«Инженерлік геоэкология» пәні бойынша
Соғыстар мен жаппай қаруланудың геоэкологиялық салдары
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
Лекция Геоэкология
- Бұл бет үшін навигация:
- Соғыстар мен жаппай қарулардың жер қойнауына әcepі
| Соғыстар мен жаппай қаруланудың геоэкологиялық салдары. Соғыстар аз болса табиғи ортаның бүлінуі мен ластануы азаяды. Бірақ, адамзаттың сорыны қарй соғыстар –оның тарихындағы міндетті фактор. Соңғы 3400 жыл ішінде 250 жылдай ғана бейбіт өмір болған. ХХ ғасырда 500-ден аса үлкен соғыс болған оның екеуі дүниежүзілік соғыстар. ХІХ және ХХ ғасырлар ішінде 165 млн адам опат болоған. Ұлы Отан соғысы (1941-1945 ж.ж) кеңестер одаағы 26млн адамның өмірін қиған.
Соңғы 54 жыл ішінде және 1990-шы жылдардың ортасында жер шарында орташа алғанда жылына соңыссыз тек үш күннен ғана келген. 300-дей ірі соғыстар мен әскери қақтығыстар кезінде қаза болған адамдар саны екінші дүние жүзілік соғыста опат болғандардың асып кеткен. Әскери қақтығыстар табиғатқа –адамзат мекендеген табиғи ортаға үлкен нұсқан келтіреді. Олар табиғи – ортаны механикалық қирату, химиялық және радиактивті ластаудың көзі. Хиросима мен Нагасакиге тасталған атом бомалары Вьетнамдағы напалмдық өрттер және басқа соғыс әрекеттері салған жаралардан өмірде табиғатқа артық аяусыздық болмаған. Соғыстар мен жаппай қарулардың жер қойнауына әcepі Соғыс әрекетгері орасан кеңістіктерді бейбіт өмір аясьнан шығарып, кұнарлы жерлер мен жетімсіз минералдық ішкізаттардын үлкен мөлшерін азайтады. Бірінші дүниежүзілік соғыс Еуропа аумағьның 200 мың км' жерін камтыса, екінші дуниежүзілік соғыс 3,3 мли км" аумақты қамтыған. Ұлы Отан соғысы жылдары КСРО аумағында салынған әскери бекіністердін жаллы ұзындығы, мемлекеттің шығысынан батысына дейінгі аралықтағы шекарадан екі есе асып кеткен. Соғыстар - жерді бүлдіреді. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қалалық аудандар мен ауыл шаруашылық жерлердің, егіс даласы мен орманды алқаптардың орасан аумақтары жойылып кеткен. Вьетнамда (1964-3975 жж.) АҚШ жалпы салмағы 14,3 млн тонна болатын 230 млн зеңбірек снарядтарын, 20 шы әуе бомбаларын, миллиоидаған зымырандар мен гранаталарды қолданған. Бұл АҚШ-тың екінші Дүниежүзілік соғыс кезіңде пайдаланған жарылғыш заттардың тротил эквивалентінен екі еседей артық еді. Нәтижесінде терендігі 6-9 м болаған 10-15 млн тіршіліксіз кратерлер пайда болған, жалпы көлемі 3 млрд топырақ пен топырақ астьндағы жер қозгалысқа келген, гидрологиялық режим бүлінген, Вьетнамның 20 % ауылшаруашылық алқабы айналымнан шығып қалған. Ядролық қаруларды сынаған кезде орасан үлкен кратерлер пайда болады. XX ғасырдағы соғыста әрекетеріне жүздеген мың самолет, танк, зеңбірек қондырғылар әскери кемелер қатысқан миллондаған автмобилдер мен сүйреткштер пайдаланылған. Әскери жауынгерлер жерді етіктерімен тапаған, танктармен жаншыған, бомбалармен және снарядтармен тескідеген, окоптармен және траншеярмен жыртқан жерасты қорғаныс құрлыстарын жүргізген, стратегиялық зымырандарға шахталар қазған. Жер бетін қатардан шықкан әскери техника, бомба жарыкшактары, снарядтар мен жаяу әскерге карсы мина қалдыктарының коқыстары ластайды. Жерге зымырандар қалдықтары шашылады. Капустин Яр мен Плессенкідегі полигондар айналасында зымырандардан бөлінген 20 мың тонна бөлшектер шашылып, 9 млн гектар жерді бүлдірді. Олардың құрамындағы кауіпті химиялық заттар топырақка сіңіп, адамдар өміріне тікелей зиян келтіреді. Мәселен, Атырауда (бұрынғы Гурьев) зымыран қалдыктарының құлауынан екі тұрғын үй қирап, 14 адам опат болған. «Қыртиқабақ соғыс» кезінде Москваның батысындағы аумақта, атап айтқанда Валдай сілемдерінде, стратетиялық зымыран орналаскан нүктелер толып жаткан. Оларда көптеген жерасты өткелдер, бункерлер, оқ жаудырғыштар болған. Әскери қондырғыларға қажет құрылыс материалдарын алған карьерлер мындаған гектар жерді бүлдірген. Әскери зымырандарды жою туралы келісімнен кейін, зымыран шахталарының көмейлерін жарын, қондырғыларды алып кеткен. Бірақ миллиондаған тонна темір, бетон және кірпіш, қоқыстың астында қалған құрылыстар сақталған. Ядролық сынақтар жасанды жерсілкінулерді, жанартау аткқылауларын, жарылымдарды, жылжымаларды, опырылымдарды, су тасқындарын және басқа құбылыстарды туындатады. Мәселен, Невадағы (АҚШ) ядролық сынақтардан кейін жер бетіңде жарылымдар пайда болып, 3 мин 33 секундтан соң Никарагуада жанартау атқылауы басталған. Француздардың Мурророа атоллындағы ядролық сынағынан соң 2 айдан кейін (қуаты 2 мегатонна) Мексикада жерсілкінісі болған. Жерсілкінулер сондай-ак АҚШ ядролық қаруық 1992 жылы 26 наурызда сынақтан өткізілгенен кейін-Фернбелле қаласында (Калифорния), Лобнор көлі манында (Қытай) 1992 жылы 20 мaмыpдaғы ядролық сынақтан соң -Қырғызстанда және басқа жерлерде болған. Воронеж облысьндағы полигонда 1995 жылы мамырда СУ-25 штурмовигі зымыран жібереді. Бірақ ол басқарудан шығып кетіп, Нововоронеж АЭС алыңынан төрт жарым километрдей қашыктыктағы бақшада жарылады. Жарылыс болған жерде диаметрі бес метр, ал тереңдгі екі метр шамасында шұңқыр пайда болады. Егер зымыран және екі градуска ауытқығанда, соккы дәл АЭС-ке келетін еді. Қуатты әскери әлеуеті бар мемлекеттер жаппай қыратын өр түрлі қарулар жасайды. Олардың көпшілігіінің "бағытталған" апатты жерсілкінулер мен қарсыластарының аумағында жанартау атқылататындай тектоникалық күші бар. Кейбір белгілі желсілкінулер, жерасты ядролық жарылыс әсерінен болған деген пікірді куатгайтын айғақтар бар. Мысалы, 1970 жылы Лос-Анжелестін (АҚШ) бейсейсмикалық ауданында болған жерсілкіну, қаладан 150 км жердегі полигонда болған ядролық жарылыстың нөтижесінде туындаған. Газли (Өзбекстан) кентіндегі 1976 және 1984 жылғы жерсілкінулер Семейдегі (Қазақстан) ядролық сынақтан соңғы екі апта ішінде болған, сондықтан олардың табиғаты жасанды саналады. Ядролық қаруды сынау барысында литосфераның таужыныстары залалданады. Россия аумағында 1963-1993 жылдар аралығында, 79 жерасты ядролық жарылыс жасалған. Олардың әсерінен 600-2800 м терендікте шыны тәрізді радиоактивті массалар пайда болған. Антропогендік радиоактивті шөгінділер - қайраң ұйыктарында және мұхиттың түбінде анықталған. Жер койнауындағы радиоакгивті қалдықтар көмілген жерлер үлкен қауіп төндіреді. Әскери әрекеттер кезінде топырақ мұнай өнімдерінен, улылығы жоғары химикаттармен және ауыр металдармен геохимиялық жолмен ластанады. Жарылған мұнай құбырларынан, мұнай өңдейтін заводтардың ыдыстарынан мұнай төгіледі. Вьетнам соғысы кезінде АҚШ химиялық заттармен Оңтүстік. Вьетнамда магманың 12 %-ін тып-типыл еткен. Бірне бірі қарсы мемлекетер өте көп мөлшерде улы соғыс заттарын жасаған. Россия аумағына, халық ең көп мекендеген аудандарда 40мың тонна улы соғыс заттары сақталады. Олардың құрамында иприт, люозит, зарин және басқа газдар бар. Бұл заттардьң мөлшері барша Россия халқын 3,4 млн рет өлтіруге жетеді. Ресей "химиялық қаруды жасауға, өндіруге және қолдануға тиым салу және оны жою туралы Конвенцияға" қол қойғанан кейін (1993), елдегі сақтаулы химиялық каруды жоюы керек еді, бірақ оны іске асырға каржы болмай отыр. Соғыстар адамзатгың табиғи өмірін циклін күрт өзгертсді. Олар адамдарды жаппй қырғынға ұшыратады. Блокададағы Ленинградта 1941 жылдың соңыңда, аштық пен суық мыңдаған өлсіреген ленинградгыктарды қырып салғаны белгілі. Оларды Серафимов пен Пискарев зираттарындаты орларға тастап көмген. Пискарев зиратында 1941 жылдьщ 16 желтоқсанынан 1942 жылдың 1 мамырына дейін, кала адамдарын көму үшін әркайсысының ені 6 метр, тереңдікте 6 метр және ұзындығы 180 метр 129 op қазылған. Мола ретінде Богослов зиратындағы құм карьері де пайдаланылған. Оны 5-6 күн ішінде алпыс мың өлікпен толгырған. Ұзындығы 20 километрден асатын бұрышы молаларға қосымша жалпы ұзындьғы 6420 метр терендетілген 96 мола жасалған. Толық емес деректер бойынша, 1941 жылдың 1 шілдесінен 1942 жылдьң 1 шілдесіне дейін, 1 млн 93 мың 695 ленинградгық жерленген. Жылу басталысымен молалар ойылып, опырыла бастаған. Сондыктан мәйіттерді өртеп, олардың күлін қайта жерлеген. жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|