткалардың кҿбеюінде шешуші роль атқарады. 
С дҽруменің организмнің тыныс алу процесіне тікелей қатысы бар. Адам күнделікті 
асымен  50-100  мг  аскорбин  қышқылын  сіңіру  керек.  Сонымен  қатар  С  дҽрумені 
имуниттеті жоғарлатуда мвңызды рҿл атқарады. 
Ы
ға
лдыл
ығы
,%
 
К
үл
ді
лігі,
%
 
Қ
ыш
қы
лды
лғы
,%
 
Ил
егіш 
за
тт
ар
,%
 
Пек
ти
нді
 за
тт
ар
,%
 
Ан
то
ци
ан
дар
, %
 
Ф
лав
он
ои
дт
ар
, %
 
Б
ел
ок
, %
 
Эк
ст
рак
ти
вт
іл
ігі,%
 
К
ле
ча
тк
а,
 %
 
Ма
й,
 %
 
С
 дҽр
ум
ен
і м
г/
%
 
К
ар
от
ин
, м
кг
/1
00
г 
По
ли
фе
но
лдар
,℅
 
Е
ри
тін
 Қ
ан
тт
ар
, %
 
Эф
ир
 м
ай
ы,
 %
 
С
уда е
ри
ті
н 
С
уда 
ер
м
ей
тін
 
С
уда
 
C
пи
рт
те
 
7
8
,8
 
1
7
,8
 
0
,4
 
0
,3
 
0
,4
6
 
0
,6
8
 
0
,4
9
 
0
,7
 
1
5
,2
 
 9
3
,3
 
 60
 
4
1
,3
 
1
5
,7
 
9
,4
1
 
9
,8
7
 
1
7
,0
5
 
1
5
,0
 
0
,3
7
 

58 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
 
2 - кесте. Топинамбур гүлінің құрамындағы амин қышқылдарының мҿлшері           
 
Топинамбур гүлінің құрамындағы амин қышқылдарының мҿлшері Қазақ Тағамтану 
академиясында,  «Карло-Эрба-4200»  (Италия-  АҚШ),  газ-сұйықты  хромтографында 
жүргізеді. 
Амин  қышқылдарының  адам  ағзасында  алатын  орны  ерекше.  Мысалы,  Амин 
қышқылдарының  ішінде  ен,  алғаш  ҿндірілген  —  глютамин.  глютамин  қышқылы  тамақ 
ҿнеркҽсібінде  азық-түлікке  қосылады,  оның  сапасын  жақсартады.  Глютамин  кышқылын 
медицинада нервтік ауруларды емдеуге де қолданады. 
Белок  молекуласындағы  маңызды  амин  қышкылдарының  бірі  —  лизин.  Бұл  амин 
қышқылы  рационнын  ең  құнды,  қажетті  құрам  бҿлігі  болып  есептеледі.  Ал  лизинді 
қосқанда нанның кұнарлылығы артады.  
Адам организміне қажетті амин кышқылдары азықпен бірге қабылданады. Олардың 
ішінде  валин,  лейцин,  изолейцин,  метионии,  треонин,  фенилаланин,  лизин,  аргинин, 
гистидин  жҽне  триптофан  ерекше  қажет.  Азық-түліктің  құрамында  осы  амин 
қышқылдарының  болуы  азық-түліктің  қоректік  құндылығын  арттыра  түседі.  Сонымен 
қатар белок биосинтезіне осы жиырма шақты аминқышқылдары қатысады /3/. 
Топинамбур  гүлінің  құрамындағы  макро  жҽне  микро  элементтердің  мҿлшері  атом-
эмиссионды  жартылай  сандық  спектрлік  анализ  ҽдісімен  Analyst  400  приборында 
анықталды. Олардың мҿлшері, % : Ca-1,24, Mg-0,59, K-2,19, Na-0,80; Микро элементердің 
мҿлшері, мг/кг: Cu-6,80, Zn-6,87, Mn- 20,55, Fe-4,82, Co-0,13, Cd-<0,02; 
Макро  жҽне  микро  элементтердің  адам  ағзасында  алатын  орны  ерекше.  Мысалы, 
егер  ағзада  мыс  жетіспесе,  бауырда  қорланған  темір  гемоглобинмен  байланысқа  түсе 
алмайды. Мыстың мҿлшерінің аз немесе кҿптік шамасының кҿрсеткіші  -адамның шашы. 
Мыстың  мҿлшері  тҿмендеген  кезде  немесе  жетіспеген  жағдайда  шаш  тез  ағарады.  Мыс 
қанға  оттектің  ҿтуін  қамтамасыз  етеді.  Соның  нҽтижесінде  жасуша,  ұлпалар  оттекпен 
жақсы  қамтамасыз  етіледі.  Мыс  кҿптеген  ферменттердің  құрамына  кіреді,  ұлпалардағы 
тотығу реакциясын жылдамдатады. Темір элементінің рҿлі денсаулық үшін ҿте зор. Егер 
темір  жетіспесе,  баршамызға  белгілі  анемия  немесе  қан  аздық  ауруы  пайда  болады. 
Кальций  организмдегі  барлық  98  %  сүйек  ұлпасының  құрамында  болады.  Натрий  мен 
калий  екеуі  су  алмасуын  реттейді.  Натрий  организмде  судың  ұсталып  тұруына 
кҿмектеседі,  ал  калий  оның  бҿлініп  шығуына  себепкер,  яғни  организмдегі  су  жүйесінің 
тепе –теңдігін сақтайды /4.5/.   
Магний  жүйке  ұлпаларының  жұмысын  жақсартады,  сүйек  түзуге  қатысады. 
Магнийдің  ерекше  қызметі  оның  хлорофиль  бҿлігі  ретінде  фотосинтезге  қатысуымен 
байланысты.  Марганец  ой  еңбегімен  айналысатын  адамдар  үшін  тҽулігіне  5-6  мг 
мҿлшерінде  пайдаланады.  Жас  балаларға  марганецтің  мҿлшері  ересектерге  қарағанда 
кҿбірек қажет болады /6/. 
Амин  
қышқылдар
ының 
атауы 
Ал
ан
ин
 
