І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| в
, ф дауыссыздары орыс тілінен енген және в фонемасы айтылуда п -ға, ф фонемасы п -ға айналады деген пікірлер кездеседі. Сондай-ақ І.Кеңесбаевтың зерттеуінде ол дыбыстармен араб, иран тілдерінен келетін сӛздер кездесетіндігі де сӛз болады: "Араб, иран тілдерінің кҥшті ықпалымен революциядан бҧрын жазылған қазақ тіліндегі кітап, қиссаларда ф , в дыбыстары бірен-саран кездесетін-ді" [8, 242-б.]. И.А.Батманов пен І.Кеңесбаевтың к , г , қ , ғ фонемалары жайындағы тҧжырымдары ӛзара тҥйіскен. И.А.Батманов к , г , қ , ғ дауыссыздарын талдағанда К.К.Юдахиннің 1940 жылы жарық кӛрген "Жаңа алфавитте қ , ғ фонемалары қажет пе?" мақаласына сілтеме жасап, ӛзі тӛрт фонеманы қолдайтынын айтады. Буын мәселесiн талдауда ғалымдар Л.В.Щербаның пікірін басшылыққа алған [43]. Сол себепті де бірқатар тҧжырымдары бір-бірімен ҥндеседі. И.А.Батманов буын жасаушы басты элемент дауысты дыбыс сӛздің буын қҧрамын анықтайтынын дҧрыс аңғарған: "... количеством гласных в слове в киpгизском языке опpеделяется и количество слогов слова" [42, 119-б.]. Л.В.Щербаның еңбегіне сҥйене отыра буын жігін қай жерден ӛтетінін кӛрсетеді: "... когда в речевом потоке встречаются сильноконечный (имплозивный) и сильноначальный (эксплозивный) согласные, образуется линия слогораздела" [42, 120-б.]. Қыpғыз тiлiнде CV, V, VC, VCС, CVC, CVCC типті ашық, тҧйық, бітеу буын тҥpлерi барына, буын қҧрамындағы дауыссыз дыбыстардың орналасу тәртібіне тоқталады, буын жылысуы жӛнінде де сӛз қозғайды: "Линия слогоpаздела пеpедвигается в том случае, когда в пpедыдущем слоге имеется сочетание гласного и согласного, а последующей слог начинается на гласный; тогда согласный пеpеходит в последующий слог, оказывается в интеpвокальной позиции, а линия слогоpаздела пеpеходит в пpедыдущий слог: күн + ым = кү-нүм, ат + ы = а-ты " [42, 143-б.]. И.А.Батмановтың буын жылысуы, дауыссыз дыбыстардың комбинаторлық ӛзгерістері тараушасында талданған ассимиляция мәселелері қазақ тіл білімінде Қ.Жҧбанов, І.Кеңесбаев еңбектерінде ары қарай жалғасын тауып дамытылса, диссимиляция мен метатеза қҧбылыстары К.Аханов, А.Айғабылов, С.Мырзабеков зерттеулерінде кеңейтіліп жетілдіріледі. Сонымен, И.А.Батманов еңбектері осы бағыттағы зеpттеу жҧмыстарының жазылуына септігі тигені анық. Оның дәлелі – ғалым І.Кеңесбаев зерттеуінде берілген сілтемелермен қатар, олардағы кей мәселелерінің ӛзара байланыстылығы. Мәселен: а) дауыстылардың жуан-жіңішке, ашық-жартылай ашық-қысаң, еріндік- езулік болып тіл, жақ, ерін қатысы мен қалпына қарай жіктеуі; ә) сӛз басында жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|