Ылым министрлігі
жүктеу/скачать 1,07 Mb.
|
Амирова А.Ж Курстық жұмыс
| ҚОРЫТЫНДЫ
Аталаған тақырыпты зерттей келе, келешекте практикада мына мәселерге назар аударылуы керек деп білемін. Оқушылар өз беттерімен сөйлеу және жазу кезінде жалғаулар мен жұрнақтарды дұрыс жалғай алатындай дәрежеге жеткізу. “Сөз құрамы” тақырыбын оқыту барысында оқушылардың сөздік қорын байытуға көңіл бөлу. Бастауыш сыныптарда тілді оқытып – үйретудің әр түрлі салалары арасында байланыстың болуын көздеу. Сөздің мағыналық болуларына сай, оларды дұрыс қолдану мәселесін үнемі қадағалау. Сөз құрамының ішінде күрделі сөздер, біріккен сөздер туралы түсіндірілген ұғымдарды жазу кезінде ескеру. Қазіргі төрт жылдық бастауыш сыныптарда оқушыларға қазақ тілінің морфологиялық жүйесін оқыту барысындағы қолданылып жүрген әдістері де жаңа талап тұрғысынан қайта қаралып, жаңартылып отыруы керек. Қорыта айтқанда, бұрынғы бір бағытта (мұғалім тарапынан) оқыту жүйесін өзгертіп, оқушылардың өз беттерінше шығармашылықпен жұмыс істеу (ойлан, табу) қабілеттерін дамыту мәселесін басты нысана етіп алған дұрыс.Сонымен қатар, мұғалім маетриалды мазмұнына, сипатына қарай, оны меңгерудің ең қолайлы деген әдістерін өзі белгілейді. Сонымен оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын, олар белгілі бір әдістемеге негізделеді. Әдістеме жан – жақты және өз орнында дұрыс қолданылса, өтілетін әрбір тақырыптың мазмұны ойдағыдай ашылып, оқушылардың меңгеруіне жеңіл тиеді. Осындай әдістердің бірі сабақ барысында өздік жұмыстарын ұйымдастыру. Осындай жұмыстарды орындау процесінде оқушылардың өздігінен жұмыс істей білуге баулу. Олардың білімге ынтасын арттырып, алған білімдерін іс жүзінде пайдалана білуге, оқыған материалдарын тиянақты меңгеруге жәрдемдеседі. Қазіргі кезде осындай жұмыстарға елеулі мән беріледі. Осы жұмысты орындау барысында әр оқушы өзінің қандай тапсырманы орындайтынын, нені тындыратынын және қандай тәсілдерді қолданатынын білгені дұрыс. Сонда ғана оқушының еңбегі нәтижелі болады. Оқушының шамасына қарай өздігінен орындайтын жұмыстың көлемін шағын, мазмұнын қарапайым етіп ұйымдастыру қажет, мұндағы жұмыстар көбінесе әртүрлі карточкалар, перфокарталар, оқулық, кросвордтар, ребустар арқылы іс жүзіне асырылады. Сөздің морфемиялық талдауына байланысты мәселелерді ойдағыдай қарастыру үшін мұғалімнің морфематика саласында берік теориялық базасы болуы қажет. Морфеманың бөлімшелері ретінде мыналарды ажыратуға болады: 1) морфемалардың сөздегі орнына және қызметіне қарай түрлері (түбір және көмекші морфемалар) туралы ілім; қосымшалардың түрлері: префикс, жұрнақ, флексия, постфикс, интерфикс, инфикс, конфикс, т.б.; 2) морфемалар арқылы білдірілетін мағына түрлері (лексикалық, грамматикалық (морфологиялық)) туралы ілім; 3) біріншісі мәтіндегі екіншісінің өкілдері (морф пен морфема, сөз формасы мен сөз, сөз түрінің түбірі мен сөз түбірі) морфемиялық деңгейдегі сызықтық және сызықтық емес тілдік бірліктер туралы ілім; Морфеманың бірлігі морфема. Морфемалар сөздегі орнына, білдіретін мағына сипатына қарай ерекшеленеді. Түбір бөлігі ретінде ерекшеленетін және сөздің лексикалық мағынасының негізгі компонентін қамтитын орталық морфема түбір деп аталады. Түбір міндетті түрде әрбір сөзде (оның әрбір сөз формаларында) болады және негізге толығымен сәйкес келуі мүмкін. Басқа морфемалар аффикстер немесе қызметші морфемалар деп аталады. Қосымшалар әрбір сөзде (сөз түрінде) бола бермейді және қосымша, көмекші мағынаны білдіреді. Қосымшалар жалғаулар мен жұрнақтар болып бөлінеді Түбірден бұрын жай түбірдің құрамына кіретін қосымшалар септік жалғаулары деп аталады. Түбірден кейінгі жай түбірге, сондай-ақ жалғаулық септікке дейінгі қимылды формантқа кіретін қосымшалар жұрнақ деп аталады. Күрделі бунақтарға екі немесе одан да көп жай бунақтар жатады, олардың әрқайсысында түбірден басқа қосымшалар болуы мүмкін. Екі жай сыңардың арасында күрделі түбірдің қызметін атқаратын қосымшалар жалғаулық, жалғаулық жалғаулар деп аталады. Мұндай аффикстер өздері жалғаған жай түбірлердің байланысын білдіреді. Сөз құрамындағы морфемаларды іріктеу және олардың мағынасын анықтау басқа сөздермен және берілген сөздің басқа түрлерімен салыстыру негізінде жүзеге асырылады. Бір морфема әр түрлі сөздерде, сөз формаларында кездеседі, фонематикалық құрамы жағынан өзгеріп, түрленіп отырады. Морфеманың мұндай түрленулері морфтар деп аталады. Бастауыш мектепте сөздердің морфемиялық құрамымен жұмыс жасаудың маңыздылығы, біріншіден, мектеп оқушылары сөздің лексикалық мағынасын ашудың жетекші тәсілдерінің бірін меңгереді. Екіншіден, тілімізді жаңа сөздермен толықтырудың негізгі көзін түсіну үшін сөздің жасалуы туралы бастауыш білімнің өзі өте маңызды. Үшіншіден, морфема негіздерімен танысу мектеп оқушыларының айналадағы шындық туралы білімдерін байытуға ықпал етеді. Төртіншіден, сөз құрамындағы морфемалардың рөлін, сонымен қатар префикстер мен жұрнақтардың семантикалық мағынасын білу мектеп оқушыларының сөйлеу дәлдігін қалыптастыруға ықпал етеді. Бесіншіден, сөздің морфемиялық құрамын зерттеудің орфографиялық дағдыны қалыптастыру үшін маңызы зор. Сөздің морфемиялық құрамын зерттеуде оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін дамытуға, әсіресе, олардың нақты психикалық дағдыларын қалыптастыруға, онсыз сөзді саналы түрде меңгеруге үлкен мүмкіндіктер беретіні де маңызды. Дәстүрлі түрде бастауыш мектепте морфемиканы оқыту жүйесінің төрт кезеңін ажыратады: 1) пропедевтикалық (сөзжасамдық алдын ала дайындық бақылаулары); 2) бір түбірлі сөздердің ерекшеліктерімен және барлық морфемалардың мәнін салыстыра отырып таныстыру; 3) түбір, жалғау, жұрнақтардың тілдегі ерекшелігі мен рөлін зерттеу; емленің морфологиялық принципінің мәнімен таныстыру; түбірлер мен жалғаулардың орфографиялық дағдыларын қалыптастыру; 4) зат есімді, сын есімді, етістікті оқытуға байланысты сөздің морфемдік құрамы мен сөзжасам элементтері туралы білімдерін тереңдету; зат есім мен сын есімнің септік жалғауларының, етістіктің тұлғалық жалғауларының емле дағдыларын қалыптастыру. Сөз құрамы мен сөзжасам элементтерін зерттеу оқушылардың сөйлеу тілін дамытуға, туынды сөздерді сөйлемде дәл, саналы қолдана білуге игі ықпалын тигізеді. жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|