Іі хАлыҚАрАлыҚ ғылыми-тәжірибелік конференЦиясы ғылыми баяндамалар

48
49
сультирование, участие в интернет олимпиадах, интернет-конференциях, проведение интегрированных 
занятий (специальных дисциплин и информатики), сотрудничество со студентами, разработка методи-
ческой документации с применением икт и др. хотелось бы отметить, что эффективность освоения и 
последующего использования икт определяется, прежде всего, осознанием учителем того факта, что эти 
технологии являются средством развития обучаемых и его собственного профессионального развития. 
при этом важно, что развитие информационной культуры учителей может осуществляться средствами 
современных технологий личностно-ориентированного образования. использование данных технологий 
позволяет учителям, как осваивать современные стратегии и приемы организации работы с образова-
тельной информацией, так и развивать собственную информационную культуру. 
мы согласны с с.м. конюшенко, который отмечает, что информационную культуру педагога необхо-
димо рассматривать как сложное системное образование, интегрирующее знания о человеке и культуре 
человечества; она отражает уровень развития социума, национальную, экономическую, экологическую, 
техническую и другие стороны развития общества; взаимосвязана с другими видами культур [конюшен-
ко, 2004, с.103]. 
история развития образования позволяет заключить, что педагогика всегда использовала в своей де-
ятельности информационные средства: средства хранения, обработки и передачи информации. Задача 
методики обучения во все времена состояла в постоянном совершенствовании средств информатизации 
с целью повышения эффективности процесса освоения знаний. вряд ли можно представить себе разви-
тие информационных средств без мониторинга образовательных услуг, качества обучения, подготовки 
кадров, их последующего обучения и переподготовки.
главным лицом в информационной образовательной среды является учитель. именно учитель решает, 
в каком качестве, в каком объеме и для каких целей могут быть использованы средства информатизации 
в учебном процессе. рассмотрим проблему становления информационно-образовательной среды – место 
и роль педагога как субъекта этой среды, его профессиональных способностях и личных возможностях. 
«информационная  образовательная  среда  предметного  обучения  (дидактическая  информационная 
среда) – это комплекс системных адаптированных информационных воздействий, моделирующих влия-
ние источников естественной информационной среды соответствующей предметной области, и направ-
ленных на формирование компетенций, необходимых для самостоятельного взаимодействия с естествен-
ной информационной средой предметной области» [кулик, 2005, с. 37]. 
развитие информационно-образовательной среды (иос) в учебном заведении и включение в нее пре-
подавателя  специальных  дисциплин  сегодня  представляет  собой  необходимый  процесс  для  развития 
среднего профессионального образования. информационно-образовательная среда не может возникнуть 
стихийно. ее формирование – это целенаправленный управляемый процесс. Действительно, сегодня в 
системе повышения квалификации предприняты серьезные шаги, стимулирующие стремление учителей 
к овладению компьютерными технологиями: организуются на базе центров информатизации курсы; ме-
тодические службы проводят различного рода конкурсы компьютерных уроков по предметам школьного 
курса; в перечень вопросов для прохождения аттестации педагогических и руководящих кадров включен 
вопрос об использовании компьютерных технологий на уроках; оформление методических разработок, 
программ элективных курсов, аттестационных и курсовых работ предполагается осуществлять в печат-
ном виде с приложением электронной версии материала. происходит постепенное формирование икт-
компетентности учителей, работает целая система в этом направлении. хотелось бы отметить, что функ-
циями этой системы являются не только обучающая, просветительская, методическая, разъяснительная, 
но и функция психологической поддержки педагога. 
Для  эффективного  использования  возможностей  информационной  образовательной  среды  педагог 
должен соответствовать следующим минимальным требованиям: 
- владеть основами работы на компьютере, в том числе уметь использовать информационно-образо-
вательную среду; 
3
- владеть мультимедийными информационными ресурсами, их программным обеспечением; 
- владеть основами работы в интернет. 
исследование  иос  как  средства  обучения  позволяет  раскрыть  совершенно  неожиданные  стороны 
новой структуры. и главным образом здесь необходимо отметить полифункциональный характер ново-
образования: обучающий, развивающий, вариативный, коммуникативный, диагностический, общекуль-
турный, рефлексивный и др. 
нынешнее развитие информационных технологий позволяют учителю использовать в процессе об-
учения не только печатные издания – книги, журналы, но и – мультимедиа ресурсы: аудио- и видеокассе-
ты, электронные учебники и энциклопедии, записанные на cd-дисках или хранящиеся на образователь-
ных серверах в интернете. 
так, в нашей школе у каждого учителя имеется медиатека, ведется работа по расширению единой 
локальной сети и созданию – единой информационной службы школы. 
в новых условиях профессиональная карьера любого педагога зависит от того, насколько он способен 
своевременно находить и получать, воспринимать и использовать новую информацию в учебном про-
цессе. А для этого современный учитель должен развивать в себе умение управлять образовательным 
процессом и самооценивать (рефлексировать) получаемую информацию. важно отметить возможность 
непрерывного образования человека в течение всей жизни, в рамках которого педагог может при жела-
нии  самостоятельно  увеличивать  недостающие  профессиональные,  общекультурные  знания  и  другие, 
востребованные  жизнью.  в  данном  аспекте  информационно-образовательная  среда  приобретает  еще 
одно ранее не заявленное качество – она становится своего рода индикатором уровня сформированности 
отдельных элементов профессиональных качеств педагога, и тем самым, став мотивом, актуализирует 
потребность в совершенствовании учителей своих профессиональных компетентностей, которые могут 
рассматриваться сегодня как определенный гарант профессионального успеха и профессиональной зна-
чимости личности педагога. 
«создание информационно-образовательной среды и ее успешное функционирование обеспечивает 
современному педагогу осуществление индивидуальной информационной деятельности, направленной 
на его профессиональное и личностное развитие» [куликова, 2007, с.16], развитие профессионального 
мастерства. в условиях информатизации общества и развития новых наукоемких технологий научная 
концепция системы образования должна обеспечить подготовку высокообразованных людей и высоко-
квалифицированных специалистов, способных обеспечить социально-экономическое развитие государ-
ства. проблема информатизации находится в числе приоритетных направлений модернизации всех уров-
ней образования. информатизация образования – комплекс социально-педагогических преобразований, 
связанных с насыщением образовательной системы средствами информационных и коммуникационных 
преобразований, обеспечивающими оперативную возможность взаимодействия и доступа к информаци-
онным ресурсам локальных и глобальных сетей, использованием электронно-вычислительной техники 
как средства управления образовательными структурами. информатизация образования требует созда-
ния в учебных заведениях организационно-педагогических, финансово-экономических, программно-ме-
тодических условий внедрения информационных технологий. кроме технического оснащения процесса 
информатизации  необходимо  изменение  привычных  методик  обучения,  становление  информационно-
технологической компетентности учителей. становление и развитие икт-компетентности педагогиче-
ских кадров должно осуществляться в интегративной связи с развитием их профессиональной педагоги-
ческой компетентности, в условиях, способствующих профессиональному росту педагогических работ-
ников. 
в заключение хотелось бы подчеркнуть, что активное внедрение  икт в образовательный процесс 
позволяет обеспечить переход к качественно новому уровню педагогической деятельности, значитель-
но увеличивая ее дидактические, информационные, методические и технологические возможности, что 
в целом способствует повышению качества подготовки специалистов, повышению профессионального 
мастерства учителей. 
4
2

50
51
использованная литература
1. ильина т. с., шилова о. н. опыт развития информационной культуры учителей средствами образо-
вательных технологий // развитие региональной образовательной информационной среды «роис-2006»: 
материалы межрегиональной научно-практической конференции (http://rois.loiro.ru) – санкт-петербург, 
2006, с. 120-123 
2. конюшенко с. м. информационная культура педагога в свете концепции индивидуальности чело-
века // информатика и образование – 2004 – №7, с. 102-105 
3. кулик е. Ю. система формирования готовности учителей к конструированию информационной об-
разовательной среды предметного обучения. Дис. канд. пед.наук: – м.: ргб, 2005 
4. куликова н. Ю. формирование информационной компетентности преподавателей спецдисциплин 
в техникуме // новые информационные технологии в университетском образовании: материалы xii на-
учно-методической конференции – новосибирск, 2007. с. 15-16 
5. коджаспирова г. м., коджаспиров А. Ю. педагогический словарь: для студ. высш. и сред. пед. учеб. 
заведений. – м.: издательский центр «Академия», 2000, с.176 
6. урсова о.в. к вопросу о формировании и развитии икт-компетентности учителя-предметника // 
развитие региональной образовательной информационной среды «роис-2006»: материалы межрегио-
нальной научно-практической конференции (http://rois.loiro.ru) – санкт-петербург, 2006, с. 51-53 
біліМ беру үрдісінде Жаңа аҚПараттыҚ теХнология негізінде бастауыШ 
сыныП оҚуШыларының тіл даМыту саПасын арттыру 
Жагпарова г. н. - бельгибаева а. М. - бельгибаева Ж. М.
№ 25 мектеп жалпы білім беру мектебі Павлодар қаласы
Қазақстан Республикасы
аңдатпа
біздің заманымыз – жазу заманы. сөздің жүйесін қиысын келтіріп жаза білуге, сөз қандай орынды 
қалай өзгеріліп, қалайша бір-біріне қиындасып,жалғасатын жүйесін білу керек» болғандықтан «қазақ 
бастауыш мектебінде басқа білімдермен қатар қазақ тілінің дыбыс, сөз, жүйелерін де үйрету керек» 
 А.Байтұрсынов
 
аннотация
в казахской начальной школе наряду с другими знаниями необходимо изучать систему звуков,слов, 
способы образования слов, их изменений, в зависимости от местонахождения, способы присоединения 
их друг к другу. наше время – время письма...
 А.Байтурсынов
Abstract
our time is an epoch of writing. it is necessary to know writing, the word formation, the changing and the 
connecting of the words, and so to teach kazakh sound’s system in kazakh primary school in line with other 
knowledge.
 A.Baitursinov
 
тақырыптың өзектілігі:
«Қазақстан республикасындағы 12-жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасында»: «Қазақстан 
қоғамындағы өзекті мәселелердің бірі- өзгермелі әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүруге 
дайын  ғана  емес,  айналасындағы  шынайы  өмірге  белсенді  қатынасын  байқатып,  оны  жақсартуға 
ықпал ете алатын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады. осыған байланы-
сты  жеке  тұлғаға  қойылатын  мынадай  талаптар  алдыңғы  орынға  шығады:  креативтілік,  белсенділік, 
әлеуметтік жауапкершілік, ой-өрісінің кеңдігі, танымдық әрекетке қызығушылығының сауаттылығы» 
деп айқын көрсетілген. бүгінгі күннің өзекті мәселесі адам ресурстарын арттырудың ұстанымдарын, 
шығармашылық ойлауды қалыптастырудың теориясын басшылықққа ала отырып әлемдік бәсекелестікке 
лайықты жаңа тұлға ретінде тәрбиелеу болып отыр. «жаңа ақпараттық технология» ұғымының мазмұны 
оқытудың жүйесіне жаңа көзқараспен қарауды талап етеді. Қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің ал-
дына өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту мәселесін қойып отыр. Қазіргі оқушы:
Дүниетаным қабілеті жоғары;
Дарынды өнертапқыш;
ізденімпаз, талапты;
- өз алдына мақсат қоя білетін болуы керек.
осындай жеке тұлғаны дамытып, қалыптастыру керек.
1.  «бәсекеге  қабілетті  тұлғаны  қалыптастырудың  алғы  шарты  -  өзгермелі  даму  үстіндегі  ортада 
өмір сүруге бейім, коммуникативті құзіретті, адамдармен өзара әрекет пен қарым қатынас тәсілдерін 
білетін, тілі дамыған жеке тұлғаны субъект ретінде дамыту және қалыптастыру»,-деп 12-жылдық жалпы 
орта білім беру тұжырымдамасында көрсетілген. бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту: тілін 
ұштау, сөйлеу мәдениетін және жазба тілін дамытумен қатар ой-өрісін, дүниетанымын қалыптастыру. 
«тілі дамымаған адамның ойы да дамымайды» деген халқымыз.мектеп психологымен бірлесе отырып 
алынған диагностикалық жұмыстар мен сауалнамалар қорытындысы бойынша бірінші сыныпқа келген 
оқушыларда мына проблемалар анықталды:
1. тілдері нашар дамыған, сөздік қорлары аз, өз ойларын еркін жеткізе алмайды;
2. орыс тілді балалар.
сондықтан да мен 2008-2013 жылдар аралығына «білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық технология 
негізінде бастауыш сынып оқушыларының тіл дамыту сапасын арттыру» деген өзекті тақырып алдым.
Зерттеу нысаны: 1 сынып.
Зерттеу пәні:тіл дамыту, субъект-субъектілік қарым-қатынас.
болжам:  егер  білім  беру  ортасында  субъект-субъектілік  қарым-қатынас  педагогикалық, 
психологиялық  тұрғыда  қолайлы  ықпал  ететін  ахуал  болса,  тілі  дамыған  бәсекеге  қабілетті  тұлғаны 
қалыптастырады.мұғалім  алдындағы  балаға  субъект  ретінде  қарап,  оның  ой  белсенділігін,  саналы 
әрекет  белсенділігін  күнделікті  дамыта  білуі  керек.  сонда  ғана  тілі  дамыған,  өзіндік  ой-тұжырымы, 
ұстанымы бар, өмір қағидаларына бейімделген субъект қалыптасады деп ойлаймын.
күтілетін нәтиже:
Ақыл-ойы дамиды;
мен жүйесі қалыптасады;
шығармашылық белсенділігі артады;
коммуникативті құзіреттілігі артады.
б.г.Ананьевтің  пайымдауынша,  субъект  –  тұлғаның  өзін-өзі  ұйымдастыруы,  өзін-өзі  реттеу,  өзін-
өзі құру ерекшеліктері, іс-әрекетті жүзеге асыру үшін ішкі және сыртқы ахуалдарды үйлестіру тәсілі, 
іс-әрекеттің  объектілік  және  субъектілік  мақсаттары  мен  міндеттеріне  орай  барлық  психикалық 
процестерді, қасиеттерді, кейіпті байланыстыру орталығы.
Қазіргі  кезде  жеке  тұлға  өзінің  және  қоғамның  мүддесінде  өзін-өзі  белсендіруге  дайын,  бәскеге 
қабілетті  және  құзіретті  ,білімді,  жан-жақты  болу  үшін  алдымен  оның  тілін  дамыту  керек.  Адам 
мәдениетіндегі өте күрделі көрсеткіштердің бірі-оның тілі болып табылады.
тіл  дамыту  жұмысы-  күрделі  де  творчестволық  процесс.тілін  дамыту  ең  бірінші  кезекте  баланың 
өмірден туатын қажеттілікті, өз сұранысын айтуға талпынуынан туады.тіл байлығынның мол болуы бір 
жағынан балада жаңа құбылыс, көрініс ,ұғымдар мен түсініктердің көбеюіне, ал екінші жағынан, тілді 

52
53
жан-жақты  меңгеруіне  байланысты.  тілдің  жақсы  дамуының  құралы  тілдік  қор  болып  табылады  тіл 
дамытудың негізгі көрсеткіштері:
Өз ойын жүйелі түрде еркін жеткізе білу;
Қазақ әдеби тіл нормасына сай сөйлей білу;
байланыстырып бейнелі сөйлей білу;
мазмұндылығы; анықтығы, мәнерлілігі;
грамматикалық,орфографиялық қатесіздігі.
тіл  дамытудың  негізгі  көрсеткіштерін  жүзеге  асыру  үшін,  оқудың  алғашқы  аптасында  мына 
мәселелерді анықтап алдым:
сыныптағы әрбір баланың жалпы сөздік қоры;
сөздің дыбыстық жағын меңгеру дәрежесі;
байланыстырып сөйлеу дәрежесі.
мектеп психологымен бірге оқушылардың тілдерінің дамуы, байланыстырып сөйлей білу дағдылары 
,зейін ,қабылдау, фонематикалық есту, ойлау, есте сақтауларын зерттеу жүргізілді.
 мониторинг қорытындысында бағдарлама талаптарына сәйкес балалардың білімінің көлемі,сапасы, 
дағды  дейгейі,  танымдық-еріктілік  белсенділіктері  қарастырылады.  жоғары  деңгей-балалар  жоспар-
ды ескеріп байланыстыра сөйлейді,тілі сауатты.орта деңгей- жоспарлы сөйлемейді, күрделі сөйлемдер 
құрауда қателіктер жібереді.төменгі деңгей-сипаттау орнына сұрақтарға қысқа жауап береді, тілі сараң, 
байланыссыз.
тіл дамыту жұмыстарын жүргізу барысында мынадай қиындықтар кездесті:
1. сөздік қоры тапшы бала сөйлегенде көңілінде сайрап тұрған ойын дәл білдіруге қажетті сөз таба 
алмай, сасқалақтап қиналып қалады.баланың сөздік қоры біршама мол болғанымен, ол актив емес пас-
сив болып есептеледі,яғни бала көптеген сөзді біліп, ұғына тұра, оны дер кезінде пайдаланып, үнемі 
қажетіне жарата алмайды.
2. оқушылар арасында дыбыстарды бұзып айтушылық, «р» орнына «л»/ ротацизм/, «с» орнына «ш» 
/сигматизм/;
3. ойларын шашыратып, байланыссыз айту.
4.  сөзді  қабылдауда  мұғалімнің  нені  істеу  керек  екені  жайлы  айтқанын  аяғына  дейін  тыңдамай, 
қолма-қол іске кірісетіні жиі кездеседі.
тіл  дамытудағы  кездескен  кедергілерді  жүзеге  асыруда,  ең  алдымен  мектеп  логопеді-мен  бірлесе 
отырып, дыбысты дұрыс айтпайтын оқушылармен жеке жұмыстар жүргізіп, дыбыстық жаттығуларды 
жүйелі орындатып отырдық. соның нәтижесінде 3баланың төртеуінің тілі түзеліп, дыбыстарды дұрыс 
айта алатын дәрежеге жетті.
оқу басталған күннен бастап жүргізілген тіл дамыту жұмыстарының түрлері- мәтін құрату, мәтінді 
сөйлемге, сөзді буынға, дыбысқа талдату талдату арқылы жүргізіп отырдым. жаңа дыбыс пен және оның 
таңбасымен таныстырған кезде сабақты тіл дамытуға бағыттап жүргізіп отырдым
  бастауыш  сатысы  –  оқушы  дамуының  іргетасы,оқу  әрекетінің  қуатты  жүретін  кезеңі.Қуатты 
кезеңдегң түбегейлі мақсат ,міндетті түрде жүзеге асыратын оқу пәнінің бірі – ана тілі. «Ана тілі»-1 
сыныпқа арналған оқулық. ол «әліппе» оқулығын аяқтаған соң ,оқу жылының екінші жартысынан ба-
сталып  оқытылады.бастауыш  сынып  пәндерін  оқытуда  да  ақпараттық  технологияларды  қолданудың 
мүмкіндіктері өте мол. мәселен, 1-сыныпта тілдің дыбыстық жүйесімен танысу барысында «Қай әріпті 
жоғалттым?»  ойыны  сабақта  жаттығудың  бір  бөлімі  ретінде  3-4  минут  көлемінде  жүргіземін.  ойын 
тәртібі:әріптері кем карточкаларды оқушыларға таратып беремін . ойынға қатысушы оқушы өзіндегі 
әріптен керектісін алып , әр сөздегі жоқ әріпті қоюға тиісті. берілген уақыт өткенде интербелсенді тақта 
іске  қосылып  оқушылар  өзері  орындаған  жұмыстарын  тексеріп,  қай  топтан  қанша  оқушының  дұрыс 
орындағанын анықтайды.ойын соңында қойылған әріптерді тапқызып дыбыстық талдау жасатамын.
  буын  тақырыбын  өткенде  «Қай  буынды  жоғалттым?»  ойынын  жүргіземін.  бұл  ойын  4-5  топқа 
бөліп жүргіземін. «бос торкөзді толтыр» карточкаларда бір торкөз әріп жазылмай ашық беріледі,қалған 
торкөздерге тиісті әріптер жазырады. бұл ойын оқушыларды ойлай білуге өздігінен жұмыс жасауға,өз 
бетімен қорытынды шығаруға машықтанып, тапқырлыққа үйренеді. 1. Қазақ тілі фонетикасын оқыту ба-
рысында сөздегі не сөйлемдегі дауысты, дауыссыз дыбыстар санын ДЭем –да анықтаудың бағдарламасын 
іздеп табады. 2. сөз құрамында керекті әріпті табу бағдарламасын құр деп тапсырма беруге болады. 3. 
тест арқылы тапсырманы сұрау, оған дұрыс жауап алу арқылы оқушы білімін бағалауға болады.
ойын әдісін қолданғанда А.байтұрсыновтың «.....баланы ойынға үйрету,ойынға қатыстыру арқылы 
ойыны  қайсы,үйретуі  екенін  балалар  айырмастай,сезбестей  етіп  үйрету  керек»  деген  қағидасынөнемі 
басшылыққа алып отырамын
Қазақ  тілі  мен  әдебиеттік  оқу  сабақтарында  жиі  кездесетін  сөздер  мен  сирек  кездесетін  сөздерді 
анықтауға  жұмыс  жасатамын.  мысалы,  оқушыларға  адамның  ой  сипаттарын  қатыстырып  «менің 
күшігім», «менің досым» сияқты шығармашылыққа бағытталған тапсырмалар беремін. жұмыстарын 
тексере отырып, нәтижесінде оқушылар көркем әдеби тілде өз ойын ұшқыр жеткізуге дағдыланады.
соңынан мұндай тапсырмаларды оқушылар бірінен-бірі оқу арқылы көркем әдебиет тілін кеңінен 
меңгереді.
жаңа  ақпараттық  технологияның  басты  тиімділігі  –  бұл  мұғалімге  қазақ  тілі  мен  әдебиет 
сабақтарындағы оқу үрдісін түбегейлі өзгертуге, оқытудағы пәнаралық байланысты күшейте отырып, 
оқушылардың дүниетанымдарын кеңейтуге және қабілеттерін көре біліп, оны дамытуға толық жағдай 
жасауы.
Ана тілі сабағында оқушылар, мақал – мәтелдер, ертегілер сияқты ауыз әдебиеті үлгілерімен таны-
сады.  оқушылардың  мақалдарды  түсініп,  есте  сақтауын  қамтамасыз  ету  мақсатында  интербелсендіі 
тақтаның көмегі зор. оқушыларға тақтаның сурет салу редакторы арқылы тақтада мақалдарды ребус 
түрінде беріп, оқушылар сол ребусты шешеді. келесі сабаққа өздері де ребус ойлап тауып, тақтаға салып, 
басқа оқушылардың шешуін сұрайды.. оқушыларға әуелі слайд көрсету арқылы өлең авторының өмір 
жолымен таныстырып, осы өлеңнің шығу тарихына ерекше тоқталып, мазмұнын меңгертіп, электронды 
оқулықта берілген әр түрлі интерактивті тапсырмаларды орындатамын. бастауыш сыныптарда мәтіні 
ұзақ әңгімелерді оқыту үлкен қиыншылықтарға әкеп соғады, себебі балалар кітап оқып отырғаннан ком-
пьютерде көбірек отырғанын қалайды. осы мәселенің шешуін де ақпараттық технологиялар көмегімен 
табуға болады. Үй тапсырмасы ретінде шығармашылық топ құрып, соларға осы әңгімеден үзіндіні кино 
қылып түсіріп, келесі сабақта интерактивті тақта арқылы сол киноны сыныпқа көрсетуге болады. 
сөйлем  құрату-оқушыларды  дұрыс  та  нақты  сөйлеуге  дағдыландырудың  ең  тиімді  жолы. 
оқушылардың ақыл-ойын, санасын дамыта отырып өздігінен жұмыс істей білуіне ерекше көңіл бөлдім. 
ой дамыту – тіл дамытумен ұштасады.тіл дамытудың тиімді құралдарының бірі- жаңылпаш, жұмбақ 
айтқызып,оның шешімін табу.себебі бұлар баланың дүниетанымын, түсінігін, болжағыштығын, ұғымын 
кеңейтуде  және  тілін  ұстартып,  ойын  дамытуда  маңызды  рөл  атқарады.баланың  тілін  шыңдай  түсіп, 
асықпай ,жатық еркін сөйлеуіне көмектеседі. жаңылтпаштар балаға затты аңғаруға, ой-өрісін дамытуға 
игі әсерін тигізеді.балаға жаңылтпаш үйретіп, оны айтқызу сөзді дұрыс сөйлеуге әдеттендіреді, кейбір 
тілі  келмейтін  дыбыстарды  анық  айтуға  жаттығады.жұмбақтарда  аталған  нәрсенің  сипат  белгілеріне 
қарап, балалар олардың шешімін табады. оқушыларды тез ойлауға, шапшаң жауап беруге, тапқырлыққа 
үйретеді..Қолданатын жұмбақты оңайынан бастап, бірте-бірте күрделендіріп отырамын. бірінші сынып-
тан бастап мақал-мәтелдер көбірек үйретіліп, тілдерін дамытудың негізгі тәсілі- мақал-мәтелдер үйрету 
. Ана тілі сабақтарында мақалды аяқтау тапсырмаларын жиі пайдаланамын.
 бірлік болмай.
 татулық-.
орны ауыстырылып берілген мақалды құрастыру тәрізді тапсырмаларды қолданамын:
1.көрген, жонар, әке, оқ.
2.күймейсің, үшін, түс, отқа, отан.
нәтижесінде баланың тілі,ойлау қабілеті дамиды.мақал-мәтелдер балаларға ой салумен қатар, олар-
ды көркем және образды сөйлеуге жаттықтырады, сөз байлығын, сөздік қорын дамыта түседі, сөйлеу 
мәдениетін дамытады.

54
55
оқушылардың  ой-қиялын  дамытып,  эстетикалық  сезімдерін  ұштай  түсетін  шығармалардың  бірі-
ертегілер.  ертегілердің  қай  түрі  болмасын  баланың  ой-өрісін,  тілін,  дүниетанымын  дамытады,  сөз 
байлығын  арттырып  ,  сөздік  қорын  кеңейте  түседі.  сөз-тілдің  негізгі  өлшемі.  тіл  дамытудың  басқа 
түрлері сияқты сөздік жұмысы оқу-тәрбие жұмысының барлық саласында жүргізіледі.балалар сөзді ұғу 
арқылы сөйлеу үстінде тілін дамытады.сөздік жұмысы оқушының ойын дамытумен тығыз байланысты.
ойы  шашыраңқы  балалармен  айтар  ойын  тәртіппен,  жүйелі  сөйлеуге  үйрету  жұмыстарын 
сабақта,сабақтан  тыс  уақытта  жүргіземін.  оқушыларды  ойды  білдіруге  көмегі  жоқ,  артық  сөздерді 
қолданбай,  таза  сөйлеуге  дағдыландыруда  жұмыстар  жүргізіп  жатырмын.  оқушының  сөйлегенде 
асығып-аптықпай немесе тым жайбарақаттыққа салынбай, байсалды сөйлеп үйрену, өзін дұрыс ұстау 
мәдениетіне де жаттықтыру жұмыстарын жүргіземін. сонымен қатар әңгімелеу барысында сұрақ қоя 
білу, өзіне қойылған сұраққа тиянақты жауап қайтара алуға дағдыландыруға да көңіл бөліп отырамын. 
оқушыларға  көпшілік  алдында  сөйлей  білуге  үйрету  қажет.  сынып  алдында  тыңдаушыларға  қарап 
ойын асықпай-саспай, қысылмай айтып беру шеберлігіне үйрету де тілдерін жетілдіріп, ой ұшқырлығын 
дамытады, көпшілік алдында өзін ұстай алуға дағдыланатынына көзім жетті.
 Қазіргі кезда ақпараттық технологияның білім беру жүйесін дамыту ісіне берері ұшан теңіз.сабақта 
көру  арқылы  есте  сақтайтын  оқушылар  үшін  үнемі  пәндер  бойынша  оқу  ақпараттарын  меңгеруін 
күшейту мақсатында электронды оқулықтар, интерактивті тақтаның толық мүмкіндіктерін пайдалану 
арқылы өткіземін. Қазіргі ақпараттандыру қоғамында электронды оқулықтарды пайдаланбай алға жыл-
жу мүмкін емес. кибернетиканың атасы винер «Ақпарат сыртқы әлемге бейімделу арқылы одан алына-
тын мазмұнды бейнелеу» деген.
оқушының  сөйлеу  тілін  дамытуда  ата-аналардың  да  көмегі  зор.сондықтан  баласымен  сөйлесуде 
ата-аналардың тіл шеберлігінің болуы, бала тіліне үлкен ілтипатпен қараулары жайында ата-аналармен 
ағартушылық жұмыстар жүргіздім. «Ата-аналардың тіл мәдениеті» атты дөңгелек үстел өткіздім..Аз да 
болса баланың тілін дамыту жайында білімдерін толықтырды деп ойлаймын.
әдістемелік  отырыста  «бастауыш  сынып  оқушыларының  тілін  дамыту  жолдары»  атты  баяндама 
оқып, әріптестермен ой бөлістім. оқушылардың тілін дамытуға арналған «Дидактикалық материалдар» 
жинағын, «Қазақ тілі пәнінен тестер» жазамын.в.в.Давыдовтың «Дамыта оқыту технологиясын» терең 
оқып, меңгеріп, субъектіні дамытуда қолданамын Алдағы уақытта оқушы субъектілігінің критерийлері 
мен көрсеткіштерін анықтау және құруды,өзара әрекет етудің жаңа технологиясын іздестіру, зерттеуді, 
тіл  дамытудың  жұмысының  педагогика  іс-тәжрибе  банкісін  құруды  даму  бағдарламасына  жоспарлап 
отырмын. 
  Қорыта  айтқанда,  «»біздің  заманымыз  –  жазу  заманы....сөздің  жүйесін  қиысын  келтіріп  жаза 
білуге,сөз қандай орынды қалай өзгеріліп, қалайша бір-біріне қиындасып,жалғасатын жүйесін білу ке-
рек» болғандықтан «қазақ бастауыш мектебінде басқа білімдермен қатар қазақ тілінің дыбыс, сөз, сөйлем, 
жүйелерін де үйрету керек» деп А.байтрсынов айтқандай тіл дамыту сабақтарын шығармашылықпен 
жүргізіп,  тілден  сырлы  сазды  табайық.оқушыны  субъект  ретінде  қалыптастыруда  тілді  дамытып 
оқытуды өне бойы өмір серік етіп алғанымыз жөн.
әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан республикасының «білім туралы» Заңы, 2007 
2. Қазақстан республикасындағы 12-жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасы, 2006.
3. Абулханова к.А.о субъекте психической деятельности.м. :1973.
4. Ананьев б.г. человек как предмет познания.спб.:питер.:2001
5. брушлинский А.в. субъект: мышление, учение, воображение.м..:воронеж,1996.
6. истратова о.н., Эксакусто т.в. справочник психолога начальной школы. ростов н/Д.: «феникс», 
2004, 141-143 б.
7. гоноболин ф.н. психология.Алматы, «мектеп»,1976, 37,63,71 б.
8. молдабеков Қ. бастауыш сыныпта тіл дамыту / Алматы.: республикалық баспа кабинеті,1993.
9. Абдурахманова г. коммуникациялық технологиялардың дидактикалық мүмкіндіктері. // Қазақстан 
мектебі,.Алматы.:2006 , №3 ,17-19 б.
10. Ахметов с. бастауыш сыныпта білім берудің тиімділігін арттырудың жолдары. Алматы.:, рауан 
1999.

жүктеу/скачать 4,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: