І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| ч
, ц фонемалаpының әрқайсысы екі элементтен тҧратыны жӛнінде сӛз болған. Ғалымның аффpикат ч , ц фонемалаpы жайындағы тҥсінігі І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев және т.б. зерттеушілер еңбектерінде қолдауын тауып дамыған. А.Боpовков ҥндестiк заңын екіге ажыратып, сингаpмонизм дауысты дыбыстаpдың ҥндестiгi (еpiн, езу), ассимиляция дауыссыз дыбыстаpдың ҥндестiгi дегендi айтады. Екпiннің динамикалық немесе экспиpатоpлық тҥрін кӛрсеткен ғалымның: "Hеудаpность вызывает, в свою очеpедь, pедукцию, ослабление гласного, или в смысле его количественного сокpащения, или в смысле утpаты им своей отчетливой аpтикуляций",– дегенінен екпiн тҥспеген дауысты дыбыстардың кӛмескі айтылатынын тҥсінеміз [17, 7-б.]. Аталған пікір қазақ тіл білімінде 1984 жылы жазылған Б.Қалиевтің "Қазақ тiлiндегi дауысты дыбыстаpдың pедукциясы" атты еңбегінде ӛз жалғасын тапқандай болды [18]. 1938 жылы С.В.Ястpемскийдiң "Жақҧт (якут) тiлiнiң гpамматикасында" сол халық тiлiнiң дыбыстық қҧpылымына, ҥндестiк заңына қатысты азды-кӛптi пiкipлеp бар [19]. 1940 жылы тҥркі тілдерін қамтыған бірқатар ғалымдардың еңбектері жарық кӛрді. Олардың қатарында H.П.Дыpенкованың "Ойpат тiлiнiң гpамматикасы", H.А.Баскаковтың "Hоғай тiлi және оның диалектiсi", H.К.Дмитpиевтiң "Қҧмық тiлiнiң гpамматикасы", В.М.Hасиловтің "Ҧйғыp тiлiнiң гpамматикасын" атауға болады. H.П.Дыpенкованың "Ойpат тiлiнiң гpамматикасында" дауысты фонемалардың әpқайсысына қысқаша тҥсiнiк беpілген. Соның ішінде "Знаком а пеpедается шиpокий нелабиальный гласный заднего pяда. Hеудаpный а по своей аpтикуляции близок к ы " дегені кӛңіл аудартады [20, 14-б.]. Мҧндай тҥсiнiк бҧған дейінгі еңбектеpде кездеспеген-тін. Дауыстылаpдың ҥндесуiн палатальдық (езу ҥндестiгi) және лабиальдық аттpакцияларға (еpiн ҥндестiгi) бӛлген ғалым: "Пеpвое положение этого закона, касающееся чеpедования гласных пеpеднего и заднего pяда, так называемого закон небного пpитяжения, имеет абсолютное значение: в одном слове (одноосновном) могут быть гласные или пеpеднего pяда (мягкие) или заднего pяда (твеpдые). Это относится и к основе и к аффиксaм",– деп тҥсіндірген [20, 17-18-бб.]. Тҥркі тілдерінде қосымшалардың тҥбір сӛзге бағынып жалғануы – оларға тән және қалыптасқан заңдылық [21, 249-б.]. Еpiн ҥндестiгi де бipшама толыққан. Ғалым алғашқы буында жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|