Іі өлең тілінің сөздік құрамына енген өзгерістер
Роман және оның жанрлық түрлері жайлы сөз етіңіз
жүктеу/скачать 1 Mb.
|
Іі өлең тілінің сөздік құрамына енген өзгерістер-emirsaba.org
| 38.Роман және оның жанрлық түрлері жайлы сөз етіңіз
Бірнеше ғасыр бойы роман әдебиеттегі жетекші жанр болып келеді. Десе де, әлі күнге дейін роман терминінің жалпыға ортақ анықтамасы жоқ. Бұл оның әлі де болса өзінің даму биігіне толықтай жетпегендігінен болса керек. Роман феноменін зерттеуші ең танымал ғалымдардың бірі М.М. Бахтин өзінің «Эпос пен роман» атты еңбегінде былай дейді: «... роман – қалыптасу үстіндегі, әлі дайын емес бірден бір жанр. Жанрқұраушы күштер біздің көз алдымызда әрекет етуде: роман жанрының туылуы мен қалыптасуы белгілі бір тарихи күні аяқталады. Романның жанрлық қаңқасы әлі қата қойған жоқ және біз оның барлық пластикалық мүмкіндіктерін толық болжай алмаймыз». Роман (11 — 12 ғасырларда роман тілдерінде жазылған әр түрлі шығармалар) — күрделі сюжетті, көбіне қара сөзбен, кейде өлеңмен жазылған кең көлемді эпикалық түр. Романда өмір құбылыстары, адамдар арасындағы қарым-қатынастар молынан қамтылған, композициялық күрделі құрылымнан тұрады. Романда лирика мен драма жанрларының сипаттары да кірігіп отырады, әңгіме мен повеске қарағанда онда түрлі оқиғалар жүйесі, сюжеттік желі, қаһармандар қатары кеңірек қамтылады. Роман адамдар тағдырын, замана шындығын суреттеу арқылы дәуір мен қоғамды, салт пен сананы бейнелейді. Романның жекелеген нұсқалары ерте дәуірден белгілі. Дегенмен оның жаңалық сипаттары бертінде қалыптасты, 16 — 18 ғасырларда батыста ақсүйек серілердің бастан кешкендерін суреттейтін романдар дамыды. Қазақ әдебиеттанушысы А.Байтұрсынов “Әдебиет танытқышында” (1926, 2003) романды ұлы әңгіме деп атап, оған “тұрмыс сарынын түптеп, терең қарап әңгімелеп, түгел түрде суреттеп көрсететін шығармаларды” жатқызады. Ол “Ұлы әңгіме өңшең үлкен уақиғалардан болмай, ұсақ істерден де өнеге көрсетуге тырысады, оны жазушы көркем сөздің әуезе, толғау, айтыс — барша түрін де жұмсайды. Ұлы әңгіме жазуға үлкен шеберлік керек” деп атап көрсетеді. Қазақ әдебиетінде М.Дулатовтың “Бақытсыз Жамал”, Т.Жомартбаевтың “Қыз көрелік”, С.Көбеевтің “Қалың мал”, С.Торайғыровтың “Қамар сұлу” шығармаларынан бастау алған бұл жанр жан-жақты дамыды. Қазақ романын көркейтуде М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, Х.Есенжанов, Ә.Нұрпейісов, І.Есенберлин, Т.Ахтанов, М.Мағауин, т.б. жазушылардың еңбектерін атап айтуға болады. Қазіргі қазақ әдебиетінде романның психологиялық, тарихи, биографиялық, публицистикалық, т.б. түрлері қалыптасқан. Романның жанрға сәйкес түрлері 1. Реалистік роман Нақты оқиғаларға негізделмеген реалистік роман - ХІХ ғасырдың ортасында Испанияда кең дамыған жанр. Ол ұсынумен сипатталады күнделікті жағдайлар мен әртүрлі әлеуметтік оқиғалар шындығы өте айқын көрінетін баяндау. Бұл романдар сонымен қатар автордың берілген сәт шындығын суреттеуге және ашуға бағытталған объективті көзқарасын айқындайды. 2. Қысқа роман Қысқа роман әңгіме мен кәдімгі ұзақ романның жартысы. Қысқа роман романмен бірдей элементтерден тұрады, алайда қысқа болғандықтан, кейіпкерлері, сюжеті, параметрлері мен суреттемелері қысқа және дамымаған. 3. Эпистолярлық роман Эпистолярлық романдар - ондағы романдар оқиға телеграммалар, күнделіктер, фонографтардың транскрипциясы сияқты түрлі құжаттар арқылы баяндалады, газет мақалалары ..., дегенмен, әдетте бұл роман түрлері тек хаттардан тұрады. Романның бұл түрінде ол үшінші жақта баяндалады және жеке құжаттар қолданылғандықтан, баяндауыштың оқиғаға қатысуына байланысты жазуы автобиографиялық романға ұқсас. Олар жанжалды жағдайды өте айқын етіп көрсете отырып, жақын, шынайы сипатқа ие. Құжаттардың бірнеше түрі енгізілген эпистолярлық романның мысалы - жанрдың маңызды романдарының бірі саналатын Брам Стокердің «Дракула» (1887) оқиғасы. 4. Тарихи роман Олардың аты айтып тұрғандай, тарихи романдар - бұл өткен оқиғаларды сипаттайтын және тарихи маңызды романдар. Кітапты тарихи роман деп санау үшін онда баяндалған оқиғалардың суреттелетінге дейінгі кезеңге жатуы қажет. Мұны жақсы түсіну үшін, егер 2020 жылдың романы 2019 жылы қойылса, ол тарихи емес, өйткені ол жазылған кезде де жазылған. Автор өмірдегі адамдарды кейіпкерлерге айналдырып, тарихи оқиғаларды қайта жаңғыртуға тырысадынемесе оны өзін қалай істегеніне сәйкес жасау арқылы немесе басқа шығармашылық лицензия алу арқылы, яғни нақты немесе ойдан шығарылған оқиғаларды сипаттау арқылы, егер олар нақты тарихи сәтте болса. Романда суреттелген оқиға шынайы болған жағдайда, автор сипаттауға тырысқан уақыты мен өзінің романына енгізген тарихи кейіпкерлері туралы тиісті дәлелдер мен деректерге сүйенуі керек. 5. Автобиографиялық роман Автобиографиялық романдар - ондағы романдар автордың өзі өміріндегі оқиғалармен бөліседі. Автор өзінің өмірлік траекториясы туралы, оны романистік жолмен түсіреді және оған із қалдырған оқиғаларды, оның жетістіктері, сәтсіздіктері, аурулары, шығындары, романстары және басқаларын егжей-тегжейлі баяндайды. Ол көпшілікке өзінің ең жақын әлемімен бөліседі. 6. Романға дайындық Оқу романдарында кейіпкердің психологиялық және эмоционалды дамуы олар жүріп жатқан кезде өңделеді тарих оқиғалары. Бұл жанр неміс, алғашқыда «билдунгсроман» («білім беру немесе өсу романы») деп атаған, филолог Иоганн Карл Саймон Моргенштерн 1819 ж. Оларда әдетте үш кезең бөлінеді: жастар, қажылық және жақсарту. Роман кейіпкердің бүкіл өмірін немесе оның белгілі бір кезеңін ашуы мүмкін, бірақ басты мәселе - оның сол уақыт ішінде қалай өзгеретінін көрсетуінде. Біз осы қызықты жанрды таба алатын романдар қатарына кіреміз. 7. Ғылыми фантастикалық роман Ғылыми-фантастикалық романдар гипотетикалық әлемді бейнелейді, егер бұл орын алса, болжам бойынша орын осындай болуы мүмкін біз білетін әлемді өзгертетін бірқатар оқиғалар. Бұл жанрдағы романдар, әдетте, «Егер не болар еді ...» идеясынан басталады. оны технологиялық және оғаш элементтермен араластыру. Шетелдіктер жерді басып алса ше? Егер вирус бізді жойып жіберсе, не болар еді? Гоминидтердің бірнеше жаңа түрлерін дамытсақ ше? Әдетте олар ғарышқа сапар шегу, келімсектер, адам эволюциясы, ақырзаман, жойылу туралы айтады, сонымен қатар физика, жасанды өмір және роботтық интеллект тұжырымдамаларын қолданады. Мұның бәрі үшін оның кейіпкерлері адамдар, роботтар, келімсектер немесе криптанималдар болуы мүмкін. 8. Дистопиялық немесе антиутопиялық роман Дистопиялық романдар, әдетте, технологиялық жағынан дамыған және кемелденген қоғамдар болатын азды-көпті емес болашақта пайда болады, алайда олар сюжет алға жылжыған сайын пайда болатын кемшіліктерді жасырады. Олар утопияға, яғни кемелді әлемге қарсы болғандықтан антиутопиялық роман деп те аталады. Бұл жанрдағы романдардың басым көпшілігі ғылыми фантастика болып табылады, бірақ олар әрдайым қажет бола бермейді. 9. Утопиялық роман Утопиялық романдар дистопиялық романдарға антагонистік болып табылады, өйткені оларды өз аттарынан қабылдауға болады. Олар мінсіз қоғамдарды ұсынадыБұл жанрды бастаған «Утопия» (1516) романын бастаушы болып саналады, Томас Моро, ол «утопия» (грек тілінен аударғанда «ou» және «topos»; «кез келген жерде») терминін ұсынған. . Утопиялық романның басқа мысалдары: 10. Қиял-ғажайып роман Фантастикалық романдар фантастика мен дистопиялық романдар сияқты қиял әлемінде орын алады. Соған қарамастан оның басты тақырыбы - сиқырлы кейіпкерлер ретінде барлық сиқырлы күшке ие жаратылыстар бақсылар, сиқыршылар, перілер және барлық түрдегі мифологиялық жануарлар ретінде. 11. Детективтік роман Детективтік романдарда олардың кейіпкерлері әдетте полиция мүшелері немесе осы органның әріптестері болып табылады, не қылмысты ашуға тырысқан тергеуші немесе тергеуші. Агата Кристи бұл жанрда автор Артур Конан Дойлмен бірге эталон болып табылады. 12. Роман-целлюлозалық фантастика Целлюлоза-фантастикалық роман - бұл белгілі қызығушылық тудыратын жанр, өйткені бұл әдеби жанрдан гөрі, олар біз сөз еткен жанрлардың кез-келген түрінен болатын кітап форматының түрі болар еді. Целлюлоза-фантастикалық романдарға сілтеме жасалады бұл өте үнемді және осы мәтіндерді жаппай тұтынуға мүмкіндік беретін типтік 20 ғасырдың типографиясы. Романның бұл түрі басқаларға, әсіресе детектив пен фантастикаға негіз болды деп саналады. 13. Қорқынышты роман Қорқынышты романдар оқырманға үрей туғызуға арналған. Олар ешкімді бей-жай қалдырмайтын қараңғы, күңгірт оқиғаларды баяндаумен сипатталады. Олар көптеген адамдарда жағымсыз эмоция туғызғанымен, бұл романдар кітаптың жабылуына кедергі болатындай етіп жазылған. Бұл жанрда біз Стивен Кингтің, сондай-ақ Говард Филлип Лавкрафтың романдарына сілтеме жасаймыз. 14. Жұмбақ роман Жұмбақ романдар әдетте қылмысты ашуға, әдетте кісі өлтіруге бағытталған, бұл детектив романымен байланысты, бірақ ол бірдей емес. Барлық детективтік романдар құпия болғанымен, барлық құпиялар детективке жатпайды, болған оқиғаны шешуге тиісті кейіпкерлер полиция мүшелері емес, көшедегі адамдар, балалар, кемпір, діни қызметкерлер болуы мүмкін ... 15. Готикалық роман Жұмбақ, табиғаттан тыс және қорқынышты элементтер готикалық романдарға енеді. Олар кейбір қиял-ғажайып романдарды, қорқынышты романдарды және құпия романдарды ішеді, өлім, декаденция және сөзсіз трагедиялар сияқты қараңғы тақырыптармен жұмыс істеу. Романның осы түрінен жиі кездесетін орталар - ескі құлыптар, жынды үйлер, зираттар, жын-перілер шіркеулері ... 16. Ковбой романы Ковбой романдары немесе «батыстықтар» - бұл оқиғалар Олар, әдетте, АҚШ-тың қиыр батысында, ХІХ ғасырда ақ американдықтар жерді жаулап алған оқиғалар туралы баяндалады. американдықтармен күресу, олардың ранчаларын құру және өздерінің жергілікті әділеттілігін жүзеге асыру. Бұл жанрдың мысалы ретінде Оуэн Вистердің «Вирджиния» (1902) мысалын келтіруге болады. 17. пикареск романы Пикареск романдары олар өз заманының әдет-ғұрпын сақтамағаны үшін осы санатқа жататын антигеро немесе антигероиннің шытырман оқиғаларын баяндайды. Аты айтып тұрғандай, оның кейіпкерлері қулық-сұмдық, яғни айлакер, арамза және жаман өмірге бейім, дегенмен жалпы қоғамға қарсы емес. Олар әдетте 16 ғасырдағы күнделікті өмір элементтерін қамтиды және олардың мақсаты сол кездегі әдет-ғұрыптарды сатира жасау арқылы сынға алу.Пикареск романы әсіресе Алтын ғасырда пайда болған Испанияда өте маңызды болды және бұл жанрдағы алғашқы роман «Эль лазарилло де Тормес» (1564) деп жасырын авторлық деп есептеледі, бірақ ол Матео Алеманның шығармалары болар еді. пикареск романына танымалдылық беру. Осы жанрдың тағы екі көрнекті романын Франциско де Кеведоның «Бускон өмірі» (1626) және Мигель де Сервантестің «Тапқыр хидалго Дон Кихот де ла Манчадан» (1605) табуға болады. 18. Сатиралық роман Сатиралық романдар оқырманның ойын өзгертуге түрткі болу үшін белгілі бір затты мазақ еткісі келеді. Олар белгілі бір жағдайға қатысты автордың пікірін көрсетеді және, әдетте, оны жақсартуға болатын балама ұсынуға ниетті. 19. Шытырман оқиғалы роман Шытырман оқиғалы романдарда оқиғалар кездеседі кейіпкерлер белгісіз жерлерге барады, жаңа нәрсені сезінуге немесе жаңа әлем ашуға ұмтылады. Оларда әр түрлі құпиялар мен қауіп-қатерлерге оранған ұзақ одиссеяны бастау әдеттегідей, дегенмен махаббат қатынастары басталып, үлкен байлыққа қол жеткізіледі. Бұл романдардың кейіпкерлері тәуекелшілдер, батыл, батыл және белгісізге қадам басудан қорықпайды. Әрекет - шытырман оқиғалы романдарда қайталанатын тақырып. Осы типтегі романның кейбір мысалдары: 20. Роман-роман Роман романдарында махаббат хикаясы дамиды, ол әдетте бақытты аяқталады. Оның негізгі сюжеті кейіпкерлердің махаббат қатынастарындағы эмоцияларын суреттеуге толы, олардың сүйіспеншілік үдерісі қалай басталатынын, түн ортасында ешкімнің сүйіспеншілігін тоқтатпауы үшін бір-бірін жасырын түрде қалай көретінін және қарым-қатынас алға жылжып кетпеуі үшін олардың отбасылары мен қарсыластарының бір-біріне қалай қарсы тұратындығын сипаттайды. 21. Рыцарлық роман Рыцарлық романның тамыры XV ғасырда және бұрын өздерінің қадірін дәлелдеу үшін бір-бірімен жүздескен ержүрек рыцарьлардың ерліктері мен ерліктерін баяндау сипатталады, ең қанды шайқастарға қорқынышсыз кіруден басқа. Олар сондай-ақ өмір бойы бастан кешкен көптеген қиындықтар сипатталған романдар. Рыцарь, романның басты кейіпкері - батыл адам, ол өте батыл және кез-келген қауіп-қатерге баруға және қажет болған жағдайда күресуге қабілетті, бірақ ол ақылды, айлакер және ақылсыз емес үлкен құрметпен. Бірнеше ғасырлар өткен соң рыцарлық романдар Сервантестің «Кихотты» жариялауымен жойылады, оны көптеген адамдар бұл жанрды өте ақылды мысқылдау және пародия деп санайды. 22. Аллегориялық роман Аллегориялық романдар - ондағы романдар оқиға басқа жағдайға, мәтіндік сюжетке символдық мәнге ие болу үшін қызмет етеді. Автордың нені меңзеп отырғанын түсіну үшін жолдар арасын оқып шығу керек және оларды көбіне сын, діни, тарихи, әлеуметтік, философиялық және саяси рефлексия ретінде пайдаланады. жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|