Іі өлең тілінің сөздік құрамына енген өзгерістер
Бейімбет Майлин шығармаларындағы дәстүр мен жаңашылдықты талдаңыз
жүктеу/скачать 489,54 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кедей теңдігі ”
- “ Айранбай ”
- «Арыстанбайдың Мұкышы» .
| 6.Бейімбет Майлин шығармаларындағы дәстүр мен жаңашылдықты талдаңыз
Әдебиетіміздің поэзия, проза, драматургия саласында бірдей қажырлы да, жемісті еңбек еткен Б. Майлин көркемдік жағынан құнды, көлемі жағынан мол, тәрбиелік мәні зор мұра қалдырды. Б. Майлиннің өлеңдері мен поэмаларында, әңгімелері мен очерктерінде, новеллалары мен фельетондарында, повестері мен романдарында қазақ кедейлерінің, еңбекші бұқараның бұрынғы ескі өмірі мен кеңестік дәуірдегі жаңа тұрмысы, өткені мен келешегі шынайы суреттелген. Дәуірлер бойы қалыптасқан ел жайын жырлау дәстүрін Б.Майлин де жалғастырған. Соның нәтижесінде «Қырманда», «Он бес үйде» шығармалары жарық көрді. Б.Майлиннің жаңашылдығы өткен заманға байланысты жазылып жатырған шығарманы бірыңғай сарынмен баяндамай, арасына кідіріс жасап, қазіргі болып өмірге әкелуінде. Яғни, шегіністі баяндау арқылы өз оқушысын жалықтырмайды. Б.Майлиннің тағы бір жаңашылдығы - қысқа сюжетті тұрмыстық комедиялардан бастап, күрделі драмалық пьесаларға қарай ауысып отыруы, бірден-бірге драматургтік шеберлігін арттыра түсуі. «Шаншар молда», «Неке қияр», «Ауыл мектебі» сияқты күлдіргі шағын пьесаларда автор өзінің біраз өлең, әңгімелерінде сықақ етілген жемқор, қарау, дүмше молданың бейнесін театр сахнасына шығарады, халық ағартушысы, ескілікпен күресуші мұғалімді өнеге етеді. Мұнда автор поэтикалық образдардың дағдыдан тыс түрлерін кейіпкер тіліне салады: әділетке шөлдеу, жырмен жуыну, көңілдің шарайнасы, жетімдіктің белі. Б.Майлиннің кезекті жаңашылдығы, қазақ әдебиетіндегі , әсіресе юмор мен сатира саласын ақын өзіне дейінгі деңгейінен біршама ілгерілетті . Абайдың “ Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы , ол — ақынның білімсіз бейшарасы ” деген қағидасын мықтап ұстанып , өлең ішіне басы артық сөз кіргізбеу үшін , әр сөз орнын тауып , ойнап тұруы үшін және әр сөз авторлық идеяға қызмет етіп , шығарманың сюжетін , кейіпкерлердің өзара қарым : қатынасын , бір - бірін жақсы көруін немесе жек көруін , бір сөзбен айтқанда , мінездердің жасалу тарихын өрбіте , дамыта беруі үшін өлең өрімін өзгертіп , өлеңдегі ырғақ пен бунақты , тармақ пен шумақты , жалпы өлең өрнегін өзгеше тәсілге көшіріп , болған жағдайды жай баяндаудан қызық әңгімелеуге , яғни өлең - диалогке ауыстыра білді . “ Кедей теңдігі ” —қыска , бар болғаны үш - ақ парақ әңгіме. Осында Бұқабай деген кедейдің ұзын өмірі үш кезенде, үш түрлі сипатта және ылғи ғана қозғалыс — өсу , өзгеру үстінде суреттеледі . Осының бәрі күшті логикамен өрбіп , қоспасыз шындық қалпында шынайы көрсетіледі . “ Айранбай ” — терең психологиялық әңгіме . Мұнда қашан көрсең де , “ көйлексіз , жеңсіз күртеше тонды жалаңаш етіне киіп алып , қабағы бір түрлі тұнжыраңқы , әлденеге кейігендей , әлдекімді түтіп жеп қойғандай болып отыратын ” Айранбай етікшінің өзімен аталас Кемелбей - шонжарға тәуелділіктен біржола бас тартып , енді “ қазына асырайды ” деп “ коммуниске жазылғаны ” , сөйтіп кедейдің тұрмысы тұрмақ , санасы қалай “ революцияланғаны ” бұрылтпас психологиялық дәлелдермен аса нанымды суреттеледі. Осы секілді шебер жазылған әңгімелердің бірі – «Арыстанбайдың Мұкышы» . Бұл да шап - шағын , бас - аяғы төрт - ақ бет . Сөйте тұра, осының өзі — кішкене әңгімеге үлкен шындық сыйғызып , ол шындықты шыңдап қана қоймай , тастан қашалғандай тип , мезгіл мінезіне суарылған характер арқылы шегелей білудің үлгісі . Басы артық бірде - бір бөгде сөз жоқ . Сондықтан ықшам , жинақы . Бастан - аяқ солай . Әр сөз өз орнында ойнап тұр . Портрет қандай дәл : “ төртбақ , теке көз , шалбар бет қара ” . Ежірейген мықыр Мұқыштың сырт кескіні оқырманның көз алдында дір етіп тұра қалады . Одан әрі Мұқыштың жабыс қақ құлқы мен қимылы суреттеле бере “ қызмет басында ғыларды ” әбден ығыр қылған екі - үш ауыз үйреншікті жел сөзі келтіріледі : “ сені көруге құмармын ” , “ жұмысыңа дайынмын ” , “ белсенді кедеймін ” . Бәрі өтірік ! Шынында , Мұқыш - әкесі Арыстанбай секілді , күні кешеге дейін “ осы ауылды бір шыбықпен айдап келген ” атқамінер , қу , ел жегіш парақор ; бүгінде “ колхоздан шыққан , жеке шаруа ” . Бақ қаны - өсек , ғайбат , іздегені — ПӘле , жанжал , жұрт арасына іріткі салып , біреуді біреуге соқтығыстырып , атыстырып шабыстырып жүрген усойқы , жалақор , бұзық . Мұндай алаяқ әр тұста да , әр ортада да бола беретіні мәлім . Соның Өз кезіндегі бір типтік түрін Бейімбет осылай орасан шебер мүсіндеген . жүктеу/скачать 489,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|