Институты ежелгі дәуір әдебиетінің антологиясы бес томдық ислдмғд дейімгі әдеби жәдігерлер I том ежелгі д ә у ір ә д е б и е т ін ің а н т о л о г и я с ы
жүктеу/скачать 24,62 Mb. Pdf көрінісі
|
ezhelgi duir debietinin antologiiasy tom 1
- Бұл бет үшін навигация:
- К Г - У ^ Р - i ) * - 9 > * S i i * - * ) l ) i i r t t БАЛДСДҒҰН III. ХҰМ АУЫЗЫ ЕРНЕУІНДЕГІ ТҮРКІ-СОҒДЫ ЖДЗУЫ
| а
М лл / j / i S j j j y> ^ ^ " W ) У - ? . ij-jj j J C ^ O * cAV О * * ** ( j + 0 & g u > 4^аУ6‘ /a/" j M j ( j JL c f J l & j l l b il l Ж О Л ^ КП < ^ a • * ; y U f л і ? . r^4>JJJaJ^ ' c r г 1' ІУ Ж О Л i> A -* ;s )* - « ) і ) * - г , Ф - г ,Щ ‘ - 4 . ^ s , u y P P - f f ^ | _ у У ^ 5 О - ^ O W W W * У ^ а і / І J f j 9 p * 1 I CS r* К Г - У ^ Р ? - i ) * - 9 > * S i i * - * ) l ) i ~ i r t t БАЛДСДҒҰН III. ХҰМ АУЫЗЫ ЕРНЕУІНДЕГІ ТҮРКІ-СОҒДЫ ЖДЗУЫ 1989 ж ы лғы қазба ж ұм ы сы кезінде А қтөбе-Б аласағұн қала-ж ұрты н ы ң аум ағы нда орналасқан А қсу су қой м асы ны ң баты с ж ағы нан үлкен хұм ны ң сы ны қтары табы лған. С ы ны қтарды кұрасты рған да хұм н ы ң ауызы ш ы ққан. 187 f К Г Т Н Һ ЕЖЕЛГІ Д Ә У І Р Ә Д Е Б И Е Т ІН ІҢ А Н Т О Л О Г И Я С Ы О ны ң әлі де 35-40 санти м етрдей бөлігі сол күйі табы лм аған . Бұл хұм ны ң құн ды лы ғы м ы налар: оны ң ернеуіне түгелдей соғды -түркі ж азуы м ен белгісіз мэтін ж азы лған. Ғ алы м д ар ол жазуды оқы туға Л ен и нград тағы (С анкт-П етербург) соғды тіл ін ің м ам аны В.А. Л и вш иц ке берген. О л әріптерді құрасты ры п, соғды тілін е ы ңғайлап, сол тіл бойы н ш а м әтін құрасты ры п ш ы ққан. Бірақ ол мэтінді баспа б етінде ж ариялам аған. Ө йткені ол өзінің оқуы н ы ң ж асанды екенін сезетін болуы керек. П ро ф ессор У. Ш әлекенов оны ң қолж азбасы н алы п, кітап тары н да ж ариялап ж іберген. Ш ы н д ы ғы н да В .А .Л ивш и ц тің оқуы қате оқу. Ол ж азу еш қан дай соғды тілін д е ж азы лм аған. М этін соғды -түркі әріптерім ен түркі тіл ін д е ж азы лған өлең болы п ш ы қты . Ө лең мазм ұны өте қүнды. Ө йткені онда түркі елін ің алғаш қы атауы Т үрүкүстүн болы п ж азы лған. Ө лең м азмүны осы Т үркүстүн еліне арналған. Ө лең 18 буы нды , ұ й қастар ы н а қарай, эрі м азмұны б ойы н ш а екі ж олға бөлінеді. С ы н ы қтар үш үлкен бөлікті қүрайды . Ғ алы м дар екі сы н ы қты ң жігі аны қ б олғанд ы қтан , ол екеуін д ұры с біріктірген. Я ғни, біз II ж эн е III деп белгілеген сы н ы қтард ы ң біріктірілуі дұры с. А л III сы н ы қтан кейін келеді деген бөлігі өз орн ы н да тұрм аған ы ан ы қ байқалады . Я ғни, біз бірінш і бөлік деген сы ны қ II мен III бөліктің ортасы н а қарам а - қарсы орналасуы тиіс. Ө йткені бұл бөлік күрт иілген. О ндай ж ағдай д а I сы н ы қты ң оң ж ағы н д а II сы н ы ққа дейін ж алғасқан (ш артты түрде IV деп аталады ) тағы бір сы н ы қ болған. С онд ай -ақ I сы н ы қ пен III сы н ы қты ң арасы н д а келесі бір (ш артты түрде V сы н ы қ деп атайы қ) болғаны ан ы қталады . С онд а хұм н ы ң ауы зы бес үлкен сы н ы ққа бөлінгені белгілі болады. Бұл, әрине, болж ам , м үм кін, ол сы н ы қтар м айда бөлш ектерге бөлініп кеткен болар. О ларды ң табы лм ауы соны меңзейді. Ж алпы бес сы н ы қ орны бар. О ларда ш ам ам ен 10 жол өлең ж азы лған деп ж обалауға болады . Қ азіргі табы лған үш сы н ы қты ң әрқай сы сы нд а екі ж олдан өлең сақталған. Екінш і сы н ы қты ң бірінш і ж олы ны ң басы ндағы үш буы нды бір сөз ж етіспейді. Ол табы лм аган , біз IV сы н ы қ деп атаған бөліктің соң ы нда қалған болуы тиіс. Біз ол сөзді [Інж удек] кейінгі сөздердің м азм үн ы н а сәйкестендіріп өзім із қосты қ. Ж алпы ой қисы ны на салы п салы сты рсақ, сөздің дұры с қосы лған ы сезіледі. А раб өлеңдерінің қүры лы м ы бойы н ш а екі жол ұйқасты б әй іт деп атайды . Сол өлш ем бойы нш а хұм ернеуінде 5 бэй іт ж азы лған деуге болады . Бізге ж етіп оты рганы 3 бэйіт қана. I сы н ы қты ң екі ж олы нан кейін үш інш і ж олды ң басқы үш сөзі ж азы лған. Бұл біз IV сы н ы қ деп белгілеген, табы лм аган сы н ы қта ж азы лған екі ж олды ң басқы бөлігі болы п саналады . Ж алпы өлең м азм ұны на қараганда еж елгі түрік елінің атауы Т үрүкүстүн сөзінен басталган сы н ы қта өлеңнің ең баскы бэйіті ж азы лған ы аңғары лады . Ө леңнің көркемдігі ғаж ап, құнды лы ғы өлш еусіз. Ө йткені түркілердің еліне, Т үрүкүстүнге арналы п отыр. Ж азбаны ң суретін, түп- нұсқасы ны ң қол көш ірм есін келтірейік. |