Интеллигенциясы: тарихи

 
250 
Қазақстандық тарихшылар мәселені зерттеуде жалпы зерттеу талаптарына 
сәйкес  баяндау,  тақырыптық  құрылымын  кӛрсету,  негізгі  мәселелерін 
айқындаумен шектелді. 
Кеңестік  кезеңде  ӛндірістік-техникалық  интеллигенция  мамандарын 
даярлауға  идеологиялық  жағынан  шек  қойылғандықтан,  мәселені  зерттеуге 
консервативтік кӛзқарас сақталды. 
1917-1991 
жылдардағы 
интеллигенция, 
ӛндірістік-техникалық 
интеллигенцияны  зерттеуге  арналған  еңбектер  кӛбінесе  тарихи  тәжірибесін, 
Кеңес  мемлекетінің  ынтымақтастық  кӛмегі,  орыс  халқының  кӛмегі  т.б. 
мәселелеріне  арналды.  Қарастырылған  мәселелердің  барлығы  ӛз  деңгейінде 
зерттелді деп айтуға болмайды.  
Ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияға  ұстанған  саясат  тарихнамасында 
тӛңкеріске 
дейінгі 
қалыптасқан 
интеллигенцияға 
алғашында 
ескі, 
буржуазиялық  ұлтшыл,  «контрреволюционерлер»,  «зиянкестер»  деген 
кӛзқараста  болып,  кейін  оларды  кеңес  мемлекеті  жағына  тарту  керек  деген 
саясатты ұстанғандығын кӛрсетті. 
Кӛптеген  еңбектерде  ұлттық  интеллигенцияның  қалыптасуы  1917  жылғы 
Қазан  тӛңкерісінен кейінгі  мәдени революцияның  жетістіктерінің нәтижесінде 
пайда болды деген кӛзқарас қалыптасты. 
Жоғары оқу орындарының қалыптасуы тарихын зерттеушілер орталықтың 
үлкен қамқорлығының арқасында іске асты деп пайымдады. 
1960-шы  жылдары  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияның  әлеуметтік 
дамуы  тарихнамасында  адам  факторы,  құндылығына  мән  берілмей,  олардың 
сан  және  сапа  жағынан  артуы,  ұлттық  құрамы,  территоиялық  жағынан 
орналасуы,  жыныстық  құрамы  әлеуметтік  мәселелері  тек  тарихи,  насихаттық 
тұрғыда қарастырылды. 
Инженер-техникалық  интеллигенцияның  кәсіби  және  қоғамдық-саяси-
қызметінің  тарихнамасын  саралауда  кеңестік  идеологияның  шырмауында 
болды.
 
1990-шы  жылдардың  басынан  бастап  мәселеге  ӛркениетті  кӛзқарас 
тұрғысынан баға бере бастады.  
Монография  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық  интеллигенциясының 
кеңестік  кезеңдегі  тарихнамасына  арналған.  Жүргізілген  ғылыми  зерттеулер 
бойынша  жұмыстың  негізгі  тұжырымдары  айқындалып,  болашақта  зерттелуі 
қажет қорытындылар алынды: 
 - 
Кеңестік 
кезеңдегі 
ӛндірістік-техникалық 
интеллигенцияның 
қалыптасып және даму тарихнамасын қорытындылай отырып, зерттеушілердің 
«интеллигенция»,  «ӛндірістік-техникалық  интеллигенция»,  «инженерлік-
техникалық 
интеллигенция» 
тұжырымдамасына 
тарихи-теориялық 
пайымдаулар жасауда ӛркениеттілік ұстаным орнығуда. Бұл теорияның негізіне 
тарихи  үрдісті  дамытуда  имандылық,  гуманизм  принциптері  алынып  отыр. 
Ӛркениеттілік  ұстаным  тарихи  принциппен  тығыз  байланыстылығы 
айқындады.  
 - «интеллигенция», «ӛндірістік-техникалық интеллигенция» ұғымдарының 
методологиялық  мазмұнын,  мәнін  шет  ел,  отан,  Қазақстан  тарихын  зерттеуші 

 
251 
ғалымдардың ғылыми тұжырымдары арқылы негіздеп, олардың қоғамда алатын 
орны, рӛлін айқындап, автор ӛзінің ғылыми пайымдауларын ұсынды; 
 -  интеллигенция  табиғатына  әлеуметтік  түрде  интеллигенттілік  тән. 
Ӛйткені  білім  мен  сенім  жиынтығы  синтездік  сипатымен  ядро  тұрғысында 
дүниетаным  дәуіріне  ӛтеді.  Интеллигенцияның  күшімен  қоғамдық  сана  мен 
қоғамдық  тұрмыста  дәуірлер  арасындағы  ӛзара  байланыс  ұғымы  ұлттық  сана 
үздіксіздігі  сипатымен  түсіндіріледі.  Бұл  -  қоғамдық  дамудың  әр  сатысында 
ұлттық  сана  мен  идея  жаңа  сипат  алып  даму  үстінде  болады  деген  ұғым  мен 
сенім. Интеллигенция таптан тыс тарихи құбылыс, яғни шын мәнінде халықтың 
бӛлігі  және  келешекте  ӛзіне  тән  орыны  бар,  ол  адамзаттың  ӛзімен  шамалас, 
оның  құрамында  болуға  тиісті  тарихи  құбылыс  болып  саналатындығы 
айқындалады.  Интеллигенцияның  әлеуметтік  табиғатын  талдай  келе  нақты 
тарихи  кезеңде  ғылыми-тарихи  дүниетанымды,  кӛзқарасты  жасаушы, 
жақтаушы  және  таратушы  ретіндегі  орынын  анықтағанымызбен,  дүниетаным 
барлық  әлеуметтік  жікке  тән  болғанымен,  оны  жүзеге  асыруға  олардың 
кӛпшілігі  толық  кӛлемде  қатыспайды.  Тек  қана  интеллигенция  нақты  тарихи 
мүдде  мен  құндылықтар  негізінде  тарихи-мәдени  жағдайға  сай  күнделікті, 
үйреншікті  кӛзқарас  пен  дүниетанымды  жасайды,  тудырады.  Демек, 
интеллигенция  ұғымын  анықтауда  басты  методологиялық  ұстаным  оның 
дүниетанымдық,  руханилық  негізі  мен  кӛзқарасы  болып  табылатындығы 
дәлелденді; 
-  «ӛндірістік-техникалық  интеллигенция»,  -  деп  дене  еңбегімен  жұмыс 
істейтіндерге  қарағанда,  негізгі  айырмашылығы  «басымен  басымырақ 
ойлайтындығымен»,  яғни  ой  еңбегімен  айналыса  отырып,  ӛндірісте 
материалдық  ӛнім  ӛндіруге  тікелей  қатысатын,  жиынтық  ішіндегі 
қызметкерлерді  айтамыз.  Ӛндірістік  техникалық  интеллигенция  құрамына 
ӛнеркәсіп  орындары  мен  оның  құрылымдарының  басшылары  (шаруашылық 
жетекшілері,  әкімшілік  –техникалық  кадрлар),  жобалау,  технологиялық, 
конструкторлық,  ӛнеркәсіп  орындарының,  лабораториялық  зерттеу  бӛлімінің, 
жоспарлау  бӛлімінің,  еңбекті  ұйымдастыру,  экономикалық,  қаржылық, 
ӛнеркәсіптік есеп пен статистика бӛлімі, ауыл шаруашылығының зооинженер, 
экономист, инженер-техникалық мамандары кіреді деп пайымдалды.  
 -  отандық  тарихты  зерттеушілермен  қатар  әлеуметтанушы,  философ 
ғалымдардың  кеңестік  кезеңдегі  қарастырып  отырған  мәселеге  байланысты 
кӛзқарастарын анықтап, мәселеге тарихи объективті тұрғыда баға бере отырып, 
методологиядағы  бұрынғы  формациялық  кӛзқарастың  ақ-қарасын  ажыратып, 
жалпы  ӛркениетті  кӛзқарасты  қолдайтындығын  негіздеді.  Ӛндірістік-
техникалық интеллигенция тарихын зерттеуші ғалымдардың жалпы адамзаттық 
құндылықты мойындап, кеңестік тарих ғылымында қалыптасқан формациялық 
кӛзқарасқа  қарағанда,  бірте-бірте  ӛркениетті  кӛзқарасқа  негізделген  ӛзіндік 
әдістері мен методологиясы қалыптасқандығын дәйектеді; 
 -  Кеңестік  кезеңде  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияға  мемлекет 
тарапынан идеологиялық бақылау жүйесінің орнығуы мәселесін зерттеуге жете 
мән берілді. Ӛндірістік-техникалық интеллигенцияға кеңестік кезеңде ұстанған 

 
252 
саясатты  кезең-кезеңмен  қарастырды:  кеңес  ӛкіметі  орнаған  күннен  бастап-ақ 
әлі  қалыптаса  қоймаған  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияның  қатарын 
бұрынғы буржазиялық деп есептелген ӛндірістік-техникалық мамандарды кеңес 
ӛкіметі  жағына  тарту  саясатының  деректанудағы  кӛрініс  табуы  анықталды; 
1920-шы  жылдарың  соңындағы  «шахта  ісі»  оқиғасынан  кейінгі  «кеңестік 
ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияны»  қалыптастыру  міндеті  күн  тәртібіне 
қойылғандығын  айқындап,  аралық  жік  ретінде  ғана  қарап,  осыдан  бастап 
мемлекет  тарапынан  осы  «ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияға»  ұстанған 
саясаттың  тарихнамада,  деректануда  кӛрініс  табуы,  сталиндік  ӛктемдік  саясат 
жылдарында бірыңғай ойлау, жеке басқа табынушылық әрекетінің тарихнамада 
зерттелуі,  Хрущевтің  билік  басына  келіп,  саясаттың  кішкене  де  болса 
жұмсарып, «жылымық  жылдары» деп аталған кезеңде тарихнамада ӛндірістік-
техникалық  интеллигенцияның ӛз  алдына  бӛлек  әлеуметтік  топ ретінде қарап, 
объективті  зерттеуге  кӛңіл  бӛле  бастағандығы  сараланды;  тоқырау 
жылдарындағы  партиялық  ӛктемдік  саясаттың  және  тоталитарлық  басқару 
жүйесінің  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияға  тигізген  ықпалы;  1980-ші 
жылдардың  ортасында  М.С.  Горбачевтің  «қайта  құру»,  «жариялылық» 
саясатының  белең  алуы  тарихшыларға  қолайлы  жағдай  туғызып,  Кеңес 
мемлекеті мен партияның басшылық рӛлінің әлсіреуі тарихнамаға да жаңа жол 
ашқандығын,  зерттеулерде  ең  алдымен  марксистік-лениндік  методологиядан 
тазарып, мәселеге объективті түрде баға беріп, ӛркениетті кӛзқарас тұрғысында 
қарауға мүмкіндік берілгендігі сараланды;  
 - тарихшылардың жоғары және орта арнаулы оқу орындарында ӛндірістік-
техникалық  интеллигенция  мамандарын  даярлау  тарихының  зерттелуі 
жүйеленіп, ұлттық мамандарды даярлау тарихының зерттелуі қандай деңгейде 
екендігін  айқындалып,  «практиктер»  жеткілікті  деңгейде  терең  білімі  жоқ 
болғанымен,  кеңестік  интеллигенцияны  оның  ішінде  ӛндірістік-техникалық 
интеллигенцияны  қалыптастырудың  бір  түріне  айналғандығы,  оған  әртүрлі 
тарихи 
факторлардың, 
этникалық, 
географиялық, 
экономикалық, 
демографиялық 
т.б 
ықпалының 
тарихнамада 
зерделенуі; 
әсіресе 
«практиктердің»  деректануда,  тарихнамада  қарастырылуы  қандай  деңгейде 
екендігінің объективті бейнесін кӛрсетті;  
 -  Сонымен  1960-шы  жылдардың  ортасы  мен  1980-ші  жылдардағы 
тарихнамада 
жоғарғы 
мектепте 
ӛндірістік-техникалық 
интеллигенция 
мамандарын даярлау мәселесінің зерттелуі ӛзінің қомақты нәтижелігін кӛрсетті. 
Әсіресе,  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияны  даярлау  мен  тәрбиелеудегі 
партияның  басшылық  рӛлі  қарастырылып,  нақты  фактілерге  талдау  жасалды 
Партиялық-идеологиялық  насихаттың  мықтылығы  соншама,  тарихшылар 
арнайы  сүзгіден  ӛткізілген  мұрағат  құжаттарын  пайдаланғандықтан, 
орталықтағылар  ұлттық  тарихнамада  қандай  да  болмасын  ерекше 
шығармашылық ерекшеліктердің болмауын, ӛзіндік ғылыми концепциялардың 
тууына сын кӛзбен қарады.  
1980-ші  жылдардың  ортасында  басталған  қайта  құру  тарих  ғылымына 
жаңаша талаптар қоя бастады. Жариялылық нәтижесінде тарихнамадағы қатаң 

 
253 
партиялық  бақылау  әлсіреді.  Соның  нәтижесінде  жоғары  мектеп  тарихына 
қатысты мәселелерге ғылыми талдау жасап, зерттеуге үлкен мүмкіндік берілді. 
Оның  ішінде  Қазақстан  ӛндірістік-техникалың  интеллигенция  тарихнамасын 
жаңаша  түрде  зерделеу  –  тарих  ғылымының  басты  міндеттерінің  біріне 
айналды.  Қайта  құру  кезеңінің  алғашқы  жылдары  айта  қаларлықтай  түбегейлі 
ӛзгерістер бола қоймаса да, орта кезеңінде партиялық басшылық қайта құруды 
шын мәнінде мойындай бастады.  
 -  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық  интеллигенциясының  әлеуметтік 
дамуының  тарихы  зерттеліп,  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияның 
әлеуметтік жағынан жіктеліп, арнайы топ ретінде тарихнамада қарастырылуын 
бір  жүйеге  келтіріп,  оның  әлі  де  болса  қалыптасу  кезеңінде  екендігі 
қарастырылды; 
 -  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық  интеллигенциясының  кәсіби  және 
қоғамдық-саяси  қызметінің  әр  тарихи  кезеңдегі  кӛрінісі  бет-бейнесі 
айқындалды,  кеңес  ӛкіметі  кезеңінде  лениндік,  сталиндік  саясаттың  сойылын 
соққандығы анықталды;  
 -  ауылшаруашылығының  ӛндірістік-техникалық  интеллигенциясының 
кәсіби және қоғамдық саяси қызметінің зерттелу ерекшеліктері қарастырылып, 
оның әр тарихи кезеңдердегі бағыттары айқындалды; 
 -  1917-1991  жылдар  аралығындағы  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық 
интеллигенциясының тарихнамасы аясы кеңейтіліп, оны зерттеудің түрлі әдіс-
тәсілдері пайдаланылды. Соңғы кезеңде қоғам үш тапқа: жоғарғы, орта, тӛменгі 
тап болып бӛлініп отырғанда, ӛндірістік-техникалық интеллигенцияның да осы 
үш тап қатарында алатын ӛзіндік орны бар екендігі, әсіресе орта тап құрамында 
оның  санының  едәуір  басым  екендігін  айта  отырып,  әлеуметтанушы 
ғалымдардың оны зерттей отырып болашағын айқындайтын жолдарды кӛрсетіп 
отырғандығын кӛрсетеді; 
 - тақырыптың тәуелсіз Қазақстан жағдайында пайымдалуына тоқталады; 
 -  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық  интеллигенцияының  тарихнамасы 
ауқымын  толықтыру,  кеңейту,  тереңдету  үшін  әлі  болса  зерттейтін  жақтары 
кӛп.  Кӛптеген  пікірталас  тудыратын  мәселелері  де  әлі  болса  орын  алып отыр. 
Сондықтан мәселені кешенді түрде зерттеу қажет. 
Зерттеу  қорытындылары  бойынша  Қазақстан  ӛндірістік-техникалық 
интеллигенциясының тарихнамасын интеллигенция тарихнамасынан ажыратып 
қарауға болмайды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
254 
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1 Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы. – Астана: Фолиант, 
2007. - 88 б. 
2  Акназаров  Х.З.  Формирование  социалистической  интеллигенции: 
автореф.  ...  канд.  филос.  наук.  -  Алма-Ата,  1954.  -  17  с.;  Тастанов  Ш.Ю. 
Формирование  казахской  советской  интеллигенции  (1917-1937  гг.):  дис.  ... 
канд. ист. наук. – М., 1952. - 255 с. 
3 Карагусов Ж. Казахская советская интеллигенция, рожденная Октябрем. 
- Алма-Ата: Казгосиздат, 1960. - 142 с. 
4  Дахшлейгер  Г.Ф.  Историография  Советского  Казахстана.  -  Алма-Ата: 
Наука, 1969. - 190 с. 
5  Сулейменов  Р.Б.,  Бисенов  Х.И.  Социалистический  путь  культурного 
прогресса  отсталых  народов:  (история  строительства  советской  культуры 
Казахстана. 1917-1965). - Алма-Ата: Наука, 1967. - 424 с. 
6  Янулов  В.К.  Историография  истории  рабочего  класса,  крестьянства  и 
интеллигенции Казахстана в 1960-1970 гг: дис. ... канд. ист. наук. – Л., 1986. – 
274 с. 
7 Мухамеджанов Е.Х. Деятельность партийной организации Казахстана по 
созданию  кадров  производственно-технической  интеллигенции.  Ученые 
записки  КарПТИ.  -  Караганда,  1962.  -  358  с.;  Мухамеджанов  Е.Х.  Улучшить 
подготовку инженерно-технических кадров // Народное хозяйство Казахстана. - 
1962. - №8. - С. 57-60; Джагфаров Н.Р. Руководство Коммунистической партии 
Казахстана  подготовкой  и  воспитанием  производственно-технической 
интеллигенции  республики  (1950-1958  гг.)  //  Некоторые  вопросы  истории 
Коммунистической  партии  Советского  Союза:  Сб.  аспирантских  статей.  – 
Ташкент:  Фан,  1969.  –  192  с.;  Партийное  руководство  трудовым  воспитанием 
студенческой молодежи // Труд и коммунизм. Октябрьские чтения. - М.: МГУ, 
1974. – 413 с. 
8  Абилев  А.К.  Некоторые  вопросы  подготовки  и  воспитанием  кадров 
молодых  специалистов  в  республике  //  Изв.  АН.  КазССР.  -  Серия 
общественных наук. - 1974. - №5. – С. 58-62.; Батырбеков М. Братская помощь 
Казахстану  в  подготовке  инженерно-технических  кадров  //  Вопросы  истории 
Компартии  Казахстана.  -  Алма-Ата:  Казахстан,  1972.  -  Вып.  10.  –  276  с.; 
Рудзянский  Д.И.  Обмен  инженерно-техническими  кадрами  в  условиях 
развитого  социалистического  общества  (на  примере  Казахской  и  Узбекской 
ССР) // Изв. АН КазССР. - Серия общественных наук. - 1976. - №2. – С. 49-53. 
9 
Тастанов  Ш.Ю.  Советский  опыт  формирования  и  развития 
интеллигенции ранее отсталых народов (На примере Казахстана).  - Алма-Ата: 
Казахстан, 1975. – 200 с. 
10  Аженов  М.С.  Изменения  социально-классовой  структуры  Казахстана  в 
процессе коммунистического строительства. - Алма-Ата: Казахстан, 1973. – 156 
с.;  Ишмухамедов  А.  Рабочий  класс  и  научно-техническая  интеллигенция.  - 

 
255 
Алма-Ата:  Казахстан,  1977.  –  184  с.;  Евдокимов  И.И.  Научно-технический 
прогресс и общественное развитие. - Алма-Ата: Казахстан, 1974. – 224 с. 
11  Абдакимов  А.
 
Деятельность  Коммунистической  партии  Казахстана  по 
подготовке и воспитанию кадров производственно-технической интеллигенции 
в вузах и техникумах(1966-1970 гг.): автореф. ... канд. ист. наук. - Л., 1982. - 16 
с.;  Гуревич  Л.Я.  Деятельность  Компартии  Казахстана  по  коммунистическому 
воспитанию инженерно-технической интеллигенции (1971-1975 гг): автореф. ... 
канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1982. - 28 с. 
12  Харченко  С.В.  Деятельность  Компартии  Казахстана  по  повышению 
роли  инженерно-технических  работников  в  идейно-политическом  воспитании 
трудящихся (1971-1980 гг.): автореф. ... канд. ист. наук. - Алма-Ата, 1985. - 26 с.  
13 Калкаманов Б. Сельская интеллигенция – активный помощник партии в 
идеологической и культурно-массовой работе среди населения в 1956-1966 гг: 
автореф. ... канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1971. - 23 с. 
14  Полякова  В.Т.  Деятельность  партийных  организаций  промышленных 
предприятий  Казахстана  по  усилению  роли  ИТР  в  воспитании  коллектива 
(1959-1965 гг.): автореф. ... канд. ист. наук. - М., 1976. – 26 с. 
15 Рыбакова О.В. Инженерно-техническая интеллигенция на современном 
этапе развития социализма (на материалах Казахстана): автореф. ... канд. филос. 
наук. – Алма-Ата, 1985. - 23 с. 
16  Назханов  Т.К.  Развитие  творческой  деятельности  инженерно-
технической  интеллигенции  –  важный  фактор  ускорения  социально-
экономического  развития  социалистического  общества  (на  материалах 
промышленных предприятий Казахстана): автореф. ... канд. филос. наук. - Киев, 
1988. - 24 с. 
17  Әбубәкіров  С.С.  Қазақстан  инженер-техникалық  интеллигенциясы.  -
Алматы: Ғылым, 1989. - 136 б.  
18  Шайхимова  И.  К  вопросу  об  истории  национальной  интеллигенции.  В 
кн.:  О  прошлом  для  будущего  (некоторые  актуальные  проблемы  истории 
компартии Казахстана в свете гласности). - Алма-Ата: Казахстан, 1990. - 256 с.; 
Ауанасова  А.М.  Национальная  интеллигенция  Казахстана  в  первые  годы 
советской власти (1917-1923)гг): автореф. ... канд. ист. наук.  - Бишкек, 1993. - 
23 с. 
19  Абжанов  Х.М.,  Гуревич  Л.Я.  Интеллигенция  Казахстана.  История, 
теория,  современность.  –  Алматы:  ОНИОН  АН  Казахской  ССР,  1991.  -  51  с; 
Әбжанов  Х.М.,  Әлпейісов  Ә.  Қазақ  интеллигенциясы  мен  мәдениеті  туралы. 
Республикалық мәдениет қызметкерлерінің мамандығын арттыру институты.  - 
Алматы, 1992. - 127 б. 
20  Козыбаев  М.К.  Казахстан  на  рубеже  веков:  размышления  и  поиски.  – 
Алматы: Ғылым, 2000. - Т.1. - 420 с.  
21 Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. – Алматы: Ататек, 1995. - 256 б. 
22 Ирмуханов Б. Независимый Казахстан: новая ситуация // Казахстанская 
правда. - 1994, март – 31. 

 
256 
23 
Абжаппарова. 
Б.Ж. 
Қазақстан 
инженер-техникалық 
интеллигенциясының республика ӛнеркәсібін дамытудағы рӛлі (1961-1970 жж): 
тарих  ғыл.  канд.  ...  дис.  -  Алматы,  1993.  -  156  б.;  Абжанов  Х.М.  Сельская 
интеллигенция  Казахстана:  исторический  опыт  формирования  и  социальной 
практики  (1946-1985  гг.):  дис.  ...  докт.  ист.  наук.  -  Алматы,  1992.  -  540  с.; 
Касабекова  А.И.  Қазақстанда  ауыл  шаруашылығының  жоғары  және  орта 
білімді  мамандарын  даярлаудың  саяси  тарихи  тәжірибелері  (70-80  жж):  тарих 
ғыл. канд. ... автореф.  - Алматы, 1993.  - 25 б.; Тӛлеубаева К.М. Қазақстанның 
ауыл  шаруашылығы  интеллигенциясы  (1946-1965  жж.):  тарих  ғыл.  канд.  ... 
автореф. - Алматы, 1995. - 28 б.; Іліпов М.Т. Қазақстанның ауыл шаруашылық 
интеллигенциясы (1966-1990 жж.): тарих ғыл. канд. ... автореф. - Алматы, 1997. 
-  28  б.;  Пірманов  Ә.,  Қапаева  А.  Қазақ  интеллигенциясы  (Ұлттық 
интеллигенцияның қалыптасу тарихынан).  – Алматы: Атамұра, 1997. – 160 б.; 
Смағұлова С.Ә. Ұлттық интеллигенция және ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы 
аграрлық мәселе: тарих ғыл. канд. ... автореф. - Алматы, 1999. – 25 б.; Берлібаев 
Е.Т.  Қазақстан  интеллигенциясының  әлеуметтік-саяси  белсенділігі  (1985-1995 
жж.):  тарих  ғыл.  канд.  ...  автореф.  -  Алматы,  1999.  -  31  б.  Рысбекова  С.Т. 
История  социального  развития  интеллигенции  Западного  Казахстана  (1965-
1985 гг.): дис. ... канд. ист. наук. - Алматы, 1999. – 139 с. 
24  Рысбекова  С.Т.  История  социального  развития  интеллигенции 
Западного Казахстана (1965-1985 гг.): дис. ... канд. ист. наук. - Алматы, 1999. -
139 с.  
25  Мұсағалиева  А.С.  Халық  ағарту  Комиссариаты  қорының  құжаттары 
Республика зиялыларының қызметі мен кӛзқарасы жӛніндегі дерек кӛзі (1920-
1936 жж): тарих ғыл. канд. ... дис. - Алматы, 2000. - 181 б;  
26  Нұрәлиев  К.Ә.  Қазақстандағы  зиялылар  қауымы:  саны,  құрамы, 
қызметі.(ХХ ғ. 70-80 жж.) .): тарих ғыл. канд. ... автореф. - Алматы, 1999. - 30 
б.;  Шаяхметов  Н.У.  Қазақстанның  Солтүстік-Шығыс  аймағындағы  қазақ 
зиялыларының  қос  тӛңкеріс  пен  азаматтық  қарсы  тұру  жылдарындағы 
қоғамдық-саяси  қызметі  (Ақмола  және  Семей  облыстарының  материалдары 
бойынша. 1917-1920 жж.) .): тарих ғыл. канд. ... автореф. - Алматы, 2000. – 29 
б.;  Бурин  Т.Ғ.  Қазақстанның  ғылыми-педагогикалық  интеллигенциясы 
тарихының проблемалары (1970-1990 жж.): тарих ғыл. канд. ... дис.  - Алматы, 
2000. – 127 б.; Рахимжанова Г.Ж. Проблемы истории и историографии науки и 
научной  интеллигенции  Казахстана  (1946-1991  гг):  дис.  ...  канд.  ист.  наук.  - 
Алматы,  2002.  –  159  с.;  Хабижанова  Г,  Валиханов  Э.,  Кривков  А.  Русская 
демократическая интеллигенция в Казахстане второй половине ХІХ начале ХХ 
века. – М.: Русская книга, 2003. - 288 с. ; Дүкенбаева З.О. Қазақ шығармашылық 
интеллигенциясының  тарихы  (1917-1941  жж.):  тарих  ғыл.  докт.  ...  автореф.  - 
Алматы, 2004. - 51 б. 
27  Сужиков  Б.М.  Казахская  политическая  элита  и  трансформация 
этнической  тожденственности  на  рубеже  ХІХ-ХХ  вв.  в  зарубежной 
историграфии  //  Казахстан  в  начале  ХХ  века:  методология,  историография, 
источниковедение. – Алматы, 1993. - С. 82-96. 

 
257 
28  Есмағамбетов  К.Л.  Қазақтар  шетел  әдебиетінде.  –  Алматы:  Атамұра-
Қазақстан, 1994. - 240 б.  
29  Несипбаева  К.Р.  Современная  англо-американская  историография 
русской экспансии и колонизации Центральной Азии (ХҮІІІ  – начало ХХ вв.): 
автореф. ... докт. ист. наук. – Алматы, 1999. - 52 с. 
30 Мұхатова О.Х. Қазақстандағы аграрлық ӛзгерістер тарихнамасы (ХІХ ғ. 
соңы-ХХ ғ. ) .): тарих ғыл. докт. ... дис. - Алматы, 1999. - 355 б. 
31  Жумашев  Р.М.  Историография  становления  и  развития  культуры 
Казахстана, 1936-1991 гг: автореф. ... докт. ист. наук. – М., 2004. - 46 с. 
32  Таштемханова  Р.М.  История  изучения  Казахстана  в  Германии  (вторая 
половина ХІХв. -1991 г.): автореф. ... докт. ист. наук. – Алматы, 2005. - 54 с. 
33  Кадысова  Р.Ж.  Социалистическая  модель  модернизации  в  Казахстане 
(1917-1940 гг.): Советская и постсоветская историграфия: автореф. ... докт. ист. 
наук. – Алматы, 2005. - 50 с. 
34 Омарбеков Т., Омарбеков Ш. Қазақстан тарихына және тарихнамасына 
ұлттық кӛзқарас. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 388 бет. 
35  Какенова  Г.М.  Историография  истории  научной  и  художественной 
интеллигенции  Казахстана  (1917-1991  гг.):  автореф.  ...  докт.  ист.  наук.  – 
Алматы, 2006. - 44 с. 
36 
Сексенбаева  Г.А.  Киножурнал  «Советский  Казахстан»  как 
исторический источник. // Отан тарихы. - 2006. - №4. - С. 172-181.  
37 Степанов Ю.С. «Жрец» нарекись, и знаменуйся: «Жертва» (К понятию 
«интеллигенция»  в  истории  российского  менталитета).  //  Русская 
интеллигенция. История и судьба. / Сост. Т.Б. Князевская. – М.: Наука, 1999. - 
423 с. 
38  Степанов Ю.С. Константы:  Словарь  русской  культуры:  Опыт исслед.  - 
М.: Школа языки рус. культуры, 1997. – 824 с. 
39  Подосинов  А.В.,  Козлова  Г.Г.,  Глухов  А.А.  Lingua  Latina:  Латинско-
русский словарь. –М.: Флинта, Наука, 1998. - С. 156. 
40  Кондаков  И.В.  К  феноменологии  русской  интеллигенции.  –  В 
кн.:»Русская  интеллигенция.  История  и  судьба./  Сост.  Т.Б.  Князевская.  –  М.: 
Наука, 1999. – 423 с.; Лукьянов А.В. Философия Иоганни Готлиба Фихте (1762-
1814).  –  Оренбург:  Издательский  центр  ОГАУ,  1997.  -  С.  105-107;  Хайруллин 
Ф.Г.  Гуманизация  высшего  технического  образования  как  фактор  духовно-
нравственного воспроизводства инженерных кадров: дис. ... докт. социол. наук. 
–  Уфа,  1998.  –  380  с.;  Бикбулатова  А.Р.  Сущность  и  формы  самореализации 
национальной  интеллигенции:  автореф.  ...  канд.  филос.  наук.  –  Уфа:  Изд-во 
БашГУ, 2001. - 21 с. 
41 Фихте И.Г. Соч.: В. 2 т. – СПб.: Мифрил, 1993. – Т. 1. - 687 с. 
42 Шеллинг Ф.В. Соч.: В 2т. – М.: Мысль, 1987. - Т. 1. – 637 с. 
43 Гегель Г.Ф. Энциклопедия философских наук. – М.: Мысль, 1977. - Т. 3. 
- 471 с. 
44 Карлов Н.В. Интеллигентна ли интеллигенция // Вопросы философии. -
1998. - № 3. - С. 3-17. 

 
258 
45  Попова  Г.А.  К  вопросу  о  происхождении  и  роли  русской 
интеллигенциии  в  культурно-историческом  процессе  //  Формирование 
профессиональной культуры будущего специалиста. Сборник статей и тезисов. 
/  Под.  ред.  М.Ю.  Ананченко  П.Е.  Овсянкина.  –  Архангельск:  Издательство 
СГМУ, 2003. - С. 87-92. 
46  Большая  советская  энциклопедия./  3-е  изд.  -  М.:  Советская 
энциклопедия, 1972. - Т. 10. - С. 311-314. 
47 
Muller. 
O. 
Intersuchungen 
zur 
Geschichte 
eihes 
politisches 
Schlagwortes.Frankfurt, 1971.

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: