Химия және химиялық технология факультеті
жүктеу/скачать 0,5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- +М-эффект
| (-J)эф (-J)эф
Индуктивтк эффект → мен белгіленуі: +J – эффект хлорсірке қышқылы сірке қышқылы Қанықпаған қосылыстарды, әсіресе, қосарланған қос байланысы бар немесе ароматты қосылыстарда электрон ығысуы өзгеше болады. Мұндай электрдонорлы немесе электракцепторлы қосылыстарында π-электрон бұлты ығысады. Оның нәтижесінде қос байланысты жүйенің ұшында (+), келесі ұшында (-) заряд пайда болады. Қосарланған эффектіні, яғни қос байланысты және ароматты қосылыстарда байқалатын бұл құбылыс – мезомерлік эффект деп аталады. Химиялық әдебиетте бұл құбылыс басқаша қосарлану эффектісі немесе құрылымдық резонанс деп аталады. Мезомерлік ығысуға қанықпаған және ароматты қосылыстардың π-орбитальдері қатысады. Мезомерлік эффект (+) және (-) т (+М), (-М) болады. (+) – қосарланған жүйеде электрн тығыздығын арттырады. (-) - қосарланған жүйеде электрн тығыздығын кемітеді. Пайдаланылмаған электрон жұбы бар атомдардың +М әрдайым оң. Төменде атомдардың мезомерлік эффектілері келтірілген: +М-эффект - О-, -ОН, -ОR, -SН, NН2, -СН3, галлогендер. -М-эффект – NО2, -СN, -СНО, -СООR, -СОNН2, -SО2R, -СҒ3. Мезомерлік эффекті де индуктивтік эффекті тәрізді моекулаларды полярлайды, сондықтан қосылыстардың физикалық қасиеттеріне әсер етді. Айырмашылық тек Индуктивтік эффект қаныққан, ал Мезомерлік эффект қанықпаған қосылыстарда байқалады. Индуктивтік эффект жылдам өшеді, ал Мезомерлік эффект бүкіл молекулаларға беріледі. Мысалы: Электрон жұбы О-не ығысады, нәтижесінде С-атомы +δ тобындағы оттегінің электрон жұбын өзіне тартып, О-Н байланысын әлсіретеді. Осының нәтижесінде диссоциация оңайлайды: қышқыл анионы Гомолиттік және гетеролиттік үзілу. гомолиттік үзілу, нәтижесінде бос радикалдар түзіледі. 2), 3) гетеролиттік үзілу, зарядталған иондар пайда болады. Электрофильдік және нуклеофильдік реагенттер. Индуктивтік және мезомерлік эффектілер нәтижесінде электрон бұлты тығыздығы ығысады, сондықтан көптеген органикалық заттардың ерекшеліктерін түсіндіруге болады. Электрон бұлты ығысу нәтижесінде молекуланың бір атомдары электронға байып, екінші атомдары электрондары азаяды. Электрон тартқыштық қабілеті жоғары қосылыстар молекуланың электроны тығыздығы көп (артық) атомдарына жеңіл қосылады. Мұндай әрекеттесетін агенттер (қосылыстар) электрофильдік реагенттер немесе электрофильдер деп аталады. Химиялық реакцияларда электрофильдік реагенттер электрон акцепторлары болып табылады және электрондарды қабылдайды. Әдетте, электрофильдер – катиондар, карбкатиондар және бос электрон орбитальдары бар қосылыстар болып келеді. Ең қарапайым электрофильдер – Н+, NО2+, SО3+, АlCl3, Вr2, т.б. Мысалы, Атом ядросына немесе электрон тығыздығы төмен атомдарға тартылу қабілеті күшті агенттер (қосылыстар тобы) нуклеофильдік реагенттер немесе нуклеофильдер деп аталады. Әдетте, нуклеофильдер («ядросүйгіштер») теріс зарядты аниондар (карбаниондар) болып келеді. Олардың пайдаланылмаған электрон жұптары, σ-электрондары немесе π-байланыстары болды. Химиялық реакцияларда нуклеофильдер өз электрондарын атом ядросына береді немесе бөлінеді, сондықтан электрон тығыздығы ең төмен атомдармен әрекеттеседі (шабуылдайды). Олар – электрондонорлары. Ең қарапайым нуклеофильдер: Мысалы: СН3+ Br- + ОН- СН3ОН - Br- Атом ядросына немесе электрон тығыздығы төмен атомдарға тартылу қабілеті күшті агенттер (қосылыстар тобы) нуклеофильдік реагенттер немесе нуклеофильдер деп аталады. Әдетте, нуклеофильдер («ядросүйгіштер») теріс зарядты аниондар (карбаниондар) болып келеді. Олардың пайдаланылмаған электрон жұптары, σ-электрондары немесе π-байланыстары болды. Химиялық реакцияларда нуклеофильдер өз электрондарын атом ядросына береді немесе бөлінеді, сондықтан электрон тығыздығы ең төмен атомдармен әрекеттеседі (шабуылдайды). Олар – электрондонорлары. Ең қарапайым нуклеофильдер: Мысалы: СН3+ Br- + ОН- СН3ОН - Br- Сонымен, органикалық реакцияларда электрофильдер мен нуклеофильдер электрон донорлы немесе акцепторлары және электрондарды бір атомдарға береді немесеалудан алады. Органикалық қосылыстарда атомдар көбінесе –С атомдары болып келеді. Z = G – N – B G – валентті электрондар саны (N тобы); N- .......электрондар саны; В – екі электронды байланыстар саны. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|