Имашева турсынай бахытжановна
Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттары
жүктеу/скачать 6,21 Mb.
|
| 2.2 Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттары
Біздің зерттеу мәселелеріміздің шеңберінде педагогикалық шарттарға білім беру үдерісінің саналы түрде құрылатын және осы үдерістің барынша тиімді өтуін қамтамасыз ететін шарттарды жатқызуға болады. Болашақ әлеуметтік педагогты тиімді оқытудың ортасын сәтті құру кейбір қажетті педагогикалық шарттарды орындау арқылы мүмкін болады деп санаймыз. Педагогикалық зерттеулерде шарт және педагогикалық шарттар туралы ой тұжырымдар түрліше берілген. Ғалым В.A. Беликов педагогикалық шарт - педагогикалық тапсырмаларды орындауға бағытталған материалды - кеңістіктік ортаның және объективті мүмкіндіктердің, тәсілдердің тұтастығы деп тұжырымдайды Осыған байланысты біз педагогикадағы жағдай проблематикасына жүгіндік. Біз қалаған дайындықтың жағдайларын сіңіретін педагогикалық шарттар туралы айтып отырмыз. Бұл тұжырым "педагогикалық шарттар" ұғымының мәнін зерттеу нәтижелерінде өз негіздемесін табады. Бұл термин педагогикалық ғылымның тұжырымдамалық және категориялық аппаратында негізгі ұстанымдардың бірін алады. Демек, ол көбінесе зерттеушілердің үлкен шеңберінің назарында болды. Педагогикалық жүйелердің жұмыс істеуін жетілдіру, білім беру үдерісінің тиімділігін арттыру проблемаларымен байланысты қазіргі заманғы педагогикалық зерттеулерде ең үлкен қызығушылық тудыратын аспектілердің бірі педагогикалық шарттарды анықтау, негіздеу және тексеру болып табылады. Себебі педагогикалық шарттар жүзеге асырылатын қызметтің табыстылығын қамтамасыз етеді [91]. Сонымен, Ананьев Е. Г. педагогикалық шарттарды "дидактикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін мазмұн элементтерін, әдістерді (тәсілдерді), сондай-ақ оқытудың ұйымдастырушылық нысандарын мақсатты іріктеу, белгілеу және қолдану нәтижесі" деп түсіндіреді [92]. Е.В. Яковлев – "оның тиімділігін арттыруға бағытталған педагогикалық процесс шараларының жиынтығы" ретінде, В.М. Полонский – «адамның физикалық, адамгершілік, психикалық дамуына, оның мінез-құлқына, тәрбиесі мен оқуына, жеке басын қалыптастыруға әсер ететін ауыспалы табиғи, әлеуметтік, сыртқы және ішкі парадигма», В.И Андреев. – «оқыту мен тәрбиелеудің (шаралар кешені), мазмұны, әдістері (тәсілдері) және ұйымдастырушылық нысандары ретінде», А.Я. Найн және Н.М. Яковлева – "педагогикалық үдерістің шаралар (объективті мүмкіндіктер) жиынтығы" ретінде, Н.В. Ипполитова, М.В. Зверева – «педагогикалық жүйенің құрамдас бөлігі ретінде, оның тиімді жұмыс істеуін және одан әрі дамуын қамтамасыз ететін ішкі (білім беру процесі субъектілерінің жеке аспектісін дамытуды қамтамасыз ететін) және сыртқы (жүйенің процессуалдық аспектісін іске асыруға ықпал ететін) элементтердің жиынтығын көрсетеді, педагогикалық жүйенің құрамдас бөліктерінің бірінің мазмұндық сипаттамасы ретінде, мазмұны, ұйымдастырушылық формалары, оқыту құралдары және мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас сипаты», А.Ш. Стыбаева– «білім беру процесінің тұрақты байланысы болып табылатын заңдылықтарды нақтылау бойынша жоспарлы жұмыс» ретінде қарастырған [93]. Сөздіктерде "шарт" термині: 1) бір құбылысқа байланысты болатын жағдай; 2) өмірдің, қызметтің қандай да бір саласында белгіленген ережелер; 3) болатын жағдайды бір себебі деп түсіндіреді. Философиялық энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым олар өмір сүретін және онсыз өмір сүре алмайтын орта ретінде түсіндіріледі; бір әрекет болатын орта ретінде, объектінің сыртқы әлеммен қарым-қатынасының категориясы, "басқа әрекетке байланысты (шартталған) нәрсе; объектілер кешенінің (заттардың, олардың күйлерінің, өзара әрекеттесуінің) маңызды құрамдас бөлігі, оның болуы осы құбылыстың болуын қажет етеді". Н. Стерхова "шарт" ұғымы жалпы ғылыми деп тұжырымдайды, ал оның мәні педагогикалық тұрғыдан бірнеше ережелермен сипатталуы мүмкін: 1) шарт – себептердің, жағдайлардың, кез-келген объектілердің және т.б. жиынтығы; 2) көрсетілген жиынтық адамның дамуына, тәрбиесіне және оқуына әсер етеді; 3) жағдайлардың әсері даму, тәрбие және оқыту процестерін жеделдетуі немесе баяулатуы, сондай-ақ олардың динамикасы мен соңғы нәтижелеріне әсер етуі мүмкін [94]. Сонымен, әр түрлі көзқарастармен, әдіснамалық ұстанымдармен ғалымдар "педагогикалық шарттар" ұғымының мәнін ашып, түсіндіре отырып, олар осы жүйенің жеке және процедуралық аспектілеріне әсер ететін және оның тиімді жұмыс істеуін және дамуын қамтамасыз ететін білім беру және материалдық-кеңістіктік орта мүмкіндіктерінің жиынтығын көрсететін педагогикалық жүйенің құрамдас бөліктерінің бірі деп санайды. Е.Г. Марчук педагогикалық шарт деп келесілерді түсіндіреді: а) білім беру процесінде оқушылардың зияткерлік құзіреттілігін тиімді қалыптастыруға ықпал ететін қажетті шаралар жиынтығы; ә) оқушылардың зияткерлік құзіреттілігінің қалыптасу деңгейін арттыруға ықпал ететін өзара байланысты компоненттердің жиынтығы. Бұл тұрғыда ол келесі педагогикалық шарттарды анықтайды: 1) білім беру процесінде мұғалімнің баламен қарым-қатынасының демократиялық стилін қамтамасыз ету; 2) оқушылардың темпераментінің жеке ерекшеліктерін, мінез ерекшеліктерін, көзқарастарын есепке алу; 3) мұғалімді балалардың зияткерлік қызметін қолдауға дайындау; 4) оқушылардың жеке білім беру траекториясын құру; 5) оқушылардың дербестігіне, бастамасына назар аудару; 6) барысы мен нәтижелерінің мониторингі [95] Л.М. Репета педагогикалық шарттар – бұл бір нәрсенің сәтті жұмыс істеуі үшін ең қолайлы жағдай (немесе орта) жасайтын қажетті және жеткілікті шаралар жиынтығы деп санайды. Ғалым осы санатты жалпы білім беретін мектеп оқушыларының зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру аспектісінде қарастыра отырып, педагогикалық шарттар кешенін ұсынады, ол мыналарды қамтиды: 1) ынталандырушы ортаны ұйымдастыру; 2) педагог пен оқушының ынтымақтастығы; 3) оқушылардың, педагогтардың және ата-аналардың желілік өзара іс-қимылын ұйымдастыру [96]. Семенова М.В. педагогикалық шарттардың екі тобын анықтайды: сыртқы (табиғи – географиялық, әлеуметтік, өндірістік, мәдени, шағын аудан ортасы) және ішкі (оқу-материалдық, мектеп-гигиеналық, моральдық-психологиялық, эстетикалық) [97]. Педагогикалық шарттарды талдау барысында педагогикалық шарттардың 3 түрі айқындалды: 1) психологиялық-педагогикалық; 2) ұйымдастырушылық-педагогикалық, 3) дидактикалық шарттар. Дәл осы жіктеу біз зерттеп отырған электронды педагогикалық дайындықтың дидактикалық шарттары бөлігі болып табылады деген пікірімізді растайды, яғни, бұл ұғымдар "бөлік пен тұтас" ретінде байланысты екендігі айқын болады. Бұл жағдайда бөліктің тиімділігі бүтіннің сапасы мен ерекшелігіне байланысты. 1. Психологиялық-педагогикалық шарттар (Н.В. Журавская, А.В. Лысенко, Н.М. Яковлева, т.б.) ғалымдардың пікірінше, бұл жеке тұлғаның дамуына әсер ету шараларын қамтамасыз ететін жағдайлар, бұл өз кезегінде білім беру процесінің тиімділігін арттыратын ортаның 67 материалдық-кеңістіктік мүмкіндіктерінің жиынтығы, олар педагогикалық процестің субъектілерін тұлғалық дамытуға әсер ететін педагогикалық іс-шараларды қамтамасыз етеді. Бұл шарттардың негізгі функциясы тұлғаны дамыту, тәрбиелеу және оқытудың нақты сипаттамасын өзгертуді және жаңадан жасауды қамтамасыз ететін педагогикалық өзара әрекеттесу шараларын ұйымдастыру болып табылады, педагогикалық жүйе субъектілерінің тұлғасын дамытуға бағытталған, яғни педагогикалық жүйенің тұлғалық аспектісіне әсер етеді. 2. Ұйымдастырушылық-педагогикалық шарттар (В.А. Беликов, Е.И. Козырева, С.Н. Павлов, т.б.) жоғары оқу орнындағы дәстүрлі және инновациялық сипаттағы оқу және оқудан тыс іс-әрекеттердің әртүрлі үлгілерін ықпалдастыруға, сонымен бірге танымдық кеңістіктің, оның ішінде пәндік оқыту шеңберіндегі бірлігін қамтамасыз ететін интернет-ресурстарды, қосымша құралдарды қолдануға мүмкіндік туғызатын білім беру процесін ұйымдастыру, педагогикалық жүйенің процессуалдық аспектісін басқару, жүзеге асырылатын процестің құрылымын есепке ала отырып, құрастыру жатады. Осы шартқа келесілерді жатқызады: – алға қойылған міндеттердің табысты шешілуін қамтамасыз ететін объективті мүмкіндіктер жиынтығы; – педагогикалық іс-әрекеттің мақсаттарына жетуге бағытталған тұтас педагогикалық процестің мазмұны, формалары, әдістері мүмкіндіктерінің жиынтығы; – халықты оқыту мен тәрбиелеудің объективті мүмкіндіктерінің, ұйымдастырушылық нысандары мен материалдық мүмкіндіктерінің, сондай-ақ педагогикалық іс-әрекеттің мақсатына жету үшін мазмұн элементтерін, әдістерді, мақсатты, жоспарланған таңдау, жобалау және қолдану нәтижесі болып табылатын педагогикалық өзара әрекеттесу субъектілерінің өзара әрекеттесуінің жағдайлары; – тұлғаның кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастыру процесін басқару бойынша іс-әрекет процестерін байланыстырудың басты негіздері. 3. Дидактикалық шарттар М.В. Рутковская белгілі бір дидактикалық мақсаттарға жету үшін оқытудың ұйымдастырушылық формаларының нәтижесі, мазмұн элементтері мен әдістерін таңдау, құру және қолдану нәтижесі болып табылатын оқу процесінің жағдайларын білдіреді [98]. Дидактикалық шарттардың негізгі қызметі білім беру міндеттерін тиімді шешуді қамтамасыз ететін оқыту процесіндегі педагогикалық өзара әрекеттестік мазмұнын, формасын, әдістерін, құралдарын таңдау және жүзеге асыру болып табылады. Дидактикалық мақсатқа жету үшін мынадай жағдайлар қажет: оқытуды ұйымдастыру формаларын, әдістері мен тәсілдерін, мазмұнын таңдау, сондай-ақ дербес танымдық белсенділігін қамтамасыз ететін жұмыстардың әдістері мен вариативті формаларының жүйесін дайындау, бағалау жүйесінің ашықтығы мен қолжетімділігі, білім мазмұны мен оның нәтижесіне жетуге қойылатын талаптарды сақтау жағдайында оқыту процесін диалогтандыру және т.б. Ғылыми-педагогикалық зерттеулерде "дидактикалық жағдайлар" ұғымының әртүрлі анықтамалары берілген. В.С. Егорина дидактикалық шарттарды "мазмұн элементтерін таңдау, құру және қолдану нәтижесі болып табылатын оқу шарттары, қойылған міндеттерді тиімді шешуге ықпал ететін оқыту нысандары, әдістері мен құралдары" деп анықтайды [99]. С.В. Волкованың айтуынша, "дидактикалық шарттар - бұл арнайы модельденген оқыту рәсімдері, оларды іске асыру білім беру міндеттерінің белгілі бір сыныбын шешуге мүмкіндік береді" [100]. Е.А. Власова бұл "оқыту жүйесінің процедуралық компоненттері оңтайлы біріктірілген педагогикалық процестің арнайы құрылған шарттары" екенін көрсетеді [101]. Сонымен, дидактикалық шарттар - бұл оқытудың қазіргі жағдайларын ескеру; осы жағдайларды оқу мақсаттары бағытына айналдыру тәсілдері; таңдалған, құрастырылған мазмұн элементтері, әдістер (әдістер) және оқытудың ұйымдастырушылық формалары. Біз А.Х. Хушбахтовтың тұжырымына сүйене отырып, талдау нәтижелерін жалпылауды шештік, ол "педагогикалық шарттар педагогикалық жүйенің элементі ретінде әрекет етеді; білім беру ортасының барлық мүмкіндіктерін көрсетеді; оқыту мен тәрбиенің мазмұнын, әдістерін, формаларын қамтиды. Педагогикалық шарттардың құрылымында білім беру процесі субъектілерінің жеке саласының дамуына әсер ететін ішкі элементтер де, бүкіл педагогикалық жүйенің процедуралық компонентін қалыптастыруға ықпал ететін сыртқы элементтер де бар» [102]. Студенттің кәсіби өзін-өзі дамуы үшін білім беру үдерісін қамтамасыз ететін және жалпы оның дамуына, сондай-ақ, біздің ойымызша, кәсіби дамуына қолайлы әсер ететін жағдайлар жасайтын білім беру ортасын құру оны дайындаудағы аса маңызды сәттердің бірі болып табылады. Дамытушы білім беру ортасының негізгі мақсаты – «студентте қалыптасқан өзін-өзі дамыту әлеуетін барынша дамыту». Яғни, студент білім беру ортасының мүмкіндіктерін неғұрлым көп және толық пайдаланған сайын, оның кәсіби өзін-өзі дамуы соғұрлым белсенді болады: «адам бір мезгілде оның негізін беретін, интеллектуалды және кәсіби өзін-өзі дамытуға мүмкіндік беретін өз ортасының өнімі мен жаратушысы болып табылады» [103]. Жоғарыда біз анықтаған педагогикалық шарттарымыз, болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуға даярлаудың негізі болып, оның мазмұндық сипаттамалары, болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуға даярлаудың моделінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Зерттеудің теориялық қайнар көздерін зерттей келе жоғары мектепте болашақ әлеуметтік педагогтардың болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуының педагогикалық шарттары анықталды: болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуына сәйкес білім беру ортасын құру – кәсіби білім беру; болашақ әлеуметтік педагогтардың алынған кәсіби білімдерді тәжірибеге ұштастыру – тәжірибе; болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуындағы мақсаттық, мазмұндық деңгейлердегі іс-әрекеттерге субъектілерді кіріктіру – оқудан тыс іс-шаралар. Барлық аталған міндеттер білім алу процесінде жүзеге асырылады. Неміс әлеуметтанушысы Н.Б. Шмелева «білім – ол адамның мінез-құлқына әсер ететін, ең күшті әлеуметтік факторлардың бірі, біз мұны қаласақта, қаламасақта үнемі әлеуметтік мақсаттарға қызмет етеді және саналы түрде жеке тұлғаның белгілі бір типтерін қалыптастыруға бағытталған». Міне осындай білім адамзаттың өркениеттің тұрақты даму кезеңіне өтуіне белсенді түрде көмектеседі және студенттің барлық бағыттарда, соның ішінде кәсіби бағытта, дамуына септігін тигізеді [104]. Студенттің кәсіби өзін-өзі дамытуы үшін білім беру ортасын құру, ол білім беру процесін қамтамасыз ететін болады және оның тұтастай, сондай-ақ кәсіби дамуына қолайлы әсер ететін жағдай жасау, сонымен қатар, оны дайындаудағы анағұрлым маңызды моменттердің бірі болып табылады. Кәсіби білім беру ортасы ұғымын түсіндіруде, біз В.А. Ясниннің пікіріне жүгіндік, ол білім беру ортасы тұлғаның белгілі бір үлгіге сай қалыптасуына әсер етін жүйе мен шарттары ретінде қарастырады [105]. Біз, өз зерттеуімізде кәсіби өзін-өзі дамыған болашақ әлеуметтік педагогты қалыптастыруды басшылыққа алдық. Я. Корчактың ортаны жіктеу типологиясына сәйкес, кәсіби өзін-өзі дамытуды көздейтін білім беру ортасы студенттерге тұлғалық-кәсіби өзін-өзі анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби кәсіби өзін-өзі дамытудың алғашқы педагогикалық шарты ретінде теориялық білім беруді қарастырамыз [106]. Теориялық білім беру болашақ әлеуметтік педагогтарға өз мамандығы бойынша оқытылатын пәндер негізінде жүргізілетінін ескерсек, «Әлеуметттік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығының ҚР МЖМБС-да болашақ әлеуметтік педагогтардың меңгеруі тиіс, олардың дүниетанымдары мен көзқарасын, кәсіби санасын қалыптастыратын теориялық жалпы білім беру, базалық пәндер, кәсіптендіруі пәндері тізімі берілген. Жалпы білім беру пәндері бойынша болашақ әлеуметтік педагог: Қазақстан тарихын, философияны, қазақ/орыс/шет тілдерін, информатика мен экологияны МЖМБС қарастырылған көлемде білуі; әлеуметтік педагог және өзін-өзі тану бакалаврының кәсіптік іс-әрекетіне қажетті әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыс тану негіздерін меңгеруі; әлеуметтік тәжірибесін, негізгі құндылық мәдениетін үйрену, сақтау мен жеткізу тәсілдері туралы түсініктерінің болуы; қоғамның даму заңдарын және оның әлеуметтік-саяси, құқықтық, экономикалық, экологиялық негіздерін ұғынуды қамтамасыздандыратын жеке тұлғаның тұлғасын қалыптастыруды, сондай-ақ мәдени-тарихи құндылықтарды, тілдік қарым-қатынастарды, компьютерлік ақпараттандыру мен салауатты өмір салтын білуі; қазақстандық құқықтық жүйе мен заң шығарушылық негіздерін, кәсіптік іс-әрекет саласындағы құқықтық және адамгершілік-этикалық нормаларды білуі тиіс. Базалық пәндер бойынша: – жаратылыстану, психологиялық-педагогикалық ғылымдардың білімділік деңгейін көтеретін, мамандықтың қолданбалы пәндерін табысты меңгеруге ықпал ететін іргелі, теориялық және әдіснамалық негіздерін құруды қамтамасыздандыруды; жалпы, әлеуметтік және арнайы педагогиканың, жалпы, әлеуметтік және арнайы психологияның теориясы бойынша білімдерді, мүмкіндігі шектеулі, девиантты мінез-құлықты балалар дамуының клиникалық ерекшеліктерін меңгеруі; психологиялық-педагогикалық диагностика, қазіргі қазақ (орыс) тілі пәндерінің базалық білімдерін меңгеруі; – есептеу техникасының мүмкіндіктерін білуі және оларды кәсіби міндеттерді шешуде пайдалану тәжірибесінің болуы; – әр түрлі типтегі білім-тәрбие мекемелеріндегі біртұтас педагогикалық процесті ұйымдастырудың ерекшеліктерін, құрылымы мен тәсілдерін білуі тиіс. Кәсіптендіруі пәндері бойынша: – әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану бойынша жаңа арнайы және психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді таңдай білуі; – таңдаған мамандыққа сәйкес арнайы психологиялық-педагогикалық білімдер мен іскерліктер жүйесін қалыптастыруы; – әлеуметтік-педагогикалық көмекке зәру балалардың, жеткіншектер мен жастардың еңбек даярлығына, ақталуына, қоғамға әлеуметтік бейімделуіне және кіріктірілуіне бағытталған білім беру-тәрбие жұмыстарын жүзеге асыруы; – тұлғалық-бағдарлау әдісі негізінде әр түрлі типтегі білім беру-тәрбие мекемелеріндегі педагогикалық процессті жобалауды білуі; – балалар мен жеткіншектердің әр түрлі жастағы даму кезеңдеріндегі мінез-құлықтарына психологиялық диагностика және психологиялық түземе жүргізудің қазіргі әдістерін меңгеруі; – оқытудың мазмұнын, дұрыс формаларын, әдістері мен құралдарын, қазіргі педагогикалық технологияларды іріктей білуі; – білім берудің ұлттық жүйесін жаңалаудың көкейкесті міндеттеріне жауап беретін жаңа педагогикалық технологияларды меңгеруі тиіс. Демек, жалпы білім беру пәндерін, базалық пәндерді, кәсіптендіру пәндерін оқу барысында болашақ әлеуметтік педагогтарда «адам-адам» жүйесіне қатысты жалпы адамзаттық құндылықтары қалыптасып, тұлғаның жан-жақты дамуы үшін қажетті базалық білімдер беріледі. Ал, кәсіби модульдер блогына кіретін пәндерді оқу арқылы болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби қызығушылықтары артып, мақсат қойып, сол мақсатқа жетуде өз бетінше білім алып, өзін-өзі жүзеге асыру біліктерін меңгереді. Которова О.С. Жоғары оқу орындарында болашақ әлеуметтік педагогтарға кәсіби пәндерді оқыту, мамандарды кәсіби іс-әрекетке даярлау мақсатымен анықталады. Кәсіби пәндерді оқудағы негізгі міндеттер келесідей: – студенттердің әлеуметтік-педагогикалық білім жүйесін меңгеруі, құндылықтық бағдардың орнауы; – шынайы білім беру жағдаяттарының әлеуметтік-педагогикалық міндеттерді шешуде әлеуметтік-педагогикалық ойлаудың дамуы; – болашақ әлеуметтік педагогтың жеке стилінің іргетасы ретінде репродуктивтік және шығармашылық қабілеттерінің қалыптасуы; – негізгі жалпы педагогикалық біліктердің (аналитикалық-диагностикалық, болжау, жобалау, конструктивтік-ұйымдастырушылық, бақылау-бағалау, коммуникативтік, рефлексифтік) қалыптасуы; – маңызды кәсіби-тұлғалық сапалардың (эмпатия, балаларға махаббат, толеранттылық, рефлексия және т.б.) дамуы; – болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби және тұлғалық өзін-өзі дамытуда қажеттіліктерді қалыптастыру негізінде субъектілігінің қалыптасуы [107]. Әлеуметтік-педагогикалық пәндерді оқытуда жоғарыда көрсетілген міндеттер әр курста нақтыланып отырады. Мақсат пен міндеттерді сәйкестендіре отырып, олардың болашақ әлеуметтік педагогтардың жан-жақты дамуына бағытталатынын атап өту қажет. Болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлау жүйесінде әлеуметтік-педагогикалық пәндерді оқу арқылы жүзеге асырылатын жалпы әлеуметтік-педагогикалық даярлықтың алатын орны зор. Әлеуметтік-педагогикалық пәндерді зерттеу үдерісінде кәсіби өзін-өзі дамытуға бағдарлану оқыту міндеттерінде түзету енгізуді талап етеді. «5В012300 - Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығының базалық кәсіби модульдер блогына кіретін пәндерді оқытудағы қойылатын жалпы міндеттерге сәйкес болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуға бағытталған міндеттерді анықтадық (3-кесте). Бұл жерде әрбір курста кәсіби өзін-өзі дамыту когнитивтік, эмоционалды-құндылықтық және іс-әрекеттік компоненттерінің мазмұны толықтырылып отырылуы тиіс екенін атап кету қажет, сондықтан да болашақ әлеуметтік педагогтарда білім жүйесінің қалыптасуымен қатар, кәсіби құндылықтардың қалыптасу жүйесіне, эмоционалдық қатынастардың көрінуіне, өзін-өзі жетілдіру мүмкіндіктерін анықтауға аса маңызды көңіл бөлінеді. Психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-педагогикалық пәндер циклі кіретін кәсіби модульдер блогындағы пәндерді оқу болашақ әлеуметтік педагогтарда кәсіби сапалардың, арнайы қабілеттер мен кәсіби құзыреттіліктердің, нәтижесінде кәсіби өзін-өзі дамытуына мүмкіндік береді. Болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлауды жетілдіру, теориялық және тәжірибелік даярлықты бірлікте жүзеге асыру қоғамның әлеуметтік тапсырысы болып табылады. Аталмыш талап, жоғары мектепте оқыту үдерісі барысында жүргізілетін тәжірибені екінші педагогикалық шарт ретінде таңдап алуға түрткі болды. Кесте 3 – Базалық кәсіби модульдер блогына кіретін пәндердің міндеттері
Тәжірибе болашақ әлеуметтік педагогтерді теориялық оқыту мен олардың әлеуметтік сала мекемелеріндегі өзіндік жұмыстары арасындағы байланыстырушы буын болып табылады; «бұл кәсіби қызметтің алуан түрлерін игеру процесі, онда студенттің әр түрлі кәсіби рөлдерде өзін-өзі тануы, өзін-өзі айқындауы үшін әдейі жағдайлар жасалады» және кәсіби өзін-өзі дамытуға қажеттілік қалыптасады. Студенттерді әлеуметтік-педагогикалық тәжірибеге даярлау Ю.Н. Галагузованың, Г.В. Сорвачеваның, Г.Н. Штинованың пікірінше келесі бағыттарда жүргізілуі тиіс: теориялық және тәжірибелік курстар арқылы жүзеге асырылатын өзіндік кәсіби білім беру; студентті әлеуметтік педагогтің кәсіби еңбегіне араластыратын және оның бойында кәсіби маңызды жеке қабілеттерді қалыптастыратын арнайы ұйымдастырылған және бақыланатын процесс ретінде жүретін тұлғаны кәсіби дамыту. Жеке кәсіби білім алу студенттердің бойында «әлеуметтік педагог» кәсібінің ерекшеліктері туралы білімдер жүйесін қалыптастыруды, әлеуметтік педагогика теориясын және тарихын игеруді, әлеуметтік-педагогикалық қызметтің әдістемесімен және әдістерімен, ғылыми танымның әдістемесімен және әдістерімен танысуды қамтиды. Бұндай даярлау теориялық пәндер бойынша дәрістік және семинар сабақтарында жүзеге асырылады. Бірақ, белгілі болғандай, маманның кәсіби қалыптасуы үшін тек білімнің болуы ғана аздық етеді, яғни студент тек теориялық білім алу арқылы ғана ие болуы мүмкін болмайтын белгілі бір кәсіби ептіліктері, қабілеттері және өз жұмысының нәтижелеріне құндылықты қатынастары міндетті түрде болуы қажет. Демек, бұнда тәжірибеге ең маңызды рөл беріледі. Әлеуметтік-педагогикалық тәжірибенің мақсаты болашақ маманның кәсіби икемділіктерін, оның тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру, болашақ әлеуметтік педагогтің кәсіби қызметтің барлық түрлерін табысты түрде игеруі болып табылады. А.Б. Нұрғожина үздіксіз педагогикалық тәжірибенің кәсіби-педагогикалық белсенділікті тәрбиелеуге ықпалын зерттей келе, педагогикалық тәжірибе педагогикалық кадрларды даярлау тиімділігін арттырады деп атап өтеді. Автордың көзқарасы бойынша, үздіксіз педагогикалық тәжірибе, біріншіден, болашақ өнеркәсіппен байланыс формасы ретінде даярлық үлгісі болып табылады, екіншіден, кәсіби педагогикалық іс-әрекет құрылымын жүзеге асыратындықтан іс-әрекет үлгісі болып табылады. Болашақ кәсіби іс-әрекеттің нәтижелігі маманды даярлау үлгісімен, заманауи кезеңдегі мұғалімнің іс-әрекет үлгісімен сәйкестілігіне тәуелді. Автор мамандардың даярлығының жоғарғы деңгейі тәжірибелік оқытудың тиімді жүйесін құрумен байланысты деп тұжырым жасайды [108]. А.Б. Бекманованың пікірі бойынша, педагогикалық кадрларды кәсіби даярлау үдерісінде педагогикалық тәжірибе маңызды рөлге ие. Педагогикалық тәжірибе мұғалімдерді жалпы педагогикалық даярлаудың маңызды құраушы компоненті, теориялық оқыту мен дербес педагогикалық іс-әрекеттің арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Автор тәжірибенің құндылығы студенттерді тиімді оқытуға ықпал етуінде ғана емес, оларды алған теориялық білімдерін тәжірибелік іс-әрекетте шығармашылық тұрғыдан қолдануға үйретуінде деп тұжырымдайды. Тәжірибеде студенттердің алған теориялық білімі жүзеге асады [109]. «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығының студенттері өз тәжірибелік әрекетін бірінші курстан бастайды. Болашақ әлеуметтік педагогтар бірінші, екінші курста оқу (таныстыру) – 2 аптадан (әрқайсысы 4 кредит), үшінші курста оқу (зерттеушілік) – 3,5 апта (7 кредит), 4 курста өндірістік (педагогикалық) – 5 апта (5 кредит) және диплом алды тәжірибелерінен – 10 апта (4 кредит) өтеді. Тәжірибе барысында болашақ әлеуметтік педагогтар маманның әр түрлі мекемелердегі қызмет түрлерімен танысады, теорияда алған білімдерін тәжірибемен ұштастыруға мүмкіндік алады; болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби идеалы үшін қажетті компоненттері кәсіби қызығушылығы артып, кәсіби мотивациясының деңгейі жоғарылайды; кәсіби мәнді сапалары мен кәсіби құзыреттіліктері, сондай-ақ, тәжірибе түрлері болашақ әлеуметтік педагогтың алдына мақсат қойып, сол мақсатқа жетудегі іс-әрекеттерді жоспарлау, оны жүзеге асыру қабілеттерін қалыптастырады. Төмендегі кестеде болашақ әлеуметтік педагогтардың жоғары оқу орындарында оқу барысындағы өтетін тәжірибелердің кәсіби өзін-өзі дамытуына ықпалы көрсетілген (4-кесте). Кесте 4 – Жоғары оқу орындарында болатын тәжірибелердің болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытуына ықпалы
Сонымен, жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, оқу, зерттеу, өндірістік (педагогикалық), дипломалды тәжірибелері болашақ әлеуметтік педагогтың дүниетанымының кеңейіп, кәсіби көзқарастарының қалыптасып, болашақ кәсіби мансап жолына жоспар түзуге ықпал етеді. Өз іс-әрекетін талдап, бағалайды, кәсіби өзін-өзі дамытуға жету үшін жан-жақты кәсіби өзін-өзі жетілдірумен айналысуға түрткі болады. Ал бұл өз кезегінде болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамыту көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуда теориялық оқытумен және тәжірибелермен қатар университет қабырғасында студенттердің бос уақытын тиімді ұйымдастырып, қоғамдық сана қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқудан тыс іс-әрекеттердің маңызы зор. Яғни, үшінші педагогикалық шарт жоғары мектепте болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлауда кәсіби қызығушылықтарын, кәсіби мотивацияны дамытуға, сондай-ақ өз мамандығына деген жағымды қатынасты қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқудан тыс әрекеттер кешенін қамтиды. Н.А. Гончарованың пікірі бойынша, оқудан тыс шаралар –қоғамдық шығармашылық іс-әрекет; тұлғаның белгілі бір сапасы, сондай-ақ болашақ маманның өз кәсібіне, болашақ кәсіби іс-әрекетіне қатынасы қалыптасатын іс- әрекет аймағы [110]. Ал, Л.В. Кондрашеваның пікірі бойынша, аудиториядан тыс жұмыс жүйесі – педагогикалық басшылық пен студенттердің дербес әрекетінің сәйкестілігін, мақсатқа бағытталуын, жүйелігін, бірізділігін қамтамасыз ететін тәрбие құралдарының (тәрбиелік іс-шаралардың әр түрлі формалары мен әдістері) жиынтығы [111]. Студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытуға ықпал ететін әлеуметтік жобалар, үйірмелер, клубтар, факультативтер, семинарлар мен ғылыми конференциялардың алатын рөлі зор. Зерттеу нысанымызға орай Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университетінде бірнеше әлеуметтік-тәрбие жобалары, клубтар, семинарлар мен ғылыми конференциялар үздіксіз жүргізіліп отырады. Атап айтатын болсақ, «Армысың, студент», «4 игі іс!», «Сергегтік және денсаулық», «Менің университетімнің ауласы», сияқты жобалар студент-жастардың айналадағы қоршаған ортаға бей-жай қарамайтындай, сергек, сезімтал қасиеттерін дамыта отырып, әр тұлғаны қоғамды ізгілендіруге ұмтылдырады. «4 игі іс » жобасының басты міндеті университет қабырғасында білім алып жатқан болашақ мамандардың бойына қайырымдылық, мейірімділік, көмекке зәру адамдарға көмек қолын соза алу, эмтатия (басқа адамды өз орнына қоя білу), толеранттылық секілді басты құндылықтарды сіңіру болса, «Сергегтік және денсаулық» жобасы студент- жастардың бойын зиянды әдеттерден аулақ салып, спорт-денсаулық кепілі деген ұранды насихаттайды. «Менің университетімнің ауласы» жобасы аясында оқытушылар мен студенттер бірлесе отырып, өздері білім алып отырған университет қабырғасын көгалдандырумен айналысады. Ал «Балауса» студенттердің әлемге, Отанға, қоршаған ортаға деген көзқарастарының қалыптасып, дүниетаным аймағының кеңеюне ықпалы зор. Өз мамандықтары бойынша теориялық әдебиеттерді оқумен ғана шектелмей, оқудан тыс уақытта әлем классиктері мен қазақ ағартушыларының таңдауалды шығармаларын оқып, олардың тәрбиелік мәндерін талдайды. Университет қабырғасында болып жатқан осы жобаларды жүзеге асыруға «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандықтарының студенттері де белесене қатысады. Аталмыш жобалар болашақ әлеуметтік педагогтарға сапалы білім берумен қатар бәсекеге қабілетті, жан-жақты дамыған маман, ұлтжанды саналы азамат ретінде қалыптасуы үшін маңызы зор. Сонымен қатар, «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығын даярлайтын Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекттік Университетінде «Шабыт», «Сарын» секілді клубтар қызмет атқарады. Бұл клубтар болашақ әлеуметтік педагогтардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, креативтілік ойлауға шабыттандырады, сондай-ақ студенттердің бойындағы дарынын ашады. Осылайша, оқудан тыс іс-әрекеттер барлық студенттердің қатысуын талап етпейді. Егер де олар, әлеуметтік педагогика саласында білімдерін тереңдетіп, ары қарай өз салалары бойынша ғылыми жобаларды, дипломдық жұмыстарды орындауға қажетті зерттеушілік дағдыларын меңгергісі келсе, ғылыми-зерттеу семинарлары мен үйірмелеріне қатысуға болады. Атап айтса, «Enactus», «Ғылыми-әдіснамалық семинарлар» және т.б. Оқудан тыс әрекеттер болашақ әлеуметтік педагогтардың өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі жетілдіру үдерісін ынталандырып, бағыттап отырады. Университет қабырғасында түрлі бағдарламалар негізінде шақырылатын, шет елдік ғалымдардан дәріс алу арқылы кәсіби деңгейін дамытады. Түрлі ғылыми жобаларға қатысу барысында, ізденіс жұмыстарының арқасында оқу процесінен тыс, игерген жаңа ақпараттар негізінде өзінің құзыреттілігін және кәсіби даму мүмкіндігіне ие болады. Сондай-ақ, студенттердің жеке шығармашылық әрекеті кәсіби білімдер мен біліктерді байытудағы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін шарттарды қамтамасыз етеді. Қорытындылай келе, жоғарыда келтірілген талдауларға сүйене отырып, біз жоғары мектепте кәсіби өзін-өзі дамыту үшін қажетті шарттар кешенін ұсынамыз: Ұйымдастырушылық-педагогикалық шарттар: тұлғаға бағдарланған кәсіби білім беру ортасын құру. Педагогикалық-психологиялық шарттар: ізгіліктік кәсіби-педагогикалық кеңістік құру (өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі анықтауды ынталандыратын білім беру ортасын ұйымдастыру); педагогикалық үдерістің субъектілерінің өзін-өзі жүзеге асыруын және кәсіби-педагогикалық мәдениетінің өсуін қамтамасыз ету. Осылайша, «педагогикалық шарттар» ұғымы жалпығылыми және қандай да педагогикалық жүйенің және тұтас педагогикалық үдерістің дамуына әсер ететін себептер мен жағдайлар жиынтығын көрсетеді десек, жоғарыда аталған болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттары маманның кәсіби сапаларының дамуына ықпал етіп қана қоймай, жалпыадамзаттық және кәсіби құндылықтарды меңгеруге, өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады, бұл өз кезегінде болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамуына алып келеді. Тәжірибелік-эксперименттік жұмысықа дейін біз алдымен болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамыту деңгейін айқындайтын құрамын, өлшемдері мен көрсеткіштерін, деңгейлерін анықтап алуымыз қажет. Осы кәсіби өзін-өзі дамытуда жетекшілікке алатын әдіснамалық тұғырларды, қалыптастыруды жүзеге асыруға керекті технологияларды (диагностикалық құралдар, қалыптастыру мазмұны, формасы, құралы, әдіс-тәсілдері) айқындап, жинақтап, белгілеп алуға тиіспіз. жүктеу/скачать 6,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||