Жаңарған ҚоғаМның заМанауи үлгідегі тәрбиеШісі

508
509
«Қазіргі  педагогикада  әлі  күнге  дейін  диагностикалық  мақсаттар  жоқ,  мұның  өзі  мектептердің 
тығырыққа тірелуіне, әрекетсіз, формальды педагогиканың туындауына себепкер болып отыр» - деп жаза-
ды педагогика ғылымдарының докторы, профессор ж.А.Қараев.[3,11-17-б].
ия, жаны бар пікір. Қазірде еліміз мектептерінде білім сапасын бағалау оқушы білімді тестілеу арқылы 
жүзеге асырылып келеді.  мектеп мұғалімдері қандай жолмен болса да шәкірттердің 120-125 балл алу-
ына  қол  жеткізуге  ұмтылуда.  Дегенмен  бағалау  әрекетіндегі  біздің  басты  мақсатымыз  –  балаға  таңдау 
еркіндігін, жеке жұмыс істеу қабілетін дамыта отырып «өз күшіне сендіріп» үйретуіміз қажет.[1,22-6].
Өйткені  әлемдік  білім  кеңістігіне  бет  бұрған  заманда  өзгеріске  толы  өмірде  өз  бетінше  шешім 
қабылдауға қабілетті, өзін танытуға, өзімен бірге өзгенің әрекетін де бағалауға икемді, өзіндік бағдарын 
айқындауға құзіретті тұлға қалыптастыру  өзекті деп тануға толық негіз бар.
Қазіргі  оқу  процесі  оқушы  қажетін  қанағаттандыратындай,  оның  сұраныстарына  сай,  оған  керекті, 
оны болашақ өмірге дайындап, оң белсенділікке баулитындай болуы қажет. осылай болғанда ғана мек-
теп оқушының қызығып қатысатын қажетті орнына айналады. Қазіргі кездегі мұғалімнің рөлі мыналар-
ды қамтуы қажет: оқушының белсенділігін арттыруы, баға критерийлерін тиімді анықтауы, интерактивті 
оқыту түрлерін енгізуі, өмірге дайындауы тиіс.  
білім  беру  кезінде  интерактивті  оқу  әдістерін  оқыту  процесінде  пайдалану  оқушылардың  мынадай 
қабілеттерін дамытады: өзінің жеке көзқарасын қалыптастырып, оны жеткізе, қорғай алуы, басқа адамның 
көзқарасын сыйлай білуі, оқу материалын толық білуге, оқу материалына шығармашылықпен қарауға, 
үлкен аудитория алдында өз көзқарасын дәлелді түрде жеткізуге, жинақталған ақпараттарға анализ жасай 
алуы,  өзінің  жеке  бағытын  көрсете  алуы,  өзінің  білім  мен  біліктерін  өмірдің  әртүрлі  ситуацияларында 
пайдалану арқылы дамытуы. 
инновациялық педагогикалық іс-әрекет белгілі оқытудың,тәрбие беру мен дамуытудың стереотипіне 
қарама-қайшы,ол белгілі межеден шығып,жеке шығармашыл,өз бағытымен жұмыс істей алатын  мұғалім 
қалыптастыруға бағытталады.
 шынында бұл мәселенің шешімі ұстаздың кәсіпкерлік шынайы қабілетін іске асыруға тән сол бір ішкі  
объективті  қайшылықты анықтаумен байланысты.
Ю.н.кулюткин  кәсіпкер  ұстаздың  іс-әрекетіндегі  «мөлшерлік  шығармашылық  белсенділіктің»  ара 
қатынсы  мазмұны  мен  мәнінен  бөлек,абстрактылы  түрде  қарастырылмайды  дейді.егер  «іс  әрекеттің 
немқұрайлы  іс-әрекеттік  құрылымымен  бірге  ұстаздың  шығармашылық  белсенділігі  де  мөлшермен 
берілсе,жаңа педагогикалық ойлар және оларды шешу ұстаздың өзнінен күтіледі».
педагогикалық  жаңалық-жаңа  идеялар,әдістер,технологиялар  ғана  емес,педагогикалық  процесс 
элементтерінің бірлігінің немесе жеке элементтернінің  білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі тиімді шешу 
жолы.
осыған  байланысты  педагогикадағы  жаңалықтарды  жасаушыларды  ерекше  атап  өту  қажет.
себебі,инновациялық дамудың негізгі түсініктерін ашу жаңалықтарды іске асырушы адамдарсыз мәнсіз 
болып табылады.педагог-новатор нақты жаңалықты жүзеге асырушы сонымен бірге,жаңалықты жасаушы 
немесе үлгісін көрсетуші.
педагог-инноватор  –  субъект,үнемі  инновацияны  жасаушы,өз  іс-әрекетін  өзгертуге,жетілдіруге 
ұмтылушы.инновациялық іс-әрекет субъектісінің басты мінездемесі – саналы түрде әрекет ете білу.
  инновацияның даму заңдылықтары білім берудегі дәстүрлі көзқарастан бас тартудан  пайда болады.
прогрессивті идеялардың көпшілігі педагогикалық инновацияны белгілі дәрежеде тереңдетіп,енгізе ала-
ды.Алдыңғы қатарлы педагогикалық  тәжірибенің кеңейтілген  құрылымын м.ф.харламов береді.
  Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе генезиесін әр кезеңдердің бірлігіне байланысты сипаттай-
ды:
1 кезең – педагогикалық іскерлік ( теориялық,практикалық даярлығы);
2 кезең – педагогикалық шеберлік (мұғалімнің гуманистік бағыты,педагогикалық қабілеттері);
  осы  талаптар  деңгейіндегі  яғни,  өмірге  икемді,  ой-өрісі  кең,  азаматтық  келбеті  қалыптасқан  жеке 
тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуда мұғалімінің орны мен ролі қандай дәрежеде болмақ?
Ағылған ақпараттық заманда оқушының ойын қозғап, білім көкжиегін кеңейту үшін не істей аламыз?
жауап біреу. Өз мамандығын шексіз сүйіп, оның жолында білімің мен білігіңді қатар жұмсап кәсіби 
маманданған шебер ұстаз болу.
ол үшін:
1. теориялық мол білім қорының болуы және ол қорды ұдайы үздіксіз толтырып, жетілдіріп отыруы. 
орта  мектептерде  сабақ  беріп  жүрген  мұғалімдер  екі  дәуір  азаматтары.  олардың  алғашқысы  кеңестік 
мектептен білім алғандар, кеңес дәуірін көбірек біледі, ал кеңес дәуірінде оқығандар отан тарихындағы 
қазіргі қайта жазылып жатқан еліміз тарихының көп беттерін біле бермейтіні шындық. сондықтан қазіргі 
ғалымдар әрісі 3-2,5 млн жыл бұрынға қойған адамзат баласының күллі тарихын оқушыға берудің -басты 
жолы оқу, оқу және оқу.
1. теориялық мол білімнің қайнар көзі – кітап. бАҚ пен ғаламтор материалдары. тарих  сабақтарында 
ауызша әңгімелеудің сан түрлерін – сюжетті әңгіме түрінде хабарлау, картина бойынша суреттеп айту, 
тарихи  оқиғалар  мен  құбылыстарға  және  жеке  қайраткерлерге  сипаттама  беру  тәрізді  жұмыс  түрлерін 
пайдаланып келеміз.
Өз  сабақтарымызда  поляк  зерттеушісі  бронислав  Залесскийдің  «Қазақ  сахарасына  саяхат» 
еңбегін,  николай  северцовтың  «Қазақтың  өжет  әйелдері»  зерттеуін,  ш.ш.уалихановтың  «Қазақ 
хандары»туралы,мұхамед-салық  бабажановтың  «Қазақтың  қазақ  туралы  жазбаларын»  р.медведевтің 
«сталин  және  оның  төңірегіндегілер»,  в.бережковтың  «берлинге  дипломатиялық  сапар»,  Джованьоли 
«спартак» романы т.б. орыс және қазақ классиктерінің (ә.әлімжанов «махамбеттің жебесі», Қ:жұмаділов 
«Дарабоз», і.есенберлин «көшпенділер» трилогиясы) еңбектері тарихты оқытудағы бірден-бір таптырмас 
құрал. 
тарихшы үшін ауадай қажет құралдың бірі – көркем әдебиет, тарихи-публицистикалық тақырыптардағы 
еңбектерді   оқып оны өз қажетіне сәйкес оқушыға ұсыну. әдебиет – қоғам өмірінің айнасы, идеологиялық 
құрал. сондықтан кеңес дәуірі жөнінде жазылған еңбектерді екшеп, елеп ой елегінен қайта қарап ұсынған 
абзал. бір ғана мысал, жазушы с.жүнісовтың «жапандағы жалғыз үй» романын өткен ғасырдың 20-30ж. 
ұжымдастырып саясатын оқытқанда  бұрын ұсынсақ, ал қазір жазушы сценарий с.елубаевтың «Ақ боз үй» 
романынан үзінді келтіруге болады. тарихи тақырыптардағы шығармаларды 2 топқа бөліп қарастыруға 
болады:
1) оқуғаға байланысты әдебиетер
2. жеке тұлғаға байланысты әдебиеттер
мысалы, м.Д.снегин «бұрынғы Алматыда» - 1-2 кітап, в.бережковтың «берлинге дипломатиялық са-
пар», м.әуезовтың «Қилы заман», с.сейфуллин «тар жол тайғақ кешу», с.мұқанов «Аққан жұлдыз», 
З.шашкиннің «т.бокин», ш.мұртаза «Қызыл жебе», ф.рузвельт туралы «Аяқталмаған портрет» т.б. жеке 
тұлғаларға арналған шығармаларды жеке тұлғаларға арнап топтастырып, сабаққа пайдалануға әбден бо-
лады. 
Қазіргі таңда көркем әдебиетті ықыласпен оқитын оқушылар аз, бірақ сіз өзіңіз оқыған әдебиеттен 
үзінділерді оқып қана қоймай, көркем және оқу фильмдерін көрсеткен оң болар еді.
2.  әлбетте  әдіс  шеберлігі.  педагог  ғалым  г.я.лернер  «Қазіргі  жаңа  әдіс-тәсілдер  бұрынғы  әдіс-
тәсілдердің    балалары»  деп  орынды  айтқан.  жаңарған  білім  беру  жүйесінде  мұғалім  оқушыға  дайын 
білімді, беріп қана қоймай сол берген білімді өмірде қолдана алатындай дәрежеге жету талабын қойып 
отыр.
3. ілгері
  
уақыттан бері мұғалімнің әдіс шеберлігін жетілдіруден және бір көзі – бұл білім жетілдіру 
курстарынан  өту,  пәндес  мұғалімдерден,  әдіскерлерден  дәріс  алу,  әлемдік  және  отандық    жаңашыл 
мұғалімдердің  іс-тәжірибесін  зерттеп,  оқып-үйрену  болып  табылады.  бұл  ретте  АҚштың  нью-Йорк
  
қаласында Демократиялық білім беру орталығының халықаралық «сорос - Қазақстан» қоры ұйымдастырған 
«ойлау мен жазуды сын тұрғысынан дамыту» технологияларын үйрететін семинарларына қатысу біздің 
жұмысымызға 100% өзгеріс әкелді. сто бағдарламасы мен өткізілген сабақтарда мұғалімге жоспар жаса-
уда шығармашылық қабілет керек. жоспар – шығармашылықпен жасалатын  сабақтың жобасы, кейде ол 

510
511
сабақ процесі барысында өзгеріп кетіп жатады. жақсы мәтіндер, ситуация тудыратын сұрақтар қою, ойна-
ту, ойланту, жұптастыру, топтастыру, өзің де топ ортасында немесе бейтарап болу, жағдайға байланысты 
өзгеріп отыратын әрекет – міне, бұл осы жобаның жүргізушілеріне  тән әрекет. 
тарихты бүгінгі заманның талабына сай оқытудағы басты талап – дүниежүзілік дамудағы адамзаттың 
орны,  ол  жасаған  әлемдік  құндылықтарды  бағалайтын,  жан-жақты  жетілген,  өз  тарихының  өткенінен 
сабақ алатын, қоғамның даму үрдісіне өзінше баға бере алатын, белсенді, ұлтжанды патриот азаматты 
қалыптастыру. сабақ түрі жаңа заман талаптарына сай өзгеріп, жаңарып   отырса болашақ ұрпаққа әсері 
мен ықпалы ерекше болады. 
     хvііі ғасырда өмір сүрген ағылшын философы ф.бэкон «білім - күш» деген, ал қазірде бұл сөз 
өзінің маңызын жоғалтпаған. білім – қазына, білім – бизнес, білім – кен, білім – бақыт, білім – байлық, 
білім – денсаулық, білім - өмір деп айтсақ та артық емесе. сол білімнің негізі қаланатын мектеп.
мұғалім мамандығының ерекшелігі көп, солардың бірі – оның тұлғалық  қасиетінде. Өйткені мұғалім 
жұмысында оқыту, үйрету, білім беру бәрінің негізінде арқау болып тұрар нәрсе – мемлекет мүддесіне сай 
азамат өсіру мен жеке тұлға қалыптастыру тұр.
жаңа технологияларды пайдалану біздің оқыту үрдісіне өзгерістер әкелді. Қазірде оқыту технологиясы 
деп аталатын оқыту бағдарламасы есебінде жүрген «сын тұрғысынан ойлау мен жазуды дамыту» страте-
гиясын қолдануда оң нәтижелерге қол жеткіздік. Өзіміз де, оқушыларға көзқарасымызда өзгерді. біздің 
мектепті 90-жылдардың соңына дейінгі түлектері қатал, өз көзқарасын күшпен таңатын мұғалім ретінде 
бағалайтын.  Ал,  қазір  бізді  шәкірттеріміз  өздерімен  пікірлесетін.  тіпті  сырлас  досындай  қабылдайтын 
дәрежеге келді. 
і. оқыту үрдісінде біздің алдымызда тұрған өзекті мәселе:
- оқыту мақсатының өзгеруі;
- оқыту мазмұнындағы өзгерістер;
- оқулықтың құрылымының өзгеруі;
- оқытудың дидактикалық принциптерінің өзгеруі;
- сабақ құрылымы мен формаларының өзгеруі.
іі. оқушы – басты дамушы тұлға
-
оқытуды оқушының дамуына бағыттай ұйымдастырамыз;
        -   оқыту мазмұнына байланысты мақсат пен міндеті дұрыс қоямыз, нәтижеге жетеміз;
-
мұғалім мен оқушы арасындағы тең құқылы қарым – қатынасты қолдаймыз;
-
жеке тұлғаның танымдық әрекет иесі болуы оның позициясын өзгертті;
-
оқушының позициясының өзгеруі менің кәсіби шеберлігімізге тікелей сыр етті;
-
кәсіби деңгейіміз дамып, жаңашыл мұғалімнен зерттеуші ұстазға айналдық.
          ііі. оқытудағы өзгерістің нәтижесі:
-
сабақ түбегейлі оқушыға бағытталды;
-
ұжымдық, ынтымақтастық қатынас орнады;
-
бұрынғы білгендеріне білім қосылды;
-
микроклимат өзгерді;
-
оқушылардың жауапкершілігі артты;
-
күтпеген өзгерістер болу үшін стандартты емес тәсілдер қолдандық;
-
біз күтпеген өзгерістер болды;
-
проблемалық ситуациялар туғыздық;
-
оқушылар жоғары деңгейдегі сұрақтар қоя бастады;
-
өзімізде өзгердік, көп оқимыз, балалардан үйренеміз, бірге жауап іздейміз, бірге оқимыз, бірге 
дамимыз.
Қазақ елінің егемендік алып әлем елдірінің назарын өзіне аудара бастағаны әмбеге аян. «Қазақстан-2030» 
стратегиялық жоспарында біздің еліміздің геостратегиялық маңызынан бірде-бір  кем түспейтін оқыған, 
білімді,  көзі  ашық  халқымыздың,  әлеуметтік-экономикалық  потенциалы,  рухының  күштілігін  атап 
көрсеткен. халық арасында зиялы қауым өзінің көшбасшылық, тұлғалық қасиеттерімен даралануы тиіс.
«Зиялы»  деген  ұғымды  м.  шоқай  былай  түсіндірді.  «белгілі  бір  мақсаттың  соңында  жүрген,  өз 
халқының  саяси,  әлеуметтік  және  экономикалық  дамуына  қайтқысыз  қызмет  ете  алатын  адам  ұлт 
зиялысы»деп атай аламыз.[7,100-б]
Демек  зиялы  адам  қоғам  үшін,  оның  саулығы  үшін  білімін,  білігін  сарп  ететін  адам.  хх  ғасырдың 
алғашқы  жылдарында      мұндай  зиялы  қауым  өкілдері,  ұлттық  автономия  үшін,  ғасырдың  ортасында 
диссиденттікке қарсы күресті.
Ал xx ғасырда біздің «күресіміз» - ғылым мен білім үшін болуға тиіс.
индустриялық – инновациялық жобалар көптен жасалуда, ғылым халық иелігі үшін болғанда ғана ол 
өзін-өзі ақтамақ. ғылымның іргетасы мектептен қаланады.
жаңа формация мұғалімі қандай болуы керек?
-теориялық  білімі  мол,әдіс  шеберлігі  жеткілікті,жаңа  инновациялық  технологиялармен 
қаруланған,ақпараттық  техниканы    жетік  меңгерген,рухани  бай,ой-өрісі  кең,ұлтын  сүйетін,толерантты
,коммуникативті азамат болуы керек. балаларға жүрек жылуын  шексіз  сыйлаған, өнер мен әдебиетті 
сыйлайтын,(қажет жерде өнерден құр алақан болмаса) шешен тілді,полиглот жан болғаны жөн. әлемдік 
білім кеңістігіне  ену педагогтан осыны талап етеді
    беталысы  күнде  өзгерген  алмағайып    дүниеде  адамзат  үшін  ешқашан  өзгермеген,  өзгермейтін 
темірқазық бар. ол- білім! ол-еңбек! [4].
конференция жұмысына сәттілік тілей отырып,мына ұсыныстарымызды білдіреміз:
1. жоғары оқу орындарының педагог кадрларды  даярлау  жүйесін қайта құру,мүмкін болса еліміздің 
шығыс,батыс,солтүстік,оңтүстік өңірлерінде тек қана педагогикалық білім беретін оқу орындарын ашу;
2. мұғалімдер мен білім беру ұйымдарының  басшыларын қайта даярлаудан  өткізу,тәуелсіз сарапшы-
лар а рқылы  аттестациялаудан  өткізу жұмыстарын ұйымдастыру. 
3. ғылыми өнер тапқыштық жұмыстарға ерекше мән беріп қаржылық қолдау көрсету;
4. педагог кадрлар даярлауда олардың еңбегіне қатысты шығармашылық сынақтар арқылы қабылдау.
педагогикалық тәжірибеден формальды емес,шынайы түрде өткізілуін қадағалау.
әдебиеттер тізімі
1.білімдегі жаңалықтар №3 (27)-2009.21-23бб.
2.Қ.р. мемлекеттік жалпыға білім беру  стандарты .Астана,2007
3. ж.А.Қараев,ж.у.Қобдикова «педагогикалық жүйені технологиялық тұрғыдан жаңартудың 
  өзекті мәселелері».А,2007ж.оқыту-тәрбиелеу технологиясы 3/2007,11-17бб.
4.н.ә.назарбаев «Қазақстан білім қоғамы жолында», « назарбаев университетінде» оқыған лекциясы 
6.09.2012ж.
5.митина л.м.-учитель как личность и профессионал.м,1994
6. «Қазақстан тарихы»  әдістемелік журнал, №5 (46) 2007ж,15-16 б.б.
7.с.байкенов,л.н.гумилев  атындағы  евразия  университетінің  аспиранты,  «кеңес  дәуірі  және  қазақ 
зиялылары»,«Қазақстан тарихы»  әдістемелік журнал

512
513
Модульдік оҚыту теХнологиясын ПаЙдалана отырыП, біліМ 
алуШылардың таныМдыҚ Қабілетін даМыту
Қалижанова ү. с. - сакенова р. е.
С.Аманжолов атындағы ШҚМУ, Өскемен қ.
 Қазақстан Республикасы
аңдатпа 
бұл мақалада модульдік оқыту туралы қарастырылады. модульдік оқыту-білім мазмұны, білімді иге-
ру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқудың әдістері мен тәсілдері бойынша оқытудың 
дербестігін қамтамасыз етеді. модуль-оқу мазмұны мен технологияны біріктіріп тұрған мақсатты функ-
ционалды байланыстырушы. 
модульдік оқыту технологиясының тиімділігі:
 1) қысқаша сызбалар арқылы білім алушыға жеткізілуі;
 2) оқушылардың әрбір сабақта іс-әрекетін бағалау үшін диалогтық қарым-қатынас негізінде танымдық 
іс-әрекетін ұйымдастыру; 
3) барлық тақырыптар бойынша тест, сынақ жүргізу. 
аннотация
в статье рассмотрена модульная технология, обеспечивающая индивидуализированность в обучении, 
темп освоения образования, возможность самостоятельной работы, методы и способы обучения. модуль - 
функциональное целевое связывающее средство технологии и содержания обучения. 
в чем заключается польза технологии модульного обучения:
1) доведение информации до учащихся в виде блок-схемы;
2) для оценки действия обучающихся на основе диалогового отношения дает возможность организо-
вать познавательную деятельность; 
3) провести тесты и контрольные работы по всем темам. 
Abstract 
in this paper the modular training. modular training provides personal training, educational content, the pace 
of development of education, opportunities for independent work, methods and ways of learning. module-func-
tional binders tselovoe technology and learning content.
What is the use of technology training modules:
1) the delivery of information to students in the form of a flow chart;
2) learning through assessment activities using dialogues;
3) to conduct tests and tests on all topics.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптастасуда. бұл сының процесс 
білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді. білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. 
я.А.каменскийдің, и.гербарттың дәстүрлі объект –субъектілері педагогикасының орнын басқасы басты, 
ол бала оқу қызметінің субъектісі ретінде , өзін өзі өзектілендірудге, өзін танығуға және өзін-өзі жүзеге 
асыруға ұмтылатын жазушы тұлға ретінде бағытталған. мұндай жағдайда педагогикалық процестің ма-
нызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер-оқытушы мен оқушының тұлғалық – бағытталған өзара әрекеті 
болып табылады.
жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, 
білім алу арқылы, дамуын қойып отыр.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшілігі- баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа 
оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
«педагогикалық  технологиялар  –  бұл  білімнің  басымды  мақсаттарымен  біріктірілген  пәндер  мен 
әдістемелердің:  оқу  –тәрбие  процессін  ұйымдастырудың  өзара  ортақ  тұжырымдамамен  байланысқан 
міндеттерінің , мазмұнынң, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері ,мұнда әр позиция 
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды»
бүгінгі таңда п.м.Эрдниевтің дидактикалық бірліктері шоғырландыру технологиясы, Д.б.Эльконин 
мен в.в. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, в.ф.шаталовтың оқу материалдарының белгі және 
сызба  үлгілері  негізінде  қарқында  оқыту  технологиясы,  м.чошановтың  проблемалық  модульді  оқыту 
технологиясы,  п.и.третьяковтың,  к.вазинаның  модульды  оқыту  технологиясы,  в.м.монаховтың, 
в.п.беспальконың және басқа көптеген ғалымдарың технологиялары кеңінен танымал [1, 22-б].
Қазақстанда  ж.А.караевтің,  ә.жүнісбектің  және  т.б.ғалымдардың  оқыту  технологиялары  белсенді 
түрде қолданылуда.
Қазақстан  республикасының  «білім  туралы»  Заныңда  оқыту  формасын,  әдістерін  ,  технологиялар 
таңдауда көп нұсқулық қағидасы бекітілген , бұл білім мекемелерінің мұғалідеріне , педагогтарының өзіне 
оңтайлы нұсқаны қолдануға , педагогикалық процесті кез-келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға 
мүмкіндік береді.
білім  беру  жүйесі  -  әр  елдің  даму  болашағын  айқындайтын,  әлемдік  өркениетке  жетудің  негізгі 
бағыттарын көрсететін біртұтас құрылым [8].
Қазіргі  таңдағы  егеменді  еліміздің  болашағы  дарынды,  білімді,  ізденімпаз  жастарға  байланысты. 
осыған орай бүгінгі күн білім ордасы алдында тұрған басты міндет - өзіндік айтар ой-пікірі бар, жоғары 
сапалы, белсенді азамат тәрбиелеп шығару. Қоғамдағы түбегейлі өзгерістер білім беру жүйесінің алдына 
жаңа адамды қалыптастыру, дамыту мақсаттарын қойып отыр. оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, 
ой-пікірінің дербестігі мен еркіндігін кеңейту, олардың өз бетімен білім алуға деген ынтасын арттыру, оны 
өз тәжірибелерінде жаңа жағдайларға байланысты қолдана алу, яғни біліктіліктерін қалыптастыру және 
дамыту болып табылады. педагогикалық үрдістің тиімділігінің артуына мүмкіндік беретін білім беру мен 
тәрбие бірлігін сақтай отырып, оқушыға берілетін білімнің үйлесімділігімен қатар, әрбір жеке тұлғаның 
ерекшелігін  ескере  отырып,  білімділігіне  сәйкес  бағдар  беру,  танымдық  ізденімпаздығын  дамытудағы 
оқытудың прогрессивтік қадамының бірі – модульдік оқыту [4, 90-б].
иновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, ол мынадай бірқатар себептерге байла-
нысты: адамдардың  мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі, мектеп оқушыларының білімге, дағдыға, 
шеберлікке деген ұмтылысы,  жоғары сапалы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы.Демек, жаңалықтың 
ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның ( бір нәрсеге әсерін тигізетін жағдайлардың кездесуі) 
мұқтаждығынан пайда болады.
ол сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен, жалпы білім беруге дайындық деңгейімен, педагоги-
ка қызметкерлерінің кадрлық әлеуетімен және басқа да  факторлармен анықталады.
оқытудың жаңа технологиялары мұғалімнің алдына төмендегідей міндеттерді қояды:
- педагогикалық қызметтің өзекті мәселесін білу;
- оқу бағдарламасының түрлендірген нұсқауларын кұрастыру; 
- оқу модулін құрастыру;
- оқу жобаларының мазмұнын анықтау, әр оқушыға арналған тапсырмалар құрастыру;
- оқушылардың жаңа материаларды меңгеруі бойынша деңгейленген жаттығулар жүйесін жасау;
- оқу-әрекеттерінің материалдарьн іріктеп ала білу. 
Өзіміз қызмет жасап жүрген с.Аманжолов атындағы шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінде 
модульдік  оқыту  технологиясы  қолданылады.  бұл  оқыту  технологиясының  ерекшелігі  тұлғаның 
танымдық  қабілеттерін  және  танымдық  үдерісті  дамытуға,  сондай-ақ  тұлғаның  қауіпсіздігін,  өзін-өзі 
өзектілендіру, өзін – өзі бекіту, қарым – қатынас, ойын, танымдық және шығармашылық қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға, белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталуы.
модульдік оқыту – білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, 
оқудың әдістері мен тәсілдері бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді. Ал «модуль» дегеніміз 

514
515
–  іс-әрекеттің  мақсатты  бағдарламасы  белгілеген  деңгейіне  (жоспарланған  алдағы  нәтиже)  жету  үшін 
сұрыпталған,  дидактикалық  өңделген  білім,  білік,  дағдының  белгілі  мазмұнының  бірлігі  және  оның 
әдістемелік нұсқауы немесе аяқталған оқу ақпараты болып табылатын модульдік бағдарламаның негізгі 
құралы.  басқаша  айтқанда,  адамның  өзіндік  дамуының  шамасы.  жалпы  «модуль»  сөзі  «оқытудың 
мазмұны мен технологиясын» білдіреді. «модуль мазмұны» өзіндік мағына беретін оқу материалының 
көлемі ретінде ұсынылады [3, 5-б].
модуль – оқу мазмұны мен технологияны біріктіріп тұрған мақсатты функционалды байланыстыру-
шы. модульдік оқытуды таңдап алып, сабақта қолданудың себебі-оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуге 
үйрету. сабақ барысында әлсіздерге көмектесіп, күштілерді мадақтап, әр оқушымен жеке байланыс жасап 
отыру тиімді. оқушылардың біліміндегі олқылықтары анықталып, қайта оқуына, қосымша материалды 
тауып оқуға нұсқау беріледі. баланың өзіне деген сенімін туғызып және ізденімпаздығын арттырады. 
модульдік оқытудың құрылымы
педагогикалық технология негізінде оқу циклін қайта жаңғырту идеясы алынған.
оның мазмұнына:
1. оқытудың жалпы мақсатын қою;
2. жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
3. балалардың білім деңгейін алдын ала бағалау:
4. оқу әрекетінің жиынтығы;
5. нәтижені бағалау:
осының арқасынды оқу процессі «модульдік» сипат алып, құрылымы ортақ, бірақ мазмұны әр түрлі 
жеке блокттардан жасалады. Қайта жаңғыртатын оқу циклі ретінде оқумодулі үш құрылымдық бөлімнен 
тұрады: кіріспеден, сөйлесу бөлімінен және қорытынды:
кіріспе бөлім(модульге, тақырыпқа енгізу)
сөйлесу бөлімі(оқушылардың танымдық қызметін өзара сөйлесу негізінде ұйымдастыру)
Қорытынды бөлім(бақылау)
оқу модулін құрудың тағы бір ерекшілігі- тәрбиешінің даярлық жүйесі. тәрбиеші бір оқу модуліне 
бөлінетін сағат санын анықтап алғаннан соң, оның мақсатын, мазмұның және нәтижелерін, сондай-ақ осы 
модуль сабақтарын ұйымдастырудың формасын ойластырып, оқу модулін құрайды.
бұл технология
- баланың тұлғасының танымдық қабілеттерін дамытуға:
- танымдық поцестерін дамытуға
- жағымды қызығушылық қалыптастыруға;
- белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға:
-тұлғаны қиындықтарға даяр болу және білу, қарым-қатынас, ойын, танымдық, қауіпсіздік,сыйласу,  ш
ығармашылық, өзін-өзі өзектілендіру, өзін-өзі бекіту қажеттіліктерін қанағаттандыруа ықпал етеді.
кіріспе бөлімінде биоақпараттық технологияның «снежинка» - әдісі бойынша өткіздім оның негізгі 
ерекшелігі.
сұхбат  бөлімінің  2-ші  сабағында  педагогика  ғылымдарының  докторы,  профессор  ж.А.  Қараевтің 
деңгейлеп  саралап  оқыту  технологиясын  пайдаландым.  ол  оқушылардың  оқу  материалын  меңгеру 
деңгейін 4 түрге бөледі.
1. репродуктивтік деңгей. жалпыға бірдей стандартты білім негізіндегі тапсырмалар беріледі. мұнда 
тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне және оқулықта бар мәселелерге байла-
нысты құрылады.
2. Алгормитмдік деңгей. мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен
қабылдаған жаңа ақпаратты пайдалана отырып, тапсырманы орындайды.
3. Эвристикалық деңгей. оқушы өзі ізденіп, қосымша әдеибеттерді пайдалана отырып, жауап береді. 
бұл тапсырмаларды орындауда оқушының ой белсенділігі негізгі қызмет атқарады.
4. шығармашылық деңгей. оқушы таза өзіндік дағдысын, білімсапасының дамуын қамтамасыз етеді 
[2, 12-б].
 
модульдік технология мұғалімнің алдында тұрған көптеген мәселелерді шешуге көмектеседі:
-
жалпы білім сапасын жоғарылату;
-
сабақтың тиімділігін жоғарылату;
-
дарынды оқушылармен жұмыс жүйесін жасау;
-
оқушылардың мақсаттарына жету жолындағы жетістіктерін есепке алу жүйесін жасау;
-
жеке тұлғаның өзін-өзі реттеу, өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі дамыту.
технологиялық картаның негізгі ерекшелігі:
биоақпараттық технологиялық процесс үшін пәндердің логикалық және құрылымдылық тиімділігін 
анықтауда технологиялық картаның маңызы зор. бұл орайда, сынып оқушылары үш-үштікке бөлініп оты-
рады. әр үштік өз дәрежесіне қарай қызмет атқарады.
«рухтандырушы” – ол есеп шығару кезінде басты идеяларды айтушы.
«практик” – есептің берілуі мен шығару жолдарын бақылайды.
«сыншы” – шығарылған есептің қате, дұрыстығын қадағалайды.
сөз соңында бүгінгі күн талабына сай нақты, терең білім беруде жаңа технологиялар бірден-бір ұстаз 
сүйенер тұтқа дегім келеді.
модульдік оқыту технологиясы – баланың белсенді оқу қызметін ұйымдастырады, бала өз әрекетін 
жоспарлай, талдай, өз бақылай білуге үйренеді.
кіріспе  бөлімінде  мұғалім  оқушыларды  оқу  модулінің  жалпы  құрылымымен,  оның  мақсат-
міндеттерімен таныстырады. содан соң мұғалім осы оқу модулінің барлық уақытына есептелген оқу мате-
риалын қысқаша (10-20 минут ішінде) сызба, кесте және т.б. белгілік үлгілерге сүйене отырып түсіндіреді.
оқушылардың  оқу  материалын  қайта  жаңғырту  деңгейін,  қарапайым  білік  пен  дағдыларды  және 
білімін іс жүзінде бірнеше рет қайта қолдануы сөйлесу бөлімі сабақтарында жүзеге асырылады.
сөйлесу бөлімінде танымдық процесс сыныпты 2-6 адамнан шағын топтарға бөлу арқылы, негізінен, 
оқушылардың өзара әрекет етуіне құрылған. оқушылар қандай да бір деңгейдегі тапсырмаларды өздері 
таңдайды. тапсырмаларды қарапайымнан кұрделіге қарай кезең-кезеңімен орындау міндетті емес. оқушы 
тапсырманы өзінің орындау мүмкіндігіне қарай таңдауға ерікті.
оқу модулінің сөйлесу бөлімінің тағы бір ерекшелігі бар. Зерттеу көрсеткеніндей, оқытудың белсенді 
және ойын формаларын кеңінен қолдану оқушылардың оқу материалына бірнеше мәрте 13-тен 24 ретке 
дейін қайта оралып, жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
оқу  бөлімінің  қорытынды  бөлімі  –  бақылау.  егер  сөйлесу  бөлімінің  барлық  сабақтарында 
оқушылардың бір-біріне көмегі, бірін-бірі оқытуы, түрлі ғылыми көздерді пайдалануы құпталынып келсе, 
енді қорытынды бөлімде оқушы өзінің сөйлесу бөлімінде алған білімін, білгі мен дағдыларын ешкімнің 
көмегінсіз көрсетуі тиіс.
оқушы  білімін  бақылаудың  формалары  ретінде  тестілік  тапсырмалар,  бақылау  жұмыстары,  сынақ, 
зертханалық  жұмыстар  немесе  эксперименттік  есептер  оқу  пәнінің  ерекшелігіне  орай,  оқу  модулінің 
қорытынды бөлімінде беріледі.
модульдік  оқыту  технологиясының  жеке  тұлғаның  өз-өзін  дамытуға,  шығармашылық  қабілеттерін 
арттыруға қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыратын бірден-бір технология.
модульдік оқыту технологиясының тиімділігі: 
1) қысқаша сызбалар арқылы түсіндірілуі; 
2) оқушылардың әрбір сабақта іс-әрекетін бағалау үшін диалогтық қарым-қатынас негізінде танымдық 
іс-әрекетін ұйымдастыру, 
3) барлық тақырыптар бойынша тест, сынақ жүргізу [3, 4-б.].
әдебиеттер тізімі
1. макаев к.Д. модульдік оқыту әдісі //әдіскер мұғалім-учитель методист. 2010. №2. 22-24-б.
2. балапанов ж. Қашықтықтан оқытуды жүзеге асыру жолдары /оқытуда мультимедианы пайдалану. 
№ 6. 2010., 12-15-б.

516
517
3.  жанпейісова  м.м.  модульдік  оқыту  технологиясы  оқушыны  дамыту  құралы  ретінде  //Алматы, 
2006., 4-5–б.
4. сарбасова т.с., бейсенбаев ж.т. білім беру модернизациясының әлемдік тәжірибесі және оқытудың 
интерактивті әдістері. оқу құралы. Алматы.: 2005., 90-б.
5.  туенбаева  Қ.т.  білім  беру  порталы  жағдайында  мұғалімдердің  қашықтықтан  өзара  әрекеттестік 
әдістемесі. Алматы.: 2010.
6. оқасов с. Қоғамдық пәндері оқытуда жаңа технолгия үрдісін пайдалану: Қазақстан тарихы. №1. 
2011., 30-40-б.
7. Қазақстан республикасы «білім туралы» Заңы
8. «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасы
9. м.валиева. жаңа педагогикалық технологиялар. әдістемелік нұсқау. 2002.
МұғаліМ  ҚызМетіндегі  ШығарМаШылыҚ   Жеке- даралыҚ  Пен  
ПедагогикалыҚ Шеберлігінің МүМкіндіктері  
Қоңырбаева с. - бейсембаева к.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Қазақстан Республикасы
аңдатпа
 
мақалада мұғалімнің педагогикалық қызметіндегі шығармашылық жеке-даралық ерекшеліктерінің 
көрініс  табар  аясы  мен  педагогикалық  шеберлікті  меңгерудегі  қабілеттілік  пен  кәсіби  қалыптасудағы 
ізденіс жолдары қарастырылған.
аннотация
в статье рассматривается професиональное развитие и формирование педагогического мастерства и 
личной творческой деятельности
Abstract
this article focuses on the development and formation of professional teaching skills and personal creative 
activity.
Қазіргі  педагогикалық  заманауи  технологиялар  дамыған  кезеңде  білім  беру  қызметі  субъектінің 
ағартушылық әдісінен, шығармашыл тұлғаның даму механизміне, қабілеті мен дарыны арқылы шеберлік 
деңгейіндегі  даралық  үлгісіне  айналуы  қажет.  Өзін-өзі  жасай  білетін  қабілеті бар  тұлға,  өзінің  өмірлік 
ұстанымдарын айқындап, өзгере алады. бұл мақсатты жеке шығармашылығы жоқ педагогпен жүзеге асыру 
қиын. осы деңгейден көрінуге деген әрекеті нәтиже беруі үшін оның эрудициясы, әдістемелік біліктілігі, 
білім  беру  технологиясын  сәтті  таңдауы  жеткіліксіз.  ең  бастысы,  оқушының  педагогті  қайталанбас 
жарқын бейне деп қабылдауы. бұл үшін мұғалім ерекше жан ретінде танылуы тиіс.
педагогика  өнер  ретінде  қалыптасып,  ғылым  ретінде  дамығанын  білгендігімізбен,  мұғалімдік 
мамандыққа  өнер  иесіне  тән  қабілет  пен  жеке-даралық  қажеттілігіне  мән  бере  бермейміз.  мұғалімнің 
бойындағы  жеке-дара  қасиеттер  мен  қабілет  шығармашылық  арқылы  шыңдалып,  шеберлік  деңгейінде 
мойындалуы үшін педагогикалық қызметте үздіксіз ізденісте болуы шарт. 
педагогикалық процестегі мұғалімнің негізгі қызметіне: мақсаттылық, зерттеушілік, құрастырушылық, 
танымдық, қарым-қатынастық, реттеу, ұйымдастыру, бақылау-бағалау, болжау, т.б. іскерліктер мен кәсіби 
дағдылар кіреді. осындай кең арналы қызметте білім мен білік арқылы ғана нәтижеге жету аздық етеді.
сократ мұғалімдерді – «ой тудырушылар» (акушеры мысли), ал «педагогикалық шеберлік» түсінігін 
«ойдың кіндігін кесу өнері» деп атаған. осындай өнер болып танылған педагогикалық шеберлік осы заманғы 
педагогтердің пайымдауынша төмендегіше сипаттарымен ерекше. педагог шеберлігінің компоненттері:
• педагогикалық, психологиялық, әдістемелік білімділігі;
• өз пәнін еркін де терең игеруі;
• мұғалім мамандығына бейімділігі мен қабілеттілігі (өзіне сенімділігі, шебер сөйлеуі, әділ бағалауы, 
т.б.;
• кәсіби көрегендігі;
• балаларға деген мейірімі мен сенімі;
• ұйымдастырушылық әлеуеті;
• ахуалды сезінуі, сезімталдығы;
• толеранттылығы (өзгемен серіктес рухта болуы, өзгемен санаса,төзімділік таныта білуі);
• альтруизмі (басқаның бағыт-бағдарына шын көңілімен кірісуі);
• оқу-тәрбие үдерісіндегі кездесетін қиындықтарды жеңе білуі;
• шешімді уақтылы және дұрыс қабылдай алуы 1,5-б.]бұрыннан белгілі жағдайды жетілдіріп, қайтадан 
жасау; 
• с-әрекет өнімінің қайталанбас нәтижелі ерекшелігі; 
• өзінің жеке ізденімпаздығы мен педагогикалық шығармашылықтың байланыстылығы, яғни, үнемі 
шығармашылықта жүретін адам өзі де жан-жақты дами береді.
Демек,  шығармашылық  іс-әрекет  жаңа  ақпарат  пен  өнім  арқылы  аз  күшпен  уақыт  жұмсап  жоғары 
нәтижеге қол жеткізетін көрсеткіш. шығармашыл мұғалім дегеніміз, ғалымдардың пікірінше: зерттеуші, 
ғылыми, психологиялық-педагогикалық ойлау жүйесі қалыптасқан, авторлық бағдарламаларды жасаушы, 
баламалы технологияларды пайдалана білуші 
[
1,5-б.].
педагогикалық қызметте нәтижелі еңбекке жетудің басты факторы – педагогикалық шығармашылық. 
Қазіргі  мұғалімді  шығармашылық  жұмыссыз  елестету  мүмкін  емес.  шығармашылық,  бұл  қарапайым 
сөзбен айтқанда: айнала қоршаған орта, қайнаған тіршілік, талмай ізденіс, толассыз әрекет, адам бойындағы 
күш-қайрат пен эмоция, мінез-құлық пен мәдениет.
- 
философиялық тұрғыдан алып қарағанда шығармашылық – шаттандыратын объективті заңдылық 
пен  шынайы  іс-әрекетке  негізделген  адам  қажеті  мен  мақсатына  байланысты  қайтадан  құрып,  жасай-
тын адамдардың іс-әрекеті. теоретик-ғалымдар мен тәжірибеге тікелей қатысты мұғалімдердің еңбегін 
де  педагогикалық  шығармашыл  ұстаз  іс-әрекетінің  нәтижесі  есебінде  қарастырады  [бұрыннан  белгілі 
жағдайды жетілдіріп, қайтадан жасау; 
- 
іс-әрекет өнімінің қайталанбас нәтижелі ерекшелігі; 
- 
өзінің жеке ізденімпаздығы мен педагогикалық шығармашылықтың байланыстылығы, яғни, үнемі 
шығармашылықта жүретін адам өзі де жан-жақты дами береді.
Демек, шығармашылық іс-әрекет жаңа ақпарат пен өнім арқылы аз күшпен уақыт жұмсап жоғары 
нәтижеге қол жеткізетін көрсеткіш. шығармашыл мұғалім дегеніміз, ғалымдардың пікірінше: зерттеуші, 
ғылыми, психологиялық-педагогикалық ойлау жүйесі қалыптасқан, авторлық бағдарламаларды жасау-
шы, баламалы технологияларды пайдалана білуші [
3,18-б.]
педагогикалық  басылымдарда  «педагогтің  жеке  шығармашылығы»  деген  терминдер  жиі  кездесіп, 
бұрынғы кең тараған «шығармашыл жеке тұлға» деген сөз тіркесін ығыстыруда. мүмкін, бұл мектепті 
жаңғыртудың  негізгі  факторы  тек  мұғалім  тұлғасы  ғана  емес,  оның    шығармашылық  әрекетке 
дайындығы, өзіндік тұлғаның ерекшелігі мен қайталанбас даралығы. педагогикалық шығармашылық 
тұлғаның жеке-даралық сипатынсыз  тіршілік ете алмайды. «жеке-даралық» ұғымын түрлі көзқарастар 
арқылы шығармашылық терминімен тең түсіндіруіне сай келеді. 
шығармашылық  әрекет  жаңаның  жасалуына  бағытталған  шындықты  түсіну  формасы  ретінде 
қабылданады. педагогикалық кәсіпті де шығармашылық қатарына  жатқызуға болар еді, себебі, білім 
беру саласындағы таптаурындықты терістейтін түрлі әрекеттер, проблемаға сай білім беру мен тәрбиелеу, 
мұғалім  мамандығының  әлеуметтік  рөлінің  төмен  бола  тұра  талаптардың  жоғарылығы,  кейде  шек-
тен тыс қағазбастылық, кейде қағаздан көрініс таба бермейтін ұйымдастыру жұмыстары, мемлекеттік 
стандарт  пен  оқу  бағдарламаларында  қарастырылмаған  түйткілді  мәселелерді  шешу,  мектептен  тыс 

518
519
қоғамдық жұмыстарды игертуге мәжбүрлік, т.б. мәселелердің бәрі мұғалімнің импровизаторлығы мен 
шығармашылығық қабілетінің іске қосылуына ұдайы түрткі болады. 
соңғы жылдары, жаңашыл-мұғалімдер өздерін көрсете бастағанда, көп мөлшердегі инновациялық 
мектептер мен тәжірибе алаңдары пайда болды, оқытушылардың  авторлық бағдарлама мен  кітаптар  
жазуға құзыреттілігі артты, үздіксіз білім беру мәселелері белсенді түрде қолданылды, педагогикалық 
әрекеттерді бағалаудағы таптаурындарды ығыстыру үрдістері пайда болды. 
Десек те  педагогикалық еңбек шығармашылық па әлде олай емес пе деген сұрақты аяғына дейін 
шешілген мәселе деп кесіп айтуға болмас. педагогикалық практикада ғылым мен өнердің бірегейлігі 
к.Д  ушинскийдің  уақытынан,  бүгінгі  күнге  дейін  созылуда.  педагогиканың  мәнін  түсінудің    қазіргі 
замандағы сипаты екі арнаның тоғысы (ғылым және өнер) ретінде қарастырып, бірақ үштік қосынды 
ретінде (ғылым, өнер және технология) дамытуды ұсынады. 
в.и. Загвязинский  бұл туралы былай деп жазады: «мұғалім педагогикалық шығармашылықпен ай-
налысады (дегенмен оның педагогикалық идеялары мен пайымдаулары әрекет етудің басқа аумағында 
жүзеге  асады  -  әдебиеттік,  техникалық,  ғылыми),  оқушы  –  пәндік  (сурет,  әдеби-көркем,  техникалық 
ж.т.б.). маңыздылығы, әрекет сипатының сәйкестігі (заттардың толық сәйкес келмегендігінде) бірлескен 
шығармашылық,  рухани  жақындық,    жалпы  іске  қатысы  барлық,  мұғалім  мен  оқушы  арасындағы 
тәжірибе алмасудың қажеттілігі мен мүмкіндігі сияқты бірлесіп жұмыс істеуді тудырады» [
4, 66-б.].
шығармашыл адам өз шығармасының құндылығын өзі анықтайды, ол мақтауды және
 
басқаның сынын да қажет етпейді. педагогтің шығармашылық жеке-даралығы – бұл ерекше қасиет,  жал-
пы тұлғаның дамуының жоғары деңгейі, сондықтанда оған бір жақты анықтама беру мүмкін емес: оның 
мәні тұлғаның барлық  өзіне тән ерекшелігі (ішкі жағы), ешнәрсеге ұқсамайтындығы, тұлғаның барлық 
көріністерінің барлық ауқымдылығы мен ерекшелігі және мұғалім әрекеті (сыртқы жағы), өмірлік және 
педагогикалық мақсат пен мәселенің жеке қойылуымен анықталады, әрекеттің өзбетіншелігі,  таусыл-
майтын өмірдің мәнін іздеу және  өмірліке құндылық пен табылған идеалдардың бастан өткізіп аяғына 
дейін дайындық әрекеті болып табылады. педагогтың шығармашылық жеке даралығы  оның тұлғасының 
мынадай мазмұнында көрсетілгендей, бағыттылығы (құндылықтвр, мотивация, ұстанымдар),  тұлғалық 
қасиеттер (психикалық қасиеттер мен процесстердің жеке көріністері), когнитивтік ауқымдар (мазмұны, 
ойламның деңгейі мен орындалуы).
мұғалімнің бағыттылығы - шығармашылық жеке-даралықтың айқын көрінісі – құндылықтырдың, 
сенімдер  мен  идеялардың  барлығын  сипаттайтын  тұлғаның  ішкі  ұстанымы  мен  педагог  әрекеті; 
гуманистік тұлғалық мақсат басымдылығы; адам дамуының жоғары миссиясы өз әрекетінің мақсаты 
іспеттес;  ерекше  жанның  көңіл-күйі;  барлығының,  кәсіби  әрекеттің  ауқымындағы    терең  тұлғалық 
мәнімен  толықтырылуы;  зор  мағыналы  дәрежеде  өзін  кәсіппен  бірдей  қою,  оптимистік,  өзіндік 
өзектілікке тырысу;  шығармашылық мотивацияның жоғары деңгейі мен, қызығушылық ауқымы.
шығармашылық жеке-даралықты сипаттайтын тұлғалық қасиеттерге жағдаят барысын  эмоционал-
ды сезіне білу, ойлаған нәтижеге жетуде өз идеясын жүзеге асыру, педагогикалық қабілеттің барлығы, 
әртістік  қабілет,  экспрессивті  қабілеттер,  сүйкімділік,  эмпатия,  ерік  және  мақсаттылық,  ашықтық, 
шынайылық..  мұғалім  психикасының  когнитивтік  ауқымы  болып  табылатын  мәнді  факторлар: 
мұғалімнің жеке-даралық шығармашылығының маңызды жағы – қандай да бір қабылданған мәселенің 
дәлелдеу сипатын  анықтайтын оның интеллектуалды ерекшеліктері болып табылады. шығармашылық 
шешімдердің  сипатының  маңыздылығы  –  педагогтің  оны  қалай  дәлелдейтіндігінде.  бұл  жерде 
дәлелдеудің екі түрін айтуда: логикалық (немесе аналитикалық) және  интуитивті-образды. Қандай да 
бір әрекеттің табыстылығы, оның нәтижесі, субъектінің жеке әрекет стилінің  қаншалықты толыққанды 
қалыптасуында, немесе адам тұлғасының жоғары жүйке  әрекет типімен негізделіп, қаншалықты тиімді  
мақсатты түрде адам тұлғасының нақты ерекшеліктері пайдаға асуында болады.
педагогтың  жеке  стиль  әрекеті  деп  мұғалімнің  таңдап  алған  әдістері,  ойламының  түрі,  қарым-
қатынас мәнері, қойылған талап пен мәселелерді  шешу әдістері.
педагог әрекетінің шығармашылық жеке стилі жалпы (педагогикалық бағыттылықты, педагогикалық 
қабілетті,  психолого-педагогикалық  заңдылықтарды  пайдалану  біліктіліктері,  психологиялық 
мейірімділік, байқампаздылық, педагогикалық такт; осылайша арнайы, көп жағдайда қайталанбайтын.
әртістік қабілет - бұл жаңа жасампаздықтың ерекше эмоционалды бейнелі тілі; педагог пен оқушының 
біріккен  стилінің  біте  қайнасуы,  басқамен  түсіністік  пен  диалог,    жанды  сезім,  білім  мен  тәрбиенің 
әрекеттік тұрғыдағы көрінісін суырыпсалмалықпен жеткізу, шығармашылық нәтиже. әртістік қабілет 
- бұл тек сыртқы факторлар емес (қимылдар, ым-ишара, дауыс ырғағы), дегенмен оларда сабақ ахуалын 
жасаудағы мәні зор.  әртістік қабілет -  бұл жаңа жағдайларға  тез ауыса алу қабілеті, жаңа образда  
болу, идеялармен өмір сүре білу, сабақ үстінде оқушыларға бере алатындай, шынайы өмір сүре білу. 
бұл  -  тұлғалық  сипаттың  көрінісі,  мәселені  шешу  мен  қойылым  жолының  образдылығы,  қиял  ойы-
ны, мәнерлілік, шабыттылық, ішкі еркіндікті сезіну. педагог типінің жеке-даралығы жүйке жүйесінің 
ерекшелігіне, темпераментке, оның әрекетінің логикалық және интуитивтілігіне, қабілеттің қосылған 
сипаты даму дәрежесіне (гностикалық, конструктивті, қолданбалығы ж.т.б.) байланысты; тәрбиеленушіге 
бағытталуы  (центрация),  процесстің  жағдайы  мен  сипаты,  жеке  тұлғалығы,  басқарушының  еңбекті 
бағалауы ж.т.б.);  темперамент пен эмоционалды қозуынан, алдын ала жоспарлау арақатынасы мен тез 
ойдан шығарушылық және де басқа факторларға байланысты болады [
4, 102-б.].
инертті  типтегі  мұғалімдерге  олардың  табиғи  ерекшеліктеріне  тән  қайткен  күнде  ойына  алғанын 
жүзеге асыру, олар үшін үйреншікті таптаурын сабақтарды ұйымдастыру болып келеді, бірақ та мұғалім 
әрекетінің стилі оның табиғи ерекшеліктеріне үнемі байланысты деп айта беру де дұрыс емес. тәжірибелік 
стажы мен көп жылғы еңбек өтілі бар мұғалімдер  өздерінің таланттарының  көрінісін бақылап реттей 
алады. 
педагогикалық  әрекеттің  практикасында  келесі  қарама-қайшылықтар  туындаған  болатын:    бір 
жағынан, мұғалім қызметі қоғамның тапсырысы, ол өзінің талабын  айтады, ол өз алдына ұстанымдар 
бағытына  қарай  өседі,  мұғалім  әрекетін  «нормаға  сай»    жасау,  мұғалімдердің  бір  қалыптылығы  мен 
шаблонға лайықтығы болып табылады. екінші жағынан,  қазіргі қоғамдық ой-сана жас мұғалімдерді 
педагогикалық  қызметте  жеке  қолтаңбасын  қалыптастыруға  міндеттеп  отыр.  педагогикалық 
шығармашылықтың жалпылама қажеттілігі қойылған мәселенің «күрлелілігімен және  көптүрлілігімен  
негізделеді.   
мұғалімнің  жеке-даралығы  қалыптасуының  бастапқы  кезеңі  өзін-өзі  тәрбиелеу, 
педагогті өзінің ерекшелігі мен мәнділігін қоштау, олардың гуманистік ұстанымдарды қабылдауы (ең 
алдымен  өзін және өзгені қабылдауы), қиялдың дамуы,  шығармашылыққа қажеттілік пен қабілеттілік. 
бұл  әдеттегі  әрекеттің  қалыптасқан  таптаурындарын  жеңуге  көмектеседі,  танымның  еркіндігін 
қалыптастырады. Өз өмірінің белсенді субъектісі болудың түпкілікті қажеттілігі жасалады: өзін жасам-
паз деп сезіну, басқаларға ұқсамау, тәрбиеленушілер мен білім алушылар үшін мәнді болу. осылайша,  
мұғалімнің шығармашылығының жеке-даралығы туындайды, олардың балалармен рухани-эмоционал-
ды қарым-қатынасының мазмұндылығы дамиды. 
практик-мұғалімнің  мақсаты  өзінің  шығармашылық  жеке-даралығын  анықтап,  сезінуге  тырысуы, 
өз тұлғасының қайталанбас ерекшелігін, өзінің педагогикалық қолтаңбасының артықшылығын түсінуі 
қажет.  Дәл  сол  педагогикалық  жеке-даралық  шығармашылығының  анықтап  және  дамытуы,  үлгіге 
ұқсамайтындығы,  педагогикалық  әрекет  әдісінің  жеке  ерекшелігі,  нәтижеде  табысқа  жетуі,  мұғалім 
қызметінің тиімділігін қамтамасыз етеді, оқу-тәрбие мәселелерін нәтижелілікпен шешуге мүмкіндік та-
уып және өз еңбегіне қанағаттанады. 
шығармашылық іс-әрекеттің дайын алгоритмін дайындап беру мүмкін емес. көптеген  ғалымдардың 
пікірлері  мен  ұсыныстарын,  модельдерін  қарап,  талдау  арқылы  кез  келген  технологияның  тұтастай 
құрылым екенін байқауға болады.

520
521
Құрылымдық 
бөліктері
ынта-
ықыласы
Қабілеті
технологиясы
рефлекция
ҚыЗмет 
бӨліктері
оқу бағдарламаларын 
өзіндік өңдеуі
жаңаны пайдалана 
білудегі шешімі
жаңаша 
мақсат қою
жаңашыл
 іс-әрекет, 
өңдеу, 
бағалау
тәжірибелік жұмысының 
кезеңдерін жоспарлау
Қиыншылықты 
болжау
пед. іс-
әрекетке 
жаңалық 
енгізу
шарттары
Қарым-
қатынас 
мәдениеті
педагогикалық 
инноватикаға, 
шығармашылыққа 
бейімделе білуі
жаңалықты 
енгізуге 
әдістемелік 
және 
шығармашылық 
дайындығы
педагоги-
калық 
жаңашыл 
ойлауы
шығарма-
шылық 
белсенділігі
Деңгейі
қабілеттілік
өнімділік
өнертапқыштық
1-кесте. мұғалімнің жаңашыл-шығармашылықты іс-әрекетінің құрылымы
мұғалім шығармашылығының қалыптасуын 2 жақты қарастыруға болады
1)
мұғалім шығармашылығын дамытуға қолайлы жағдайлар жасау, қалыптастыру;
2)
өзінің тәжірибесін қалыптастыру арқылы шығармашылыққа жету;
  біріншіден, мұғалім шығармашылығын дамытуды бірнеше бөліктерге бөлуге болады:
I топқа – дәстүрлі әдіс-тәсілдерді қолданатын, өте қиын емес іс-әрекеттері диалектикасында жаңаша 
жасайтын мұғалімдер кіреді (жаппай шығармашылық).
ІІ топқа – қиын оқыту технологияларын құрастыруға, жаңа әдіс-тәсіл құрылымын жасап шығаруға 
бағытталған шығармашыл жандар жиналады.
ІІІ топқа – оқыту технологиясының құрылымын жасап шығарушылар.
мұғалімнің  жоғары  деңгейдегі  шығармашылық  іс-әрекетін  оның  ізденістері  мен  тәжірибесінен 
жинақталған  шығармашылық  зертханасы  арқылы  бағалауға  болады.  шығармашыл  мұғалімнің  жеке-
даралығын  айқындайтын,  өзіндік  қолтаңбасын  көрсететін  шеберлігі  шығармашылық  зертханасында 
қалыптасуы тиіс.
ш
ы
ға
рм
аш
ы
лы
қ ш
еб
ер
-
ха
на
сы
идеялар қоры
әдебиеттер (психология, педагогика, әдістемелік, сөздік, баспа материалдары)
педагогикалық басылымдар жинағы
фильмотека, видеотека, электронды каталог 
мультимедиялық құралдар
плакат, слайд, фотосуреттер
2-кесте. мұғалімнің шығармашылық зертханасының негізгі бөліктері
Қазіргі  тәжірибеде  үздіксіз  білім  беру  жүйесіндегі  педагогикалық  шеберлікті  жетілдіруді  насихат-
тау үшін, түрлі әдіс-тәсілдер мен жұмыс түрлерін өткізіп жүр: ашық сабақтар байқауы, шығармашылық 
есеп,  пікірсайыс,  дөңгелек  үстел,  ғылыми-практикалық  конференция,  бірлестік  мәжілістері,  «үздік  пән 
мұғалімі»,  «жыл  тәрбиешісі»,  «жыл  мұғалімі»,  «жоо  үздік  оқытушысы»,  «жыл  мектебі»,  «Үздік  оқу 
оры» т.с.с. үздік сабақ, үздік тәрбие сағаты, үздік баяндама, жаңа технологиялар байқауы, педагогикалық 
оқулар,  т.с.с. 
шындығында,  педагогикалық  шеберлікке  ие  болатындар:  кәсібилік  сапа  жағынан  білімді,  білікті, 
кәсіби  дағдылары  қалыптасқан,  шығармашылығы  жағынан  сезімтал,  сергек,  ізденістен  жалықпайтын, 
жаңалыққа жаны құмар, адам ретінде ақ жарқын, жаны жайсаң, кемел ойлы, әзілдеу мәдениеті жоғары, 
парасат  иесі.  кез  келген  білім  беру  мекемесі  –  тәлім-тәрбиенің  алтын  ордасы.  осындай  ордаларда 
педагогикалық кәсібін өнер деңгейінде меңгерген шығармашыл педагогтердің оқу бөлемелері жанынан 
шеберханалар жұмыс істеп, педагогикалық шеберлік мектебі кең тарала насихатталуы тиіс.
әдебиеттер тізімі
1. сұлтанова ғ. педагогика: студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру. 
2. поташник, м. м.  педагогическое творчество: проблемы развития и опыт: пособ. для учителя  - 
киев : радянська школа, 1988. 
3. кочетов А.и. культура педагогического исследования. - минск,1996. минск,1996
4.  Загвязинский в.и. педагогическое творчество учителя.- м., 1987.
развитие лидерскиХ сПособностеЙ 
с исПользованиеМ совреМенныХ теХнологиЙ 
 на урокаХ русского языка и литературы
Құлтаева л. М.
Казахская гимназия №8 г. Жезказган
Карагандинской области
Республика Казахстан
аңдатпа
бұл мақалада оқушының көшбасшылық қабілетін дамытудағы жаңа әдіс- тәсілдердің орыс тілі және 
әдебиет сабағында қолданылуы , жүзеге асыру жолдары ұсынылған.
аннотация
в  статье предложены  методы и приемы  развития лидерских способностей учащихся на уроках рус-
ского языка и литературы с использованием новых технологий.  
  
Abstract
in this science article we propose ways and methods to develop students’ abilities as a leader at the lesson of 
russian language and russian literature and to use the new technologies.
новые  образовательные  технологии  сегодня  являются  необходимым  условием  интеллектуального, 
творческого и нравственного развития обучающихся. «развитие» становится ключевым словом педагоги-
ческого процесса, сущностным, глубинным понятием обучения.
современную парадигму образования принято называть социально-личностным, личностно ориенти-
рованным, гуманным образованием. 

522
523
главной целью современного образования является развитие социально значимых качеств учащихся в 
процессе воспитания и обучения: 
• 
развитие интеллектуальных и творческих способностей учащихся, нравственных ценностей с тем, 
чтобы выпускник был способен к самореализации, самостоятельному мышлению, принятию важных для 
себя решений; 
• 
воспитание ответственности учащегося за успех учебной деятельности;
• 
формирование способности к объективной самооценке – рефлексии.
Достижению этих целей способствует построение учебного процесса, ориентированного на личность 
учащегося с учетом его индивидуальных особенностей и способностей. в центре учебного процесса – уче-
ник, его познавательная и творческая деятельность.
      критическое мышление – дисциплинарный подход к осмыслению, оценке, анализу и синтезу 
информации,  полученной  в  результате  наблюдения,  опыта,  размышления  или  рассуждения,  что  может 
в  дальнейшем  послужить  основанием  к  действиям.  критическое  мышление  зачастую  предполагает  го-
товность  к  воображению  или  принятию  во  внимание  альтернативных  решений,  внедрению  новых  или 
модифицированных способов мышления и действий; приверженность к организованным общественным 
действиям и развитию критического мышления у других.
на базовом уровне процесс критического мышления включает:
• сбор релевантной информации;
• оценку и критический анализ доказательств;
• гарантированные выводы и обобщения;
• пересмотр предположений и гипотез на основе значительного опыта.
наряду с более сложными задачами, такими как критическое мышление о преподавании и обучении, 
оно может включать признание неустановленных предположений и ценностей, проблем и обнаружение 
эффективных средств их решения, понимание важности установления приоритетов в решении задач.
    критическое мышление традиционно связывают с более поздними стадиями образования: с обуча-
ющимися старших классов средней школы . однако основы критического мышления могут быть развиты 
и в работе в среднем звене, начиная с очень ранней стадии их обучения, в целях развития необходимых 
навыков. наиболее оптимальный для этого путь – стимулирование детей реагировать на доказательства 
на основе собственного опыта. мы располагаем достаточным количеством примеров об образе жизни в 
различных частях мира и в различные периоды истории, которые можно использовать для мотивирования 
детской любознательности и развития их навыков критического мышления.
критическое мышление включает развитие таких навыков, как приобретение доказательств посред-
ством наблюдения и слушания, с учетом контекста, и применение соответствующих критериев для при-
нятия решений. включенные навыки критического мышления могут быть описаны, как:
• наблюдение;
• анализ;
• вывод;
• интерпретация.
процессы  и  навыки,  используемые  при  изучении,  к  примеру,  русского  языка  и  литературы,  могут 
включать:
• сбор и группировку таких доказательств, как картины, фотографии, запись воспоминаний;
• оценку основных источников и постановку соответствующих вопросов о них;
• сравнение и обсуждение основных источников с ситуативными выводами и временными обобщени-
ями;
• пересмотр предположений и гипотез по мере обогащения опыта.
на более поздней стадии изучения их работы посредством дальнейшего обсуждения с учителями, рас-
смотрения и пересмотра временных заключений, детям может быть оказана помощь в выстраивании по-
нимания их собственных процессов обучения, включая:
• оценку;
• объяснение;
• метапознание. [1, с.165]
      при преподавании русского языка  и литературы  как  основных школьных  дисциплин ,  способству-
ющие  гуманизации, социализации нового поколения, я как учитель непосредственно работаю над визу-
альным и устным источниками , предлагаю детям возможности намеренно практиковать навыки аргумен-
тации  и обучаться менее формальными , более личными способами. бросая вызов традиционному акценту 
на обучение через учебники  стараюсь детей направлять, а не управлять процессами создания знаний и 
исследований,  развивать у учащихся внутреннюю мотивацию к изучению русского языка и литерату-
ры,  планирую уроки таким образом, чтобы они способствовали приобретению навыков самостоятельного 
поиска ответов на поставленные вопросы, умений анализировать факты, обобщать и делать логические 
выводы. самостоятельно найденный ответ создаёт положительные эмоции, устраняет неосознанное со-
противление процессу обучения. Значительно заметно как ученики  учатся эффективнее и их интеллек-
туальные достижения выше, при условии активного их волечения в обсуждения, диалог и аргументацию. 
наблюдения  коммуникативных  процессов  в  классе  показывает,  что  развитие  критического  мышления 
через  диалог  и  определенные  модели  взаимодействия  как  исследовательский  разговор  способствуют 
эффективному развитию уровня мышлениия, интеллектуальному развитию через вовлечение учителей и 
учеников в совместные действия по постижению смысла и знаний. согласно диалогическому обучению 
александера предпологается, что традиционные модели общения в классе , в котором голоса учеников 
едва принимались во внимание. Заметно то, что дети учатся эффективнее при их активном вовлечении в 
обсуждения, диалог и аргументацию. и конечно, необходимо развивать критическое мышление и навыки 
исследования , которые позволят им участвовать качественно в более широких коммуникативных про-
цессах. [2, с.167]
        Александер определил пять типов диалога, исследованных на практике:
• механическое запоминание (заучивание фактов, идей и повседневных действий посредством по-
стоянного повторения);
• декламация (накопление знания и понимания через вопросы, разработанные для тестирования или 
стимулирования воспоминаний того, с чем ранее столкнулись, или предоставления подсказок ученикам 
для обдумывания ответа, исходя из подсказок, данных в вопросе);
• инструкция/изложение (объяснение ученику, что делать, и/или передача информации, и/
или объяснение фактов, принципов или процедур);
• обсуждение (обмен идеями в целях распределения информации и решения проблем);
• диалог (достижение взаимопонимания посредством структурированного, кумулятивного
опроса и обсуждения)
       согласно исследованию мерсера ,беседа является неотъемлемой частью обучения учеников.он 
различает три типа беседы.
одним из средств, способствующих развитию языковой личности, являются дебаты. согласно этому 
на уроке литературы в 11 классе учащиеся разделились на  две команды: утверждающие тему дебатов (на-
пример:   «красивые и гордые , как говорит старуха изергиль, всегда сильные и смелые»;  опровергающие 
ее « «красивые и гордые не могут ( или не всегда могут) быть сильными и смелыми») в этой беседе при 
расхождениях во мнениях каждый ученик приходит к своему мнению, стараются объединить ресурсы, 
атмосфера скорее конкурентная, нежели ориентированная на сотрудничество.
в своих рассказах писатель даёт увлекательное решение проблемы: каким должен быть человек. 
в ходе кумулятивной беседы ученики принимают и соглашаются с тем, что говорят другие,  беседа ис-
пользуется для обмена знаниями, но участники беседы терпимы по отношению к идеям других, идеи по-
вторяются и разрабатываются, но не всегда тщательно оцениваются.
 в рассказе «старуха изергиль», написанном в 1894 году м.горьким  главной темой является 

жүктеу/скачать 4,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: