Интернет-тәуелділіктің студент психологиясына әсері

229
№ 4(141)/2022
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. 
Серия Педагогика. Психология. Социология
BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. 
P
edagogy. 
P
sychology. 
S
ociology 
S
eries
лайша, Қазақстанның әрбір үшінші тұрғыны 
интернет пайдаланушысы, ал әрбір жетінші 
адам интернетті күнделікті пайдаланады. 
Қазіргі адам өміріне ақпараттық технология-
ларды кеңінен енгізудің оң және теріс салда-
рын тигізуде. Ақпараттық технологияларды 
ұзақ уақыт пайдаланудың жағымсыз салдары 
қызығушылық шеңберінің тарылуы, шын-
дықтан виртуалды әлемге ауысуы және тәу-
елділіктің дамуы. Өсіп келе жатқан жеткін-
шектердің интернетті қолдану патологиялық 
мәселесін өзекті етеді. Интернетке тәуелділік 
құбылыстарын психологиялық тұрғыдан зерт-
теген - зерттеушілер клиникалық психолог К. 
Янг және психиатр И. Голдберг. Интернетке 
тәуелділік терминін алғаш рет 1996 жылы И.
Голдберг ұсынды. Ол интернет желісін шама-
дан тыс қолдану нәтижесінде мінез-құлықтың 
бұзылуы, тұрмыстық, оқуда, әлеуметтік ор-
тада, қызметте, отбасында, қаржылық неме-
се психологиялық тұлға іс-әрекетіне зиянды 
әсер ететінін анықтады [1]. 
Қазіргі уақытта интернет-тәуелділік деп 
желіден тыс кезде интернет желісіне қосылуға 
және желіде болған кезде интернет желісі-
нен шыға алмауға деген мәжбүрлі ұмтылы-
сты білдіреді. Қазіргі әдебиеттерде «Интер-
нет-тәуелділік» ұғымның негізгі синонимдері 
«Интернет-аддикция», «Нетолизм», «Интер-
нетке мінез-құлық тәуелділігі», «Интернетті 
патологиялық пайдалану» жиі кездеседі.
Шет елдерде интернет- тәуелділік мәселе-
сі өткен ғасырдың 80-жылдары басталды. Ал 
Қазақстанда соңғы он жылда ғана зерттеліп 
келеді. Бүгінгі таңда А.Ю. Егоровтың тұжы-
рымдамасы бойынша интернет-тәуелділік хи-
миялық емес тәуелділіктің бір түрі «техноло-
гиялық тәуелділік» болып табылады [2].
Бірқатар авторлардың пікірі бойынша 
(Менделевич, 2007; Егоров, 2007; Больбот және 
Юрьева, 2006) интернетке тәуелділік бұрын-
нан белгілі тәуелділіктердің сипаттамалары-
на ұқсайды, мысалы: тәуелділік мінез-құлқы-
ның салдарынан өмірдегі маңызды нәрселерге 
немқұрайлы қарау; жақын адамдармен қа-
рым-қатынасының бұзылуы; аддикт үшін 
адамдарға тітіркенуі немесе көңілін қалдыру; 
өте тұйық немесе ашуланшақтық болып ке-
леді. Алайда, интернет-тәуелділіктің басқа 
тәуелділік түрлерімен ұқсастығы болғаныме-
нен, оларға жылдар қажет болса, интер-
нет-тәуелділік үшін бұл кезең өте қысқа. К.Янг 
жүргізген сауалнамалары барысында интер-
нет-тәуелділердің 25%-ы интернетте жұмыс 
істей бастағаннан кейін алты ай ішінде, 58%-
ы екінші жартыжылдықта, 17% - бір жылдан 
кейін тәуелді болған.
К.Янгтың пікірінше, интернет-тәуелділік 
— бұл көп өлшемді құбылыс, оның ішінде - 
өзін-өзі төмен бағалауы, мазасыз, депрессияға 
бейім, өздерін қорғаныссыз сезінетін, жалғыз 
немесе жақын адамдары оларды түсінбейтін, 
жұмысында, оқуда немесе әлеуметтік орта-
да қиыншылықтары бар, жаңалықты қалай-
тын, үнемі ынталандыру сезімдеріне деген 
ұмтылыс; эмоционалды сүйіспеншілік-сөз 
бөлісу, екі жақты эмпатияның болуы, нақты 
өмірдегі қиындықтардың өткір тәжірибесінен 
арылу, қолдау мен мақұлдауды қалау мүмкін-
дігі сияқты сезімдерді желі барысында, әртүр-
лі сайттар, бағдарламалар арқылы жүзеге 
асырады. Интернет-тәуелділіктің пайда бо-
луының негізгі алғышарттары мыналар: элек-
тронды поштаны үнемі тексеріп тұруға де-
ген ұмтылыс; өткізілетін уақыттың шектеусіз 
болуы; тым көп уақыт өткізетін адам туралы 
басқалардың шағымдары; қосымша қаражат 
табу көздерінің көп болуы, интернетті қолда-
ну жылдамдығының артуы және құнының қол 
жетімділігі. 2000 жылы К.Янг Интернет-тәу-
елділікті түсіндіру үшін үш деңгейлі модель 
әзірлеп, «Онлайн тәуелділік орталығын» 
құрды. Бұл модельге сәйкес интернет- тәуел-
ділікке тиісті әрекеттер: өз әрекеттеріне және 
қабылданған шешімдердің салдарын бақылай 
алуы; өз әрекеттерінің нәтижелерінен эмоци-
оналды көре алатынына байланысты туын-
дайды [3].
Н.А.Носовтың пікірінше, интернет-тәуел-
ділігі дамытуының негізгі механизмі вирту-
алды жағдайда жаңа тұлғаны құру арқылы 
адамның шынайы өмірде жетіспейтін негізгі 
қажеттіліктерін иллюзиялық қанағаттандыру 
арқылы толтыру мақсатында қолданылады.
Адамның шынайы өмірін виртуалды өмір-
мен алмастыру мақсаты интернет желісінде 

жүктеу/скачать 0,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: