«Инженерлік геоэкология» пәні бойынша
Атмосфераның тозаңмен техногендік ластануы
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
Лекция Геоэкология
| Атмосфераның тозаңмен техногендік ластануы. Өнеркәсіпті және кен өндіруші аудандарда атмосфераны ластандыратын көмір, таужыныс, кварц, асбест және басқа тозаңдар сияқты қалдықтардын таралуы тән.
Көп мөлшерде тозаң бөліну, кенорындарда кенді жарылыс жұмыстарын қолданып, ашық тәсілмен жүргізгенде, әсіресе шөлейт және жел көп тұратын аудандарда орын алады. 200-300 тонна жарылғыш заттарды жарғанда тоза бұлтының көлемі 20-25 млн м-ге жетеді. Жаппай жарылы кезінде пайда болатын тозаңның жалпы көлемі 300 тоннағ жетеді. Көмір тозаңы көмірді темір жол арқылы тасымалдағанда желмен көтеріліп тарайды. Минералдық бөлшектер ауа кеңістігін аз уақыт қан ластайды. Олар негізінен мекемелердің маңындағы топыраққа, судың бетіне және басқа нысандарға отырады. Алыс қашықтықтарға техногендік 'тозаң борандары таралады. Олар топырактың жел дефляциясынан, адамның шаруаіішлык орскстгілігі салдарынан паііда болады. Мәсслсн 1980-ші жылдары Арал ауданндағы борандар жыл сайын аумағы 29 мың км' жалаңаштанган теңіз түбінен 90-140 млн тонна тұз бен тозаң көтерген. Олар орасан үлкен кеңістікті оңтүстік-батыстағы Ауғанстан мұзарттарынан солтүстік батыстағы мың километр қашықтықтағы Беларусьқа дейін қамтыған. Жер бетінен көтерілген қатты тозаң бөлшектер атмосфераның жоғары кабаттарына таралады. Мәселен, ayыл шаруашылығының ауыр техникасын көтерген тозаң тропосферада 10 км биіктікте байқалған. Жеңіл қоспаның таралуы орташа алғанда стратосверада - екі жылдай, жоғарғы тропосферада -1-4 ай, ал төмскгі тропосферада - 6-10 тәулік уақьтты камтиды. Осындай уақыт- аралығында тозаң қоспалары атмосфераға өздері көтерілген жерден бірнеше млн километр қашыктыққа дейін таралады. Адамның шаруашылық әрекеттілігінен ауаға көтерілетін аэрозольдың жалпы массасы шамамен 300 мм тоннаға жетеді. Жоғарғы тропосфера меп орташа ендіктердегі төменгі стратосферада байқалатын органға жылдамдығы 30-35 м/с болатын батыс бағытағы ауа ағыстарынатүскен аэрозоль жер шарын 10-12 тәулік ішінде айналып шығады. Ауаның қозғалу жыдамдығы меридиан бағытында, белдемдік жылдамдыктан біршама аз. Осының салдарынан аэрозоль бір ендік белдемнеп екінші белдемге, соның ішінде солтүстік жарты шардан оңтүстік жарты шарға белдемдік бағыттарға қараганда айтарлықтай баяу таралады. Ауада тозаң қоспалары ұзақ уакыт бойы қалқып жүргенде, күн сәулесінің калыпты таралуын тежейді. жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|