организация ПроектноЙ деятельности учаЩиХся

454
455
- формируют не просто умения, а компетенции, т.е. умения, непосредственно сопряженные с опытом 
их применения в практической деятельности;
- приоритетно нацелены на развитие познавательного интереса учащихся;
- реализуют принцип связи обучения с жизнью 1.
ведущее место среди таких методов принадлежит сегодня методу проектов.
в основу метода проектов положена идея о направленности учебно-познавательной деятельности на 
результат, который получается при решении той или иной практически или теоретически значимой про-
блемы. перед  учителем стоит трудная задача выбора проблем для проектов. при этом следует учитывать 
лозунг проектного метода: «все из жизни и все для жизни», который предполагает использование окру-
жающей жизни как лаборатории, в которой и происходит процесс познания, исследования. современное 
образование в республике казахстан нуждается в моделировании принципиально нового подхода в раз-
витии личности.   пробивающие себе дорогу новые принципы личностно ориентированного образования, 
индивидуального подхода, субъективности в обучении потребовали в первую очередь новых методов об-
учения. обновляющейся школе требуются такие методы обучения, которые:
- формируют активную, самостоятельную и инициативную позицию учащихся в учении;
- развивают в первую очередь  исследовательские, рефлексивные, самооценочные учебные умения и 
навыки;
- формируют не просто умения, а компетенции, т.е. умения, непосредственно сопряженные с опытом 
их применения в практической деятельности;
- приоритетно нацелены на развитие познавательного интереса учащихся;
- реализуют принцип связи обучения с жизнью 1.
ведущее место среди таких методов принадлежит сегодня методу проектов.
в основу метода проектов положена идея о направленности учебно-познавательной деятельности на 
результат, который получается при решении той или иной практически или теоретически значимой про-
блемы. перед  учителем стоит трудная задача выбора проблем для проектов. при этом следует учитывать 
лозунг проектного метода: «все из жизни и все для жизни», который предполагает использование окружа-
ющей жизни как лаборатории, в которой и происходит процесс познания, исследования.
проектный подход применим к изучению любой школьной дисциплины и особенно эффективен на 
уроках, имеющих целью установление межпредметных связей. суть в том, что ученики открывают субъ-
ективно новые для них факты и строят новые для себя понятия, а не получают их готовыми от учителя. 
они  каждый  раз  являются  первооткрывателями.  радикально  меняется  роль  учителя,  из  наставника-ин-
структора  он превращается в более компетентного коллегу, старшего партнера по исследованию и раз-
работки проекта, в консультанта.
метод  проектов  используется  учителем  при  осуществлении  личностно-ориентированного  образова-
тельного процесса, который поддерживается, помимо общепринятых, следующими дидактическими прин-
ципами: 
• 
 детоцентризма (в центре творческой деятельности находится ученик, который проявляет свою 
активность. в проектном обучении у него имеются замечательные возможности реализовать себя, ощу-
тить успех, продемонстрировать другим свою компетентность.); 
• 
 кооперации (в процессе работы над проектом организуется и осуществляется широкое взаимо-
действие учащихся с учителем и между собой в проектных группах; возможно привлечение консультантов 
из различных сфер деятельности.); 
• 
 опоры на субъектный опыт учащихся (каждый школьник, работая над проектом, имеет хорошие 
возможности применить уже имеющиеся у него собственный опыт и знания); 
• 
 учета индивидуальности учащихся: их интересов, темпа работы, уровня обученности; 
• 
 свободного выбора: темы проекта,  партнеров в разработке проекта, источников и способов 
получения информации, метода исследования, формы представления результатов (возможность выбора 
способствует повышению ответственности учащихся, их мотивации и познавательной активности.); 
• 
 связи исследования с реальной жизнью (происходит соединение академических знаний и практи-
ческих действий. предполагается, что проектная работа в той или иной степени направлена на улучшение 
окружающего мира; проект имеет прагматическую направленность на результат) 3.
проект - это самостоятельная творческая работа учащегося, выполненная от идеи до ее воплощения в 
жизнь с помощью консультаций учителя. процесс выполнения творческих проектов на каждом из этапов 
обучения предполагает не только комплексное использование учащимися изученного на каком-то опре-
деленном предмете, но и опору на знания и умения, полученные из других школьных дисциплин, а также, 
пусть небольшой, свой личный опыт. Это создает благоприятные условия для осуществления личност-
но-ориентированного подхода в обучении, формирования у школьников таких ценностных качеств, как 
самостоятельность, ответственность, критичность и требовательность к себе и другим, настойчивость в 
достижении поставленной цели, умение работать в команде.
рассмотрим этапы учебного проектирования.
организационный этап - учащиеся выбирают темы для проектирования, определяют объем знаний и 
умений, необходимых для выполнения проекта, составляют план работы, в том числе с информационными 
источниками.
конструкционный этап, в процессе которого на основе уже освоенных методов и приемов идет актив-
ный поиск оптимального решения конструкции будущего проекта.
технологический этап - основной целью данного этапа является создание реального объекта.
презентационный этап - здесь происходит анализ выполненной работы, дается ее самооценка и как 
финал - проект выставляется на защиту, которая позволяет судить об уровне сформированности знаний и 
умений 4.
Даже не совсем удачно выполненный творческий проект имеет положительное педагогическое значе-
ние. снимается «страх» перед неправильным высказыванием. Здесь происходит преодоление психологи-
ческой инерции, развитие творческого воображения, конструирование, разработка технологии  выполне-
ния различных заданий.
предлагая школьникам участвовать в создании проекта, педагог должен учитывать, что это трудоем-
кий процесс, поэтому проектную деятельность используют и как метод внеклассной работы, особенно 
если проект исследовательского, межпредметного характера. 
назарбаев интеллектуальная школа работает в режиме полного дня, и это позволяет дополнить уроч-
ную систему организации учебного процесса новой формой деятельности учащихся, где они погружены 
в атмосферу, требующую думать, рассуждать, грамотно излагать свои мысли, т.е. могут применить все 
имеющиеся знания на практике. 
в своей практике активно использую метод проектов, так как считаю, что именно такой подход по-
зволяет реализовать принцип связи обучения с жизнью. проектный метод в условиях современной шко-
лы приобретает новую окраску. широкое признание во всем мире получил метод vct-проектов (virtual 
classroom tour – «виртуальный тур по классной комнате»). 
работа над данным проектом ставит перед педагогом следующие задачи:  
- формировать у школьников умения и навыки исследовательской деятельности и творческого проек-
тирования с учетом возрастных особенностей;
- развивать навыки использования информационно-коммуникативных технологий для решения позна-
вательных задач;
- формировать навыки работы с продуктами microsoft;
- развивать критическое мышление, логику, умение работать в команде 2.
Знакомство с методикой создания vct-проектов позволило мне по-новому организовать работу над 
проектной деятельностью школьников. если раньше я предлагала учащимся узкую тему, которую необхо-
димо было рассмотреть с точки зрения одного предмета, при этом работала с одним-двумя учениками, то 
сейчас строю свою работу по-другому. во-первых, работа над созданием vct-проекта требует интеграции 
в рамках одного проекта различных предметных областей. Это позволяет посмотреть на проблему с точки 

456
457
зрения различных школьных дисциплин. во-вторых, возможно организовать работу в разновозрастных 
группах, что способствует созданию атмосферы сотрудничества, взаимопомощи и взаимообучения (стар-
шие  - младшим). в-третьих, позволяет учащимся познакомиться и использовать различные компьютер-
ные программы для оформления своей работы. 
приведу  пример  применения  данной  работы  на  практике.  так,  при  создании vct-проекта  на  тему: 
«толерантность как нравственное качество современного человека» были задействованы учащиеся 5-10 
классов.  в  ходе  работы  ребята  изучали  вопрос  о  нравственной  категории  «толерантность»,  рассматри-
вали принципы толерантности, разрабатывали комплекс игр и упражнений на развитие толерантности.  
изучить  данную  проблему учащиеся смогли  с  точки  зрения  разных  школьных  дисциплин.  к  примеру, 
на уроках истории изучали проблемы толерантности в современном мире; на предмете «основы госу-
дарства и права» происходило знакомство с законами, государственными документами, затрагивающими 
данную проблему;  на уроках самопознания – изучение общечеловеческих ценностей, использование игр, 
упражнений, тренингов на развитие толерантности;  на уроках русского, казахского, английского языков 
происходило знакомство с этимологией и значением слова «толерантность», также школьники работали 
со словарями. таким образом, создание vct-проекта позволило не только рассмотреть данную проблему 
с точки зрения различных школьных предметов, но и организовать совместную деятельность учащихся и 
учителей-предметников. 
свои работы учащиеся представляли в разных компьютерных программах. так в программе microsoft 
office Word учащиеся оформили эссе, рефераты, исследовательские работы. при помощи microsoft office 
powerpoint создали интерактивный тест «является ли толерантным человек», а также презентации на тему 
«Два пути развития», «все мы разные, но все нужны» и др. используя возможности программы microsoft 
movie maker,  учениками 9 класса был создан фильм «пространство толерантности». буклеты и календари 
на заданную тему  были выполнены в программе microsoft office publisher. пробовали учащиеся себя и в 
составлении кроссвордов, используя microsoft office excel. 
Заключительным этапом работы над vct-проектом была организована научно-практическая конфе-
ренция, где учащиеся представляли свои работы. приведу примеры высказываний участников, получен-
ные в качестве «обратной связи»:
• 
«работа над проектом меня увлекла и многому научила. я увидел неограниченные возможности 
использования компьютерных программ для оформления результатов своих исследований».
• 
«раньше я думала, что работа над проектом – это что-то  сложное, скучное. но наша работа над  
проектом  была  интересной: мы играли, проводили разные тесты, анкеты. Даже на заключительной на-
учно-практической конференции  мы смогли собрать почти всю школу. мне было интересно. Думаю, что 
со мной согласятся те, кто был со мной во время работы над проектом».
• 
«в ходе работы над проектом я научился работать в команде. тема проекта меня увлекла.  Думаю, 
что продолжу работу над этой темой».
на вопрос «чему удалось научиться в ходе работы над проектом?» школьники отвечают:
- распределять правильно время;
- анализировать собственные действия;
- презентовать результаты своего труда;
- доделывать все до конца;
- достигать поставленной цели;
- рассматривать тему с разных точек зрения.
размышляя над тем, что получилось при работе над vct-проектом, хочется отметить, что удалось при-
влечь к созданию проекта учащихся разных возрастных категорий, реализовать принцип сотрудничества, 
создать  атмосферу  психологического  комфорта.  к  тому  же  учащиеся,  имеющие  проблемы  в  обучении 
были успешны в рамках работы над отдельным проектом, это положительно сказывается на их самооценке 
и повышает мотивацию к обучению.
таким образом, использование проектных технологий  в  образовательном процессе позволяет созда-
вать нетрадиционную атмосферу учебных занятий, помогает в достижении целей самих учащихся, фор-
мирует невероятное большое количество умений и навыков,  развивает социально активную остановку в 
классе.
использованная литература
1. пашевич н. л. программа «первые шаги по тропинке открытий»: методическое пособие. – рудный, 
2007.
2. практикум по инновационным технологиям. методическое пособие для участников летней школы 
microsoft. /сост.и ред.т.к.Даутова. А.с.тен. – Алматы, 2010. – 172 с.
3. романовская м. б. метод проектов в образовательном процессе. // Завуч. управление современной 
школой, 2007. - №1 – стр.118-121.
4. управление образовательным процессом в адаптивной школе. – м.:Центр «педагогический поиск», 
2001. – 384 с.
Жаңа аҚПараттыҚ теХнологиялар арҚылы оҚуШының тіл Меңгеру 
Қабілетін  даМыту
кульмаганбетова Ж. т.
«Облыстық мамандандырылған дарынды балаларға арналған
 №2 мектеп-интернаты» білім беру мекемесі., Ақмола облысы, 
Қазақстан Республикасы
аңдатпа 
мақалада  мектепте  қазақ  тілін  үйретуде  жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолданудың  тиімді 
жолдары қарастырылған.
аннотация 
в статье рассматриваются пути применения икт в изучении казахского языка и литературы в школе.
Abstract 
in the article the author shows effective ways to use ict in learning kazakh language and literature at school.
 
жаһандану  жағдайындағы  өркениеттіліктің  ең  биік  өлшемі  –  шығармашылық  сипаттағы 
толыққанды, жан-жақты білім. оны өлшем ретінде қабылдауымыздың себебі – кез-келген мемлекеттің 
рухани байлығы, әлеуметтік-экономикалық дәрежесі халқының білім деңгейі мен меңгерген біліктерін 
шығармашылықпен қолдана алуына байланысты.
білім берудің негізгі міндеті – жеке тұлғаның дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыру жағдайын қамтамасыз 
ету болғандықтан, білім сапасын арттыру  бүгінгі таңдағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр. осы 
ретте мұғалім, ұстаз кәсіби құзырлығы жан-жақты дамыған терең білімді адам болуы шарт.
мұғалім– бұл қай кезде де ең алдымен кәсіби деңгейі жоғары, интеллектуалдық, шығармашылық 
әлеуеті мол тұлға. ол–оқытудың жаңа технологияларын өмірге ендіруге дайын, оқу-тәрбие ісіне шы-
найы жанашырлық танытатын қоғамның мүшесі.
Құзырлылықтың  латын  тілінен  аудармасы  «competens»  белгілі  сала  бойынша  жан-жақты  хабар-
дар,  білгір  деген  мағынаны  қамти  отыра,  қандай  да  бір  сұрақтар  төңірегінде  беделді  түрде  шешім 
шығара  алады  дегенді  білдіреді  десе,  бұл  жайлы  б.А.тұрғынбаева  «мұғалімдердің  шығармашылық 
әлеуетін  біліктілікті  арттыру  жағдайында  дамыту»  еңбегінде  «өзінің  практикалық  әрекеті  арқылы 
алған білімдерін өмірлік мәселелерді шешуде қолдана алуын – құзырлылық деп атаймыз» [1, 129-б] деп 
анықтаса, ресей ғалымы н.в.кузьминаның көзқарасы бойынша, «Құзырлылық дегеніміз  – педагогтың 
басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлылығы» [2, 76-б]  дегенді алға 
тартқан.

458
459
  кәсіби құзырлылық ұғымы соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне 
ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым.  кәсіби құзырлылық  – жеке тұлғаның кәсіби 
іс-әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлілігі мен қабілеттілігінің бірлігі. 
Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің кәсіби құзырлылығына оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруда 
өз  мамандығына  байланысты  барлық  теория  мен  практиканы  меңгеруі,  жеке  тұлғаны  қалыптастыруға, 
оқушылармен жұмыс істеуге бағытталған қабілеттерінің бірлігі жатады. 
  Өкінішке орай, ғылым, техника, өндірістің қарқынды дамуына байланысты қазақ тілі мен әдебиеті оқу 
жоспарлары, оқулықтары, оқу құралдары, арнайы бағдарламалардың білім алушылар қызығушылығынан 
шықпайтын,  тіл  меңгерту  қызметін  толыққанды  өтей  алмайтын    жағдайлар  кездесуде. осы  себептерге 
байланысты  оқыту  мен  тәрбиелеуде  бағдарлама  мазмұнын  жаңартып,  іріктеп  отыру  қажеттігі  туады. 
маңызды  нәтижелерге  жету  үшін  жаңа  үйлесімдегі    барлық  әдістер  мен  құралдарды  қолдана  отырып, 
жаңа педагогикалық жүйелер жасау, оқытудың белсенді формаларын анықтау қажет. 
мұндағы  белсенді  оқыту  формалары  дегеніміз  –  жеке  тұлғаға  бағытталған  заманауи  жаңашыл 
технологиялар. 
жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал.
жаңа  педагогикалық  технологияны  меңгеру  мұғалімнің  зейінін,  кәсіптік,  адамгершілік,  рухани, 
азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, 
оқу-тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. оқу үрдісінің  қызықты жүзеге асуы мұғалімнің 
үнемі ізденуіне, ұтымды әдіс-тәсілдерді қолдануына, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына байланысты. 
Қазіргі таңда мұғалімдер инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана 
отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.
“инновация” ұғымы ең бірінші xix ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни, 
бір мәдениет түрлерін екінші елдің мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі 
күнге дейін сақталған.[3, 24-б]
инновация  термині  қазіргі  білім  берудің  теориясы  мен  тәжірибесінде  кеңінен  қолданылып  жүр. 
Алайда, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. берілетін 
анықтамалардың  көпшілігі  бұл  ұғымды  кеңінен  терең  таныта  алмайды.  инновацияны  “білім  беру 
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар едік.
инновация    аударғанда  жаңа,  жаңалық,  жаңарту  дегенді  білдіреді  дедік.  яғни,  с.  ожегов  сөздігіне 
сүйенсек,  инновация  бірінші  рет  шыққан,  жасалған,  жуық  арада  пайда  болған,  бұрынғының  орнын 
басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. инновация ұғымын әр 
елде әртүрлі түсінген. кейбір мемлекеттерде (АҚш, нидерланды) бұл термин кең таралған. Ал, Арабия, 
жапония  тәріздес  мемлекеттерде  кезіктіру  мүмкін  емес.  сондықтан  әр  елде  бұл  құбылысқа  қандай 
көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен 
баспа беттерін зерттей келе, ресейде, шет елдерде, тмД елдерінде, Қазақстанда “инновация” ұғымына 
көптеген анықтамалар берілгенін көреміз. 
жаңаша  жаңғырту  әдістемесінің  (инновация)  негізінде  үйренушінің  дербес  қабілеті  белсенділігін 
қалыптастыру,  оқыту  материалдарын  өзінше  пайдалану  аркылы  танымдық  белсенділігін  арттыру  алға 
шығады.[4, 44-б] 
кеңес одағы кезінде тілді үйретудің дәстүрлі тәсілдерін неғұрлым тиімді ету үшін проекционалдық 
және  дыбыстық  техникалық  құралдар  қолданылды.  бұл  құралдарды  қолданудың  практика  жүзіндегі 
мынадай пайдалы жақтарын ресейлік ғалым в.м. глускин өзінің «шетел тілін оқытудағы техникалық 
құралдар» атты зерттеуінде былай деп атап көрсеткен:
- біріншіден, технологиялық құралдар мұғалімнің шәкірттерге ақпараттық мәліметті беруіне мүмкіндік 
туғызады; 
- екіншіден, технологиялық құралдар сабақ барысында оқушылардың атқаратын іс-әрекеттерін реттеп. 
оларға бағыт-бағдар беруіне ықпал етеді;
-  үшіншіден,  технологиялық  құралдар  ауызша  іс-әрекеттердің  кейбір  түрлерінен  жасалатын  жат-
тығуларды қызықты әрі белсенді ете түседі.
шетел  тілі  пәндерін  оқытуда  сексенінші  жылдарға  дейін  мектептерде  ұзақ  жылдар  бойы  түрлі 
жаттығулар, мәтіндер, әндер т.б. жазылған грампластинкалар пайдаланылды. грампластинканы сабақта 
қолдану оқушыларды шетел тілін жақсы меңгеріп, оған деген қызығушылығын, ынтасын арттыру үшін 
керек еді. сабақ үстіндегі тәсілдерді түрлендіру   арқылы білім беруді тиімді етуді көздеген мамандардың 
бірі  Д.Д.  остапенко  грампластинкалардағы  арнайы  диктордың  оқуымен  жазылған  жазбаларды, 
фильмоскопты, эпидиоскопты, диапроекторды қолдану барысында мынадай мақсаттарды орындауға қол 
жететінін айтады:
1. оқушыларды шет тілін түсінуге үйрету;
2. жеке дыбыстарды, сөздерді, сөз тіркестерін, т.б. дұрыс айтуға жаттықтыру;
3. оқушыларды дұрыс оқуға төселдіру;
4. шәкіртттерді ән айтуға үйрету;
5. өзге елдің музыкалық және т.б. мәдени мұраларымен таныстыру. сонымен, техникалық қүралдардың 
шетел тілін оқытудағы  тиімді жақтарын қарастырар болсақ, мынадай игі жақтарына көз жеткіземіз: 
- техникалық құралдарды қолдану мұғалімнің оқушылар алдындағы беделін арттыра түседі;
- техникалық құралдар мұғалімді көптеген механикалық түрдегі жаттығу жұмыстарынан босатады;
-  техникалық  құралдарды  сабақта  тиімді  қолдану  арқылы  мұғалімнің  уақыты  үнемделіп,  ол  бос 
уақытын нашарлау оқитын оқушыларға жұмсауға мүмкіндік алады;
- мұғалімнің жұмысы тиімді болып, шығармашылық реңкке ие болады. [4, 45-б]
жаңаша жоспарланған сабақтардың бір түрі –   қазақ тілі пәнін техникалық құралғылар көмегі арқылы 
оқыту.  мысалы,  компьютерді  мұғалім  косымша  материалдар,  әртүрлі  анықтамалық  мәліметтерден 
ақпараттар  беру  үшін  көрнекі  кұрал  ретінде  пайдалана  алады.  тақырыпты  талдау  кезінде  графиктер, 
схемалар, иллюстрациялар жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болады. Қажетті ақпарат жинақтауда электрондык 
техникаларды енгізу уақыт үнемдейді, ақпараттың толықтығын жоғарылатады, ақпараттық-анықтамалық 
жүйе кұрамында электрондық кұралғылармен жұмыс істеу дағдысын калыптастыруға мүмкіндік туғызады. 
Өзге тілді аудиторияда қазақ тілін оқу үрдісінде жаңа мультимедиалық технологиялар үздік әдістемелік 
тәсілдермен шебер әрі дұрыс ұштастырылса, өте тиімді нәтиже берерін уақыт өзі көрсетіп отыр.
Аудиоқондырғылардағы материалдарды тіл үйренуде пайдалану қазақ тілінің сөздерін дұрыс естуге, 
сөздерді  жеке-жеке  бөлуге,  сөздердің  жазылуы  мен  айтылуын  қатар  салыстыруға  мүмкіндік  береді. 
сөздердің айтылуын тыңдау мен микрофонды қолдану фонетикалық дағдыларды қалыптастыруға жағдай 
туғызады. 
бүкіл сынып оқушыларымен істелетін жұмысқа арналған бағдарламалар шәкірттердің оку үдерісіне 
белсене араласуын көздейді. мұғалім бағдарламаны көрсетіп, оқушылар компьютер экранынан көргендерін 
онымен  бірге  талдайды.  Ал  бұндай  жұмысты  қазіргі  компьютерлік  тақта  арқылы  жүргізген  жұмысты 
балалар  үшін  ерекше  қызықты  етеді,  әрі  мұғалім  окушылардың  нәтижесін  компьютерге  шығарады. 
осындай бағдарламалар арқылы /multimedia teacher 3/ балаларды қазақ  тіліндегі сөзді шыңдауға, оқуға, 
сөздер мен сөйлемдерді дұрыс айтуға үйрету жеңіл әрі нәтижелі болады. 
Қазақ  тілінде  түсірілген  бейнероликтер,  деректі  фильмдерді  сабақта  тамашалау,  талдау  оқушы  көз 
алдына үйретілетін тіл болмысын сезіндіреді.
күні  бүгін  республикамызда  түрлі  әдістемелік  құралдарды,  оқу  фильмдерін  кешенді  және  жүйелі 
түрде дайындап, мектептердің құзырына ұсынатын арнайы студиялар мен фабрикалар  әлі күнге дейін 
жоғы өкінішті.

жүктеу/скачать 4,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: