Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Anlatıcı ve Bakış Açısı
- 3. Şahıs Kadrosu
- KAZAK KÜLTÜRÜNDE ALKIŞ DUA DİLEKLER
- Anahtar Kelimeler
1. Vaka Postmodernizmde kurmaca dünya yaratılırken klasik vaka tiplerinin aksine daha karışık olan iç içe girmiş vaka kullanılarak, bir üst kurmaca oluşturulmaktadır. Gerçeklik duygusundan ziyade kurmaca duygusunu yansıtmanın amaçlandığı bu teknikte anlatıların anlatım teknikleri ve kurmaca (metafiction) önem kazanmıştır. Aytmatov eseri dokuz bölümde kurgulamasına karşın eser birbiri içine geçmiş dört ayrı ana bölümden veya vaka zincirinden meydana gelmektedir diyebiliriz. Bu bölümler: 1. Jaabars’ın anlatıldığı kısımlar, 2. Arsen Samançin’in başından geçenlerin anlatıldığı kısımlar, 3. Ebedî Gelin efsanesinin anlatıldığı kısımlar, 4. Eserin sonunda yer alan “Epilog” bölümüdür.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi eser helezonik bir vakaya sahiptir. Eserde ana olay Arsen Samançin’in başından geçen olaylar olarak verilmiştir. Ana olayın çekirdeğini ise Ebedi Gelin efsanesi oluşturmaktadır. Arsen Samançin’in başından geçen olaylarda Ebedi Gelin efsanesinin etkisi büyük olmuştur. Ebedî Gelin ihanete uğramış ve bu yüzden, nişanlısını aramak için, dağlara çıkmıştır. Yani Ebedî Gelin kaderinden kaçamamıştır. Aynı şekilde Samançin de sevgilisi Aydana’nın, okul arkadaşı Taşafgan’ın ihanetine uğramış, kaderinden kaçamamıştır. Samançin’in, eserin başından beri yapmayı düşündüğü Ebedi Gelin operası, onun önce Aydana ile sonra da Eles ile yakın ilişki kurmasını sağlamıştır. Ana vakanın çekirdeğini oluşturan Ebedî Gelin efsanesi, içinde yaşadığımız somut dünyaya bir alternatif olarak sunulmuştur. Bu alternatif dünya bir alt anlatı olarak, ana vakanın odaklanacağı konuyu belirlemiştir. Bu durum postmodernizmde soyut gerçeklik ile somut gerçekliğin birleşimi olarak adlandırılır. Postmodern eserlerde fizikî âlem ile metafizik âlem birlikte kullanılmaktadır. Postmodern eserde kullanılan üst kurmaca aslında eserin nasıl yazıldığının anlatıldığı bölümdür. Ebedî Gelin romanında üst kurmaca Jaabars ile sağlanmıştır. Jaabars isimli kar parsının başından geçen olaylar çerçeve vakayı meydana getirmiştir. Jaabars ile Samançin’in başından geçen olayların paralellik
Samançin Jaabars
Ebedî Gelin 167 Emrah MEYDAN/Postmodernizm Açısından Ebedî Gelin-Dağlar Yıkıldığı Zaman Romanı göstermesi, fakat Jaabars’ın hep bir adım önde olması, Samançin’in karşılaşacağı olaylar hakkında ipucu vermektedir. Bu şekilde romanın nasıl yazıldığı anlatılmasa da en azından nasıl yazılacağı okuyucuya aksettirilmeye çalışılmıştır. Nitekim romanın sonunda Samançin ile Jaabars aynı mağarada, önce Jaabars ve ardından Samançin olmak üzere, ölmüşlerdir. Romanın sonuç kısmı olarak ele alınan epilog bölümünde ise, Samançin’in daha önce yazmayı planladığı bir hikâyenin, İkinci Dünya Savaşı’na katılmış Sergey’in hikâyesinin, bir bölümü verilmiştir. Bu bölüm ile romanın ana kısmı arasındaki bağlantı ise öldürmek ve öldürmemek üzerine kuruludur. Bu kurgu egemen güçlerin çatışmasını yansıtmaktadır. Romanın ana bölümünde adı geçen Ertaş Kurçalov egemen bir güç olarak verilmiştir. Epilog bölümünde ise egemen güçlerin çatışması daha evrensel bir boyutta, yani savaş boyutunda ele alınmıştır. Alışılmış sonuç bölümü anlayışı yerine, genellikle belirsizliğin hâkim olduğu sonların kullanıldığı postmodern eserde, eserler ucu açık şekilde veya birden fazla sonuca bağlanarak bitirilir. Aynı şekilde Ebedî Gelin romanı da Jaabars’ın ölmesi, Samançin’in ölmesi ve epilog bölümünde Sergey’in uykuya dalması olmak üzere üç sonuca birden bağlanmıştır. Metinlerarası ilişki, başka metinlerden yapılan alıntılar veya onlarla yapılan farklı göndermeler ile postmodern romanda, iç içe geçmiş farklı metinlere yer vermektir. Bu her edebî metnin kendisinden önce yazılanlardan bağımsız olduğunu göstermek için kullanılan bir tekniktir. Ele aldığımız romanda da roman içerisinde Ebedî Gelin efsanesinin metnin aktarılması yoluyla metinlerarasılık tekniği kullanılmıştır. 2. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda Jaabars’ın, Samançin’in yer aldığı bölümlerin ve epilog bölümünün anlatımı, III. tekil kişi gözlemci anlatıcı ve nesnel bakış açısı ile ele alınmıştır. Ebedî Gelin efsanesi ise, Samançin’in ağzından kahraman anlatıcı ve nesnel bakış açısı ile aktarılmıştır. Eser üç vaka tabakası üzerine kurulduğu için bu vaka tabakalarının anlatımında da farklı anlatıcılar ve bakış açıları ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar, bir özellik olarak, romanın birden çok yazar tarafından yazıldığı izlenimini de beraberinde getirmektedir. 3. Şahıs Kadrosu Eserin başkahramanı olan Arsen Samançin idealist bir tiptir. Üzengili Dağları’nın eteklerinde bir köyde doğmuş, Moskova’da iyi bir eğitim almıştır. Samançin dağlı olarak adlandırılmasına karşın kendini iyi bir şekilde yetiştirmiş bir entelektüeldir. Bu açıdan Samançin hem yereli hem de evrenseli kendi bünyesinde taşımaktadır. Bir dağlı olarak serbest piyasa ekonomisinin dar gelirli çevrelere verdiği zararları görmüş aynı zamanda entelektüel kişiliği ile serbest piyasa ekonomisinin aslında bir yanıltmaca olduğunu makalelerinde dile getirmiştir. Bu postmodernizmde görülen mutlak doğrunun geçersizliği ve çoğulculuk ilkesi ile alakalıdır. Kahramanın çok yönlülüğü, çoğulcu bir söylem geliştirmek için bir araçtır. Bu araç somut gerçekliği yansıtmak için alternatif yollar sunar. Jaabars, romanın en önemli ikinci kahramanıdır. Jaabars’ın başından geçen olayların anlatılması, Samançin’in karşılaşacağı durumlar hakkında ön bilgi vermektedir. Yani Jaabars, Samançin’in önünde giden bir gölgesi gibi roman boyunca Samançin’i ardından sürüklemiştir. Ebedî Gelin ise, romanın çekirdeğini oluşturan kahramandır. Ebedî Gelin ile somut gerçekliğin yanına soyut gerçeklik getirilerek, mitolojik bir kahraman üzerinden romanın teması verilmiştir. 4. Zaman Eserde üst kurmacanın etkisiyle farklı zaman dilimlerine yer verilmiştir. Vaka zamanı Samançin’in günlük yaşantısı ile verilirken, Ebedî Gelin efsanesinin anlatıldığı bölümlerde art zaman kullanılmıştır. Jaabars ise Samançin ile eşzamanlı olarak anlatılmıştır. Ayrıca romanın epilog bölümünde anlatılan hikâyede yine art zaman kullanılarak geriye dönük bir olay anlatılmıştır. Eserde iç içe geçmiş vakalar, zaman konusunda da çoğulcu bir yaklaşımı ortaya çıkarmıştır. 5. Mekân Vaka zincirini meydana getiren halkaların mâhiyeti ve ona iştirak eden şahıs kadrosundaki fertlerin içinde bulundukları şartlar itibarî mekânın şekillenmesine tesir eden faktörlerdendir (Aktaş 2005: 127). İç içe geçmiş üç vaka zincirinden oluşan Ebedî Gelin romanında, her vaka zincirinin kahramanları mekân olarak ortak bir coğrafyayı kullanmıştır. Ortak mekân şahısların kaderini de ortak kılmıştır. Fakat vaka tipine ve şahıslara bağlı olarak mekânın zamansal ve anlamsal kullanımı farklılık göstermektedir. Bu durum mekânın da çoğulculuk ilkesi bağlamında oluşturulduğunu gösterir. Üzengili Dağı’nın bulunduğu bölge Ebedî Gelin için kaybolan aşkı, Jaabars için sürüden dışlanmayı, Samançin için de kendini gerçekleştirmeyi yani, kültür endüstrisine ve egemen güçlere karşı son nefesine kadar direnmeyi simgeler.
168 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Heidelberg Parkı, romandaki pozitif mekânlardan birisini oluşturur. Pozitif olabilecek koruma değerine, hayal edilmiş değerler de eklenir ve bu değerler kısa sürede baskın değerler olup çıkar (Bachelard: 2014, 28). Romandaki baskın değer olan Ebedî Gelin efsanesi ve bu efsaneyi operaya uyarlama fikri Samançin tarafından Aydana’ya ilk kez burada söylenir. Bu sebeple Ebedî Gelin, Samançin tarafından roman boyunca dile getirilerek baskın değer ortaya koyulur. Baskın değer ise bizi romanın temasına götürür. 6. Tema Tema, romanın üzerine temellendiği konunun yazarın duygu ve düşüncesinde öznel bir yargı halinde ortaya konan sentezi olup, romanın nihaî hedefi ve romancının asıl amacıdır (Çetin 2012: 121). Romanın belli yerlerinde tekrar eden ifadeler, kelimeler, cümleler ve simgeler vasıtasıyla romanın teması tespit edilir. Cengiz Aytmatov’un son romanı olan “Ebedî Gelin” romanının temasını ise leitmotiv olarak “kader” oluşturmaktadır. Kader vurgusu roman içerisinde birçok yerde dile getirilmiştir. “Her zaman ve herkes için değişmez olan bir gerçek var: Hiç kimse önceden kaderini, başına gelecekleri bilemez; sadece hayat bunu gösterir” (Aytmatov 2008: 7). “Bunu ona kader Avrasya restoranında kesin ve gayet açık bir şekilde anlatmıştı” (Aytmatov 2008: 71). Ayrıca romanda, Samançin’in yaşadığı iç çatışmalarda iki kez karşımıza çıkan güvercinler de kadere ve kaderden kaçışın olmadığına işaret eden simgeleri oluşturmaktadır. Ayrıca romanda kader vurgusu kadar ağır basmayan fakat dikkatlere sunulan bir diğer tema olarak “ihanet” kavramı üzerinde de durabiliriz. Çünkü kader bağlamında ele alınan Ebedî Gelin, Jaabars ve Samançin’i kaderine götüren yol onlara yapılan ihanetten geçmiştir. Postmodern romana göre hayat, evren, olaylar anlamı ve kesin açıklaması olan bir bütün değil; açıklanamaz ve tam olarak da anlaşılamaz bir karmaşadan ibarettir (Çetin 2012: 97). Ebedî Gelin romanının teması bu açıdan postmodern anlayışa uygundur. Çünkü insanoğlu hiçbir zaman kader algısını tam olarak anlayamamış ve açıklayamamıştır.
Ana vaka etrafında yer alan çerçeve vaka ve ana vakanın çekirdeğini oluşturan olaylarla meydana getirilen, iç içe geçmiş vaka türüne bağlı olarak ortaya çıkarılan üst kurmaca, Ebedî Gelin romanının postmodern bir eser olduğunu gösterir. Gerçek hayatla kurmaca hayatı birleştirmek isteyen postmodern anlayış bu birleşimi bir oyun havasında meydana getirir. Ele aldığımız romanda bu oyun “kader” başlığı altında kurgulanırken, gerçek hayatı Samançin, kurmaca hayatı ise Ebedî Gelin efsanesi oluşturmuştur. Evrensel kurtuluş reçetesi vermeyen “kader” temasının ele alınması postmodern bir özelliğin yansımasıdır. Anlatıcı ve bakış açısına bağlı olarak zaman ve mekânın çeşitlenmesi dikkat çekicidir. Postmodernizmin çoğulcu kurgu tekniği, Ebedî Gelin romanında kişilerin, zaman ve mekânın anlatım biçiminin kurgulanışında kendisini göstermektedir. Romanda Ebedî Gelin efsanesi ile metinlerarasılığın kullanılması yine postmodern kurgunun bir parçasıdır. İncelememizin kapsamını oluşturan postmodern eser anlayışı çerçevesinde Aytmatov’un son romanı olan “Ebedî Gelin” romanının postmodern özellikler bakımından oldukça dikkat çekici bir eser olduğunu söyleyebiliriz.
Aktaş, Ş. (2005). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara, Akçağ Yay. Aytmatov, C. (2008). Ebedî Gelin - Dağlar Yıkıldığı Zaman, Ankara, Elips Kitap. Bachelard, G. (2014). Mekânın Poetikası, İstanbul, İthaki Yay. Çetin, N. (2012). Roman Çözümleme Yöntemi, Ankara, Öncü Kitap. Kolcu, A. İ. (2010). Edebiyat Kuramları Tanım- Tenkit- Tahlil, Erzurum, Salkımsöğüt Yay. Küçük, M. (2011). Modernite Versus Postmodernite, İstanbul, Say Yay.
KAZAK KÜLTÜRÜNDE ALKIŞ DUA DİLEKLER Yrd. Doç. Dr. Enver KAPAĞAN
şekilde koruyarak gönümüze kadar taşıyabilen toplumlardan biridir. Kazaklarda alkış, dua, dilek ve bataların kendine has terbiye edici bir tarafı olduğuna inanılır. Bu yüzden de Kazak sözlü ve yazılı edebiyatında çok ehemmiyetli unsurlar olarak geçmişten gönümüze kadar güçlü bir şekilde birer tür olarak varlığını devam ettirmektedir. Alkış, dua ve dilekleri, sıradan kişiler herhangi bir yerde söyleyebilirler. Fakat önemli merasimler ve bayramlarda hem konumu hem de yaşı ve bilgisi itibarı ile söz ustaları ve toplum önderleri tarafından bu dualar edilir. Başvurulan alkış, dua, dilek ve batalarda hazır bulunanlar ile beraber bütün halka, vatanın birlik, bütünlüğüne iyilik istenir.
nomadic life by protecting acutely until today. It is believed that acclamations, prays, wishes and invocations have an idiosyncratic educatory aspect. Thus they can sustain in oral and written literature influentially from past to present as substantial elements that progress in specific form. Ordinary people can declare acclamations, prays and wishes anywhere. Though these prays are invoked by masters of utterance and community leaders in crucial ceremonies and bairams. Goodness of homeland unity and integrity to whole folk is requested by attendants in acclamations, prays, wishes and invocations
Kazak sözü; hür, cesur, mert, kendine güvenen, başkasından emir almayan, bağımsız anlamlarına gelmektedir. Son yüzyıla kadar daha çok göçebe bir topluluk olarak yaşamalarından dolayı Kazaklardayazılı edebiyattan daha çok sözlü edebiyat gelişmiştir. Bütün Türk Dünyasının ortak eserleri dediğimiz “Orhun ve Yenisey Yazıtları, “Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügat-it Türk”, “Ahmet Yesevi’nin Hikmetler”, “Edip Ahmet Yükneki’ninAtabet- ül Hakayık”, “Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig ve daha nice ortak eserler diğer tüm Türk halklarının olduğu gibi Kazakların da sahip olduğu paha biçilmez eserlerdir. Fakat Kazakların Kazak adı ile ortaya çıkışı 15. 16. Yüzyıllara tekabül ettiğinden doğrudan Kazak adıyla ve Kazaklar üzerine yapılan çalışmalar diğer Türk kökenli halklara nazaran daha yenidir. Kazak kültürüne ait ilk araştırmalar Avrupalılar ve Ruslar tarafından 18. Yüzyılın sonlarında başlamıştır. Yapılan ilk çalışmaların esas amacını coğrafyayı ve bu coğrafyada yaşayan insanlar ile kültürlerini tanımak ve kendileri açısından yeni fetihlere zemin hazırlamak olmuştur. Bu amaçla yapılan ilk çalışmalarda Kazak halkının, sosyal, ekonomik, tarih, töre ve gelenekleri gibi konular ele alınır. Bunlar yukarıda bahsettiğimiz gerekçelerin yanında etnoğrafik tezleri destekleme ve sahaya kültürel amaçlı hakim olma amacı taşırken sonraki araştırmacılar içinde birer yol gösterici rehber özelliğinde olmuştur. İlk çalışma örnekleri: N. Rıçkovt ‘’Kazak Kırsal Bölgesine 1771 yılında yapılan seyahat, İ.Georgi ‘’Rusyada Bulunan Bütün Halkların Yapısı 1776” gibi eserlerde folklor unsurlarının bir kısmı ele alınmıştır. Doğrudan doğruya bütün yönleri ile ve kapsamlı olarak Kazak Folklorunun araştırılması Kazak Araştırmacı, ŞokanVelihanov (1835-1865) tarafından yapılmıştır. Onun, Atasözü, deyim, hikâye, masal, türkü, destan ve mitoloji konusundaki derlemeleri ilk çalışmalar olarak büyük önem taşımaktadır. Yine W. Radlofun, 1860-1870 yılları arasında bu coğrafyada yaptığı gezileri sonucu derlediklerini yazmış olduğu (10 cilt metin 8 cildi tercüme) 18 ciltlik eserinin 3.cildi Kazak Halk Edebiyatı örneklerini içermektedir. Özellikle 20. yüzyılın başlarından itibaren A.Dibaev, S.Seyfulin, M. Avezov, A.Baytursunov, B.Maylin, S. Mukanov gibi şahsiyetlerin kazak folklorunun değerlerinin gün yüzüne
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, enverkapan@hotmail.com , enverkapagan@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, yilmazbacakli@gmail.com 170 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu çıkmasında büyük emekleri olmuştur. (Çınar, 1996:7-11) Kazak yazılı edebiyatının oluşmasında ise IbırayAltınsarin ve Abay Kunanbayulı başta gelen kişilerdir. Geçmişten bugüne gelen birikimlerin yeniden derlenip toparlanması özellikle bağımsızlıktan sonra hız kazanmış, her türlü yayın yoluyla ve kapsamlı bir şekilde Kazak halk kültürü araştırmaları yapılmaya ve yayımlanmaya başlanmıştır. Kazaklar, uzun süre göçebe topluluk halinde yaşamamaları ve coğrafya olarak yer değiştirmemeleri nedeni ile geçmiş kültürlerini koruyarak ya da İslami geleneklerle uyumlu olacak şekilde hayatlarını devam ettirdikleri bir gerçektir. Bu yüzden genel olarak incelediğimizde Kazak folklorundaki öğelerin büyük çoğunluğu eski Türk kültürü ile şaman inancından izler taşımaktadır. (Ergalieva, şakuzadaulı, 2000:29) Almatı’da daha çok kendilerini baksı olarak tarif eden kişilerin çalıştığı yerler var ve bunlar kendilerine baskı veya emci derler. Şimdi dahi Şamanist geleneği devem ettirmek suretiyle gelecekten haber verdiğini iddia ederek insanları iyileştirdiklerini söyleyen bu Kazak Baksı’ların çoğu İslam dinine çok bağlı olmakla beraber gelen müşteri veya hastaların vücudundan kötü ruhlar ile düşünceleri kovmak ve büyüleri bozmak için hem kuran okurlar hem de dualarında yer gök, yıldız, ay, su, ateş gibi unsurlara sıkça yer verirler ve şamanların başvurduğu hareketlere başvururlar. Kendileriyle yaptığımız görüşmelerde bunun şirk olmadığını sadece gelecekten haber verme olgusunun ta eski devirlerden bugüne kadar Allah tarafından kendilerine babadan oğula geçmesi suretiyle aktarıldığını ve İslam’ın buna engel olmadığını iddia etmektedirler. (Kapağan, 2014: 809) Kazakistan’ın hemen her köşesinde geçmişte şaman kültüründe önemli bir yere sahip olan Baksı’ların varlığı buna en büyük kanıttır. Çünkü Baksı, İslam dini içindeki rütbelerden herhangi birine tekabül etmez. Fakat Kazaklar arasında fiilen varlığını devam ettiren bu yarı din adamı yarı doktor ve falcı diyebileceğimiz kişiler, ettikleri duaların çoğu İslam kaidelerine uygun olarak icra etmektedirler. Buna örnek olarak: Prof. Dr. Doğan Kaya: Bir Kazak-Kırgız Baksısının şu duasının tespit edildiğini belirtmektedir. “Evvela tanrı sen (işimi) rast getir, (işimi) rast getirirsen ben buradayım; dilediğim dileği yine ver, büsbütün kısırlaşmış kısrağa yavru ver, iyi Tanrı, bey Tanrı, cömert Tanrı! Evvela Tanrı gök yaratmış, ondan sonar yer yaratmış, ilk önce Tanrıya sığınayım, ikinci Muhamede sığınayım, birine biz kul olduk, birine de ümet olduk, üçüncü, Tanrım, dört yara, yüz yirmi dört peygambere sığınayım…”(Kaya, 2001:4) Kazaklarda alkış, dua, dilek ve bata’ların 1 kendine has terbiye edici bir tarafı olduğuna inanılır. Bu yüzden de Kazak sözlü ve yazılı edebiyatında çok ehemmiyetli unsurlar olarak geçmişten gönümüze kadar güçlü bir şekilde varlığını devam ettiren kendilerine has bir formada gelişen çoğu zaman şiirsel bir biçimde söylenen birer tür olarak varlığını devam ettirmektedirler. Alkış, dua ve dilekleri, sıradan kişiler herhangi bir yerde söyleyebilirler. Fakat önemli merasimler ve bayramlarda hem konumu hem de yaşı ve bilgisi itibarı ile söz ustaları ve toplum önderleri tarafından bu dualar edilir. Başvurulan alkış, dua, dilek ve batalarda hazır bulunanlar ile beraber bütün halka, vatanın birlik, bütünlüğüne iyilik istenir. Türk sözlü kültür unsurların içinde önemli yer tutan alkış ve dileklerin temelini dualar oluşturur. Daha çok bir yakarış ve kadirşinaslığın göstergesi olarak ortaya çıkan Alkış ve dilekler bir dilekte bulunma veya yapılan bir iyiliğe karşılık iyilik isteme veya bir işin amacına ulaşabilmesi için başında veya sonunda Allah’tan istenen yardım, edilen iyi dilek ve dualardır. Bunun tersi ise beddua ve kargıştır(Kaya2001: IX). Alkış, dua, dilek ve bataların manevi gücünün tesirine olan inançtan dolayı özellikle de çocuğun doğmadan önce anne karnına düştüğü andan itibaren başlayan yaşamından evlenene kadar bütün hayatını ihata edecek şekilde hayatının her devresinde farklı merasimler düzenlenir ve bu merasimlerin en vazgeçilmezleri olarak alkış, dua, dilek ve batalara başvurulur. Kazak doğum ve doğum günü ad verme üzerine alkışlar: Kazak Çocuk doğduğunda edilen dualardan biri: Ya Allah, küçüğe uzun ömür ver! Küçük bebeğin gülücükleri pınar gibi olsun, Oyunu, zıplayan keçi yavrusu gibi olsun. Evliyalar hep onu korusun, Başına mutluluk kuşu konsun.
1 Bata: Fatiha kelimesinin değişerek önce Fata sonra Bata olarak okunmasıdır. Günümüzdeki karşılığı dua’dır. 171 Yrd.Doç.Dr. Enver KAPAĞAN-Öğr.Gör. Yılmaz BACAKLI/Kazak Kültüründe Alkış Dua Dilekler (Ergalieva, Şakuzadaulı, 2000:269) Alkışlara başvurulurken eski Türk kültürü ve Şaman inancından kalma bazı adetlerde kendini gösterir. Bununla alakalı olarak tanrı, ruh ve tabiat erkleri ortaya çıkar. Bunlar içinde de en çok başvurulanı atalar ruhundan yardım dilemedir. Kazaklarda inanç olarak ruhların yok olmadığına ve etraflarında gezindiğine inanılır. Bu yüzden de yapılacak bir hatayı etrafta gezinen ruhların cezalandırabileceği inancı vardır. Bu nedenle sorun yaşatanlara şöyle dua ve beddualarda bulunulur: ‘Arvakka bas’ (ruha kurban olayım), ‘arvak aktır (ruh çarpsın) veya hatırı sayılır kişilerin adına ruhu seni çarpsın şeklinde beddualar edilirken, Manas’ın ruhu seni korusun (Altay, 1998: 218). Yine eski Türk inanışlarında temizleyici ve kötülükleri yok edici tarafları ile bilinen ve bu nedenlerden ötürü kutsanan ateş ve su kültü Kazak dualarında yaşayan önemli unsurlardır. Bazen işlerinin yolunda gitmesi ve hayatında başına gelebilecek kaza ve belalardan uzak kalmak için hususi olarak ehil kişilere gidilip dualar alınır. Bu amaçla, Gelen kişi aksakalın önüne diz çöker ve aksakal euzu besmele çekerek dua eder. Duaların birinde şöyle der: Ey Allahım! Ateş ve sudan koru, Dilsiz düşmandan koru, Kin bağlayan dostan koru, Ani çarpan afetten koru. Der (Ergalieva, şakuzadaulı, 2000:268) Alkış, dua, dilek ve batalar, destanlarda da sıkça başvurulan unsurlar olarak karşımıza çıkarken gazaya çıkmadan önce ve destanın içinde çeşitli olaylarla bağlantılı olarak kendisini gösterse de, özellikle Türk destanlarında destanın başında kahramanın doğmadan önce babasının çocuk sahibi olma isteği ve bundan dolayı yaratana sığınması olayında güçlü bir şekilde ortaya çıkar. Manas destanında Cakıp’ın erkek çocuk sahibi olması için edilen dualar (Yıldız, 1995: 538)ve Kazaklar arasında en çok söylenen destanlardan biri olan Alpamış destanında; Alpamış’ınbabası baybörünün çocuğu olmadığı için her gün tanrıdan dua ile çocuk ister: ….. Bir çocuğu olmadığından, Dert çeker kaygı yermiş, Bu dünyadan gözüm açık mı Gideceğim dermiş, (Üçüncü, 2006: 73) O yine dua eder ve kendi duaları kabul olur, kendisinin iki çocuğu olur kıza Karlığaş, erkeğe Alpamış adı verilir(Üçüncü, 2006: 77). Çocuk doğduktan sonra: Alkış, dua, dilek ve bataların manevi tesirinden dolayı Kazak düğünlerinde de her aşamada başvurulan temel öğelerdir. Özellikle gençlerin yeni hayatlarında mutlu, huzurlu ve çocuk sahibi, mal mülk sahibi olmaları dilenir. Kazaklarda gelin gelirken: Beyaz otağın eşyalarla dolsun, Evin hep konuklarla dolu olsun, Beş kısrak derisinden saba yapıp, Kımızın yüz kişiye yeter olsun, Beyaz otağ istediğin yerde olsun, Beyaz yüzün aya gibi nurla dolsun, Ettiğim bu bata kabul olup, Evine hıdır ata gelip konsun, Mal mülkün mutluluğunla bir artsın, Yerinden Allah seni ayırmasın, Gelinciğim, bereketliymiş ellerin, Bal gibi tadı var yemeğinin.(Ergalieva, şakuzadaulı, 2000:269) 172 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bazen de dua ve dileklerin insanların mesleklerini seçmesinde bile etkili olduğunu görmekteyiz. Akınlık hem iddia sahibi olmak hem de toplumda statü kazanmak anlamına gelir. Kazaklarda akın 2
1)Rüyada bir pirin tecellisi ve vasıtasıyla, 2) Dua yoluyla, 3)Nesil takip ederek, nesilden nesile akrabalardan öğrenerek, 4) Çalışıp kendini yetiştirerek (Üçüncü, 2006: 41) Baktığımızda birinci ve ikinci yöntem ile akın olabilmeleri, akınların pirleri ile HZ. Hızır ve benzeri pirlerden aldıkları dualar yolu ile mümkün olmaktadır. Bu durum Alkış, dua, dilek ve bataların toplumun her katmanında ne derece etkili olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Alkış, dua, dilek ve batalar, Kazak mani, ninni, carapazan, masal, efsane, tekerleme ve türkülerinde en sık başvurulan ögelerin başında gelmektedir. Bunlardan bir kaçına örnek verecek olursak: Ramazan Manisi (Carapazan) Mincılkılı bay bolsun Balalarının mingeni Corğacorğa tay bolsın Çorğalatıpkelgende Könilderi cay bolsın(Altay, 1998:264) Masallarda Duanın Kabul olması, Bu masalda şehrin hepsi taş kesiliyor ağzı dualı birine ihtiyaç duyuluyor eğer böyle biri üç gün boyunca cinler vb. zevatın korkutmalarına dayanıp ve dua edebilse şehir eski haline gelecektir. Ve yaşlı bir çiftin temiz kalpli bir oğlu vardır. Bu denk gelir şehre padişahın kızı olanları ve çaresini anlatır. Ve üç gün boyunca gencin ettiği dualar sonucu şehir ve insanlar canlanır. Genç te kızla evlenir(Alptekin, 2003: 271). Kazaklarda yaşatılan güzel geleneklerden biri de yaşlılara sahip çıkma ve onların evde bulunmasının bereketin sembolü ve vesilesi olduğu düşüncesidir. Bu yüzden buna bağlı atasözleri deyimler ve alkışlar ortaya çıkmıştır. ihtiyarın olduğu ev mutluluk ve huzurun olduğu evdir kazak kültüründe bu nedenle de kazaklar birbirlerine ‘’eviniz ihtiyarsız kalmasın’’ diye dua ederler. (Ergalieva, Şakuzadaulı, 2000: 272) Kısaca Kazaklarda alkış, dua, dilek ve batalar hayatın başlangıcından sonuna kadar hemen her alanda kendini gösteren unsurlardır. Geçmişten bugüne manevi gücüne inanılan bu yüzden de her an başvurulan bu ögelerin bir kısmı Türklerin ilk inançlarından izler taşıyıp, doğdukları şekli ile günümüze ulaşırken bazıları da yeni coğrafya, din ve anlayışların tesiri ile başkalaşmış bir şekilde varlığını devam ettirmektedir. жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|