Күннің жоғарылауы, 21-22

Күннің жоғарылауы, 21-22 наурыз да күн мен түннід теңелуін 
түсіндіру. Мүздың ағынды суда тезірек еритіндігін түсіндіру.
А уладағы , бақтағы ағаш тарды бақы лау. Қыс айларында 
топ бөлмесіндегі ауладан өкеліп қойған бүтақтарды бакылау 
барысында жасанды түрмен бүршіктер, ж алпы рақтар пайда 
б о л ған ы н о й ға т ү с ір е оты ры п , таб и ғи қ ү б ы л ы с т ар д ы ң
арқасы нда барлы қ ағаш тар бүршіктеніп, ж ап ы рак жайып, 
кейбіреулері гүл жарғандығын аңгарту. Күн жылынған сайын 
шөптердід, гүлдердің көбеюіне назар аудару. Дөрілік өсімдіктер 
ту р ал ы түсінік бере оты рып, өскен ж ер ін қорш ап коюға, 
қ ам қо р лы қп ен қарау р а үйрету. Ж ол ж ел кен , к а р а ж усан, 
б а қ б а қ , а қ ж е л к е н , а қ қай ы ң , гүлш етен , қы м ы зд ы қ т. б. 
жөндіктердің оянғаньш ескере отырып, кандай жөндіктер жиі 
к езд есед і, оны ң п а й д ас ы мен зи я н ы т у р а л ы өң гім ел еу . 
А у л а д а ғы , гү л за р л а р д а ғы кейбір гүлдердің өніп-өскенін 
бакылау.
А квариумдағы балықтардың (гуппи, семсер, меченосец) 
к өб ею ін б а қ ы л а п , қ ү р т ш а б а қ т а р д ы ү л к е н б а л ы к та н
а ж ы р а т ы п , бөлек ы ды ста үстап кү тіп , б ап тау өдістерін 
түсіндіру.
Қ ү с т а р д ы б а қ ы л а у . Қ ы стап кал ған қ ү стар д ан баска 
қандай қүстар бірінші үш ып келгенін бақылау. Қүстардың 
ж үм ы ртка басып, балапан шығаратынын түсіндіріп, үясына 
ж а қ ы н ж е р г е ж е м ш а ш у д ы ү м ы тп а у .Ү й қ ү с т а р ы н
салы сты ры п, қандай қү стар балапан басуға ж атканды ғы н 
б а қ ы л а й ж ү р іп , а у л а д а ғ ы к ү стар д ан ай ы р м аш ы л ы ғы н
үкты ру.
Ойын. "Аталған ағашқа жүгір”, "Жүмбақ айтып, сатып ал”, 
"Балы ктар”, "Гүлдер дүкені” т. б.
Еңбек. Үлкендердің көмегімен (ата-аналар, окуш ы лар) 
аулада қүстарға үя орналастыру, жем шаш у. Ағаш тардың 
б ү та қ т ар ы н кесіп, ж и н ап , діңін а ғар ту ға көм ектесу. Топ 
бөлмесіне өсірген гүл көшеттерін далаға отырғызу.
Ә уенді қ и м ы л -қ о зға л ы с. Ән ты ңдату. "С арж ай лау" - 
Төттімбеттің күйі, "Ак сиса" - Ж аяу Мүсаның өні, "Әсем коңыр"
- Д. Нүрпейісованың күйі, "Ж айдарман” - халык өні, "Бүл кай 
кезде болады?” (көктем бөлімі) - өні Б. Ерзаковичтікі, сөзі 
Ш.Ахметовтікі, ”Вальс” - өні Л. Хамидидікі, "А кку” - халық 
к ү й і (фрагм ент), "К ам ар и н ск ая ” - өні П. Ч айковскийдікі, 
"Ш екарашылар" - өні Ж . Тезекбаевтікі.
Ән а й т у . "М ай ж ы р ы " - өні Ө. Б а й д іл д а е в т ік і, сөзі 
Қ .М ы р зал и евтік і, "К ө к т ем ” - өні К. К у а т б а е в т ік і, сөзі - 
Ж .С өттібековтікі, ”Ж аңбы р" - татар халы қ өні, "Ән” - өні
196

Б.А м анж оловтікі, "Баты р үш қы ш ” - өні Е. Қүсайыновтікі, 
"Ж ау-ж ау жаңбыр" - өні К. Дүйсекеевтікі, сөзі Ш. Сариевтікі, 
"К ел , к е л м енің құ с та р ы м " - өні I. Ж а қ а н о в т ік і, сөзі 
Н.Айтовтікі, "Балалар мен тырналар" - өні Ә. Бейсеуовтікі, сөзі 
Б. Қозыкеевтікі, "Қаңқ-қаңқ, қаздарым" - өні С. Керімбаевтікі, 
сөзі Ш. Смаханүлынікі, ”Ж ау, жаңбыр” - өні Н.Меңдіғалиевтікі, 
сөзі Е. Ескендіровтікі, "Жаңбыр" - өні Т. Базарбаевтікі, сөзі 
Қ.Ы дырысовтікі, "Мамыр келді" - өні Т. Тайбековтікі, сөзі 
Қ.Ж үмағалиевтікі, "Көктем өрнегі" - өні И. Нүсіпбаевтікі, сөзі 
Е. Өтетілеуовтікі, "Қүстар келді" - өні М. Ілиясовтікі, сөзі 
Т .М о л д аға л и е в т ік і, " Ж а з д а ” - өні Т. Ізт а е в т ік і, сөзі 
Ф.Оңғарсынованыкі.
Әуенді - 
ырғақты қимылдар (билер мен жаттығулар).
"Г үл д ер мен ж а п ы р а қ т а р ү стап б и л еу ” 
- өні 
Н.Любарскаяныкі, "Вальс" - өні Б. Жамақаевтікі, "Аннушка"
- чех халқыны ң өні, "Ж алпы би” - карел халқының өуені, 
"К ө ң ілд і өн ” - Б. Ғ и зат о в т ік і, "А л ты қ а з би і” - өні 
Е.Брусиловскийдікі, "Ж алауш алар мен ж атты ғулар" - өні 
Ф.Ш уберттікі, "Боталардын желісі" - өні Е. Қүсайыновтікі, 
"Т ө ж ік биі" - өні А. Ж үб ан о втікі, "Қ а зір гі би ы рғағы ", 
"Веночек" - венгр халық өні, т. б.
Негізгі қимыл жаттығулары:
Ж а й , ш ап ш аң , а я қ т ы қ а й ш ы л а й ж ү р у ; К ед ергіл ер
арасынан, астынан, аттап жүру; Аяқты алға соза, қолды түрлі 
қ а л ы п т а ү стап ж ү р у , ж ү г ір у ; Т еп е-тең дік с а қ та п
ги м н ас т и к а л ы қ оры нды қ үстім ен қолды тү р л і кал ы п та 
(жоғары, белде, желкеде) үстап, түзу қьфынан жүру; Түрлі 
төсімен үзын, кы сқа секіртпемен секіру; Гим настикалы қ 
орьіндық үстінде отырьш, аяқты ң арасына қүм дорбашаны 
қысьш тартылу; Түрлі қалыптан (тізерлеп, бір тізеде отырып, 
о ты р ы п , ж а т ы п , оң, сол қолм ен ) н ы сан аға ти гізу ; 
Гимнастикалық орындык үстінен арқамен қолдың, аяқты ң 
көмегімен жы лж у;
Ойын: "Кім мерген?”, "Лентаны ал", "Күн мен түн", "Ақ доп, 
қара доп”, "Белбеу тастау", "Нысана”, "Қара сиыр".
Әуенді-дидактикалық, қимылды ойындар. "Айгөлек" - 
өні Б. Байқадамовтікі, "Теремок", "Каравай" - орыстың халық 
өні. "Біздің ойын" - өні Д. Түрсынбаевтікі, "Ортеке" - өні 
Е.Еспаевтікі, сөзі Ш. Смаханүлыныкі, "Ж аттығамыз" - өні 
М .Старокодомскийдікі, "Карусель" - орыстың халы қ өні, 
"Космонавтар" - өні Е. Тиличееваныкі, "Орамалды тауып ал", 
"Лағым" - өні К. Қуатбаевтікі, "Алмак-салмақ", "Ботақан",
197

"Ормандағы ақ тиіндер”, "Ж асырынбақ”, "Ж аяу көкпар".
Э стаф еталар: м узы калы қ аспаптарда ойнау, "Сауысқан”
- өні Е. Қүсайыновтікі, "Біздің оркестр" - өні Ж.Түрсынбаевтікі, 
"Көктем лебі” - өні Е. Қүсайыновтікі, "Полька" (оркестр) - өні 
К. Күмісбековтікі.
К ө р к е м ө н е р
т у ы н д ы л а р ы . 
И. Л ев и та н
"М арт", 
Н.Нүрмүханбетов "Март”, Ө. Қастеев "Көктем”, С. Мәмбетов 
"Көктем".
Сурет салу. Қүстар келді. Көктем келбеті. Алма ағаштар 
гүлдеді. Үлттық киімдегі қыз. Сирень гүлі.
Мүсіндеу. Балалардың қалауы бойынша. "Алтын айдарлы 
қораз".
Ж апсы ру. Көктемнің гүлдері. Ыдыстағы гүлдер. Мамыр 
мерекелеріне ш ақы ру (1-9 Мамыр). Оригама. Аю, піл, тиін. 
Қатамаран, Наурызға сыйлык, қарлыгаштар, "Қағаз-пластика", 
"Көктем көрінісі".
Еңбек. Ауыл, кал а адамдарының көктем маусымындағы 
еңбек түрлері. Кім, кайда, не істейтіндері жайында түсініктерін 
кеңейту. Егістікте ж е р ж ы рту, топы рақты өңдеу, тыңайту, 
түкым себу, дөнді дақылдарды суару, арам шөптен тазарту. 
Қ ала сенбіліктеріндегі үлкендердің еңбегін бакылату, оған 
колғабыс тигізу. Ш аруаш ы лы кка каж етті еңбек қүралдары 
мен көлік тү рл ер і, оларды ң аталуы , неден, қайда, кімдер 
жасайтыны туралы айтып түсіндіру.
Бау-бақшадағы еңбек, бауда өсірілетін жемістер, бақшаға 
егілетін көкөністер, көктемде жерді тазарту, өңдеу, копсыту, 
к ө ш еттер д і о ты р ғы зу , ж ем іс а ғ а ш т а р ы н к ү ту ж а й ы н д а
түсіндіру. Топ бөлмесінде пияз түқымын отырғызу, оның өсіп- 
өнуін бақылау жөне күтіп, баптау.
Ж а й д а р ы ж а з . Ж ы л м е зг іл д е р і ту р а л ы өткен 
т а қ ы р ы п т а р д а а й т ы л ға н д а р д ы қ а й т а л а у , сал ы сты р а 
өңгімелету.
Ж а з келд і. М аусым, шілде, там ы з - ж а з айлары . Күн 
ысыды. Күн үзарып, түн қыскарды. Ж еміс-жидек п істі Таң 
атты, күн шықты, түс, сөске, бесін, кеш, қас карайды, ақшам 
туралы түсінік беру.
Ж азғы м ерекелер. 1 Маусым - Балаларды корғау күні. 
Ойыншыктар мерекесі.
Ж а з ғ ы к и ім д е р . Қ а зақ ты ң ү л тты қ киім дері (камзол, 
кимешек, жаулык, орамал, көйлек), оньщ оқамен, ою-өрнекпен, 
зер-ж іптерм ен өрнектелуі. Киімдерді кайда, кімдер, неден 
ж а с а й т ы н ы н а й т ы п тү с ін д ір у , а р н а й ы д а й ы н д ал ға н
материалдарды көрсету, өздеріне айткызу.
198

Ж аз маусымына байланысты бакылау, серуен, саяхаттар 
үйымдастыру: "Ж аз кызығы", "Жайдары жаз", "Ж ағажайда", 
"Ж айлауда”.
Әдеби пгы ғарм алар. Әңгімелеу. Ә. Табылдиев "Сөлем", 
Б.Үзақбаев "Шөп тістеген алтын балық”, А. Хамзин "Қоңыр 
үйрек", Ш. Бөйнешова "Ш аруақорлык".
Оқып түсіндіру. М. Дулатов "Ж азғы кеш", Ә. Ахметов 
"Жазда", Д. Ахметов "Көкек пен қарға".
Ж аттату. Абай "Ж аз" (үзінді), Ғ. Жүмабаев "Жайлауда", 
С. Ж иенбаев " Ж а й л а у д а ”, Т. М олдағалиев " Ж а з кел д і”, 
"Ж азда”, Ә. Асылбеков "Таңым тамаша".
Өз қал ау лар ы бойынша таныс өндерді кайталап айту, 
сауыктыру шараларьш жүзеге асыру, (ауа, су, күн ванналарын 
ж үйелі қабылдату).
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ
Т а б и ғ а т т ы б а қ ы л а у . К үн н ің ы суы н т е м п е р ат у р а
бағанасьш (термометр) колданып айыра білу. Ж ел қалақтар 
қолданып, калактьщ неліктен айналатынын, желдің күшін, 
бағытын түсіндіру.
А у л а д а ғ ы , б а қ т а ғ ы , б а у -б а қ ш а д а ғ ы гү л ж а р а т ы н
ағаш тар д ы бақы л ап , гүл, ал ғаш қ ы пайда бола бастаған 
ж ем істерді салы стыру. Гүл нөрін ж инау үшін араларды ң 
қ и м ы л -ө р е к е т ін б а қ ы л а п , е г іс т ік д а л а с ы н д а да гүл 
ш ы ры ндары н ж и н ап , бал беретінін түсіндіру, аралард ы
өлтірмей қамқорлықпен қарауға үйрету. Балдьщ адам үшін 
пайдалы екенін түсіндіру. Орманда өсетін саңьфауқүлактар 
ту р ал ы түсінік беру: ж е у ге ж ар ай ты н ж өне улы , ж еуге 
ж арамайты н саңыраукүлактардың болуын түсіндіру. Саяхат 
кезінде табылған саңырауқүлактардың жеуге жарайтынын, 
жарамайтынын калай аж ырату керек екенін түсіндіру. Ж еуге 
ж арайты н саңыраукүлактар: кызыл, майлы, сарғылу басты, 
қайы ң, груздь т. б. Ал шыбын қы раты н, улы (мухомор) 
саңы раукүлақ ж еуге жарамайды. Табиғатқа саяхат кезінде 
саңы раукүлақтарды ң суретін, м уляж дар қолданып, ойын 
арқылы пайдалы-зиянды екені жайьшда үғымдарын бекіту.
Г үлдеген ко ң ы р ау б ас, қы зы л ж о ң ы ш қа, түйм едағы
гүлдерінің пайдасы туралы өңгімелеу.
Өзенге с аях ат. Ж ер бедерінің ерекшеліктері: тік жөне 
ж айпақ ж ағалау, ж ар, өзен айьфығы т. б. Өзендердің адам 
ө м ір ін д егі м аң ы зы ту р а л ы өң гім елеу. Су к ө л іктер ін е
199

(жолаушы, ж үк таситын) назар аударьш, қозғалысын, маңызын 
өңгімелеу.
Қ ү с т а р д ы ң б а л а п а н д а р ы н қ о р ғ а п , т а м а қ т а н д ы р у
өрекеттерін бақылау. Ж ем шашу.
Бөлме өсімдіктерін, гүлдерді таза ауаға ж и і ш ығарып, 
жуып, сүртіп, күтіп баптау.
Б ақш а ауласындағы отырғызылған көкөністерді бақылап, 
арам шөптерін жүлу, суару, топырағын қопсыту.
Сөбилер тобы ойнайтын алаңдарын, қүмды сулау, таза 
үстауға көмектесу.
М ерекеліктер. "Табиғатты сүйеміз”, ”Әрі қорғай білеміз”, 
"Қ үстар - достар”, "Сүрауы бар судың д а”, "Орман - ж ер 
сөулеті, ел дөулеті", "Қүстар қайтып барады".
Ә уенді қ и м ы л -қ о зға л ы с . "Тату доспыз бөрім із” - өні 
Е.М еңдеш евтікі, сөзі Ф. Оңғарсынованыкі. "Достық" - өні 
Т .И сал и евтік і, сөзі Т. Ж ү р т б а е в т ік і, ”Ж а з к е л іп т і” - өні 
Т.Молдағалиевтікі, сөзі Т.Абылайхановтікі, "Әткеншек" - өні 
С. Мөдиевтікі, сөзі С. Сейітовтікі, "Біз мектепке барамыз" - өні 
мен сөзі А.Меңжанованікі, "Өн сабағы" - өні К.Қуатбаевтікі, сөзі
О.Әубөкіровтікі, "Балалар ойыны” - өні Б.Ерзаковичтікі.
Негізгі қим ы л ж атты ғулары :
Ж ү п тасы п төрт-төрттен ж ү гір у ; м алдас қүры п оты ру 
(түру, бір орында айналу т.с.с. тапсырманы орындау);
Баланың қол созып түрған қалпынан 10-12 см биіктіктегі 
ілініп түрған затқа секіріп қолын (төбесін) тигізуі;
Ж үгіріп келіп 70-100 см үзындыққа секіру;
Тік 2-3 см қаш ыктықтағы нысанаға допты, күм салынған 
дорбаны бір, екі қолымен кезек-кезек лақтырып тигізу.
Арқамен гимнастикалық орындықтың, тақтайдьщ үстімен 
тепе-теңдікті сақтап ж ы лж у, еңбектеу, жүру;
Ойын: "О йынш ықты ал", "Затты өзгерт”, "А ңш ы лар”, 
"Балықты аулау", "Өрт сөндіргіштер”.
Ш омылу: "Бассейнде, өзенде, бүлақта с умен шашыратып 
ойнау.
Судың таяз жерімен қолымен ж ы лж у, аяқты қимылдату, 
кеудемен, арқамен сырғанау. Ауа толтырылған ойыншықтар 
мен шеңберлер арқылы үлкендердің көмегінсіз жүзуге үйрену.
Ж а з ғд а су ға ш ом ы лу, ж а л а ң а я к ж ү р у , т. б. ү л тты к
ойындар пайдалы.
Көркемөнер туы ндылары. Ә. Қастеев "Жайлауда", "Талас 
өңірі", М. Әлиннің "Тазша бала” иллюстрациялары, қазақтьщ
2 0 0

сәндік қолданбалы өнер туындылары, С. Романовтың "Қырық 
өтірік" ертегісіне жасаған иллюстрациясы.
Е р ік ті та қ ы р ы п т а өр тү р л і заттард ы ң суретін салу, 
м үсіндеу ж ү м ы стар ы н ж а т т ы қ т ы р у м ақсаты нда күм ға, 
топыраққа, тасқа түрлі-түсті бормен жөне бояумен (тас жолға 
асфальт), тақтаға бейнелер түсіру жүмыстары жүргізіледі.
Ойын. "Ж айлау төсінде”, "Жидек тере барғанда", "Менің 
көргендерім", "Орман қүстары ”, "Арбамен өжеме барғанда", 
"А там м ен қой б аққан да" т. б. ш ы ғарм аш ы лы қ ойындар 
ойнату.
Еңбек. Ж азғы ж айы лы м , ж а й л а у , м алш ы лар еңбегі. 
Балалардьщ үлкендерге көмегі, төл бағу, жаю, емізу, суару т.б.
Ж аз маусымында жануарлар мен өсімдіктердің дүрыс өсіп- 
өнуіне қолайлы жағдай жасау.
Ж аз маусымына байланысты сауыншылар еңбегін (сиыр 
сауу, сүт тарту, май ш айқау, айран үйыту, қүрт қайнату, 
сүзбе ж асау, бие сауу, қымыз ашыту, сабада, күбіде пісіру, 
торсыққа қүю), шөп шабу, егістікті баптау, ору, жинау, жеміс- 
жидек теру жүмыстарьш бақылату. Үлкендер еңбегіне қызығу- 
шылығын арттыру, еңбекті бағалау, құрмет түтуға баулу.
" Қ а з а қ с т а н - Р е с п у б л и к а м м ен ің ". Өткен топ тарда 
меңгертілген материалды қайталау. "Менің Қазақстаным” атты 
диафильмді көрсетіл, өңгімелеу.
Біздің еліміздің еркіндік алғаны, Қазақстан Республикасы 
деп аталатыны, қазан айының 25-і — Республика күні екенін 
ү қ т ы р у . Е л таң б асы , Т уы , Ә нүраны ж ай ы н д а көрсетіп, 
түсіндіру. Қазақстанның бас қаласы — Астана екендігін, қазақ 
елінің ежелгі ақ ордасы - киіз үй шаңырағының аясында көп 
үлттың үрпақтары топталып, бір үйдің баласындай төрбие, 
білім алғаны , Елтаңбасы соның белгісі екенін, үлағатты
ғалымдар, ел қорғаған батырлар, ақы н-ж азуш ы лар (Абай, 
Сөкен, Бейімбет) осы ш аңы рақ үрпқтары екенін балаларға 
лайьщты түрде (өңгіме оқу, сурет көрсету) түсіндіру.
Алматы — Қазақстан Республикасының ірі қаласы, білім, 
мөдениет орталығы екенін түсіндіру. Алматы туралы суреттер 
көрсету. Қаланың ең басты көшелері — Абай даңғылы, Абылай 
хан, Райымбек даңғылы, Қабанбай, Бөгенбей батыр көшелері. 
Көшелердің үзын жөне кең екенін, үйлері көп қабатты, зөулім, 
өдемі, көркем безендірілгенін түсіндіру. Алматыдағы басты 
мекемелер, мөдени орындар — опера жөне балет театры, драма 
театрлары, "Балалар өлемі", "Орталық мешіт", "Цирк үйі", 
"Орталық мәдениет сарайы", "Орталық стадион” т. б. тарихи 
ескерткіштер туралы айту. Демалыс паркі, балалар қалашығы,

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: