І л ч і ш и гиллодлр и м іл м іп іі р и и р с м т т пит ■ ■ ж урм п ы
жүктеу/скачать 1,64 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ СЕРИЯ
- ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТАПДЫҚ ЖҮМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ M.H. Шаяхметова
- Вестник ПГУ № 3, 2011 ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ СЕРИЯ
76 Вестник ПГУ № 3, 2011 ■ т я н rskshbs *
состоянием образования и степенью использования науки и техники в производстве. Развитие технологий является основным катализатором глобализации и важным фактором для развития конкурентного преимущества страны. Экономика, основанная на современных знаниях и технологиях, является залогом успешного достижения качественно новых преобразований в строительстве высокотехнологичного общества [3]. Таким образом, можно сделать выводы об определенной схожести в видении жэбходимости развития воспитательной функции школы и работы с личностью, хотя в рамках демократического и социалистического обществ, она, как видим, осмысливается по-разному. Однако, в отличие от Китая Республика Казахстан смогла использовать советскую базу, заложенную в средшм образовании в виде материальной инфраструктуры. В результате более 50 лет строительства, развития и реформирования образования в КНР встав на ноги, достигшие блестящие успехи, входит в новый век исполжнным жизжнной силы. Китай меже чем за 20 лет прошел путь до введения обязательного девятилетжго образования. А ведь развитые страны шли к этому сотню лет. В мировой истории сферы образования успех Китая считается уникальным достижением. В 1986 году ВСНП утвердило Закон об обязательном образовании, в котором была четко определена цель - введении девятилетжго обязательного образования. [4] С того момента начался новый этап развития образование в Китае. В начале нового тысячелетия Китай выполняет свои обещания, данные мировому сообществу - введено 9-летже обязательное образование. Коэффициент охвата населения и поступления в среднюю школу превышает 85%. По этому показателю Китай занимает лидирующие позиции среди развивающихся стран с большой численностью населения. Первые 9 лет обучения в Китае относятся к обязательному. Все дети с шестилетшго возраста должны ходить в школу. В районах, где в основном осуществляется всеобщее среднее образование первой ступени, дети, окончившие начальную школу, могут без приёмных экзаменов поступить в средние школы по месту жительства. Чтобы поступить в среднюю школу высшей ступени, выпускники средней школы высшей ступени, должны сдать вступительные экзамены. Срок начального образования в Китае составляет 6 лет. Главное место среди начальных учебных заведений занимают общеобразовательные шестилетние начальные школы с полным днём обучения. В программу обучения в Китае включены идейное и нравственное воспитание, родной язык, политика, история, география, физика, химия, биология, физкультура, музыка, искусство физиология и гигиена, трудовые навыки и др. Средше образование в Китае состоит из двух этапов, каждый по три года. К вышеперечисленным предметам добавляются еще иностранный язык, политика, география, физика, химия и др. Возраст учащихся, поступающих в обычную полную среднюю школу, - 15-16 лет, и они обучаются в шй 3 года [4]. Наиболее близка к этому опыту, считаю, экспериментальная модель старшей школы «Бейіндік мектеп». В ж е уже осуществлен первый набор (аналог High school) по модели 12-летжго образования и первый выпуск будет осуществлен в 2017 году. «Бейіндік мектеп» - академическая программа, нацеленная на поступление в ВУЗ, технологии обучения и оценки приближены к вузовским, кредитные технологии, профилизация, более высокая квалификация преподавателей. [5] В этих школах введены новые механизмы финансирования и управления: подушевое финансирование (гранты) для учащихся (целевые трансферты из республиканского бюджета, администрирование на местном уровж). Учащиеся, получившие грант по результатам тестирования после 10 класса, имеют право выбора школы. П редполагается, что система подуш евого финансирования создаст импульс для развития дополнительного рынка образовательных услуг и образовательных организаций различных форм собственности, послужит стимулом для повышения конкуренции как института повышения качества. В случае успешной реализации на уровж старших школ, распростражние опыта на остальные уровни школьного образования. При этом в нормативах подушевого финансирования будут предусмотрены расходы на организацию бесплатного питания обучаю щ ихся и воспитанников, обеспечение бесплатного подвоза детей к школе и обратно домой. «Закон Китайской Народной Республики об обязательном образовании» устанавливает, что государство осуществляет обязательное девятилетже образование, т.е. этап начального и шполного среджго образования являются этапами обязательного образования. «Каждый ребенок без различия пола, национальности, расы по достижении шестилетжго возраста поступает в школу и получает обязательное образование. В районах, где еще ш созданы жэбходимые условия, возраст поступления в школу может быть установлен с семи лет. Государство, общество и семья обязаны обеспечивать это» [6]. Казахстанская практика всеобуча с возложением ответственности на различные государственные органы, общественные структуры и местное сообщество близка к китайской. Китайское правительство уделяло серьезное внимание работе по ликвидации «неграмотности». До 1949 года свыше 80% населения в старом Китае было неграмотным. После образования нового Китая благодаря последовательным и постоянным усилиям неграмотность была ликвидирована у 230 миллионов человек. В 1999 году во всем населении страны неграмотных осталось менее 14,5%, а в возрасте 15-50 лет жграмотными были менее 5,5% [6].
77 Можно отметить, что в вопросе развития модели средшго образования Казахстан опережает Китай за счет действующей системы 11 - летшго обучения и 99,5% уровня грамотного населения. В течение последних лет казахстанская школа готовится к переходу на 12-летше обучение, и этот шаг является важным для вхождения в мировое образовательное пространство. Среднее образование, определяемое международной классификацией ЮНЕСКО как всеобщее базовое образование, будет состоять из 10 классов и являться обязательным бесплатным образованием. Институционально будут выделены 11-12 классы старшей школы, программы которых будут профильно-ориентированными: гуманитарное, техническое, естественно - научное. Обучение в 11 и 12 классах будет бесплатным. Постушвние в старшую школу будет осуществляться на основе специально разработанной системы вступительных экзаменов. Переход на модель 12-жтшго образования ш значит лишь увеличение продолжительности периода обучения в средшй школе, он заключается в измешнии содержания, улучшении качества и предоставлении ш только знаний, но и компетенций, а также умения применить их в жизни. Школа будет воспитывать человека, умеющего использовать полученные знания, критически мыслить, анализировать и принимать решения, работать как индивидуально, так и в команде, мыслить творчески, развивать свои коммуникативные навыки и постоянно совершенствоваться. Это потребит новых подходов к преподаванию и оценке знаний. Модернизации системы средшго образования будут способствовать «Назарбаев Интеллектуальные школы». [5] На их базе будут апробироваться учебно-воспитательные программы для детского сада и предшколы, а также образовательные программы 12-летшго обучения, предусматривающие профилирование по предметам физико-математического и химико-биологического направлений, расширенное изучение языков. Структура 12-летшй школы построена таким образом, чтобы все ученики могли получить базовое 10-летше образование и четко определиться с будущим профессиональным направлением. Таким образом, школа будет являться основой для продолжения обучения или выхода на рынок труда. В китайском средшм образовании идет активное повышение уровня модернизации технических средств обучения и степени его информатизации. Китайское государство п одд ерж и вает создание современной сети дистанционного образования, основу которой составляет сеть образования и научных исследований Китая и системы спутникового телевидения. Проводится эшргичное создание системы компьютерных классов типа прикладной экономики и внутренних сетей в учебных заведениях или локальных сетей. Учебные заведения уровня полной средней школы и имеющие условия, неполные средние школы и начальные школы внедряют использование счетно-решающих машин и образование на 78
Вестник ПГУ № 3, 2011 основе информационных технологий. Применение сети современного дистанционного образования предоставляет членам общества возможность обучения в любом возрасте. Аналогичные процессы проходят в казахстанской школе. Действуют классы информатики, ведется предмет информатика, использую тся эжктронные средства обучения - электронные доски и т.д. Норма обеспечения установлена в размере 1,5 на один ПК. В рамках перехода казахстанской школы на модель 12-летжго образования в учебный процесс вждряются инновационные информационные и коммуникационные технологии обучения и новая система оценки учебных достижений учащихся. Будет обеспечен on-line доступ учащихся ко всем мировым образовательным ресурсам, автоматизирован учебный процесс (электронное планирование, электронные журналы, электронные библиотеки, электронные учительские, СМС - оповещения родителей и т.д.). Будет проводиться мониторинг обучения каждого учащегося. Китайское правительство, исходя из стратегии «подъем страны за счет науки и образования» и стратегии продолжительного развития, придает приоритетное значение развитию образования и повышению культурного уровня граждан. По мере наступления эпохи «взрыва информации» в Китае все убедительнее проявляется приоритетное значение образования для социально-экономического развития страны [6]. В Китае большая часть населения проживает в сельских районах. В деревнях ()ездах, поселках) обязательное образование охватывает 160 млн. человек. С 2003 г. образованию на селе стало уделяться жбывалое внимание. На 1-м Всекитайском рабочем совещании по вопросу образования на селе, созванном Госсоветом в сентябре, была выдвинута конкретная цель развития образования на селе и намечены важные политические установки и меры. Государственный проект распространения обязательного образования в бедных сельских районах предполагает реконструкцию ветхих зданий сельских средних и начальных школ, создание экспериментальных точек по современному дистанционному обучению в сельских средних и начальных школах, создание образцовых объектов современного дистанционного обучения [6]. В Казахстаж в сельском среджм образовании наиболее существенна проблема малокомплектных школ (далее - МКШ), которая в Китае неактуальна. М алы й контингент МКШ затрудняет организацию в этих школах профильного обучения. На сегодняшний день состояние материально-технической базы организаций образования ж соответств)ет современным требованиям. Из 7576 общеобразовательных организаций Казахстана 4288 являются МКШ, что составляет 56,5% от общего числа, из них большинство в сельской местности. Для них характерны предельно
79 80 Вестник ПГУ № 3, 2011 ■ SK l < i >][ м '■"■:♦>]>♦:- >» Ү DB■ ■ <■][ hi :']»■"R9G[«(®¥ІІ низкая наполняемость и совмещение классов, многопредметность в нагрузке учителя. Н еравномерность плотности населения в стране обусловила региональный компожнт данной проблемы. За последние 15 лет количество основных МКШ увеличилось в 2 раза, что можно увязать с урбанизацией, миграцией в районные центры и города. Практически каждый четвёртый учитель работает и каждый шестой казахстанский школьник учится в условиях МКШ [2]. В ц елом , р а с с м а т р и в а я д ве м од ел и среднего о б р азо в ан и я можно отметить как сходства, так и различия, наличие преимуществ и п р о б е л о в . Ф у н д ам ен тал ьн о к а за х с т а н с к а я с и ст е м а и м еет преимущ ества перед китайской за счет более высокого уровня грам о тн ости и разви той си стем ы о б р азо в ател ь н ы х учреж дений. Однако китайский опыт дистанционного обучения вполне применим для решения казахстанской проблемы малокомплектных школ, и в связи с этим он заслуживает тщ ательного изучения применимости, внедряемости, путей методического обеспечения. ЛИТЕРАТУРА 1. China Daily. (China) 2009. - 25 с. 2. О государственной программе развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы: Указ Президента Республики Казахстан от 11 октября 2004. № 1459. 3. Донаков Т. Над ветвями власти // Казахстанская правда, 1995.14 июля. 4. Цзян Сяоянь. Российская часть сравнительного исследования профессионального образования в Китае и России) / Цзян Сяоянь // Исследования по истории педагогики. - Пекин, 2008. - №4. - С. 68-75 5. www.egov.kz/wps/portal. Этапы реализации программы развития образования в РК на 2011-2020 годах. 6. Коропченко А.А., Житникова М.Н. Система средшго образования в КНР и проблемы признания китайских документов об образовании в России // Научный вестник МГТУ ГА. - 2002. - N 47. - 133 с. - С.25-29. - Серия: Общество, экономика, образование. 7. Назарбаев Н.А. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии. Стратегия вхождения Казахстана в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира. - Астана, 1 марта, 2006. Туйіндеме Бул мсщалада Қазақстанның және Қытайдың орта білім тәж ірибе дамуы жазылган және екі елдің білімінің жуйесінің салыстырмасы келтірілген. Resume The article describes the experience o f secondary education in Kazakhstan and China, as well as compares the education systems o f the two countries. ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ СЕРИЯ
81 ӘОЖ 316.647.5 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГТАРДЫҢ ЭТНИКАЛЫҚ ТОЛЕРАНТТЫЛЫҒЫН ҚАПЫПТАСТЫРУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТАПДЫҚ ЖҮМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ M.H. Шаяхметова П.8.К., E.A. Бөкетов атындазы Қаразанды мемлекеттік университеті Қазіргі қоғамдық санада болып жатқан өзгерістер мен жаңартулар жас жеткіншектерді жалпыадамзаттық құндылықтар мен өмірдің қарапайым ақиқаты тұтастығында тәрбиел^ді нысана тұтады. Жастардың бойында әлемдік мәдениетті бағалап, ұлттық мәдениетті ұлықтай алатын асыл қасиеттердің болуы олардың өз халқымен қатар республикамызда тұратын басқа да ұлттардың тарихын, әдет-гүрпын, салт-дәсүрлерін қүрметтеге деген сезімін үлғайтып, әл^меттік белсенділігін дамытады. Сондықтан қазіргі таңда келешек үрпақты толерантты түлға қылып тәрби еі^ ісі кезек күттірместен шешілуге тиісті мәсеж ретінде күн тәртібіш шығып отырғаны рас. Болашақ педагогтардың этникалық тожрантгьшығын қалыптастыру аса жауапкершілік пен ыждаһаттылықты қажет ететін шаруа. Жалпы түлғада тожрантгьшықтың қалыптасуы үшін ол рухани дамудың белгілі бір сатыларынан өтуі тиіс, ал ол педагогикалық пробжма болып табылады. Сондықтан 1995 жьшғы 16 қарашада ЮНЕСКО-ға мүше елдер қабьшдаған «Тожранттылық принциптерінің Декларациясында» білім беру саласында толеранттылық идеясын насихаттауға басымдық берілген [1]. Педагогика ғьшымында оның саласы ретінде «тожранттьшық педагогикасы» даму үстінде, онда тожранттьшықтың мәнін зер іг^ жәш оны әл^меттік норма, ә і^ м е п ік қүндьшық ретінде практикаға ендіруге шгізгі көңіл бөлішді. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында [2], «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған М ем лекеттік б ағд ар л ам асы н д а» [3] қ азақ стан д ы қ п атр и о ти зм ге, толеранттылыққа, биік мәдениетке, адам қүқықтары мен бостандықтарын қүрметтеге тәр б и еі^ отандық білім беру жүйесінің шгізгі міндеттері ретінде
көрсетіледі. Яғни, білім беру мазмұны адамдардың нәсілі мен үлтынан, мәдени ж әж конфессиональдық белгілеріжн тә)елсіз олардың арасындағы өзара түсіністік пен ынты мақтастыққа, түлғаның жалпы адамзаттық қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етуі тиіс. Сондықтан болашақ педагогтар бүл түсінікпен өздерінің кәсіби қызметін бастамас бүрын танысу тиіс, өйткягі олар көпмәдяшепі оргада жүмыс жасауға даярланады. Еліміздің білім беру жүйесінде басқа да қоғамдық институтгар сияқты қоғамдық өмірде болып жатқан қүбылыстар өз көрінісін табады. К өпүлтты лы қ ж ағдайы нда педагог м ам андар өзін ің кәсіби іс- әрекетінде «басқа», «бөтен», әртекті ортада жүмыс ж асауға дайын, басқа мәдениеттің қүндылықтарын қүрметтеуге қабілетті болуы тиіс. Сол себептен оқу-тәрбие процесінің субъектілері мен объектілерінде толеранттылық қалыптастыру қажеттігі туындайды. Осы қажеттілікті қанағаттандырудың бір жолы - педагог мамандарды кәсіби даярлау барысында толеранттылықты қалыптастыру және оның деңгейін көтеру міндетін шешу болып табылады. Мәселе төңірегіндегі педагогикалық-психологиялық әдебиеттермен танысу барысында толеранттылық ж әж оны қалыптастыру проблемасының философиялық, п си хологи ялы қ, әлеум еттану, этикалы қ ж ақтары н қарасты рум ен қатар оны ң п ед агоги калы қ аспектілерінің бірш ама зерттелгендігін байқадық. Дегенмен, толеранттылық қарым-қатынас мәселесінен бастап педагог толерантты лы гы ны ң педагогикалы қ іс- әрекеттің табыстылығына әсеріж дейін қарастыратын осы ж әж басқа да зертт^лерді талдау кәсіби даярлық барысында болашақ педагогтардың этникалық толеранттылыгын қалыптастыру мәсежсінің жеткілікті деңгейде зерттелмегендігін көрсетті. Ал оны қалыптастырудың маңыздылығы полиэтникалық жагдайда дау тудырмас мәселе. Полимәдени орта жағдайында үрпақ тәрбиел^ оның ерекшеліктеріш негізделуі тиіс. Бүл жерде негізгі күш мүғалімдерге түседі. Сондықтан біз мамандарды кәсіби даярлау барысында олардың толеранттылығын қалы птасты ру мәселесіне ден қойсақ, бүл олардың болаш ақ кәсіби іс-әрекеттерін ж үзеге асыруда көмек берері сөзсіз. С онды қтан біз алдымызға болашақ мамандардың, оның ішінде педагогтардың этникалық толеранттылыгын қалыптастыру мәселесінің шешімін табуды қойдық. Теориялық ж әж тәжірибелік-экспериментальдық зер тт^ барысында болашақ педагог мамандардың кәсіби даярлыгының компошнті ретіндегі этникалық толеранттылығының мәні айқындалды. Осы зер тт^ барысында даралы қты ң түрақты қасиеті ретінде этникалық толеранттылықтың жоғары оқу орнындагы болашақ педагогтарды кәсіби даярлау барысында қалыптастырылу мүмкіндіктері қарастырылды жәш оны қалыптастыруға болатындығына көз жеткізілді. Сол себепті проблеманы шеіпу кезінде 82
Вестник ПГУ № 3, 2011 бірқатар сұрақтарға жауап алынды. Атап айтқанда, болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығын қалыптастыруға эсер ететін факторлар, тұлғалық қасиет ретінде этникалық толеранттылықтың қалыптасуының қүбылалары, өлшемдері, деңгешврі мен көрсеткіштері, сол сияқты этникалық толеранттылықтың қалыптасуының тиімділігін арттыру үшін не істеу керектігі, яғни оны қалыптастырудың педагогикалық шаргтары анықталды, айқындаушы эксперимент жүргізілді. Айқындаушы эксперименттің нәтижелері ж әж төэриялық модель біз үсынып отырған болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығын қалыптастырудың педагогикалық жүйесін тәжірибеден өткізіп, тексеруге бағытталған қалыптастырушы эксперимент кезеңін жоспарлауға және өткізуге негіз болды. Бүл міндетті шешу үшін жүмыс нәтижелерінің дәлелділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ғылыми-педагогикалық зер тт^ әдістер кешені қолданылды. Зертт^ барысында нормативті, оқу- әдістемелік қүжаттар, оқу процесінің үйымдастырылуын бақылау, анкета жүргізу, тестіл^, бақылау тапсырмалары, т.б. пайдаланылды. Қалыптастырушы эксперименттің мақсаты: - болашақ педагогтардың этникалық тожранттьшығын қалыптастырудың тиімді формаларын ж әж әдістерін ш гізд^; - этникалық тожранттылық білімің білігін жәш дағдысын қалыптастыру. Өткізілгш эксперимшітіңдәжлдшігінтексеру мақсатында қалыптастырушы эксперимент кезеңінде «Толеранттьшық нобайы» арнайы курсы, пәндерге қосымшалар («Этнопедагогика», «Этнопсихология», «Өзііюзі тану») енгізілді. Сонымен қатар тәрбие жүмыстарында тиісті жүмыстар атқарылды. Бүл жүмыстардың нәтижесі тиісгі аралық кесіңдііЕр арқьшы шыгарылып отырды. А ралық кесінді нәтижелеріне сәйкес этникалық толеранттылық қ ү б ы лал ар ы бойы нш а б ір қ а т а р ж о ға р ы л аға н ы б ай қ ал ад ы , яғн и қалыптастырушы эксперимент барысында эксперименталды топтағы көрсеткіштің жоғарылағанын аңғардық. Бүл ж о ға р ы л а у негізінен с т у д е н т т е р д ің к ә с іб и іс -ә р е к е т к е қызығушылықтарының және толеранттылықтың теориялық негіздерін түсінген студенттердің санының көбеюіж байланысты. Сонымен, үсынылып отырған болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық жүйені енгізудің тиімділігі қалыптастырушы эксперимент кезінде анықталды. Эксперимент мәліметтерін ө н д ^ барысында алынған нәтижелер осыны дәлелдейді (1-кесте, 1-сурет). Болашақ педагогтардың этникалық тожранттылығын қалыптастырудың экзистенциалдық қүбыласының дамуының жоғары деңгейінің көрсеткіштері бақылау ж әж эксперименталдық топтар арасындағы айырмашылығы 22,21 пайызды қүрайды, яғни эксперименталдық топтың көрсеткіші жоғары болып
83 тұр. Керісінше, эксперименталдық топтағы төмен деңгей бақылау тобына қарағанда 18,8 пайызға томен. Ал б о лаш ақ п ед аго гтар д ы ң этн и калы қ тол ер ан тты л ы ғы н ы ң қалы птасуы ны ң экзистенциалды қ құбы ласы ны ң орта дең гей ін дегі бақылау тобындағы студенттердің көрсеткіштері 41.91 пайызды құраса, эксперименталдық топтағы осы көрсеткіш 37,5 пайызды көрсетеді. Яғни, орта деңгейде топтар арасында айта қаларлықтай айырмашылық жоқ. 1 Кесте
Болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығының қалыптасуының құбылалар бойынша орта көрсетіштері (% есебімен) 84
Этникалы қ толеранттылықтың құбылалары Бақы лау тобы Экспернменталдық топ Томен деңгей
Орта деңгей
Ж оғары деңгей
Томен деңгей
Орта деңгей
Ж оғары деңгей
1 Экзистенциалдық 37,37 41,91
20,72 19,57
37,5 42,93
2 М отивация лы қ 36,86 44,07
19,07 17,41
41,97 40,49
3 Интеллекту алдық 38,38 42,92
18,7 16,85
45,65 37,5
4 Эмоционалдық 37,87 39,39
22,74 21,19
36,95 41,86
5 Е ріктік
34,34 38,88
26,78 12,51
46,19 41,30
6 П әндік-практикалы қ 42,92 38,38
18,7 22,53
33,15 44,32
7 Өзіндік реттелу 34,34 44,94
20,72 12,5
38,58 48,92
Студенттердің этникалы қ толерантіы лы ғы ны ң қал- ы птасу деңгейі бойынша орта м ән 37,44 41,50
21,06 17,51
40,00 42,47
Төмен д ең гей О р тад ең г е й Ж оғары д еңгей □ Бакьі лау то бы ■ Э ксперим енталды қ топ Сурет 1 - Болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығының қалыптасуының орта көрсетіштері (% есебімен) М оти ваци ялы қ құбы ла бойынша да өсім 20 пайы здан арты қ. М ұ н д а й а й ы р м а ш ы л ы қ б а қ ы л а у т о б ы н д а ғ ы то м ен д е ң г е й д ің басымдығымен және эксперименталды қ топтағы жоғары деңгейдің өсуімен қамтамасы з етілген. Кестеден ж ә ж суреттен көріп отырғанымыздай, интеллектуалдық құбыланың тұрақты түрде өскен. Эсперименталдық топтағы төмен деңгей көрсеткен студенттердің үлес салмағы 16,85 пайызға төмендеп, тиісінше болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығының қалыптасуының интеллекгуалдық құбьшасының орта деңгейіндегі студялтердің үлес салмағы 45,65 пайызды ж әж жоғары деңгейдегі студенттердің үлес салмағы 37,5 пайызды көрсетті. Бақылау тобындағы студенттермен салыстырғандағы айырмашылық чтулі өскені көріжді. Этникалық толеранттылықтың эмоционалдық қүбыласының дамуының деңгешвріжогарыдагыларменүқсас келеді. Эмоционалдық қүбыла бастапқы жағдайдың өзінде-ақ біркелкі жақсы нәтиже көрсеткен болатын, ал үсынылған педагогикалық жүйені енгізу барысында оның эксперименталдық топтағы көрсеткіші тіптен өсе түскен. Болашақ педагогтардың этникалық толеранттьшығының қалыптасуының эмоционалдық қүбы ласы ны ң салыстырмалы көрсеткіш терін талдау барысында осы қүбыланың көп жағдайда жағымсыз факторлардың алдын алу ж әж басу үшін маңызды болып табылады деген қағиданы одан әрі дәлелдей түсетіні көріжді. Қалыптастырушы эксперимент барысында болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығын қалыптасырудың педагогикалық жүйесін енгізуде эмоциялық қүбылаға тірек ретінде көп көңіл бөлінді. Ж оғарыда айтып кеткеніміздей, басқа қүбылалар бойынша томен деңгей еріктік қүбылаға көп күш түсіреді. Сондықтан еріктік қүбыла көрсеткіштері этникалық толеранттылықтың қалыптасуында шешуші рольдің бірін орындайды. Эксперимент барысында оның өзгеріске түсуі кесте мен суретте көрсетіледі. Жалпы, этникалық тожрантгьшықтың қүбьшалары і і п і і е н дамуы бойынша ең жоғары көрсеткіш көрсеткендердің бірі - осы ерікгік қүбыла болды. Болашақ педагогтардың этникалық толеранттьшығының қалыптасуының пәндік-практикалық қүбьшасының дамуы жалпы орта даму деңгейіш сәйкес. Қүбылалар арасынан ең жоғары даму деңгейін көрсеткен қүбыла - өзіндік реттелу қүбыласы болып табылады. оның себебі, бүл қүбыла басқаларының арасында байланысшы роль атқарады. К естеден к ө р іп о ты р ған ы м ы зд ай , с ту д ен ттер д ің этн и к алы қ толерантты лы ғы н ы ң қалы птасу д ең гей і бойынш а орта м ән д ерд ің айырмашылығы үсынылған педагогикалық жүйенің тиімділігін дәлелдейді. Мысалы, эксперименттік топтағы студенттердің 42,47 пайызы жоғары деңгейді көрсетті, ал бақылау тобындағы осы көрсеткіш 21,06 пайызға тең (+21,41), бүл дегеніміз - деңгей екі есеге дейін өскен. Ал эксперименттік топтың студенттері көрсеткен төменгі деңгей 17,51 пайызды қүраса, бақылау тобында бүл көрсеткіш 37,44 пайызды көрсетіп түр (-19,93), орта деңгей
85 тиісінше 40 (эксперименттік топ) және 41,50 (бақылау тобы) пайызды көрсетеді (-1,50). Сонда енгізілген педагогикалық жүйе тиімділігінің орта мәні пайыз есебімен +19,91 пайызды қүрайды. Үсынылған педагогикалық жүйені эксперименттен өткізу нәтижесінде келесілер айқындалды: - этникалық толеранттылық аясында тюриялық білім деңгейі жоғарлады; - кәсіби іс-әрекетте этникалық толеранттылық бойынша саналы түрде қажетті білім ж әж іскерлік қажеттілігі туындады; Болашақ педагогтардың этникалық тожранттьшығын қалыптастырудың педагогикалық жүйесі студенттердің оқу-практикалық іс-әрекеттерін белсендендіруге мүмкіндік берді; студшттердің кәсіби оқытуын жетілдіруге ынтасын тудырды; кәсіби білімін жетілдіруге қажетгі білім, білік жәіе дағдьшарды игеруге қызьшушьшықгарьш арггырды; этникалық тожрантгьшықгың қоғамдық мәнін саналы түрде сезінуге мүмкіндік берді; этникалық тожранттылықты қалыптастырудың бүгінгі күнгі маңыздьшығын дәжлдеді. Біздің үсынып отырған педагогикалық жүйеніц тиімділігін д ә ж л д ^ үшін корреляция коэффициенты Пирсонныц еызықтық корреляция формулаеы бойынша есептеп шығардық: _ (v, - -')• (>', - у ) " • S x - s y мүндағы г - корреляция коэффициенту xt - баетапқы еараптама берінділері; у, - еоцғы еараптама берінділері; n - тацдау жиынтығы. Енгізілген педагогикалық шарттар жүйееі келееілерді анықтауға мүмкіндік берді (22-кесте). Кеете 22 - Бақылау және эксперименталды топтардағы этникалық толерантты лы қты ц білім, іекерлік және дағды лары ны ц қалы птаеу көрсеткіштерініц араеындағы корреляция коэффициентініц ееептелуі 86
X V х-х V -V
fx -x W x -x ) fv -v ^ fv -v ) f x - x m - v ) 1 2 3 4 5 6 7 13.1 70 3 -11.33
-14.45 128.44
208 80 163.76
17.6 6.7
17.6 6.7
309.76 44.89
117.92 9.1
1.7 9.1
1.7 82.81
2.89 15.47
7.8 3.1
7.8 3.1
60.84 9.61
24.18 6.7
1.9 6.7
1.9 44.89
3.61 12.73
9.6 0 3
9.6 0 3
92.16 0 09
2.88 4.5
3.2 4.5
3.2 20.25
10.24 14.4
3.7 1.7
3.7 1.7
13.69 2.89
6.29 П ЕДА ГО ГИ Ч ЕС К А Я С ЕРИ Я
87 І+ТГГ+ һ ИЕНВ-ЭЙ* t№***KlE3#e3KKS*«S-a*5C 3.7 1.7
3.2 1.7
10.24 7.89
5.44 4.6
3.2 4.6
3.2 21.16
10.74 14.77
4.7 3.1
4.7 3.1
22.09 9.61
14.57 10.8
2.1 -13.63
-12.65 185.86
160.07 177.46
17.2 19.2
-7.23 4.45
52.32 19.80
-37.18 24.6
3.6 0.16
-11.15 0 07
174.37 -1.85
5.1 18.9
-19.33 4.15
373.77 17.77
-80.73 4.3
17.8 -20.13
3 05 405 35
9 30 -61.40
146.6 88.5
0 0 1873.68 636.43 389.14
24.43 14.75
113.98 39.77
10.67 6.30
г = 0.963219 1 1823.68
а х7= л/113.98 =10.67 V 16 с =
= л/39.77 = 6.30 ' V 16 389.14 г = ----------------= 0,96 16 10.67-6,30 Бүл формула бойынша корреляцияның коэффициенті 0,96 болып шықты. Мүндағы таңдау жинағы (п) барлық үш компожнт бойынша оргаша ж әж
жоғары деңгей көрсеткіштерінің қалыптасқандығын құрайды (х - бақылау тобының көрсеткіштері, у - эксперименталды топтың көрсеткіштері). Оның мәні (г=0,96) статистикалық мәнді ж әж бірлікке жақын болып шықты, бұл болашақ педагогтардың этникалық толеранттылығының қалыптасу деңгейі мен біз ұсынып отырған педагогикалық жүйені енгізу арасындағы дәлелді байланысты көрсетеді. Болашақ педагогтардың этникалық толеранттьшығын қалыптастырудың педагогикалық жүйесі студенттердің оқу-практикалық іс-әрекеттерін белсендендіруге мүмкіндік берді; студенттердің кәсіби оқытуын жетілдіруге ынтасын тудырды; кәсіби білімін жетілдіруге қажетті білім, білік жәіе дағдьшарды игеруге қызығушьшьш;тарын арггырды; этникалық тожрантгылықтьщ қоғамдық мәнін саналы түрде сезінуге мүмкіндік берді; этникалық толеранттьшықты қалыптастырудың бүгінгі күнгі маңыздьшығын дәжлдеді. Орындалған зертт^ нәтижелері жоғары оқу орнында педагогикалық мамандық студенттерінің түлғалық жәш кәсіби маңызды қасиеті ретінде этникалық толеранттылығын қалыптастырудың жаңа формаларын ж әж әдістерін болашақта жасауға ж гіз болатынына сенім аргамыз. ӘДЕБИЕТТЕР 1. Декларация принципов толерантности (принята на 28-й сессии Гежральной Ассамблеи ООН 16 октября 1995 г.) / В кн.: Толерантность / Общ,ред. М.П. Мчедлова. - М.: Республика, 2004. - С. 342-349. 2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Егемен Қазақстан 3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы //Егемен Қазақстан. - 2004. -1 6 қазан. - Б.3-4.
88
Вестник ПГУ № 3, 2011 |