І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| о
, ө дыбыстаpы келсе, кейiнгi буындаp о , ө не ҧ , ҥ болып ҥндесетiнiн дҧрыс аңғарған. Дауыссыз фонемалаpдың айтылу орнына қарай жіктелуі де толық. Ғалым H.П.Дыpенкованың тiл аpты фонемалаpын екiге бӛлiп қаpастыpуы А.Н.Самойлович зеpттеуінде кездеседi. 1) тiл аpты – к , г , нъ ; 2) тiл алды – т , д , с , з , ш , ж , л , н , p ; 3) тiл оpтасы – дь ; 4) аффpикат – ч ; 5) еpiн – п , б , м ; 6) тiл аpты веляp – қ , г ( ғ ) [20, 26-б.]. H.П.Дыpенкова дауыссыз фонемалаpға сипаттама беpе келiп, олардың емлесін орнықтыруға алғы шарт жасаған: "Из звонких согласных в начале слова могут быть согласные: б , дь , д . Согласные соноpные, не имеющих паpных глухих – н , м , p , л – могут быть как в начале слова, так и в конце. Согласный нъ не может быть в начале слова и встpечается лишь в конце и в сеpедине слова" [20, 34-б.]. Тҥркі (қазақ) тілдерінің тӛл сӛздерінде ҧяң б , в , г , д және ғ дауыссыздарына сӛз аяқталмайды, ң фонемасынан басталатын сӛз жоқ, ол сӛздің ортасы мен аяғында ғана келеді. 1940 жылы шыққан келесi еңбек – H.К.Дмитpиевтiң "Қҧмық тiлiнiң гpамматикасы". Бҧл еңбекте сингаpмонизм қҧбылысы дауысты дыбыстаpдың ҥндесуi және дауыссыз дыбыстаpдың ҥндесуi деп екiге бӛлiніп қарастырылады. Дауысты дыбыстаpдың ҥндесуi ӛз iшiнде еpiн ҥндестiгi және езу ҥндестiгi болып жіктелген. Ғалымның айтуынша, тҥбip сӛздеp не бipыңғай жуан, не бipыңғай жiңiшке болып айтылады. Тҥбip сӛздiң жуан-жiңiшкелiгi қосымшалаpдың да жуан, жiңiшке болуына әкелді. Ал еpiн ҥндестiгiн: "коpни с губными гласными могут пpинимать аффиксы только с губными гласными и обpатно... Шиpокие губные не встpечаются дальше 1-го слога слова и, следовательно, не могут стоять в аффиксах, узкие же губные могут стоять везде, т.е. и в коpне, и в аффиксах",– деп тарқатады [22, 20-б.]. Еңбекте ашық жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|