МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТ / МАРКЕТИНГОВАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ

4. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТ / МАРКЕТИНГОВАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
27
•  индивидуальное  санитарно-гигиеническое  обслу- 
 
живание  (стирка,  сухая  чистка,  косметические  
 
услуги и др.);
•  медицинские и другие услуги здравоохранения;
•  частное образование;
•  услуги в области бизнеса и другие профессиональ- 
 
ные услуги (правовые, бухгалтерские, консультаци- 
 
онные и др.);
•  страховые и финансовые услуги;
•  транспортные услуги;
•  услуги в области коммуникаций.
 
Начиная бизнес, также следует подумать о торговой 
марке. Торговая марка может быть  словом, символом, 
рисунком или комбинацией этих элементов. Она может 
представлять собой какой-то лозунг, и даже специфи-
ческий звук. Торговую марку необходимо обязательно  
регистрировать.  Ежедневно  каждый  человек  встре-
чается  с  большим  количеством  торговых  марок:  
«Сoca-Cola»,  чай  «Пиала»,  нектар  «Солнечный»,    сок  
«Да-Да-Дэй», майонез «3 желания», автомобиль «Toyota»,  
телевизор «SONY», сотовый телефон  «NOKIА», игруш-
ки  «BARBIE»,  торговый  центр  «MEGA  Alma-Ata»  и  т.д.  
Первая проблема, которая требует разрешения, это во-
прос  о  том,  стоит  ли  предлагать  марочный  товар  или 
можно обойтись без разработки и поддержки марки.
 
Марочный  товар  имеет  следующие  преимущества 
перед «безымянным» товаром: 
•  узнаваемость  товара  (потребитель  узнает  «мароч- 
 
ный» товар);
•  возможность назначения более высокой цены;
•  формирование группы лояльных потребителей;
•  возможность  выпускать  сходные  продукты,  ориен- 
 
тированные на разные группы потребителей.
 
Например,  Вы  решили  производить  и  продавать 
варенье.  Ваша  продукция  может  продаваться  просто  
в  стеклянной  банке.  Ваша  продукция  может  прода-
ваться в банке, на которой будет этикетка  с названи-
ем «Традиции вкуса» или «Варенье бабы Насти». В пер-
спективе Вы можете расширить ассортимент и предла-
гать под тем же названием консервированные фрукты, 
овощи и т.д. Называя свой товар, Вы создаете особен-
ности, гарантируете определенное качество. 
 
Однако,  если  Вы  выпускаете  марочный  товар,  не-
обходимо строго следить за его качеством (так как по-
требитель, столкнувшись хотя бы раз с некачественным 
товаром, может распространить негативное отношение 
на все товары под данной маркой). Кроме того, разра-
ботка марки требуют значительных вложений, время на 
регистрацию. 
 
Цена
 
Для потребителя цена является важным фактором, 
но не всегда определяющим. Для покупателя цена, ко-
торую он готов уплатить, это мера интенсивности его 
потребности, т.е. размера удовлетворения, которого он 
ждет. Для Вас цена — это сумма затрат и величина при-
были,  которую  Вы    планируете  получить.  Покупателя 
интересует  также  цена  потребления,  то  есть  суммар-
ные затраты, связанные с приобретением и потребле-
•  демалыс және көңіл көтеру;
•  жеке санитарлық-гигиеналық қызмет көрсету (жуу,  
 
құрғақ тазалау, тазалау, косметикалық қызмет және  
 
т.б.);
•  медициналық және денсаулық сақтау қызметтері;
•  жеке білім беру;
•  бизнес саласындағы қызметтер және басқа да кәсіби  
 
қызметтер (құқықтық, бухгалтерлік, консультациялық  
 
және т.б.);
•  сақтандыру және қаржылық қызметтер;
•  көлік қызметі;
•  коммуникация саласындағы қызметтер.
 
Бизнесті  бастағанда  сауда  белгісі  туралы  да 
ойластырған  жөн.  Сауда  белгісі  сөз,  символ,  су-
рет  немесе  осы  элементтердің  қисыны  болуы  мүмкін.  
Ол кейде ұран және арнайы дыбыстан да тұрады. Са-
уда  белгісін  міндетті  түрде  тіркеу  қажет.  Күн  сайын 
әрбір  адам  көптеген  сауда  нүктелерін  кездестіреді: 
«Сoca-Cola»,  «Пиала»  шайы,  «Солнечный»  шырыны, 
«Да-Да-Дэй»  сусыны,  «3  желания»  майонезі,  «Toyota» 
автомобилі,  «SONY»  теледидары,  «NOKIА»  ұялы  теле-
фоны,  «BARBIE»  ойыншықтары,  «MEGA  Alma-Ata»  са-
уда  орталығы  және  т.б.  Ең  алдымен,    таңбалы  тауар-
ды ұсыну керек пе немесе сауда белгісін дайындамауға 
және қолдамауға бола ма деген мәселені шешкен дұрыс. 
 
Таңбалы  тауарлар  «атаусыз»  тауарға  қарағанда 
төмендегі артықшылықтарға ие:
•  тауардың танымалдығы (тұтынушы «таңбалы тауар- 
 
ды» таниды);
•  жоғарғы баға белгілеу құқығы;
•  жылы қабақ танытатын тұтынушылардың тобын құру;
•  тұтынушылардың әртүрлі тобына бағытталған ұқсас  
 
өнімдерді шығару мүмкіндігі.
 
Мысалы,  Сіз  қайнатпа  жасау  және  сату  жөнінде 
шешім қабылдадыңыз. Сіздің өніміңіз қарапайым шыны 
банкіде  сатыла  береді.  Сіздің  өніміңіз  «Традиции  вку-
са»  немесе  «Варенье  бабы  Насти»  атауы  жазылған 
затбелгі қойылған банкіде сатыла алады. Болашақта та-
уар  жиынтығын  кеңейтіп,  осы  атаумен  консервіленген 
жемістерді,  көкөністерді  және  т.б.  сатуға  мүмкіндігіңіз 
бар.  Тауарға  атау  беру  кезінде  ерекше  белігісін 
айқындайсыз, айрықша сапасына кепілдік бересіз.  
 
Бірақ, егер Сіз сауда белгісін шығаратын болсаңыз, 
оның  сапасын  бақылауға  алу  керек  (себебі  тұтынушы 
сапасыз  тауарды  бір  рет  кездестірсе,  осы  сауда 
белгісімен  шығарылатын  барлық  тауарларға  теріс 
көзқарас қалыптастыру мүмкін). Сонымен қатар, сауда 
белгісін шығару біршама күрделі қаржы салуды, тіркеу 
үшін уақытты талап етеді. 
 
Баға
 
Тұтынушылар үшін баға ылғи да маңызды фактор бо-
лып табылады, бірақ көп жағдайда шешуші рөлге ие бола 
бермейді.  Сатып  алушы  үшін  төлеуге  шамасы  жететін  
баға — оның тұтыну қарқынының шамасын, яғни оған 
қажетті қанағаттану мөлшерін көрсетеді. Сіз үшін баға —  
жоспардағы шығын мен пайда сомасы. Сатып алушыны  
тұтыну  бағасы  да,  яғни  тауарды  сатып  алу  және 
тұтыну бойынша жиынтық шығындар (жеткізу, орнату, 

4. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТ / МАРКЕТИНГОВАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
28
ағымдағы  және  күрделі  жөндеу,  энергия  және  су 
тұтыну) қызықтырады. Сонымен қатар, тұтынушы Сіздің 
бәсекелесіңіздің бағалары мен шарттарын салыстырады.  
Сол себептен де баға белгілеу кезінде оны негіздеу ке-
рек. Анықтап алыңыз:
•  Өзіңіздің  тауар/қызметіңізге  қандай  төменгі  және  
 
жоғарғы баға белгілей аласыз? 
•  Қандай  жағдайда  баға  бәсекелестікіне  қарағанда 
жоғары немесе төмен болу керек? 
•  Бағаның  шегі  қандай,  тұтынушыға  қай  кезде  баға  
 
жоғары көрінеді?  
•  Жеңілдіктер қажет пе? Қандай жеңілдіктер? 
•  Тұтынушы мұндай бағамен тауар/қызметті неліктен  
 
сатып алады?
 
Орналасқан жері
 
Бұл  маркетинг  кешенінің  элементі,  мақсатты 
тұтынушылар үшін қолжетімді етуге бағытталған тауар-
ларды сату қызметі. Аталған элементке орналасқан жері, 
жеке өзінікі немесе жалға алынған жай, қол жеткізудің 
ыңғайлылы  (жолдың,  тұрақ  орнының,  қоғамдық  көлік 
бағытының  болуы  және  т.б.),  белгілі  аумаққа  таралуы 
(сауда нүктелерінің саны, олардың қашықтығы) жатады.
Клиенттерге  қолжетімді  ету  үшін  бөлшектік  және 
көтерме  сауда  және  қызмет  саласы  бойынша  тікелей 
сату, интернет арқылы сату және поштамен тарату, үйге 
немесе  кеңсеге  барып  қызмет  көрсету  туралы  ұсыныс 
жасау, бірнеше делдалды пайдалану арқылы тауарлар-
ды тарату жүзеге асырылады. 
 
Сондықтан өзінің өнімін нарықта табысты сату үшін 
сіз алдымен, оны қалай сату керектігін шешіп алыңыз — 
тікелей тұтынушыларға немесе агент, көтерме сатушы-
лар,  дистрибьюторлар  немесе  бөлшектік  сатушылар 
сияқты делдалдар арқылы сату.
 
Жылжыту
 
Жылжыту — кәсіпкер ұсынған өнімді тұтынушының 
сатып алуға көндіру тәсілдерінің жиынтығы. Жылжыту 
тікелей қатынас жасау нысанында болуы да мүмкін — 
тұтынушымен «бетпе-бет» — немесе бұқаралық ақпарат  
құралы  (теледидар,  радио,  журнал,  газет)  арқылы, 
пошталық  жолдау,  жарнама  тақталары  және  т.б. 
Сіздің  тауарыңызды  немесе  қызметіңізді  жылжытуға 
туыстарыңыз,  достарыңыз,  таныстарыңыз  бен  тұты-
нушылар көмектесе алады. 
 
Жарнама — бұқаралық ақпарат құралдары арқылы 
таратылатын  және  шығарушылардың  қаражатынан 
қаржыландырылатын ақылы хабарлама.  
 
Сіз үйдің төбесі мен қабырғасына, стендте, тақта мен 
кергіде,  көлікте  орналасатын  сыртқы  жарнамаларды 
нием товара (затраты на доставку, установку, текущий 
и  капитальный  ремонт,  энерго-  и  водопотребление). 
Также потребитель будет сравнивать цены Ваших кон-
курентов и их условия. 
 
Поэтому,    устанавливая  цену,  ее  необходимо  обо-
сновать. Определите:
•  Какую  минимальную  и  максимальную  цену  Вы  
 
можете установить на свои товары /услуги?
•  При  каких  условиях  цена  должна  быть  выше  или  
 
ниже цен конкурентов?
•   Какая границы цены, после которой цена кажется  
 
потребителю  более высокой?
•  Нужны ли скидки? Какие скидки?
•  Почему  потребитель  купит  товар/услугу  по  этой  
 
цене?
 
Место
 
Этот  элемент  комплекса  маркетинга  отражает  де-
ятельность  по  сбыту  товара,  направленную  на  созда-
ние его доступности для целевых потребителей. Дан-
ный элемент включает место расположения, собствен-
ное  помещение  или  арендованное,  удобство  доступа 
(наличие дороги, парковок, маршрутов общественного 
транспорта и т.д.), распространенность на определен-
ной территории (количество точек продаж, их удален-
ность). 
 
Например, Вы решили открыть  небольшой рознич-
ный  магазинчик    у  себя  дома,  решив,  что  арендовать 
помещение  в  центре  поселка  будет  дорого.  Однако, 
Ваш дом расположен на окраине поселка, вдали от цен-
тральной улицы. В этом случае,  для людей, проживаю-
щих в  других районах поселка, добираться до Вас бу-
дет неудобно. 
 
Продавать    продукцию  Вы  можете  через  рознич-
ные магазины или  оптовые компании, Интернет или ис-
пользовать почтовую рассылку. Можно предложить об-
служивание с выездом на дом или в офис, использовать 
нескольких посредников  и др. 
 
Для того чтобы прибыльно реализовать свою продук-
цию на рынке, Вы должны решить, как ее продавать — 
непосредственно  потребителям  или  через  таких  
посредников,  как  агенты,  оптовые  продавцы,  дистри-
бьюторы или розничные продавцы.
 
Продвижение
 
Начиная  бизнес,  необходимо  подумать  о  том,  как  
Вы сможете  убедить потребителей купить то, что пред-
лагаете,  как  Вы  можете  продвигать  свой  бизнес  на  
рынке.  Можно  использовать  рекламу  через  средства 
массовой  информации  (телевидение,  радио,  журналы, 
газеты),  почтовые  послания,  рекламные  щиты  и  т.п.  
Помогать продвигать Ваши товары или услугу могут и 
родственники, друзья, знакомые и  потребители. 
 
  Реклама  —  это  оплачиваемые  Вами  платные  со-
общения, распространяемые  через средства массовой 
информации. 
 
Вы можете использовать наружную рекламу, распо-
ложенную на стенах и крышах домов, на стендах, щи-
тах, растяжках, на транспорте.  

4. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТ / МАРКЕТИНГОВАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
29
пайдалана аласыз. 
 
Кіретін есікке маңдайша жазу (мини тақта) немесе штен- 
дерлер — атауы, телефон және ұсынылатын қызметтің түр- 
лері жазылған жиналмалы құрылымды қолдана аласыз.
 
Тұтынушыларды  үндеу  қағаздарын  тараптып, 
сөздермен шақыру үшін — ерлер мен әйелдердің киімін 
киген  сандвич-адамдар  пайдалануға  болады.  Кез  кел-
ген  нысандағы  үрлеп  толтырылған  көлемді  пішіндер- 
пневмопішіндерді  орнатуға болады. Үйдің қабырғасына, 
бағаналарға,  кіреберістерге  плакаттар  мен  стикерлер 
ілуге  болады.  Сыртқы  жарнаманың  құны  орналасқан 
орнына,  көлеміне,  материалына,  оның  дайындалуы-
на  байланысты  болады.  Газеттер  мен  журналдарға 
модульдік,  айдарлық  немесе  мәтіндік  жарнамаларды 
жариялауыңызға болады. 
 
Модульдік жарнама — жолдың белгілі бір бөлігі. 
Жақсы  ресімделуіне  қарай  көзге  тез  түседі.  Бұл  жер-
де  қажетті  және  маңызды  ақпаратты  көрсетуге  бола-
ды. Газетті кез келген уақытта ашып, бірнеше рет оқуға 
болады, бір модуль өз күшін шамамен бір аптаға дейін 
сақтайды.  Егер  оқырманды  ұсыныс  қызықтырса,  оған 
деректерді есте сақтаудың қажеті жоқ, газетті қолына 
алса болды.
 
Айдарлық жарнама — айдар бойынша жариялан-
ған жарнамалар. Жарнаманың арзан түрі. Ұсынылатын 
өнім мен қызметтердің қажетті сипаттамалары жазылған 
бірнеше жолдан тұрады. Осыған ұқсас хабарламалардың 
көптігіне байланысты бұл жолдарды табу оңай емес.  
 
Мәтіндік жарнама — өнімді жарнамалауға арнал-
ған  мақала.  Тауарды  немесе  қызметті  ұзақ  уақыт 
мақтауға, сенім ұялатуға мүмкіндік береді. Бұл жарна-
ма басқаларға қарағанда қымбат тұрады. Бірақ, мұндай 
мақалаларды барлық адамдардың оқымайтындығын ай-
тып өткен жөн. 
 
Кәсіпкердің  саудасын  жақсарту  үшін  тауар  өткізуді 
ынталандыруға  да  назар  аударған  жөн.  Оған  әртүрлі 
тұтынушыларды  қызықтыру  мақсатындағы  қызметтер 
мен  мен  іс-шаралар  жиынтығы  кіреді,  Сіз  купон-
дар  мен  жеңілдіктерді  пайдалануға,  тегін  үлгілер  мен 
сыйлықтарды  таратуға,  сату  орындарында  дегуста-
ция,  конкурс,  көрсетілім  және  демонстрации  жасауға 
мүмкіндігіңіз бар. 
 
Адамдар (қатысушылар)
 
Кәсіпкерлер үшін бизнес бойынша араласатын барлық 
адамдарды білу маңызды. Яғни бұлар жеткізушілер. Олар 
көлік ұйымдарының, банк, сақтандыру компаниясының, 
сауда  ұйымдарының,  қойма,  кедендік  және  салық 
органдарының қызметкерлері және т.б болуы мүмкін. 
Сіздің  бизнесті  құруға  және  дамытуға  қолдан  келген-
ше көмек көрсететін серіктестеріңіз де болуы мүмкін — 
туыстарыңыз, достарыңыз, көршілеріңіз. 
Егер  сізге  жалдамалы  жұмысшылар  керек  болса,  онда 
олардың не істейтіні және оларға қойлатын талаптарды 
сипаттап жазу керек. 
 
Процесс
 
Процесс  дегеніміз,  қызмет  көрсету  кезіндегі 
әрекеттердің  реттілігі.  Процесс  сапа  мен  қауіпсіздікті 
 
Перед входом в Ваш офис следует использовать вы-
вески  (мини-щиты)  или  штендеры  —  раскладные  кон-
струкции с названием, телефоном и списком предостав-
ляемых товаров или услуг.
 
Завлекать    потребителей  словами,  раздавать  им  
листовки могут люди-сандвичи, одетые в костюмы муж-
чины и женщины. Можно установить пневмофигуры — 
это объемные надувные фигуры, любой формы. На сте-
нах домов, столбах, подъездах можно развесить плакаты  
и стикеры. Стоимость наружной рекламы зависит от ме-
ста  расположения,  размера,  материала,  сложности  ее 
изготовления. В газетах и журналах Вы можете разме-
стить модульную, рубричную или текстовую рекламу. 
 
Модульная  реклама  —  определенная  часть  по-
лосы  газеты.  Благодаря  хорошему  оформлению  
(рамочка,  большие  буквы,  наличие  картинки,  исполь-
зование  различных  цветов)  модуль  бросается  в  глаза.  
В модуле  можно указать любую нужную и важную инфор-
мацию  (название  компании,  адрес,  особенности  товара, 
цены, скидки, поместить фотографию).  Поскольку газе-
ту можно открыть в любое время и прочитать несколько  
раз, один модуль сохраняет свою силу примерно неделю.  
Если  читатель  заинтересуется  предложением,  ему  не 
нужно запоминать данные — он может взять газету. 
 
Рубричная реклама — объявления, опубликован-
ные по рубрикам. Очень дешевый вид рекламы. Состоит 
из  обычных  строк  с  указанием  нужных  характеристик 
предлагаемых продуктов и услуг. Из-за большого коли-
чества аналогичных сообщений легко может затерять-
ся на полосе. 
 
Текстовая  реклама  —  статья,  посвященная  ре-
кламируемому продукту. Позволяет долго расхваливать 
товар или услугу, внушая доверие. Стоит такая реклама 
дороже остальных. Следует заметить, что не все люди 
читают такие статьи.
 
Для стимулирования покупок предпринимателю сле-
дует  обратить  внимание  на  стимулирование  сбыта. 
Оно включает в себя широкий набор видов деятельности 
и мероприятий, цель которых — заинтересовать покупа-
телей. Вы можете использовать купоны, скидки, разда-
вать бесплатные образцы,  подарки, проводить в местах 
продажи дегустации, конкурсы, показы и демонстрации. 
 
Люди (участники)
 
Для  предпринимателя  важно  знать    всех  людей,  с 
которыми  он  будет  связан  в  бизнесе.  Это  поставщи-
ки. Это сотрудники транспортных организаций, банков, 
страховых  компаний,  торговых  организаций,  складов, 
таможенных и налоговых органов и т.д. 
У Вас могут быть партнеры, которые окажут посильную 
помощь в создании и развитии бизнеса, родственники, 
друзья, соседи.
Если  Вам  нужны  наемные  работники,  то  необходимо 
описать, что они будут делать  и какие будут к ним тре-
бования. 
 
Процесс
 
Процесс  представляет  собой  последовательность 
действий при оказании услуги.  Процесс должен демон-

4. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТ / МАРКЕТИНГОВАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
30
көрсетуі керек. Сіз қызметті жекелей немесе қандай да 
болсын  құралды  және  механизмді  пайдалану  арқылы 
көрсете аласыз. 
Сіз тұтынушымен оның мақсаты, күткені туралы сұрап, 
таңдау мүмкіндігін бере отырып, өзіңіз ұсынатын өнімдер 
мен қызметтер туралы айтып өзара әрекеттесуіңіз ке-
рек. Мысалы, Сіз жеке балабақша аштыңыз. Балаларды  
қабылдаған кезде Сіз ата-аналардан балалардың қандай 
ойыншықтармен  ойнайтындығы  туралы,  сурет  салуды, 
ән айтуды ұната ма,  басқа балалармен қалай ойнайды, 
жиі ауыра ма, неден қорқатындығын сұрай аласыз. Со-
нымен  қатар,  Сіз  ата-аналардан  баланың  билеп  неме-
се коньки теуіп үйренгендігін, тілді және математиканы 
оқығандығын,  жылдам  ойындарды  немесе  құрастыру 
ойындарын  ойнағанын  және  т.б.  қалайтындығын 
анықтап  сұруыңызға  болады.  Бұдан  әрі  балалардың 
ерекшеліктерін  және  ата-ананың  қалауын  білгенген 
соң, күнді тиімді ұйымдастыра аласыз.
 
 
Материалдық айғақтар
 
Материалдық айғақтар сату немесе қызмет көрсету 
орнында жағымды жағдай жасап, қатынасқа жол ашады  
 
Сізге төмендегілер туралы ойлану керек:
•  Кіретін есік қалай көрінеді; 
•  Бөлмені қалай орналасуы керек; 
•  Қандай интерьер керек; 
•  Қандай жарық қажет;
•  Музыка қажет пе;
•  Қандай хош иістерді қолдануға болады.
стрировать качество и безопасность. Вы можете оказы-
вать услуги лично или с использованием каких-либо ин-
струментов и механизмов. 
 
Вы  должны  взаимодействовать  с  потребителем, 
расспрашивая его об ожиданиях, намерениях и расска-
зывать о Ваших продуктах и услугах, предоставляя пра-
во выбора. Например, Вы открыли частный детский сад. 
Принимая детей, Вы можете спросить родителей,  ка-
кими игрушками играют дети, любят ли рисовать, петь, 
как играют с другими детьми, часто ли болеют, чего бо-
ятся.  Кроме  того,  Вы  можете  уточнить  у  родителей  о 
том, хотят ли они, чтобы ребенок научился танцевать 
или  кататься  на  коньках,  изучал  языки  и  математи-
ку, играл в подвижные игры или конструировал и т.д.  
В дальнейшем, зная особенности детей и предпочтения 
родителей, Вы можете организовать день с максималь-
ной пользой.
 
Материальные свидетельства 
 
Материальные  свидетельства  создают  благоприят-
ную атмосферу в месте продажи или оказания услуги, 
располагают к общению.
 
Вам нужно подумать:
•  как будет выглядеть вход, 
•  как должно быть устроено само помещение, 
•  какой интерьер необходим, 
•  какое необходимо освещение,
•  какую музыку можно использовать,
•  какие использовать запахи и ароматы.

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
31
5.КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ
 
БАСТАПҚЫ КАПИТАЛ ДЕГЕН НЕ?
 
Бизнес идеяны жүзеге асыруды бастағанда  келесі 
мәселелер жөнінде де ойланған дұрыс: 
•  Ақша қажет пе?
•  Ақша не үшін қажет?
•  Қанша ақша керек?
 
Алдымен,  бір  парақ  қағаз  алып,  қызметіңіз  үшін 
не  қажетті  екендігін  жазыңыз.  Ең  бастысы,  барлығын 
ашық  жазған  дұрыс.  Сіз  тізімге  енгізген  тауарлар  мен 
қызметтерді кейіннен ақшамен бағалау қажет (қаншаға 
сатып алуға болады?).  Сіз осылай қажетті ақша көлемін 
шығарасыз, ол Сіздің шығындарыңыз болып саналады.  
Барлық қажетті шығындарды екі бөлікке бөлуге 
болады:
•  Қызметті  бастауға  қажетті  шығындар  (яғни,  
 
бастауға байланысты туындайтын шығындар, мысалы, 
 
серіктестікті немесе жеке кәсіпкерлікті тіркеу, жайды  
 
жабдықтауға кеткен шығындар және т.б.).
•  Қызмет  барысындағы  шығындар  (мысалы,  материал,  
 
жалға  алу,  коммуналдық  төлемдер,  кеңсе  тауарлары  
 
мен  байланыс  құралдарының  кеткен  шығындар  
 
және т.б.).
 
Сонымен  қатар  мүмкін  болатын  табыс  деңгейін  де 
анықтап алыңыз. Əдетте, қызметті  бастаған кезде көп 
клиент болмайды. Сізге бюджет құру керек (қызметті 
бастаған бірінші жыл бюджетті күнге, аптаға, айға құрған 
жөн). