Ибрайым юсупов

110 
Гейде турып қалар омбалап қарға,
Жаны кетип жалқаўланған жаўыр ат
Қамшыдан қаймығып тартады зорға. 
Алтақтаға жамбаслағап арбакеш, 
Артта отырған адамға көз салмас ҳеш. 
Шүў - шүўлейди, 
Гүңкилдейди, күлмейди, 
Не қыларын билмейди, 
Жанға аўыр тийген яңлы усы кеш. 
Гейде шоршып, «бул қайсындай күн?» - дейди,
Гейде ойы булт қойнына сүңгийди.
Ал артында жамбаслаған жас жигит.
Буйығады, әлле тоңып мүлгийди. 
Әлле ойлап келешегин, бахытын,
Сынбайтуғын сақытын...
Еслей ме ол туўған аўылын ямаса
Интернатта өткен жаслық ўақытын? 
Ашлық жылы өлген ғарип анасын,
Я ойлай ма жаңа аўыл - қаласын?
Көзин ашып жаңа өмирге жаңа жол,
Я оқытсам дей ме ол
Саўаты жоқ қарақалпақ баласын?... 
Оны арбакеш аңламайды. Ой басып,
Отырыпты, алар жан жоқ ойласып, 
Қан қалмаған түсинде.
Ал ишинде 
Жатқандай - ақ еки жыртқыш шайнасып. 
Толғанады гейде иштен албырап,
Ойланады гейде мурты салбырап.

111 
Гейде өзин күшли сезер қулшынып,
Гейде қорқар ети музлап қалтырап. 
«Әмет» дейди көкте бултқа бир қарап,
Қара булт кабақ түйер тунжырап.
«Колхоз» дейди, - булт артынан ай шығып,
Сығалайды сәўле шашып жарқырап. 
«Қанжар» дейди оң қапталын сыйпалап,
Әлле кимди өлтирмек пе қыйқалап?
«Тоқта» дейди өзин зорға жубатып,
Арт бетине көз астынан бир карап... 
Қанхор ма, ким?
Буның өзи қандай жан?
Я биреў ме, бахыт тепкен маңлайдан?
Әлле адам, кешип жаннан кек ушып,
Деп умтылған: «кек жиберип қалмайман», 
Арбадағы жатқан жигит гүнасыз,
Билемен мен шүбәсиз.
Ҳәй, арбекеш, сонда неге буўлығып,
Қансыраған қанжарға қол саласыз? 
Мийнеткеш халық аўылласың, еллесиң
Жат - жамайға қарсы бирге беллесип,
Түсип атыр шын бахыттың жолына,
Сен жүрипсең қыйсық жолда түнлетип... 
* * * 
Дүзиў еди арбакештиң жүреги,
«Қудай бар» деп көп жыл бахыт тиледи.
Сары шаян, уўлы жылан азғырып,
Былай еди адасыўдың дәреги: 

112 
Қурбан деген жигит еди бул киси,
Оны азғырған жат - жамайдың түлкиси,
Атасынан қалған арба, қос өгиз,
Жети танап жер - қолдағы мүлки усы. 
Бир күнлери уллы сүрен тасланды:
Айда - ҳай бир колхозласыў басланды.
Мине, колхоз.
Гедейге сөз, 
бай - жоғал!
Колхоз жаққа жақынлатпа нусқаңды! 
Бай қаяқта?
Конфискеле! 
Колхоз күшин көрсин еле,
Жарлы болсаң, -
Кел жылдам!
Тур қатарға,
Шап отарға, -
Байлар малын жасырған ба, не қылған? 
Кулак қайсы,
Ийшан қайсы?
Түрт атап.
Бузақы молла
Кирсе, «олла»
Исиң онда дым шатақ. 
Батрачком болсын Төреш белсенди,
Аўылатком, сал бийиктен кеңсеңди. 
Ҳәй, жалмаўыз,
Қанлы аўыз 
Әмәт бай,
Үз араңды! 
Көрмейик биз еңсеңди. 

113 
- Ҳай, Генжебай!
Қара және кулақ түр,
Келип қапты - аў трактор!
Байлар еди көк өгизин мақтаған,
Гүндеңди сен солай қарай ылақтыр!...
Жаңа тухым усылайынша себилди.
Артеллесиў, мине, усылай кеўилли -
Болғанлықтан, кешир - кешир, оқыўшым,
Қызып кетип, көп аўдардым кеўилди! 
Мине, усылай артель қылдық аўылды,
Тыңламадық қар, боранды, жаўынды,
Жерди төктик,
Шигит септик,
Күш жектик, 
Жер аўдардық көз алартқан жаўыңды.
Қалып қойған сонда бираз жат адам,
Жыйналыпты, - «колхоз қурмақ қайтадан».
Бәри түлки,
Бәри қашқын,
Бәри сум, 
Ҳәзир, мине, иретме - ирет айтаман: 
Султан болыс, бай баласы Аллияр,
Қалим пушық, Дәўмурат бай бул да бар.
Есет гүрре, Қалек мақсым, Әметбай,
Шәлеке ҳәм Кәрим деген моллалар.
Қап түбинде қалып қойған туншықпай,
Жәмлесипти ыққа түскен ушықтай.
Алыңлар деп көп жылады, 
Дәрўазаны тырмалады,
Асханаға кире алмаған пышықтай. 
Бәринен де жалынышлы үн шықты,

114 
Кирди, бирақ, оқ жыланнан тил шықты.
Дән урлады,
Мал урлады,
Урлады... 
Складқа от берип те турмады,
Зиянатлап қумарынан бир шықты. 
Алдады да, колхоз ишин бүлдирди,
Бир ўәкилди ебин таўып өлтирди.
«Суўға кетип өлипти» деп суўмақлап,
Қыйналысып қайғылы түс билдирди.
Урлық 
алдаў, 
жала 
әдет - үрип бар,
Тағы сондай толыпатқан бүлик бар.
Бәрин ислеп, 
бир күнлери қақпанға
Қурбанды да қылды абайсыз гириптар.
Бир ақшамы үй алдында турғанда,
Әмет бай ҳәм мақсым келди Қурбанға.
Айтқаны сол: 
- Ертең бир күн қаладан 
Бир муғаллим келетуғын болған ба? 
- Еситпедим! 
- Еситип қой билмесең:
Қутылмайсаң оннан егер өлмесең.
Орташаны, 
Қалған - қутқан байды да 
Колхозға сен кирсеңдағы, кирмесең, -
Бәри бир тек мал - мүлкиңди хатлайды. 
Хатланғанлар ала жипти атлайды.
- Ҳаў муғаллим билмей ме тек мектебин?
Әмет аға, бул ырасқа жатпайды. 

115 
Мақсымның да сақал - мурты силкинди,
Сыйқырланды, мырс - мырс етип бир күлди,
- Тек муғаллим деген, жаным, аты ғой,
Келсе тыяр аўзыңдағы күлкиңди. 
Тыңла, иним, көпти көрген ағаңды:
Динсиз етер қатын, бала - шағаңды,
«Кафир бол» деп азғырғанда өзиңди,
Қысқа күнде қырық усларсаң жағаңды. 
Қандай едик бурын - еркин, тоқ едик,
Жек көргенге гөзлеп атқан оқ едик,
Татыў едик, бирге жедик тапқанды,
Бай, орташа аразласқан жоқ едик. 
Хожа болды,
Қорамыздан мал алды.
Тепкиледи,
Урамыздан дән алды,
Күншил деди,
Диншил деди,
Бай деди, 
«Ақыр ўақты» болмай, иним, не қалды? 
Сөзди тыңламастай қандай есерсең?
Ис түскенде бизден қалай кешерсең?
Жер аўдарса, тағы бир заң шығарса,
Бизден қалып бир қап тары ишерсең. 
Айтқанды қыл, Қурбан иним, муңайма,
Динди сыйла мөҳмин болсаң қудайға, 
- Не қыл дейсен, мақсым аға, енди сен,
Киси өлтириў деген сирә оңай ма? 

116 
- Неси қыйын? 
Алсын кафир сазасын, -
Деди Әмет ишке жыйнап ызасын. 
Деди Қурбан: - Сыр ашылса сымпыйып, -
Жалғыз өзим тартаман ба жазасын? 
- Тартпайсаң ҳеш. Қорқпа, 
Сырды ашпаймыз. 
Аўылаткомға жала жаўып таслаймыз,
- Мақул ма айт?
- Ашыўдан қайт, қарағым,
- Яқшы десен, исти ҳәзирден баслаймыз. 
Пышақ ҳақың - еки сыйыр, бир ғунан!...
Малың болса, өзиң патша, өзиң хан, -
Деп насыбай атып Әмет көз қысты, -
«Мал» деген соң шыдап турмады Қурбан. 
Қурбан жыртқыш аңдай түскен қамаққа,
Толқыр ойы усап мисли сынапқа.
Алмас қанжар ай нурында жарқ етип, 
Қолдан - қолға өтип, түсти қынапқа... 
* * * 
Қурбанды жаў усылай алдап - арбады,
Сол себепли қала бетке барғаны,
Бугин мине сол бир «кафир муғаллим»
Өзи менен бирге отыр арбада. 
Қалада да оны көп жан мақтайды,
Ҳәр сөзинде дийқан мәпин жақлайды. 
Сөйлескенде Қурбан оның сөзинен
Ийнедей кир я қылаплық таппайды. 

117 
- Бахыт десең, колхозға кир, бар, - дейди,
Күшти жыйнап, иске ғайрат сал, дейди,
Әнекей жер,
Тамшылат тер,
Пахта бер, 
Ҳүкиметтен керегиңше ал дейди.
Ҳәмме дийқан күш қосады, ислейди,
Жәбдилеспей исиң жолға түспейди.
Аўырлықты машинаға жеңдирип,
Сүрен усы: - Артель - үлкен күш - дейди! 
Деди ол: 
- Бирлесип күшти қосамыз.
Деди: 
- Билимленип, көзди ашамыз.
Деди: 
- Кеңлик, заман теңлик, заң таза!
Бахытқа биз усылай аяқ басамыз.
Исши, дийқан күшин қосып турғанда,
Дәкки берер кеңес жолын бурғанға, -
Муғаллимниң арба ишинде отырып,
Усы еди айтқанлары Қурбанға. 
Қурбанда бар ҳәзир күшли еки ой:
Биреўи - шын, бири - түпсиз, бермес бой.
Я колхозға кириў, яки Әметтин
Айтқанына көнип, жасаў қанлы той.
Ойлар Қурбан: қанжар алып қолыма,
Түсейин бе қанхорлықтың жолына.
«Жоқ, жоқ! - деди бирден, бойын тикледи,
Көз жиберди оңы менен солына. 
Қыр дөгерек қара тоғай айбатлы, 
Қар борап тур. 
Әлле қашшан ай батты. 
Жолдың қапталында гөрдей гөне там, 

118 
Сонда келип Қурбан атын тоқтатты, 
Гөне тамға барды баслап жолдасын,
Қалың қардан тазалады жай қасын.
Қолын үплеп, шырпы шақты, от жақты,
Терип келип тораңғылдың шақасын. 
Аўыл алыс, 
Таң атыўға тақалды, 
«Жылынайық, суўқаттық ғой» деп алды, 
Сөйтип, Қурбан нан шығарды қойнынан, 
Екеўи де тойғанынша жеп алды. 
Уйытқып боран, қар боратар баса - бас,
Қурбан тиклеп жолдасына қарамас.
Бүрсеңлеп ол отыр тонға оранып,
Ой үстине ой келеди аралас. 
Ойлар Қурбан: «бул бир қолай жер екен,
Тоғай иши, шет, меңиреў төр екен,
Ҳәзир мынаў муғаллимди жай етсем,
Гүман етип ким маған не дер екен?» 
Ойлар Ораз: «бул бир тәўир киси екен,
Туйық минез, сөйлесиў де күш екен.
Байғус ғана дийқан халқы баўырым,
Өткен өмириң жылыўы жоқ қыс екен». 
Ойлар Қурбан; «шөпшек терип турғанда,
Не қылады көк желкеден урғанда?
Сейтсем ғой мен еки сыйыр, бир ғунан,
Әмет байдан алмайман ба қурғанда». 
Ойлар Ораз; «ул - қызлары бар шығар,
Өзи болса қайтпас қара нар шығар,

119 
Бундай мықлы адамларды оқытсаң,
Ушар, еркин томағасыз қаршыға». 
Уйытқып боран, қар боратар баса - бас,
Қурбан тиклеп жолдасына қарамас.
Әллен ўақта «иним!» деди бет бурып,
Жүзинде тур күлки, уят аралас. 
Муғаллим де кеўил бөлди жалт қарап,
Қурбан ойын биле алмады ол бирақ.
«Иним Ораз, гүналыман» деди ол,
Кейин бетин айта алмады қалтырап. 
Ҳайран болып, деди Ораз Қурбанға:
- Не өзи ол мысал гүна болғанда?
- Аўыр гүна, азғын өсек, ҳарам ой,
Ерер ме едим оған сана болғанда? 
Адасқанның артына бак, не шара!
Намыссызбан, жүзим, кеўлим қап - қара,
Мен ҳәзир бир адасқан ийт мысалы,
Беттиң арын белге түйген бийшара, 
Шайтанларға сатып намыс - арымды,
Жәбир берип, Жарға урып жанымды,
Досларым ким,
Душпаным ким?
Биле алмай, 
Алды - артымды көре алмай, -
Төге жазлап қалдым мен ҳақ қаныңды. 
Кеш гүнамды - деген гезде, жас жүрек,
Ойнап кетти тас тийгендей бир бөлек.
- Бул қандай гәп? 
Айтың атап,

120 
Не өзи? 
Боранлы түн бундай ҳәзил не керек? 
Деди Қурбан: - Мынаў адам суўқылдап,
Турыпты деп ойлайсаң ба қур алдап?
Олай емес, - деди
Турды орнынан, 
Түси суўық қанжар қолда жарқылдап. 
Бул не сумлық? 
Беттен ары қашқан ба? 
Сала жақ па жас жүрекке, жас жанға? 
Дегендей - ақ гүрлеп даўыл, гүўилдеп
Қар тозаңын шашып атты аспанға. 
Деди Қурбан: - Болып сениң кандарың,
Төкпек едим сүттей таза қанларын.
Маған жолдас болған еди мынаў, - деп, -
Шанышты жерге ғарш еткизип қанжарын. 
- Кешир иним, 
Кешир меиң, баўырым! 
Ийт Әметтиң даўлап жүрген даўының 
Билдим бүгин кимлер ушын екенин, 
Алдың меннен қараңғылық аўырын. 
Сумлық жайлап суўмаңлаған сурқыя, 
Салып жолды, баслап мени бир қыя.
Өзи менен бирге Әмет мени де
Билдим, ертең қылмақ екен зым - зыя, 
Мақсети сол ийт Әметтиң мен ушын,
Қаршығаға дузақ қурмақ жем ушын,
Ендиги сөз: 
Қурбан болсын бул жаным, 

121 
Елим ушын,
Ленин ушын,
Сен ушын! 
Нәрестедей шырт уйқыдан сескенип, 
Ояндым мен басыма ҳуўыш - ес келип, 
Көзимди аштың, 
Устаз болдың сен маған, 
Мә, қанжарым, 
Усынаман мен саған, 
Шәкиртиңнен болсын саған естелик! 
Ҳеш жоқ екен кеўлиңде кир дәреги, 
Оқыў екен толы журттың кереги. 
Жасарт елди, 
Оқыт жасты, аңласын, 
Баяғыша қалмасын 
Қарақалпақ дийқанының жүреги. 
Тыңла достым, 
Тыңла жолдас муғаллим! 
Тыңла, мени оятқан сен күшлн үн. 
Гүўа болың үнсиз тоғай, айсыз түн, 
Ҳақыйқатшыл жолға түстим мен бүгин... 
Дийқан көксин кернеди сол күшли үн,
Мыйық тартып турды сонда муғаллим.
Улып боран, 
«Бул не уран, - дегендей, -
Ғазебимнен сескенбеген булар ким?» 
Деди Ораз: - Жаў түлкиден сум болар,
Бирақ жаўдың көзлерине қум толар.
Айдалада айға үрген төбетлер
Көштен қалып, жол бойында гүм болар. 

122 
Қанжар тутып, қанхорлықты кәр етпе,
Есиңди жый, ерме, достым, Әметке,
Колхоз саған ҳақыйқат жол,
Кеңес сол, 
Көштен қалсаң қутлы мәкан дәме етпе. 
Тағы талай гүреслер бар, ойлап қой,
Тур қатарға, куралыңды сайлап қой,
Бердим саған қанжарыңды қайтарып,
Кек тутқанда жаўға қарсы қайрап қой, 
Қыянетшил қыйсық тартар сазасын,
Нурды иркип, сала алмас саясын,
Тағдириңди алмас қанжар шеше алмас, 
Гүрес даўылынан шығар қуяшың. 
* * * 
Қурбан сонда туўылғандай жаңадан,
Муғаллимниң қолын қысты жалма - жан.
Олар жолға түскенинде, шығыстан -
Сәўлеленип атқан еди алтын таң. 
ҚЫЯНЕТ 
I 
Бәҳәр - бәҳәр, жаным бәҳәр мийманым,
Гүлге безеп келсең Әмиў бойларын,
Палўан қыздың күлкисиндей сыңқылдап,
Бахыт сазын шалған гүмис суўларың. 
Бәҳәр - бәҳәр - бахыт гүли бостаным,

123 
Заўықланған сеннен кеўлим, жас жаным,
Қушағыңда сазға, гүлге бөленип,
Толып тасар Қарақалпақстаным. 
Бәҳәр - бәҳәр, жумыс қызып айнала,
Солқылдаған сом көкирек кең дала.
Көкте қуяш нур қуйғанда күлимлеп,
Бирте - бирте көкшил дөнген сай - сала. 
Кызып мийнет, жер баўыры солқылдап,
Ҳасыл топырақ аўдарылып бурқылдап,
Гүркиреген сом денели трактор,
Пазналары жылжып басып, жылтылдан; 
Көкқуўалап ешки, сыйыр, қозы - ылақ,
Қосық айтқан шопан даўысы қулдырап,
Қосық, күлки, қус шаўқымы, тасқын суў.
Тоғайда шуў, көлде қыйқыў, гүўде - гүў,
Ерке бәҳәр сазларына сал қулақ! 
Кете алмассаң бир сүйсинип қарамай,
Жаңа аўылға жарасықлы жаңа жай.
Тур әнекей мектеп мысал бөбегин
Баўырына басып күлген анадай. 
Қурым басқан мешит емес, бул басқа,
Ушар баллар сабақтан кеш қалмасқа,
Жыңғыр - жыңғыр етип күлсе қоңыраў,
Шыпырласып толар демде классқа. 
Ықлас болмай жас қумары арта ма?
Әдеп пенен отырысар партаға.
Сәлем берип күтип алар устазын,
Муғаллим де турар күлип ортада. 

124 
Күлимлеген жүзи бәҳәр таңындай,
Шәкиртлерин жақсы көрген жанындай,
Балалардың кейпин аңлар күлимлеп,
Муғаллим де сүйкимли еди қаныңдай! 
Жанга жайлы ағызады тил майын,
Қызық сөзли, түсиниўге дым қайым,
Ҳәр күни ол билип турар сорасып,
Бул кишкене досларының ҳал - жайын. 
Бирақ, бүгин не себепли өзинде
Шаршағанлық көрине ме көзинде,
Қайырылған қара шашы пәрийшан,
Бир қайғының изи бардай жүзинде. 
Қайғы басқан неге аппақ ажарын?
Наўқас келип қыйнады ма я жанын?
Муғаллимиң жандай сүйген жас жүрек,
Аңлайсад ба устазыңның қыялын? 
Я бир қатты кейиснама алды ма?
Я кеўилине биреў таңба салды ма?
Партшөлкемниң жыйналысын шақырып,
Түни менен я уйқыдан қалды ма? 
Драм кружок, ясли, - дейди, тынбайды,
Күнде барып клуб исин оңлайды.
Кеште және сабақ берер ликбезге,
Я жыйналыс... қулласы, көз жумбайды. 
Көз жибериў ислер ушын алдағы,
Мектеп иси - тийкарғы ис қолдағы,
Партшөлкемге секретарь болған соң,
Оған шөгер гүллән истиң бир жағы. 

125 
Көзин жумса, тилеги сол ойдағы:
Колхозшыға көп тийгизиў пайданы.
Жаңа аўыл болса мысал қаладай,
Қызса гүрлеп мәденият майданы. 
Атыз бетте газет оқып жүрген ким?
Ол да Ораз... Тынбас мине күни - түн. 
Айтшы билсең, усындайдан жалығып, 
Жәбирленип жабығып, 
Әлле соннан шаршап жүр ме муғаллим? 
Жоқ - жоқ! Ораз «исим мениң қанша» - деп –
Қыйланбайды, қайта алға өршелеп...
Халық бахтына байланыслы ис болса,
Қайтпайтуғын интеллигент - большевик. . 
Сонда неге қайғы шегип жас жүрек,
Неге, сонда қабақ түйер тас - түнек?
– Тыңла, қане! Тыңла, жолдас оқыўшым,
Қайғысынан тез табайық бир дәрек: 
II 
Апрельдиң айсыз түни аспанда
Геўгим тартты айды булыт басқанда.
Бир машина таўға минди зымырап,
Ўақыт қуптан мезгилинен асқанда. 
Иште отыр үн қатпастан еки жан,
Бири шофер, екиншиси бир жанан,
Шофер дос та кесент бермес сулыўдың -
Шийрин ғана қыялына ойлаған. 
Бахытлы деп сезип отыр қыз өзин,
Ойлайды ҳәм артта қалған колхозын.

126 
Еске түсер сүйген ярды ойласа,
Соңғы сүйиў - ыссы қушақ, айсыз түн... 
Ойлар сулыў: Төрткүл көрмеген қалам,
Слетқа да келген болса көп адам,
«Ортаға шық, сөйле», десе, сөз таўып,
Не айтаман, не сөйлеймен мен надан? 
«Айтаман ба, «жүз килодан тердим» деп,
Таң атпастан «пахта атызға кирдим» деп,
Албырасам не қыламан ҳаўлығып,
Жас жүрегим алып қашса дүрсилдеп? 
Сөйлейин дә! Уялып не, ҳәлегим,
Тоқта, неге шәўкилдейди жүрегим?
Сөйлемесем, жерге таслап Ораздың –
Қойғаным - аў «сөйле» деген тилегин! 
Гүлжан усылай толғанады, ойлайды,
Күшли сезим жас жүректе қайнайды.
Пахта тергиш бармақларын шашына –
Күлимсиреп орайды да ойнайды. 
Усы гезде машина да зымырап,
«Уры сайға» түскен еди қулдырап,
Алды бөгет, тура қалды машина,
Бес адам тур тумлы - тустан қамалап. 
Машинаны тутты алға жүргизбей,
Үндеспейди аўзын буўған өгиздей.
Шофер шықты ручкасын қолға алып,
Урды олар бас салып.
Тутты қызды бир аўыз сөз дегизбей. 
Булқынды қыз көнбеймен деп «ойныңа»,

127 
Аўзын таңды шаршы салып мойнына.
Ийттей талап қарсыласқан бир жанды,
Байлап алып Гүлжанды,
Сиңди барыи қараңғылық қойнына. 
Ақ тәнине жара салды, ер батты,
Талды сулыў шыңғырды да дым қатты.
«Хош бол, Ораз!» деген соңғы даўысы
Тасқа соғып, жыраларды жаңлатты. 
Турды шофер машинаға ход берди, 
Тас бөгеттен ебин таўып өткерди, 
Кустай ушты, 
Барып түсти Төрткүлге, 
Сол ақшамда сум хабарды жеткерди. 
Түн ишинде арғымаққа ер салып,
Қыран қустай таў тәрепке сер салып,
Ғазеп пенен алты атлы Төрткүлден
Шықты сол күн муздай темир қурсанып. 
Шымбайға да жетти хабар сол түни,
Муғаллимди ойландырып ҳәр күни,
Қыйнаған сол ар - намысын, жас жанын -
Усы еди мәселениң теркини. 
Курбан менен атқа минди жети ер,
Жолды баслап еки милиционер.
Арғымақлар жер тепсинип киснесип,
Омыраўдан ойма көбик ақты тер. 
III 
Мине үш күн муғаллим бир көз илип
Уйықламайды жүзде қайғы сезилип,

128 
От ишинде өртенгендей намысы,
Хорланғандай жас жүреги езилип. 
«Қал» деп Қурбап неге күйди, парт болды.
Бүгин Ораз «нәмәрт», басқа мәрт болды.
Күтилмегеи айралықтың азабы,
Қайыспастай жас кеўилге дәрт болды. 
Кек жалыны кернесе де ерте - кеш,
Бул кишкене досларына сыр бермес, 
Оқыў - ойын қуўған муңсыз гөдеклер,
Устазының бул қайғысын дым билмес. 

жүктеу/скачать 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: