Ипк пр по северо-казахстанской области

51 
 
Метод «Водоворот проблем и событий». 
Суть  метода:  учащиеся  делятся  на  группы  по  4-6  человек.  Учитель  формулирует 
проблему. 
1  этап.  Каждой  группе  раздаются  маркеры  определѐнного  цвета  таким  образом, 
чтобы у каждой группы был свой определѐнный цвет, и листы формата А1. Каждая группа 
генерирует идеи по теме обсуждения (1-10) в течение 10 минут.  
2  этап.  На  следующем  этапе  учащиеся  обмениваются  оформленными  на  бумаге 
идеями  (по  часовой  или  против  часовой  стрелки).  Группа,  получившая  идеи  другой 
группы,  отмечает  напротив  каждого  пункта  +  (согласны  с  данным  рассуждением),  -  (не 
согласны  с  данным  рассуждением),  ?  (данное  суждение  требует  уточнения  авторов). 
Также группе необходимо дополнить идеи, (суждения) других групп. 
Примечание. Таким образом, лист с идеями группы проходит через все группы в 
классе,  и  каждая  оставляет  на  листе  свои  комментарии.  Каждой  группе  отводится  по  5 
минут для работы с листом других групп.  
3  этап.  После  совершения  полного  круга,  лист  возвращается  к  команде.  Команде 
предлагается  ознакомиться  с  предложениями  и  дополнениями  других  групп.  (5  минут). 
Затем  проходит  презентация  своей  позиции  участниками  водоворота.  На  выступления  и 
ответы на вопросы каждой команды отводится по 10 минут.
 
Рабочий лист  
Задание. Внимательно прочитайте фрагменты критических статей и, опираясь 
на текст романа, дайте аргументированный ответ на вопросы: 
1) Что понимается под «психологизмом» в литературе? 
2)  Как  связана  композиция  романа  и  смена  рассказчиков  с  показом  внутреннего 
мира героя? 
3) Каково внутреннее состояние Печорина, мотивы его действий и намерений? 
4)Как вы считаете, является ли данный пейзаж чисто описательным, или он может 
рассматриваться как психологический? 
5) Как строится портретная характеристика героя? 
 Роман  «Герой  нашего  времени»  является  первым  психологическим  романом  в 
русской литературе. 
Основная часть. Осмысление. 
План действий, включающий поэтапно 
реализацию темы: 
1.Синквейн: Лермонтов 
Работа в парах 
2.Деление на группы. Работа в группах. 
Стратегия «Водоворот проблем и событий».  
Методические 
рекомендации педагога 
для воспроизведения 
темы мастер-класса. 
Показ приемов, 
используемых в 
процессе мастер-класса 
Выполняют задания в 
соответствии с 
обозначенной задачей, 
индивидуальное 
создание задуманного.  
Презентация: представление выполненных 
работ. 
Заключительное слово.  

 
Анализ ситуации по критериям:  

 
овладение общеинтеллектуальными 
способами деятельности;  

 
развитие способности к рефлексии;  

 
развитие коммуникативной культуры.  
Организует обмен 
мнениями 
присутствующих, дает 
оценку 
происходящему.  
Рефлексия – активизация 
самооценки и 
самоанализа по поводу 
деятельности на мастер-
классе. ПМИ 
-Участники выражают 
свое мнение об 
эффективности данного 
метода ТРКМ на уроках 
литературы при анализе 
художественного текста 
(роман «Герой нашего 
времени» 
М.Ю.Лермонтов) 

52 
 
 Под  психологизмом  понимается  художественное  изображение  внутреннего  мира 
персонажей,  т.  е.  их  мыслей,  переживаний,  желаний,  чувств.  Автор  может  сообщить 
читателю  о  мыслях  и  чувствах  персонажей,  во-первых,  при  помощи  изображения 
характеров  «изнутри»,  т.е.  выявляя  внутренний  мир  героя  через  его  внутреннюю  речь, 
через образы, возникающие в памяти и воображении, во-вторых, «извне» - через внешние 
проявления  состояния  героя  (речь,  мимику,  жесты  и  поступки)  и,  в-третьих,  через 
называние чувств, которые не показаны. 
 Однако  Лермонтов  использует  чаще  всего  первую,  прямую  форму  – 
непосредственное  изображение  внутренней  жизни  человека,  прежде  всего  Печорина,  и 
передаѐт  эти  процессы  в  виде  внутреннего  монолога  и  диалога,  психологического 
самоанализа. 
И.А. Подругина 
Для  Лермонтова  важно  обнаружить  скрытые  мотивы  поведения,  причины 
душевного состояния, что обусловило т особую структуру повествования и, в частности, 
смену рассказчиков… 
А.Б. Есин 
Временная  дистанция  между  переживанием  и  рассказом  о  нем  позволяет 
рационально  осмыслить  и  проанализировать  психологическое  состояние,  разобраться  в 
нем,  взглянуть  на  него  со  стороны,  поискать  причин  и  объяснений.  Иными  словами, 
картина  внутреннего  мира  предстает  перед  нами  уже  «обработанной»,  опосредованной 
последующими размышлениями Печорина над ней. 
А.Б. Есин 
Лермонтов часто изображает внутренний мир персонажа и с помощью пейзажа, 
который в этом случае, кроме описания места действия, обстановки, выполняет и 
психологическую функцию. 
 И.А. Подругина 
Пейзажи  окрашиваются  в  соответствующие  тона  и  краски  не  по  тому,  как  они 
рисуются  самому  автору,  а  как  воспринимаются  героем,  находящимся  в  совершенно 
определѐнном настроении и видящим именно то, что он чувствует в данный момент. Это 
как  раз  и  приводит  к  тому,  что  природа  активно  включается  в  сферу  психологической 
деятельности  и  реакций  Печорина,  становится  неотделимой  от  его  чувств,  самых 
интимных движений души, независимо от того, оформилось это чувство в мысли и слове 
(т.е.  в  раздумье  и  речи)  или  не  оформилось.  Именно  потому  Лермонтов  часто  мысли  и 
слова Печорина как бы заменяет картинами природы, вкладывая в их лирику тончайшие 
нюансы настроения героя. «…» А смена мысли, поворот настроения Печорина тотчас же 
скажутся  не  ярким  словом  или  нарочитой  деталью,  а  игрой  света  и  теней,  тонов  и 
оттенков. Природа, как и человек, то затуманится, то просияет.  
Е. Соллертинский 
Портрет  героя  в  романе  не  является  изображением  только  его  внешности. 
Лермонтов  даѐт  при  этом  и  индивидуально-психологическую  характеристику.  Портрет 
строится  по  определѐнной  схеме:  вначале  даются  внешние  признаки,  затеи  –  признаки, 
характеризующие  внутреннюю  сущность  персонажа.  Далее  –  небольшой  характерный 
эпизод и после этого персонаж включается в сюжетную канву повести.  
  И.А. Подругина 
Рефлексия. Приложение. 
П 
 
М 
 
И 
 
•
 
П – «плюс», положительные черты, достоинства 
•
 
М – «минус», отрицательные черты, недостатки 
•
 
И – «интересно», возможности для развития 
 

53 
 
Список литературы 
1.Гладкова  Н.Г.  Использование  технологии  критического  мышления  на  уроках 
литературы. Мастер-класс. Приложение к журналу «Методист» -2010.№ 5.- с.47 
2.Заир-Бек  С.И.  Развитие  критического  мышления  через  чтение  и  письмо:  стадии  и 
методические приемы. Директор школы. – 2005. - № 4 
3.Михаил Юрьевич Лермонтов. Жизнь и творчество / Вступ. статья Г.М.Фридлендера. 
4.Творчество М.Ю.Лермонтова./ Ред. У.Р.Фохт. – М.: «Наука», 1964 
 
 
СЫРЛЫ СЕЗІМ ҤНДЕСТІГІ 
(М.Жҧмабаевтың ӛзіндік «Тҧтқын» ӛлеңі мен М.Ю.Лермонтовтан аударған 
«Тҧтқын» ӛлеңі) 
 
Л.С.Жолдогарина,  
Солтүстік Қазақстан облысы 
Петропавл қаласы 
КММ «әл-Фараби» мектеп-лицейінің мұғалімі 
 
Сабақтың мақсаты:  
Білімділік:Оқушыларға екі ақынның әдебиетте алар орны, ӛзіндік қолтаңбасы мен 
шығармаларының мазмҧны, ерекшеліктері жайлы тҥсінік беріп, білімдерін тереңдету.  
Дамытушылық:  сӛздік  қорын,  ой  ӛрісін,  ӛмірге  деген  кӛзқарасын,  сауатты  оқу 
қабілеттерін  дамыту. 
Тәрбиелік: патриоттық сезімге, адамгершілікке, тӛзімділікке баулу. 
Сабақтың тҥрі: жаңа сабақ 
Әдіс-тәсілдері: сҧрақ-жауап, топтық жҧмыс, әңгімелеу,жҧптық жҧмыс, талдау 
Кӛрнекіліктері: слайд, кеспелер, кӛркем шығармалар кӛрмесі, фотосуреттер 
Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті, тарих 
Барысы: 
І ҧйымдастыру: психологиялық тренинг ( қант,су, қара балшық) 
-Балалар,  мына  алдарыңыздағы  заттарға  қарайықшы  таза  су,қант  және  қара 
балшық. Таза жылы суға қантты салсақ, қандай ӛзгеріс болады? 
-Қант  суда  тез  ериді,  суға  тәтті  дәм  береді.  Ал  егер  суға  қара  балшықты  салсақ, 
суда ериді ме?  
-Жоқ,  ол  бірден  суды    лайлап  жібереді  де  тҥбінде  тҧнып  қалды,  кӛрдіңіздер  ме? 
Бҧдан қандай қорытындыны шығаруға болады? 
-Жылы  суды  жаңа  сабақ  деп  алсақ,  суда  тез  еріген  қантты  сабаққа  белсенді 
қатысатын жақсы оқушы деуге болады әрі судың тәттілігі секілді сабақта алған білімі де 
ӛмірде  сондай  маңызды  болмақ,  ал  сабаққа  белсенді  қатыспаған  оқушы,қара  балшық 
секілді тҧнып,  жаңа білімді меңгере алмай қалады. Сондықтан да баршаңызға сәттілік пен 
белсенді болуды тілеймін.  
ІІ Сабаққа  кіріспес бҧрын сабақ ережесін  слайд арқылы таныстыру. 

Бір-біріне кедергі жасамау.        

Уақыттан аспау керек

Сҧраққа нақты, толық жауап беру

Қойылған мақсат, міндетке кӛңіл бӛлу

Топпен қауымдастықта, бірлікте  болу

Талқыға  қатысу, белсенділік таныту

Мҧқият тыңдау, ойбӛлісіп отыру
сабақтың ережесі
 

54 
 
ІІІ.Ҥй жҧмысын тест арқылы тексеру. «Қатесін тап» ойыны  
Мақсаты: алған білімді тексеру, бағалау. 
Шарты: әр оқушы жеке орындайды. Қатесін тауып, дҧрысын жазады.Мҧғалімге 
жинап береді, кейін тексеріледі. 
Уақыт-4 минут. 
Тапсырма кесте тҥрінде  таратылады және слайд арқылы кӛрсетіледі. 
Тапсырма  мен жауаптары  
№ 
Қатесін тап 
Дҧрысын жаз.  
Жауабы 
1 
М.Жҧмабаев (1893-1978ж) 
1893-1938 
2 
1912 ж Қазан қаласында тҧңғыш «Батыр 
Баян» ӛлеңдер жинағы жарық кӛрді. 
«Шолпан» ӛлеңдер жинағы 
3 
Ақынның ӛлеңін тап 
 «Ғылым таппай мақтанба»,     «Жан сӛзі» 
«Жан сӛзі» 
4 
Петропавл қаласында «Кедей сӛзі» газетінің 
редакторы болды 
«Бостандық туы» газеті 
5 
1936ж М. Чехов пен Е.Пешкованың 
араласуымен тҥрмеден босап шықты 
М.Горький 
6 
Ақынның поэмасы «Қорқыт», «Қартқожа» 
«Қорқыт» 
7 
«Толқын» ӛлеңінен алынған ҥзінді 
Күш кеміді, айбынды ту құлады  
«Қазақ тілі» ӛлеңінен 
8 
«Кҥн шығады да батады» ӛлеңін Гетеден 
аударды. 
М.Горький 
Бағалауы: 
«5»  -8-7  дҧрыс  жауап;  «4»-  6  дҧрыс  жауап;  «3»-5-4  дҧрыс  жауап;  «2»-  3-1  дҧрыс 
жауап 
ІV.Сыныпты 3 топқа бӛлу. Ол ҥшін оқушылар парақшалардың бірін таңдап алады, 
келесі бетінде «Т», «і», «Л» әріптері жазылған. Соған сәйкес «Т» дыбысы бір топ, «і» тір 
топ, «Л» әрпін таңдағандар келесі топқа топтасады.  
-3  әріпті  қосқанда  қандай  сӛз  шықты?  Тіл  деген  сӛз.  Осыған  байланысты  Тіл 
туралы ақынның қандай ӛлеңі бар? Тіл жайында қандай мақал-мәтелдерді білесіңдер? 
-Әр  топтың  басшысы  сайланады,  ол  ҥшін  таңдап  алған  парақшаларының 
кейбіреуінде  әріптерінің  қасына  қосымша  +  таңбасы  қойылады.  Кімнің  таңдаған 
парақшаларында + таңбасы болса, сол топтың басшысы болады. Мысалы Т+, і+, Л+ деп 
белгіленген.  Басшылар  ӛз  тобының  оқушыларын  бағалап,  бағалау  парағын  толтырып 
отырады, сабақ соңында тапсырады. 
Бағалау парағы: 
Оқушының аты-
жӛні 
Топтық 
жҧмыс 
«Ойлан тап»  «Ӛз жартыңды 
тап», топтық 
жҧмыс 
Қорытынды 
баға 
 
 
 
 
 
V. Жаңа сабақ жайлы тҥсінік беру. 
Мақсаты:  ақын  шығармашылығы  жайлы  тереңірек  мәлімет  беру.Фотосуреттері, 
аударма саласы, тарихи жағдайлары бойынша мәлімет беру. 
Мағжан  Жҧмабаев  –  қазақ  әдебиетіндегі  қайталанбас    ақын,  дара  тҧлға.  Ал 
М.Ю.Лермонтов – орыс әдебиетінің классигі әрі сыршыл ақыны. Әдебиет - екі ақынға да 
ортақ қҧбылыс.  
 
Сырлы  сезімге  толы    жерлес  ақын  Мағжан  Жҧмабаев  Лермонтовтың 
шығармаларын  қазақ  тіліне  аударып,  қазақ  әдебиеті  мен  аударма  саласының  ӛрісін 
кеңейтті. Аударма ҧғымы – сӛз бен мағынының дәлдігін талап ететін кең ҧғым. Жырымен 
жҧртын оятқан жалынды ақын Мағжан М.Горькийден, Гетеден, М.Горькийден де аударма 

55 
 
жасады.Лермонтов  шығармаларын  поэзия  пайғамбары  атанған  Абай  Қҧнанбаев  та 
аударды. 
Мысалы; 
«Теректің 
сыйы», 
«Қанжар», 
«Желкен»т.б. 
Лермонтов 
шығармаларындағы  басты  сарын-  бас  бостандығы,  сол  секілді  Мағжан  ақын  да  ӛз  
шығармаларында  тәуелсіздік  пен    бас  бостандығын  меңзейді.  Екі  ақынның  тағы  бір 
ҥндестігі - ӛз ортасынан жапа шегу, жалғыздық  тауқыметі. 
VІ. Топтық жҧмыс.   
Мақсаты: жаңа білімді ӛздіктерінен игеру. 
Шарты: топ ішінде тҥсіндіру,талдау,қорғау. 
Барысы: әр топқа жеке тапсырма беру. Олар топтасып талдайды, бір оқушы ортаға 
шығып қорғайды.  
Уақыт – 4 минут.Қорғауға -2 минут 
І топ- екі ақын ӛлеңдерінің тақырыбын ашу, мазмҧнын тҥсіндіру 
ІІ топ- екі шығармадағы кӛркемдегіш қҧралдарды табу 
ІІІ топ-ӛлеңді қҧрылысына қарай талдау.  
VІІ.  «Ойлан,тап» ойыны 
Мақсаты: алған білім, білік, дағдыларын дамыту 
Шарты: әр топ жекелей берілген Венн диаграммасын толтырады.  
М.Жҧмабаевтың  «Тҧтқын»  ӛлеңі  мен  «Сағындым»  ӛлеңінің  ҧқсастықтары  мен 
айырмашылығы неде? Тақтаға шығып қорғайды. 
Уақыт-3 минут 
Венн диаграммасы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ІX. «Ӛз жартыңды тап» ойыны 
Мақсаты: Білімдерін жинақтау 
Шарты: жҧптық жҧмыс тҥрінде орындайды. 
Барысы:  Оқушылар  тҥрлі  тҥсті  кеспе  сҧрақтарының  бірін  таңдап  алады.  Ӛзінің 
жҧбын  кеспе  парақшасының  тҥсі  арқылы  тауып  алып,  тапсырмасы  бойынша  жҧмыс 
жҥргізеді.Біреуінде сҧрағы, келесі парақшада жауабы болады.Уақыт-4 минут 
№ 1- Қайғыланба, сорлы тҧтқын, еш нетпес, 
Кҥн батқанмен, таң атпайтын тҥн жетпес. Жалғасын әрі ӛлеңнің негізгі идеясын тап  
№2  «Тҧтқын» ӛлеңіндегі сын ессімдерді теріп жаз 
№ 3 Лермонтовтан аударған ӛлеңін қҧрылысына қарай талда 
Естіледі жалғыз-ақ 
Ар жағында есіктің 
Кҥзетші жҥр ҥнсіз, сақ, 
Аяғын басқан есеппен. 
№4 Лермонтов аудармасындағы теңеу мен эпитетті тап 
№5 Мына сӛздердің антонимін жаз. 
Кҥн- 
«Тҧтқын» ӛлеңі 
 
 
 
 
         «Сағындым» ӛлеңі 
 
 
 
 

56 
 
Қара- 
Жарық- 
Синонимдерін жаз 
Қайғы- 
Іс- 
Абақты- 
Тҧлпар- 
Жалғыз- 
Сҧлу- 
Топтың қалған оқушылары 
І топ- «Тҧтқын» деген сӛздің мағынасын  сызба тҥрінде жазады.Сӛздікпен жҧмыс 
жҥргізеді. 
ІІ топ- кластер қҧрастырады. Берілген суреттер; қҧлып, М.Дулатов суреті, ай, 
тҧлпар, нан. 
ІІІ топ-Лермонтовтан  аударған «Тҧтқын» ӛлеңі бойынша сызба толтырады. 
Образды сӛздер жаз 
Абақтыны  суреттейтін 
сӛздерді жаз 
Жҥген деген не? 
 
 
 
Бекіту: Кері байланыс жҥргізу «Себет, еттартқыш, чемодан» 
Мақсаты: алған білімдерін қорыту, бекіту 
Шарты:  әр  оқушы  алдын  ала  таратылған  парақшаларға  сабақ  бойынша  ӛз 
пікірлерін жазып, суреті бар қалташалардың біріне салады.  
Себет-  мен  бҥгінгі  сабақтан  ештеңе  ҧқпадым,  ӛз  ӛміріме  қажетті  пайдалы  білім 
алмадым деген тҥсінікті білдіреді. 
Еттартқыш-  мен  сабақтан  ӛз  білімімді  толықтырды,  бірақ  әлі  де  болса  ойланып, 
ой елегінен ӛткізіуім, ізденіп, толықтыру қажет. 
Чемодан-  мен  ӛз  ӛміріме  қажетті  кӛптеген  материалды  меңгердім,  білімімді 
толықтырдым. 
Ҥйге тапсырма: деңгейлік тапсырмалар 
І деңгей 
 М.Ю.Лермонтовтан аударған «Тҧтқын» ӛлеңін жаттау 
«Елі ҥшін туған ер» ойтолғау жазу 
ІІ деңгей 
М.Ю.Лермонтовтан аударған «Тҧтқын» ӛлеңін жаттау  
10 сҧрақтан тест қҧрау 
Лермонтов пен М.Жҧмабаев ӛмірі мен шығармашылығындағы ҧқсастықты жазу 
ІІІ деңгей 
М.Ю.Лермонтовтан аударған «Тҧтқын» ӛлеңін жаттау 
Аударма жасауда қойылатын талаптарды жазу 
«Сыршыл ақын әлемі» шығарма жазу 
Бағалау. 
 
СУДЬБА ПОКОЛЕНИЯ В ЛИРИКЕ М. ЛЕРМОНТОВА И М. ЖУМАБАЕВА 
(мастер-класс) 
 
И. А. Баум, К.К. Молдыбаева, учителя 
КГУ «Фурмановская средняя школа»  
района М. Жумабаева 
Северо-Казахстанской области 
 
Цель  урока:  показать  влияние  творчества  М.Ю.  Лермонтова  на  формирование 
принципов поэта; воспитание личности с активной гражданской позицией. 

57 
 
Сабақ  мақсаты:  «М.Жҧмабаев  және  М.  Лермонтов  лирикасындағы  ҧрпақ 
тағдыры»  тақырыбын  IX  сыныпта  жҥргізілген  «От»  ӛлеңінің  негізінде  шығармашылық 
әсерін кӛрсету. 
Оборудование урока. Портреты М.Ю. Лермонтова и М.Жумабаева. 
Эпиграфы к уроку: Печально я гляжу на наше поколенье... (М. Лермонтов) 
"Неге екенін білмеймін — Сол Арқамды суйемін!" (М. Жұмабаев) 
Детей  не  нужно  воспитывать  по  подобию  и  личному  примеру  воспитателя,  а 
готовить в соответствии с требованиями грядущей эпохи. (М.Жумабаев)  
На доске: плакаты с высказываниями о М.Ю.Лермонтове и М. Жумабаеве: 
-  Мы  узнаем  в  нем  поэта  русского,  народного,  в  высшем  и  благороднейшем 
значении этого слова. (В.Г.Белинский.) 
- Вот кого жаль, что рано умер! Какие силы были у этого человека! Чтобы сделать 
он мог! (Л.Н.Толстой.) 
 -  Мен  қазақ  жазушыларынан,  әрине,  Абайды  сҥйемін.  ...  Бҧдан  соң  Мағжанды 
сҥйемін. (М.Ауэзов.) 
- Абай – ақылдың ақыны, ал Мағжан – ақынның ақыны, сондықтан біз Мағжаннан 
ҥйренуіміз керек.. (СабитМҧқанов.) 
 
Ход урока 
1.Организационный момент 
2.Актуализация имеющихся знаний 
Учитель. Балалар тақтаға назар аударайық, кімнің портреттері ілулі тҧр? 
Ученик.  Қазақ  халқының  ақыны  Мағжан  Жҧмабаев  и  портрет  выдающегося 
русского поэта Михаила Юрьевича Лермонтова 
Учитель. Давайте вспомним годы жизни этих поэтов. 
Ученик.  М.Ю.  Лермонтов  родился  в  1814  году  и  погиб  на  дуэли  в  1841  году,  ал 
Мағжан Жҧмабаев 25 июня 1893 жылы маусымның 25-сі дҥниеге келген және 1938 жылы 
наурыздың 19-ы ―халық жауы» деп жала жауып, атып тастайды.  
Учитель.  Ребята,  таким  образом,  эти  два  великих  поэта  не  только  принадлежат  к 
литературе  разных  народов,  не  только  творили  на  разных  языках,  но  и  жили  в  разные 
эпохи.  Что  же  может  их  объединить?  Почему  мы  организовали  их  встречу  на  нашем 
сегодняшнем уроке? Вот об этом мы с вами и поведем разговор. 
Мҧғалім. Бҥгінгі сабаққа «Мағжан Жҧмабаев ӛлеңдеріндегі ең басты тақырып – 
ел мен жер тағдыры» тақырыбына «Эрудит» тобы шағын хабарлама жасауын ӛтіндім. Ең 
басты сӛзді сӛзалушыға берейік. 
Оқушының хабарламасы (үлгілі нұсқа). 
 1 – оқушы: Мағжанның барлық ӛмірі – поэзиясында. Ақын ел ішіндегі әлеуметтік, 
қоғамдық  ӛмірге  белсене  араласады.  Соларға  ақындық  ҥн  қосып,  ӛз  ӛлеңдері  мен 
мақалаларын баспасӛз беттерінде жиі жариялап отырады. Бірнеше ӛлең жинақтары жарық 
кӛреді.  Мысалы,  «Шолпан»  атты  тҧңғыш  ӛлеңдер  жинағы  Мағжан  ӛлеңдері  негізінен 
халқының, ел – жҧртының тағдырына бағышталған. Ақынның еліне, халқына, бҥкіл тҥркі 
нәсілдес, қандас халықтарға деген сҥйіспеншілігі, оның жырларынан анық кӛрінеді.  
2  –  оқушы:  "Ӛткен  кҥн"  атты  ӛлеңінде  Еділ  мен  Ертістің  арасын  жайлаған 
қазақтың бір кездегі жайнаған даласы мен кӛкорай шалғынды жайлауын, айна кӛлдері мен 
алаңсыз  кҥн  кешкен  тҧрмысын,  қаһарман  батырлары  мен  әділ  билерін,  ел  тҧрмысының 
сәні болған ҧлттық салт-дәстҥрлерін мақтайды. "Бостандық'', "Есімде... тек таң атсын", т.б. 
ӛлеңдерінде  ақынның  халқының  тәуелсіздігі  жолындағы  жанын  қҧрбан  етер  ерекше 
қайраты  сезіледі.  Ақын  ӛлеңдерінде  бостандықты  аңсау  сезімі  аса  кҥшті.  Екі  дҥние 
алмасып,  аласапыран  болып  жатқан  тҧста  ӛмір  сҥрген  ол  халқына  тәуелсіздік  кҥнінің 
жақындағанын  сезеді.  Әйтсе  де  оған  жету  оңай  емес.  Сенімінен  гӛрі  ҥміті  басымырақ 
акынның.  Осындай  кӛңіл  кҥйде  жазылған  Мағжан  ӛлеңдерінің  бірі  –  "Сағындым".  Ӛлең 
абақтыда отырған ақынның жан дҥниесінен хабар береді.  

58 
 
Осындай тар қапаста отырған ақын сары даласын, алыстағы анасын, туған елін, 
қҧрдастарын, сҥйген жарын сағынады.  
Содан соңғы сағынары – бостандық. 
Бостандыкта ӛткен кҥнді сағындым,  
Желдей зулап кеткен кҥнді сағындым. 
Жыл қҧсындай ҧшсам, қонсам ерікті, 
  
 
 
           Ойдағыны ӛткен кҥнді сағындым, – деп адам баласының еркін 
ӛмір сҥруін аңсайды. 
Не кӛрсем де алаш ҥшін кӛргенім, 
   Маған атақ ҧлтым ҥшін ӛлгенім! – 
деген жолдарда Мағжанның ҧлтына, халқына деген шексіз махаббаты сездіртеді. 
Ӛмірге  қҧштарлық,  айналасындағы  адамдарға,  туған  табиғатқа,  жер-анаға 
ғашықтық  туралы  ойлар  –  Мағжан  ӛлеңдерінің  басты  сипаттарының  бірі.  Ақын  нені 
жырласа  да,  ерекше  махаббатпен,  шынайы  жҥрекпен  жырлайды.  Сол  себепті  де  оның 
ӛлеңдері сырлы, сазды, кӛркем. 
Учитель.  Я  просила  группу  «Эрудитов»  подготовить  на  сегодняшний  урок  и 
выступить с небольшим сообщением на тему «Судьба поколения 30-х гг. в лирике М.Ю. 
Лермонтова». Вначале дадим слово основному выступающему. 
Сообщение ученика (примерный вариант). 
Тридцатые  годы  девятнадцатого  столетия  были  страшной  порой  в  жизни  России. 
Подавив  восстание  декабристов,  Николай  I  стремился  превратить  страну  в  казарму  для 
русского  народа  и  в  тюрьму  для  «инородцев».  Малейшие  проявления  свободомыслия 
беспощадно преследовались и подавлялись. 
Трагичной  была  судьба  многих  молодых  мыслящих  людей  из  числа  передовых 
дворян.  Вот  что  писал  о  них  А.И.  Герцен  в  своей  книге  «Былое  и  думы»:  «Им  раннее 
совершеннолетие  пробил  колокол,  возвестивший  России  казнь  Пестеля  и  коронацию 
Николая; они были слишком молоды, чтобы участвовать в заговоре, и не настолько дети, 
чтоб быть в школе после него... Разумеется, в десять лет они не могли состариться, но они 
сломились,  затянулись,  окруженные  обществом  без  живых  интересов,  жалким, 
струсившим,  подобострастным».  О  том,  как  проходила  юность  его  поколения,  Герцен 
писал  в  книге  «О  развитии  революционных  идей  в  России»:  «Нам  дают  широкое 
образование, нам прививают желания, стремления, страдания современного мира, а потом 
кричат: «Оставайтесь рабами, немыми и пассивными, иначе вы погибли»... 
Такой  же  вопль  души  мы  слышим  в  юношеском  стихотворении  Лермонтова, 
написанном в 1829 году: 
К чему глубокие познанья, жажда славы, 
Талант и пылкая любовь свободы, 
Когда мы их употребить не можем? 
...И душно кажется на родине, 
И сердцу тяжко, и душа тоскует... 
Не зная ни любви, ни дружбы сладкой, 
Средь бурь пустых томится юность наша, 
И быстро злобы яд ее мрачит, 
И нам горька остылой жизни чаша, 
И уж ничто души не веселит. 
Юный  поэт  страшится,  что  слепая  судьба  умертвит  его  «возросший  деятельный 
гений»  раньше,  чем  он  сможет  до  конца  пройти  путь  своего  «самопознанья»,  а  также 
познать  «все,  в  чем  есть  искра  жизни».  Отсюда  в  высшей  степени  характерное  для 
Лермонтова признание: 
… и понять  
Я не могу, что значит отдыхать. 
Для него «жизнь скучна, когда боренья нет». 

59 
 
Такими признаниями наполнено не только стихотворение-исповедь «1831-го июня 
11  дня»,  но  и  многие  другие  лермонтовские  произведения  30-х  годов.  В  них  юный поэт 
правдиво передал мысли и чувства своего поколения. 
В  1840  году  Лермонтов  присутствовал  на  маскарадном  бале  в  Благородном 
собрании  под  новый  год.  На  балу  произошло  столкновение  поэта  с  дамой  из  царской 
семьи,  что  явилось  поводом  для  написания  стихотворения  «Как  часто,  пестрою  толпою 
окружен...». 
  
В  начале  стихотворения  поэт  несколькими  штрихами  рисует  надменных,  духовно 
нищих  людей  «большого  света».  В  «пестрой  толпе»  звучат  «затверженные  речи», 
«мелькают  образы  бездушных  людей».  Поэту  духовно  чужды  эти  «приличьем  стянутые 
маски». Чтобы забыться, отдохнуть от «блеска и суеты», он погружается в воспоминания 
о близкой сердцу «недавней старине». Поэту дороги родные тархановские места: «... сад с 
разрушенной  теплицей»,  заросший  «спящий  пруд»,  дымящееся  село  и  «туманы  над 
полями». Когда-то здесь поэт думал «об ней», плакал и любил юное «созданье с глазами, 
полными лазурного огня...». 
В  стихотворении,  обличая  высший  свет,  противопоставляется  ему  богатство 
духовного  мира  самого  поэта,  его  глубокие  мысли  и  чувства:  неприязнь  к  «бездушным 
людям»,  мечта  о  безмятежной  жизни  в  юности  и  осознание  бесплодности  этой  мечты, 
трезвое  понимание  невозможности  вырваться  из  «завистливого  и  душного»  светского 
общества.  Сознание  своей  обреченности  подчеркнуто  поэтом  кольцевой  замкнутой 
композицией  произведения:  в  конце  стихотворения  поэт,  опомнившись,  вновь  видит 
ненавистную «пеструю толпу» духовно чуждых ему людей. 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: