И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010

е көмекші етістігінің қолданылуы да, яғни -е-мес-пін

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Pdf көрінісі

бет	140/149
Дата	01.04.2022
өлшемі	10,59 Mb.
	#29557

1 ... 136 137 138 139 140 141 142 143 ... 149

Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

е
көмекші  етістігінің  қолданылуы  да,  яғни
-е-мес-пін
бар  да
-е-мей-мін
деген  жоқ  екендігі  де,  дәлелдеп  тұр.  Жоғарыда
берілген мысалдағы: бай емен, батыр емен, бірақ хан е-ме-с-пін
(е-ме-й-мін  емес)  болуы  пікірімізді  айқындай  түседі.  Үшінші,
бүл түлға көбіне өлең-жырларда, айтыста жиі  кездеседі.  Соны-
мен  бірге  бүл  түлғалы  етістік  орта  ғасырлық  кезеңдегі  жазба
әдебиеттер  тілінде  (мысалы,  «Мухаббатнаме»,  «Гулстан  бит-
түрки», т. б.) де қолданылып отырған.
Етістіктің бұйрық рай тұлғасы ерекше жіктеледі, ол - етістік
тұлғасының  жіктелуінің  төртінші  түрі  болып  саналады.  Ол
ерекшелік, біріншіден, бүйрықрайдажіктікжалғаудыңбүтіндей
өзгеше  болуында  болса,  екіншіден,  етістіктің  түбір  түлғасы
мен  бұйрық рай (2-жақ  жекеше анайы) тұлғаларының сырттай
ұқсас,  бірақ  екеуі  бір  емес  екендігінде,  яғни  түбір  сөз  форма-
ларына  негіз  болатын  сөздің  статикалық  күйіндегі  түлғасы
да,бұйрық  райдың  2-жақ  жекеше  анайы  тұлғасы  -   түбірден
бөлек  сөз  формасы,  грамматикалық түрлену  парадигмасының
бір  көрінісі  болып  табылады.  Сондықтан  да  етістіктің  түбірі
145

мен бұйрық райдың 2-жақ жекеше анайы түрі омоним форма-
лар болады. Сөйтіп, бүйрық райдың жіктелуінде 1-жақ жеке-
ше

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 136 137 138 139 140 141 142 143 ... 149