Ипк пр по северо-казахстанской области

60 
 
Тыныш жатқан тҥс кӛріп 
Кӛлдің бетін кестелеп, 
             Оны  әуре  етеді,  -  деп  отырып,  желдің,  «еркелігін», 
ешкімге мойынсҧнбау еркіндігін баса жырлайды.  
Ӛйткені ақын жаны да сол еркіндікті аңсайды.  
  
Учитель. Балалар, осы хабарламадан қандай тҥйін шығарамыз ? 
  
Ученик. Раздумья М.Ю.Лермонтова о судьбах своего поколения — сквозная тема в 
его лирике. 
Учитель.  Да,  действительно,  Михаил  Юрьевич  Лермонтов  много  размышлял, 
пытался  понять,  объяснить,  а  порою  даже  ставил  в  упрек  бесполезную  с  точки  зрения 
истории жизнь поколения 30-х годов XIX века. И об этом еще одно стихотворение поэта, 
написанное  в  1838  году,  стихотворение-исповедь  «Дума».  (Выразительное  чтение 
наизусть  этого  стихотворения.)  Что  нам  известно  об  истории  создания  этого 
стихотворения? 
Ученик.  В  1838  году  бабушка  Лермонтова  добилась  разрешения  на  возвращение 
поэта  из  ссылки.  Вскоре  после  приезда  в  Петербург  Лермонтов  напечатал  в  журнале 
«Отечественные  записки»  стихотворение  «Дума».  Как  и  «Смерть  поэта»,  оно  произвело 
сильнейшее воздействие на умы и сердца современников. 
Печально я гляжу на наше поколенье!  
Его грядущее - иль пусто, иль темно,  
Меж тем, под бременем познанья и сомненья,  
В бездействии состарится оно. 
В этих горьких словах Белинский услышал «громы негодования», он почувствовал 
в них  «грозу духа, оскорбленного позором общества». Великий критик увидел в  «Думе» 
исповедь  одного  из  лучших  представителей  поколения,  живущего  в  страшные  годы 
реакции, наступившей после поражения восстания декабристов. «Эти стихи, - с волнением 
говорил Белинский, - писаны кровью... И кто же из людей нового поколения не найдет в 
нем  разгадки  собственного  уныния,  душевной  апатии,  пустоты  внутренней  и  не  отклик-
нется на него своим воплем, своим стоном». 
Учитель. Какова тема стихотворения? 
Ученик.  «Дума»  занимает  значительное  место  в  лирике  М.Ю.  Лермонтова.  В 
стихотворении  поднята  одна  из  центральных  тем  его  творчества  —  судьба  поколения, 
обреченного в условиях Николаевской реакции на бездействие. 
-Что вы можете сказать о жанре стихотворения? 
-Жанр  определен  в  названии.  Дума  -  поэтическая  форма,  которую  широко 
использовали  поэты-декабристы,  в  частности  Константин  Рылеев,  напечатавший  свои 
знаменитые  «Думы»,  полные  гражданского  пафоса.  Дума  -  это  стихотворение  историко-
философского содержания. 
Ученица.  Белинский  определяет  это  стихотворение,  как  стихотворение-исповедь, 
как  размышление.  Лермонтов  одновременно  негодует  и  грустит.  «Дума»  -  не  только 
осуждение. 
 Это  и  призыв  к  активной  деятельности,  к  пробуждению  гражданской  совести  у 
поколения, старящегося в бездействии. 
Учитель. В чем видит поэт трагедию поколения и кого винит в ней? 
  
Ученик. Лермонтов не может примириться с тем, что люди его поколения, усвоив 
«поздний ум» отцов, старятся в бездействии, живут без всякой цели, покорно склоняют 
голову перед темными силами реакции: 
... К добру и злу постыдно равнодушны, 
В начале поприща мы вянем без борьбы;  
Перед опасностью позорно-малодушны, 
И перед властью - презренные рабы. 

61 
 
2-й  ученик.  Поэт  говорит,  что  занятия  наукой  бесплодны,  так  как  знания  не 
переходят в непосредственное действие на благо общества. 
3-й ученик. И даже искусство не волнует их: 
     
 
 
...Мечты поэзии, создания искусства  
  
 
 
Восторгом сладостным наш ум не шевелят... 
4-й ученик. Лермонтов говорит, что его современники - образованные люди – не 
испытывают ни сильных чувств, ни прочных привязанностей, ни твердых убеждений: 
... И ненавидим мы, и любим мы случайно, 
Ничем не жертвуя ни злобе, ни любви... 
Учитель.  Ребята,  я  просила  группу  «Теоретиков»  для  нашего  урока  составить 
цитатную характеристику поколения, данную Лермонтовым в этом стихотворении. 
Ученики-«теоретики».  Вот  как  характеризует  поэт  свое  поколение:  «Богаты... 
ошибками отцов»,  «К добру и злу постыдно равнодушны»,  «Перед опасностью позорно-
малодушны»,  «Перед  властию...  рабы»,  «Иссушили  ум  наукою  бесплодной»,  «И 
ненавидим  мы,  и  любим  мы  случайно».  (Цитатную  характеристику  мы  отпечатали  и 
разложили на партах.) 
Учитель. 
Что 
вы 
можете 
сказать 
о 
композиции 
стихотворения? 
  
Ученик.  Композиция  стихотворения  подчинена  авторскому  замыслу.  В  первом 
четверостишии высказано общее суждение о поколении 30-х годов («Печально я гляжу на 
наше поколенье!...»). 
В  восьми  последующих  четверостишьях  развивается  и  доказывается  мысль, 
высказанная  в  начале  «Думы».  Лирического  героя  огорчает  то,  что  многие  его 
современники  живут  «ошибками  отцов  и  поздним  их  умом».  Стихотворение  закан-
чивается убийственным выводом: 
... Толпой угрюмою и скоро позабытой  
Над миром мы пройдем без шума и следа,  
Не бросивши векам ни мысли плодовитой,  
Ни гением начатого труда. 
Учитель. Каким стихотворным размером написано произведение? 
Ученик.  Печально  я  гляжу  на  наше  поколенье.  Судя  по  первой  строчке, 
стихотворение написано шестистопным ямбом. 
Учитель.  Внимательно  прочтите,  какие  качества  придает  стихотворению 
шестистопный ямб? 
Ученик.  Шестистопный  ямб  придает  стиху  плавность,  некоторую  замедленность, 
что соответствует характеру лирического раздумья. 
Учитель.  Посмотрите,  нет  ли  укороченных  строк.  С  какой  целью  они 
используются? 
Ученик.  Да,  в  тексте  встречаются  и  пятистопные  и  четырехстопные  стихи. 
Пятистопный ямб: «Мы лучший сок навеки извлекли...»; четырехстопный ямб: «Как пир 
на  празднике  чужом».  При  правильном  выразительном  чтении  мы  заметим,  что 
укороченные  пятистопные  и  четырехстопные  стихи  произносятся  более  энергично  и 
резко. На них падает смысловое ударение. 
Мҧғалім. Мағжан поэзиясының қҧдіреттілігі неде ? 
Оқушы. Мағжан поэзиясының қҧдіреттілігі – оқырмандарына кӛтеріңкі кӛңіл – кҥй, 
бойға  рух,  жанға  жігер  береді.  Ӛлеңдерінің  қҧдіреттілігі  –  жастардың  ҧлттық  рухын 
кҥшейтеді,  отаншылдық  сезімін  арттырады.  Оларды  батырлыққа  тәрбиелейді.  Мағжан 
ӛлеңдері 
жастарды 
елін, 
жерін 
сҥюге 
тәрбиелейді. 
Оқушы. Иә, Мағжан Жҧмабаев шығармаларында жастар тақырыбы ерекше орын алады. 
 Ақын  ӛлеңдерінде  жастарға  сенім  артқан.  Олардың  барлық  кҥш-жігерін  салып 
орындайтындығына  сенген.  Себебі,  балалар  мен  жастар  ӛздеріне  жауапты  іс 
жҥктелгендігін жақсы кӛреді. Ӛздеріне сенгендігін қалайды. Болашаққа ӛз қадамдарымен 
жол тауып барғанды жӛн кӛреді. Бҧл оларды алдарындағы небір қиын асуларды бҧзып - 

62 
 
жарып  ӛтулеріне  кӛмектесіп,  жігерлерін  қоздырап,  қандарын  ойнатып,  бойларына  кҥш, 
ойларына қуат береді.  
Мҧғалім:  Бҧдан  Мағжанның,  қазақ  әдебиетінде  кері  тартпа  романтизм  мен  ӛршіл 
романтизмді 
біріктіріп 
қатар 
алып 
жҥргендігіне 
кӛз 
жеткіземіз.  
Мҧғалім:  «От»  ӛлеңі  жайында  тоқталғым  келеді.  «Жастар»  ӛлеңін  М.Жумабаев  1910 
жылы  жазған.Біз  қазір  бҧл  ӛлеңді  тыңдаймыз.  (бір  оқушы  қазақ  тілінде  оқиды),  затем 
выслушаем выразительное чтение этого стихотворения на русском языке: 
 Ол  екі  қоғам  алмасуындағы  ӛтпелі  дәуірде  ӛмір  сҥрді.  Бір  одаққа  бірігудің 
нәтижесінде ата-бабалары жҥріп ӛткен тарихы мен салт-дәстҥрін, тілін ҧмытып, ӛздерінің 
қайдан шыққандығын білмей, бӛтен тілдің баурында қалып кім екендіктерін ҧмытар деп 
алаңдады.  Сондықтан  ӛздерін  іздегенде  табар  деген  ниетпен  ҧрпақ  санасынан  ҧрланып 
жатқан тарихын астарлай жазып кетуді мақсат етті.  
Шынында менің ӛзім де - от,  
Қысылған кәрі кӛзім де - от. 
Мен оттанмын, от - менен,  
Жалынмын мен жанамын  
Оттан туған баламын. 
Талай зулап ҧшқанмын 
Альпіге барғам Алтайдан 
Балканға барғам Қытайдан... 
Мҧғалім: Ақынның «от» деп отырғаны - не? 
Оқушы: Ақынның «от» дегені- халықтың ҧлы рухы. 
Мҧғалім: Ақын «От» ӛлеңі арқылы нені жеткізбекші, не туралы айтпақшы
 
Оқушы: «От» ӛлеңінде жҧртымыздың тағдыры, болашағы қатты толғандырады. 
Қазақ халқының рухын ояту. Ӛлең арқылы ӛз халқына жеткізу. 
  
Мҧғалім : Ӛлеңнің қай жолдарынан Мағжан Жҧмабаев қазақ халқы алдына ҥлкен 
міндет қойылғаны білінеді? 
Оқушы: «От» ӛлеңінде «Кҥннен туған баламын, 
 Жарқыраймын, жанамын. 
 Кҥнге ғана бағынам. 
 Ӛзім-кҥнмін, ӛзім – от»,- дей келе Мағжан Жҧмабаев қазақ халқы алдына ҥлкен 
міндет қойып отыр 
Мҧғалім:  Ҧлттың  тарихи  және  философиялық  зердесін  оятып,  рухын  кӛтеру 
арқылы ғана бодандықтан қҧтылуға, ел тәуелсіздігіне қол жеткізуге тіпті, әлем халқына ӛз 
ӛркениетіңді танытуға болады деп есептейді ол: 
«Қайғыланба, соқыр сорлы, шекпе зар, 
Мен - Кҥн ҧлы, кӛзімде кҥн нҧры бар, 
Мен келемін, мен келемін, мен келем,  
Кҥннен туған, ғҧннан туған Пайғамбар» 
Мҧғалім: Мағжан Жҧмабаев екі қоғам алмасуындағы ӛтпелі дәуірде ӛмір сҥрді. Бір 
одаққа  бірігудің  нәтижесінде  ата-бабалары  жҥріп  ӛткен  тарихы  мен  салт-дәстҥрін,  тілін 
ҧмытып,  ӛздерінің  қайдан  шыққандығын  білмей,  бӛтен  тілдің  баурында  қалып  кім 
екендіктерін ҧмытар деп алаңдады. 
Плетется мой народ шатающейся тенью, -  
Не вспыхнув, гаснет жар в растущем поколенье. 
В душе, что так вчера для общества пылала,  
Теперь ни искорки - там только чад и тленье. 
Где тот, кто чист и, преданный народу,  
Пред золотым тельцом не преклонил колени? 
Ребенок на пути набрел на побрякушку 
И то, за чем он шел, забыл в одно мгновенье. 

63 
 
Вот так и молодежь: лишь золото увидит,  
Скорей разбогатеть - одно ее стремленье. 
Торгашеством у нас писатель промышляет,  
Едва он написал одно произведенье. 
Как создана душа у этой молодежи, - 
Ни крохи мужества, ни капли вдохновенья! 
Как верим мы легко в бессилие народа,  
Величие отцов забыв без сожаленья! 
С народным знаменем мы вышли в путь далекий:  
Мол, не свернем вовек с пути освобожденья! 
Упали мы, пройдя две-три версты, не боле.  
«Не хватит, братцы, сил, пожалуй, и терпенья».  
(1910 г. Перевод Р. Морана.) 
Учитель.  Что  сразу  заметили  при  первом  прослушивании  стихотворения 
М.Жумабаева? 
  
Оқушы. Мағжан Жҧмабаев ӛлеңі орыс ақындарының шығармаларымен ҧқсастығы 
бар. Кӛбінесе орыс ақыны Лермонтовтың шығармаларымен ҧқсас, себебі М.Жҧмабаев та, 
Лермонтов  та  жас  ҧрпақ  туралы  жазған.  Ӛлеңдерде  жан  азабы  мен  жан  тебіренісі 
суреттелген. 
Мҧғалім:  Ақындар  келешек  жастарға  кӛп  ҥміт  артқанын  байқадық.  Мағжан 
поэзиясын сҥйіп, оның мҧрасын бағалай білу – біздің басты парызымыз. 
Мҧғалім: Ӛлеңдердің негізгі ойы___________________? 
Ученик.  Основная  идея  стихотворения  —  это  идея  обличения  и  осуждения 
молодого 
поколения, 
и 
даже 
его 
жанр 
- 
печальная 
дума. 
Учитель. Каков тон стихотворений? 
Ученик.  «Дума»  -  поэтическая  исповедь,  чистосердечная  и  печальная.  Тон 
стихотворения  «Молодежь»  воспроизводит  эмоцию  отчаяния,  охватившего  лирического 
героя: 
... Где тот, кто чист и, преданный народу,  
Пред золотым тельцом не преклонил колени? 
...Как верим мы легко в бессилие народа,  
Величие отцов забыв без сожаленья?! 
Учитель.  Ребята,  один  из  исследователей  творчества  Лермонтова  В.  Архипов 
говорит: «Лермонтов в «Думе» и судья, и подсудимый», прав ли он? Можно ли эти слова 
сказать про М.Жумабаева? 
Ученик.  В  своем  стихотворении  Лермонтов  использует  местоимение  «мы»,  тем 
самым и себя причисляет к поколению, которое в бездействии состарится. 
 Оқушы.  Иә,  М.Жҧмабаев  та  қолданады.  Екі  ӛлеңде  ӛз  заманының,  ӛз  ҧрпағына 
деген жауапкершілік сезімі байқалады. 
Учитель. Современны ли эти два стихотворения? 
Ученик.  Оба  стихотворения  заставляют  задуматься  нас  о  смысле  человеческой 
жизни.  Проблемы  сегодняшней  молодежи  не  в  том,  что  «иссушили  ум  наукой 
бесплодной»,  а  в  том,  что  среди  молодежи  процветает  пьянство,  наркомания,  многие 
стремятся  уклониться  от  службы  в  армии.  Главная  мечта  каждого  второго  —  уехать  за 
границу и разбогатеть там. Однако мы должны помнить, что каждый народ во все времена 
с уважением относился к людям, которые стремились жизнь прожить с пользой и во благо 
своего отечества. Поэтому эти произведения актуальны уж тем, что в них звучит призыв 
прожить жизнь так, чтобы про нас не написали: 
Толпой угрюмою скоро позабытой 
Над миром мы пройдем без шума и следа,  
Не бросивши векам ни мысли плодовитой,  
Ни гением начатого труда. 

64 
 
Конечно, наивно полагать, что каждый из нас станет Цицероном или Лобачевским, 
но  каждый  из  нас  должен  стремиться  прожить  честно  свою  жизнь,  по  мере  своих 
способностей трудиться во блага нашего обществ 
Бҥгінгі  сабақта  Мағжан  ақын  ӛлеңін  жан-жақты  талдай  отырып,  ӛлеңнің  негізгі 
идеясы мен тәрбиелік мәнін білдік. Мәнерлеп оқу дағдысын дамыта отыра ӛз ойымызды 
еркін  жеткізуге  қалыптастық.  Туған  тілді  Мағжанша  сҥюді  ҥйрендік.  Тіл  тазалығы 
ҥшін  әрқашан  ар  алдында  жауап  беретінімізді  ҧғындық.  Тілді  сҥю,  қҧрметтеу 
Отанды, елді, туған жерді сҥю екенін білдік.  
Жалындайық, жанып тҧрып ӛрлейік. 
Жанып тҧрып, жатқа туды бермейік. 
Ғылым қажет даласына қазақтың, 
Елім ҥшін білім алып гҥлдейік. 
Олай болса, Мағжан поэзиясы елімнің ертеңіне баруға лайықты қазынамыздың бірі 
деп айтуға толық негіз бар.  
Итог урока: 
-Составьте синквейн или биопоэму «Мое поколение» 
Ҥй жҧмысы. «Халық поэзиясының алыбы» шығарма жазу 
Задание  на  дом.  Составить  черновой  вариант  сочинения  на  тему:  «Идеальная 
взаимосвязь стихотворений М.Ю. Лермонтова «Дума» и Габдуллы Тукая «Молодежь». 
Рефлексия: 
-продолжите фразу 
-мне было (не)интересно.... 
-я понял..... 
 
 
МАҒЖАН ЖҦМАБАЕВТЫҢ ПОЭЗИЯ ӘЛЕМІНДЕГІ ОРНЫ 
 
 
Д. М. Жумажанова,  
Солтүстік Қазақстан облысы  
Ақжар ауданы  
КММ «Бостандық орта мектебі» мұғалімi 
 
Қазақстан Республикасы ӛзінің тәуелсіз мемлекет екендігін бҥкіл әлемге дәлелдеді. 
Ендігі  басты  міндет  –  осы  мемлекеттің  ӛркендеп  ӛсуі,  халықтың  әлеуметтік, 
экономикалық  жағынан  кемелденуі  болып  табылады.  Мемлекеттің  әлеуметтік, 
экономикалық  ӛсіп  ӛркендеуінің  тҥп  қазығы  білім  мен  ғылым  екені  даусыз.  Еліміздің 
болашақтағы  дамуы,  ӛсіп  ӛркендеуі,  әлемдік  кеңістіктегі  орны  білімнің  бағыт  – 
бағдарына,  оның  тиімділігіне  байланысты  болмақ.  Бҥгінгі  танда  технологиялар  ӛз 
қолдауларын  тауып,  оқу  ҥрдісінде  қолданылуда.  Технология  –  бҧл  қандай  да  бір 
жҧмысты, ӛнерді шеберлікпен іске асыру жиынтығы. Жалпы әдебиет сабақтарында сыни 
тҧрғыдан  ойлау  технологиясы  қолдануға  ыңғайлы,  былайша  айтқаңда,  барша  ҥшін 
қоғамдық  маңызы  мен  мәні  зор  идеяларды  игеруге  болатын  нақтылы  әдістер  және 
тәсілдер.Қазақ  әдебиетін  оқытуда  мҧғалімнің  шеберлігі,  ізденушілігі  аса  қажет.  Әсіресе 
жанр тҥрлерін оқуда, оқушылардың тҥсінушілігі керек. Осындай поэзия әлеміндегі орны 
ерекше, кӛркем сӛздің шебері – Мағжан туралы сӛз қозғамасқа болмайды.  «Мағжан - ең 
алдымен, сыршыл ақын. Ол жҥректің қобызын шерте біледі, оның жҥрегінен жас пен қаны 
аралас  шыққан  тәтті  сӛздері  ӛзгенің  жҥрегіне  тәтті  у  себеді.  Мағжан  не  жазса,  сырлы, 
кӛркем,  сәнді  жазады.  Оқушының  жҥрегіне  әсер  бере  алмайтын  қҧрғақ  ӛлеңді,  жабайы 
жырды Мағжаннан таба алмайсыз» - деген екен Б. Майлин.
 
Мағжан ӛз қатарларының алды 
әрі сол замандағы ең оқыған, кӛзі ашық ақын болған.  

65 
 
Ол Ресей, Еуропа поэзиясымен таныс болғандықтан, қазақ ӛлеңіне тҥрлік жағынан 
жаңалықтар енгізді. Мағжан атақты Александр  Блокты оқу арқылы орыс поэзиясындағы 
символизмді ҥйренген. Сол арқылы қазақтың дәстҥрлі 11 буынды ӛлеңіне символикалық 
дәстҥрлерді алып келген. 
Мағжан-поэзияға  тҥрлік  жаңалықпен  бірге  мазмҧндық  және  ішкі  ырғақ  жағынан 
тосын  мінезбен  келген  ақын.  Ауыз  әдебиетімен  ауызданып  ӛскен  халық,  ҧлт  ҥшін 
Абаймен Мағжан ӛлеңдері кҥңгірт, тҥсініксіз кӛрінген. 
Менің қабылдауымда, Мағжан -ең алдымен символист ақын. Бірақ оны қарапайым 
оқырман тҥсіне бермейді. Осы тҧрғыдан алғанда, Мағжан – ӛте кҥрделі ақын. Ол– Еуропа, 
орыс  поэзиясынан  бойына  сіңірген  дәстҥрлерді  қазақыландырып,  қазаққа  беруші 
жаңашыл ақын. Мағжан поэзиясы зерттеліп болды, зерттеліп бітеді дегенге сенбеймін. 
Бір  жағынан,ақынның  ҧлылығы  да,  классиктігі  де  –  сонда.  Жалпы  поэзияда 
алдыңғы қатардағы ӛлеңдері аса кӛп, оларды оқушыларға дҧрыс ҥйрете білу керек. Жаңа 
технологияларды  меңгерту  мҧғалімнің  интеллектуалдық,  кәсіптік,  адамгершілік,  рухани, 
азаматтық және де басқа да кӛптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді. 
Жаңа технологиялар теориялық тҧрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы нәтижелер беруде. 
Ӛзім  қолданылатын  ең  керемет  педагогикалық  технологиялардың  бірі  «Оқу  мен  жазу 
арқылы сын тҧрғысынан ойлауды дамыту». Бҧл технологияның мақсаты барлық жастағы 
оқушылар ҥшін сыни тҧрғыдан қарап, ӛз пікірлерін айтуға шақырады. Бҧл технологияның 
оқушы 
білімінің 
деңгейін 
кӛтерудегі, 
оларды 
шығармашылыққа 
баулуда, 
стратегияларының  тиімділігінің  ерекшелігі.  Тағы  да  қайталап  айтамын,  сын  тҧрғысынан 
ойлау  –  сынау  емес,  шыңдалған  ойлау.  Аталмыш  технологияның  ішкі  қҧрылымында 
ерекшелік бар. Бҧл қҧрылым ҥш деңгейден тҧратын оқыту. Олар: қызығушылықты ояту, 
мағынаны тану, ой толғаныс. Кӛп ақпаратты талдай, жинақтай отырып ішінен қажеттісін 
алуға ҥйретеді.  
Қазақ  әдебиеті  сабақтарында  кӛркем  шығармаларды  меңгерту  жолдарында 
қолданылатын менің әдіс-тәсілдерім: 
Ривиндік тәсіл арқылы (жеке баламен жүргізілетін жұмыс) 
1.
 
Азат жолға бӛлу, мазмҧндау 
2.
 
Жоспар қҧрады 
3.
 
Азат жол, сӛздікпен жҧмыс 
4.
 
Негізгі ойды табу (негізгі ой қай сӛйлемде табу, жазу) 
5.
 
Ат қою 
 Самаралық тәсіл (топпен жұмыс)  
1.
 
Топ ішінен, азат жолға бӛлінген, 1 оқушы дауыстап оқиды 
2.
 
Оқып ішінен біреуі мазмҧндайды 
3.
 
Кілттік сӛзді табады (негізгі ой) 
4.
 
Топ ішінде талдау 
5.
 
Мазмҧндау (кӛпшілік алдында) 
 Американдық мозайка (топпен) 
1.
 
Оқу 
2.
 
Ӛзара талдау 
3.
 
Сҧрақтар қҧрастыру 
4.
 
Топ-топ арасында тҥсіндіру 
Ливерлік әдісі  
1.
 
Кейіпкердің іс-әрекеті 
2.
 
Кейіпкерге мінездеме 
3.
 
Іс-әрекетіне баға беру 
 Ал  Мағжан  ӛлеңдерін  оқытудағы  ең  тиімдісі  сын  тҧрғысынан  ойлаудың 
стратегиялары.  Қызығушылықты  ояту  кезеңінде:  «Жҧпта  талқылау»,  «Топтау»,  «Тҥртіп 
алу»,  «Болжау»,  «Әлемді шарлау» т.б әдістермен сабақты ӛткізуге болады. Осы кезеңнің 

66 
 
мақсаты – ҥйренушінің белсенділігін, ынтасын арттыру. Оқушы ӛз білетінін еске тҥсіреді, 
қағазға  жазады.  Мағынаны  тану  кезеңінде  кӛбінесе  «INSERT»  стратегиясын  қолдануға 
болады.  Бҧл  кезеңде  ҥйренуші  жаңа  ақпаратпен  танысады,  тақырып  бойынша  жҧмыс 
істейді,  тапсырмалар  орындайды.  Бҧнда  ҥйренушілер  білетінін  анықтап  алады.  Ой 
толғаныс кезең ӛте қызық. Бҧнда ойлауға тиімді қолданылатын «Бес жолды ӛлең», «Венн 
кӛрсетілімі», «Еркін жазу», «Екі тҥрлі тҥсіндірме кҥнделігі», «Ойлану» т.б стратегиялар әр 
сабақтың  ерекшелігіне  қарай  пайдалануға  ие  болу  керек.  Мен  осы  жобада  «сын 
тҧрғысынан  ойлауды  дамыту»  технологиясының  стратегияларын  қазақ  әдебиеті 
сабақтарындағы қолданылу жолдарына тоқталмақмын.  
Екі жақты түсініктеме күнделігі 
Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль 
сызықпен бӛлу сҧралады. Ӛлеңді оқу барысында олар: 
Бӛліктің  оң  жағына  –  мәтіндегі  қатты  әсер  еткен  тҧстар,  ҥзінділерді  жазады.  Сол 
жағына  әсер  еткен  ҥзінділер  жайлы  пікір  жазады  (нені  еске  тҥсіреді,  себеп  салдары 
қандай, қандай сҧрақ тағы басқа). 
Мағжан Жҧмабаев «Қарағым» ӛлеңі 
 Мәтіннен ҥзінді 
Оқушы кӛзқарасы 
Қарағым, оқу оқы, босқа жҥрме! 
Ойынға, қҧр қаларсың, кӛңіл бӛлме. 
Оқушыларды білімді болуға 
шақырамын. Ойын ойнауға аса кӛп ере 
берме, одан ештеңе де шықпайды 
деймін.  
Кідірме, аялдама, алға ҧмтыл, 
Алам деп кӛктен жҧлдыз, қолың серме. 
Әрқашан алда болу керек. Сонда ғана 
атақты боламын. Биіктен кӛрінемін. 
Түртіп алу әдісі 
Ҥнтаспадан  Мағжанның  ―Мен  жастарға  сенемін‖  атты  ӛлеңі  оқып беріледі.  Әрбір 
оқушы  ӛз  ҧялы  телефондарына  кӛшіріп  алады  немесе  мҧқият  тыңдайды.  Содан  кейін  әр 
оқушы нақышына келтіріп мәнерлеп оқиды. 
«Еркін жазу» жазу стратегиясы 
Бҧл  әдісті  сын  тҧрғысынан  ойлау  жобасындағы  сабақтың  ҥшінші  ой  толғаныс 
кезеңінде  пайдалану  тиімді.  Мҧғалім  сабақ  бойына  қарастырылған  жаңа  ақпарат  жайлы, 
одан алған әсерін, не ҥйренгенін, нені әлі де біле тҥсу керек екенін т.б. жайлы ӛз пікірін 
қағаз бетіне тҥсіруді тапсырады. Жазуға уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар ӛз 
жазғандарымен  топ  мҥшелерін  таныстырады.  Ең  жақсы  деп  танылған  жҧмысты  ҧжымда 
оқуға болады 
Семантикалық карта. «Мен жастарға сенемін» ӛлеңі. Тіл дамыту үшін. Бір ӛлеңін 
алып талдап, мақалдармен байланыстырады. Ол ҥшін арнайы дайындалған семантикалық 
карталарды  әр-топқа  бір-бірден  ҥлестіріп  беріп,  берілген  мақал-мәтелдердің  ӛлеңге 
қатысты  жерін  табу  керек.  Балалар  мәнерлеп  оқып,  мақал-мәтелдердің  мағынасын 
тҥсіндіріп шығады. 
 
Мақалдар 
Қасиетті 
тілектер, Мен 
жастарға 
сенемін! 
Кӛздегені кӛк 
аспан, мен 
жастарға 
сенемін 
Тау суындай 
гҥрілдер, 
айбынды алаш 
елім дер 
Қажу бар ма 
тҧлпарға, талу 
бар ма сҧңқарға 
Еңбек - бәрін 
жеңбек 
 
 
 
 
Туған елім -
алтын бесігім 
 
 
 
 
Жас келсе - іске 
 
 
 
 
Отаны бірдің, 
тілегі бір 
 
 
 
 

67 
 
Салыстыру  әдісі  -  екі  ақынның  бір  тақырыпқа  арналған  ӛлеңдерін,  немесе  бір 
ақынның екі туындысын салыстыра отырып ортақ қасиеттерін табу. 
Куббизм  стратегиясы  –  ойын  арқылы  оқыту.  Кубиктің  алты  жағына  жазылған 
сӛздер бойынша жҧмыс жасайды. Қандайда бір затты жан -жақты талдайды, талқылайды, 
сол арқылы білімдерін қайталайды, жаңа білім қосады. 
 «Шолпы» ӛлеңі 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: