ҚАЗАҚ ССР ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫ
ТІЛ БІЛІМІ ИНСТИТУТЫ
ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ГРАММАТИКАСЫ
II
СИНТАКСИС
Қ а з а қ С С Р-н ы ң «ҒЫЛЫМ» б а с п а с ы
АЛМАТЫ — 1967
494. 342
Қ 17
Еңбекте қазақ тілінің синтаксистік жүйесі сипаттама ретінде әңгіме болады. Бұл кітапта қазақ тілінің синтаксистік жүйесі сөз тіркесі, жай сөйлем және құрмалас сөйлем деп жалпы үш топқа ажыратылады да, әрқайсысы өз ара бірнеше тақырыптарға жіктеледі. Атап айтсақ, сөз тіркесінің синтаксисі сөздердің тіркесу қабілетін, байланысу тәсілдерін, сөз тіркестерінің түрлерін, жай сөйлем синтаксисі сөйлем мүшелерін, сөйлем типтерін қамтитын болса,құрмалас сөйлем — салалас және сабақтас түрлерін баяндауға арналған. Синтаксистік тақырыптарды баяндаудағы ғылми тұжырымдар мен кейбір топшылаулар қазіргі әдеби, тіліміздің фактілеріне негізделінген.
Кітап ғылми қызметкерлер мен жоғарғы оқу орнының студенттеріне арналған.
Редакторлар алқасы: М. БАЛАҚАЕВ, Т. ҚОРДАБАЕВ,
А. ХАСЕНОВА, А. ЫСҚАҚОВ.
Редколлегия: М. БАЛАКАЕВ, А. ИСКАКОВ,
Т. КОРДАБАЕВ, А. ХАСЕНОВА.
Жауапты шығарушы Н. ЫСҚАҚОВА.
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз
Синтаксис және оның зерттелу объектілері
I. Сөз тіркесі
Сөз тіркесінің сыпаттамасы
Сөз және сөз тіркесі
Сөз тіркесінің құрамы
Сөз тіркестерінің құрылысы
Сөздердің тіркесу қабілеттілігі
Сөздердің синтаксистік байланысы
Сөздердің байланысу тәсілдері
Аналитикалық байланыс
Сөздердің орын тәртібі
Сөз тіркестерінің түр-түрі
Сөз тіркестерін таптастыру принципі
Есімді сөз тіркестері
Қабыса байланысқан есімді сөз тіркестері
Зат есімді тіркестер
Сын есім мен зат есімдерден құралған сөз тіркестері
Сан есім мен зат есімдерден құралған сөз тіркестері
Есімше мен зат есімнен құралған сөз тіркесі
Есімдіктер мен зат есімдерден құралған сөз тіркестері
Үстеулер мен есімдерден құралған сөз тіркестері
Матаса байланысқан есімді сөз тіркестері
Матаса байланысқан сөз тіркесі туралы түсінік
Матаса байланысқан сөз тіркесінің бірінші сыңары
Матаса байланысқан сөз тіркесінің екінші сыңары
Матаса байланысқан сөз тіркесінің мағыналары
Меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестері
Етістікті тіркестер
Етістікті сөз тіркестері туралы жалпы түсінік
Қабыса байланысқан етістікті сөз тіркестері
Устеулі сөз тіркестері
Еліктеуіш сөзі бар тіркестер
Көсемшелі сөз тіркестері
Сын есімді сөз тіркестері
Сан есімді сөз тіркестері
Зат есімді сөз тіркесгері
Меңгеріле байланысқан етістікті сөз тіркестері
Меңгеріле байланысқан сөз тіркесі туралы түсінік
Табыс жалғаулы сөз тіркестері
Барыс жалғаулы сөз тіркестері
Шығыс жалғаулы сөз тіркестері
Жатыс жалғаулы сөз тіркестері
Көмектес жалғаулы сөз тіркестері
Шылау сөзді тіркестер
II. Сөйлем мүшелері, оның құрылысы мен түрлері
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
Бастауыш
Зат есімнен болған бастауыштар
Есімдіктен болған бастауыштар
Сапалық есімдерден болған бастауыштар
Есімшелердің бастауыш болуы
Дара және күрделі бастауыштар
Баяндауыш
Дара және күрделі баяндауыштар
Тұрлаусыз мүшелер
Толықтауыш
Анықтауыш
Қабыса байланысқан анықтауыштар
Матаса байланысқан анықтауыштар
Айқындауыш мүше
Пысықтауыш
Мезгіл пысықтауыш
Мекен пысықтауыш
Амал пысықтауыш
Мақсат пысықтауыш
Мөлшер пысықтауыш
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері мен жалпылауыш сөздер
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері
Бірыңғай мүшелердің байланысу жолдары
Бірыңғай мүшелердің арасында келетін жалғаулықтар Баяндауыштың бірыңғай бастауышпен жақтасуы
Бірыңғай мүшелі сөйлемдегі жалпылауыш сөздер
Оқшау сөздер
Оқшау сөздер туралы жалпы түсінік
Қыстырма сөздер
Жалпы мәлімет
Қыстырма сөздер мен сөз тіркестерінің мағыналарына қарай топталуы
Қыстырма сөз тіркестерінің грамматикалық құрылысы
Қыстырма сөйлемдер
Ескертпе сөйлемдер
Одағай сөздер
Қаратпа сөздер.
Жалпы мәлімет
Қаратпа сөздің құрамы
Қаратпалардың сөйлемдегі орны
III.Сөйлемнің түрлері
Хабарлы сөйлем
Сұраулы сөйлем
Сұраулы сөйлемнің қызметі жағынан бөлінуі
Сұраулы сөйлемнің мағынасына қарай бөлінуі
Ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлем
Альтернативтік сұрақты білдіретін сұраулы сөйлем Риторикалық сұрақты білдіретін сөйлем
Түрткі сұрақтарды білдіретін сөйлем
Бұйрықты сөйлем
Лепті сөйлем
Құрамы жағынан бейімделген лепті сөйлем
Баяндауыш мүшенің формасы арқылы қалыптасқан лепті сөйлем
Үстемелеу амалы арқылы жасалған лепті сөйлем
Реплика ретіндегі лепті сөйлем
Ренішті білдіретін реплика-сөйлем
Сес білдіретін реплика-сөйлем
Атаулы сөйлем
Атаулы сөйлемнің құрылымы
Атаулы сөйлемнің мағыналық түрлері.
Бір тұрлаулы мүшелі сөйлем туралы түсінік
Белгісіз жақты сөйлем
Белгісіз жақты сөйлем баяндауыштарының жасалуы Баяндауышы етістіктің жекеше 3-жағында тұратын белгісіз жақты сөйлем
Жақсыз сөйлем
Күрделі баяндауыш құрамына бол көмекші етістігінің қатысуы арқылы жасалатын жақсыз сөйлемдер
Күрделі баяндауышы –у тұлғалы тұйық етістік пен керек сөзінің тір-
кесінен жасалған жақсыз сөйлемдер
Күрделі баяндауышы барыс септіктегі тұйық етістікке тура келу тір-кесінің 3-жагы тіркесіп келу арқылы жасалатын жақсыз сөйлемдер Күрделі баяндауышы -қ ы//-ғ ы, -к і//-г і жұрнақты қалау рай арқылы жасалатын жақсыз сөйлемдер
Күрделі баяндауыштың грамматикалық орталығы н е есімдігі болып оның айналасына керек, қажет, пайда, бар, жоқ, қанша сияқты көмекші сөздер үйіріліп келуі арқылы жасалатын жақсыз сөйлемдер
Күрделі баяндауыштың құрамындағы бір сөздің тәуелденіп тұруы арқылы жасалатын жақсыз сөйлемдер
Күрделі баяндауышы идиомалык тіркестерден жасалган жақсыз сөйлемдер
IV. Құрмалас сөйлем
Жалпы мәлімет
Құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары
Жай сөйлемдердің көсемше арқылы құрмаласуы
Жай сөйлемдердің есімше арқылы құрмаласуы
Жай сөйлемдердің шартты рай арқылы құрмаласуы
Жай сөйлемдердің шылаулар арқылы құрмаласуы
Жай сөйлемдерді құрмаластыруда интонацияның ролі
Құрмалас сөйлем комлоненттерінің орналасу тәртібі
Салалас құрмалас сөйлем
Жалпы мәлімет
Жалғаулықты салалас құрмалас сөйлем
Мезгілдес салалас сөйлем
Достарыңызбен бөлісу: |