И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Pdf көрінісі

бет	68/99
Дата	22.11.2022
өлшемі	10,59 Mb.
	#51665

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 99

Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

-ны, -ні тұлғасы ілік септік жалғауының қалдығы екені белгілі: Менімен - менің мен - менің білән
-ның, және -ны, -нің және -ні, -дың 109

н,
д,
т
(барыста г, қ, шыгыста
тек д,
т)
дыбыстарынан басталатын қосымшалар болса, көмектес
септік жалғауы ол жүйеден мүлде бөлек,
м, б, п
дыбыстарынан
басталатын вариантты қосымшалар. Көмектес септіктің осын-
дай ерекшеліктері жіктеу, сілтеу есімдіктерінің септелуінен де
көрінеді; көмектес септік жалғауы тікелей түбірге жалғанбайды:
мен - ме-ні-мен
(менмен емес),
сен - се-ні-мен
(сенмен емес),
ол - о-ны-мен
(олмен емес),
бұл - бұ-ны-мен
(бұлмен емес), т. б.
Бұл жердегі түбір мен көмектес септік жалғауының арасындағы
-ны, -ні
тұлғасы ілік септік жалғауының қалдығы екені белгілі:
Менімен - менің мен - менің білән,
т. б. Бұның өзі септеулік
шылау, кейін одан қалыптасқан көмектес септік жалғауы сөздің
түбіріне ғана емес, ілік септік тұлғасына жалғанған болу керек
деғен тұжырым тудырады.
Септік жалғаулардың басқа да ерекшеліктерін аңғару үшін
олардың мына схемасына назар аударайық.
Бүның үстіне есімдіктердің септелуін қоссақ, мына
ерекшеліктерді байқауға болады: 1) ілік, табыс, жатыс, шығыс
септік түлғаларының сөзге жалғануында бірсыдырғы үқсастық
бар; 2) ол үқсастық ілік пен табыс септік, жатыс пен шығыс
септік түлғаларының өз ішінде дыбыстық сәйкестігі жағьшан
тіпті жақындай түседі:
-ның,
және
-ны, -нің
және
-ні, -дың
109

және -ды, -дің және -ді, -ты ң және -ты, гтің және -ті, сондай-ақ
-дан және -да, -ден және -де,-тан және -та, -тен және -те, бірақ
-нан, -нен тұлгаларының сыңары жоқ. Бұл үқсастық олардың
ншғу төркіні жақын, қалыптасуы сәйкес екенін көрсетеді;
ның
НІҢ

жүктеу/скачать 10,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 64 65 66 67 68 69 70 71 ... 99