Гл
иц
ин
 
 
Л
ей
ци
н 
 
Из
ол
ей
ци
н 
 
В
ал
ин
 
Гл
ют
ам
ат
 
Т
рео
ни
н 
Пр
ол
ин
 
Ме
ти
он
ин
 
С
ер
ин
 
Аспар
атат
 
Ци
ст
ин
 
Ок
си
пр
ол
ин
 
Ф
ен
ил
ал
ан
ин
 
Т
ир
озин
 
Ги
ст
ид
ин
 
Ор
ни
ти
н 
Ар
ги
ни
н 
Л
из
ин
 
Т
ри
пт
офа
н 
Мҿлшері, 
мг/100кг 
1550
 
502
 
813
 
546
 
408
 
2015
 
422
 
1248
 
220
 
910
 
1754
 
102
 
6
 
625
 
596
 
480
 
6
 
612
 
440
 
225
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №1(40), 2012.
 
 59
 
Зерттеу  жұмыстарын  қорытындылай  келе,  топинамбур  гүліндегі  биологиялық 
активті  заттарды    анықтау  арқылы  топинамбур  ҿсімдігінің  тиімді  ҿсімдік  шикізат 
кҿздерінің бірі екеніне кҿз жеткіземіз: 
Топинамбур гүліндегі биологиялық активті  заттар тамақ ҿнеркҽсібінде, медицинада 
түрлі  ауруларды  емдеуде,  фармацевтиканың  дамыуна  отандық  ҿнім  ретінде  ерекше 
пайдалы.  Мысалға,  антоциандар  табиғи  бояғыш  заттарға  жатады.  Сондықтан  тамақ 
ҿнеркҽсібінде,  тауарларды  бояуда,  табиғи  тыңайтқыштарды  байытуда  кеңінен 
қолданылады.  Каротиндерді  тағамдарды  дҽрумендеу  кезінде,  терінің  зақымдануын 
емдеуде  жҽне  тағамның  бояғыш  заты  ретінде  пайдаланады.  Полифенолдардың  рак  пен 
жүрек  ауруларына  қарсы  ҽсері  жақсы.  Қанттар  қант  диабетін  емдеуге  пайдалы.  Эфир 
майлары тамақ ҿнімдеріне хош иіс беру үшін, сусындар, тұрмыстық химияның заттарын 
жасауда, фармацевтика ҿндірісінде, медицина мен ароматерапияда, сондай-ақ еріткіштер 
(скипидар) жасау үшін қолданады.  
ҼДЕБИЕТТЕР 
1.  Сағындықов  Ж.  Топинамбур  ҿсімдігі  жҽне  оның  емдік  қасиеттері.  Алматы.  Ы. 
Алтынсарин  атындағы  Қазақтың  білім  академиясының  Республикалық  баспа  кабинеті, 
1999. 353c. 
2. Налеев О. Н., Каржаубаев Е.К. Топинамбур.  Алматы. 2006.  219 с. 
3. Adams R. Determination of aminoacids profiles biological samples by gas chromotogrsphy // 
J. Chromotography. 1974. Vol. 95. № 2. P.188-212. 
4. Ягодка В.С. Лекарственные растения в дерматологии и косметологии. М. 2008 .-198 с. 
5.  Прокопенко  Л.С.,  Юрченко  Х.Ф.  Химический  состав  и  питательность  клубней 
топинамбура // Тезисы докл. III Всесоюзной научно-производственной конф. Топинамбур 
и тописолнечник – проблемы возделывания и использования. – Одесса, 1991. – 58 с. 
6.  Дорофеева  Л.А.,  Ким  Н.Ю.,  Рязанова  Т.В.,  Чупрова  Н.А.  Исследования  ве  гетативной 
части  топинамбура.  Оптимизация  процесса  получения  экстрактов  из  вегетативной  части 
топинамбура // Химия растительного сырья.-1998. -№2.   - С-53 -57. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
  Бұл  мақалада  топинамбур  гүліндегі  биологиялық  белсенді  заттар  зерттелді.  Оның 
құрамында:  белоктар,  полифенолдар,  флаваноидтар,  антоциандар,  кумариндер,  фенол 
қышқылдары,  пектинді  заттар,  илегіш  заттар,  майлар  жҽне  макро-микро  элементтері  бар 
екені анықталды.  
РЕЗЮМЕ 
Впервые изучен химический состав и свойства цветка топинамбура. В топинамбуре 
больше  содержится  эфирные  масла,  каратиноиды,  кумарины,  белоки,  полифенолы, 
антоцианы, углеводы и минеральные вешества. 
 
 

60 
Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(40), 2012 
   
ҼОК 541.12.038.2 + 017                                           

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: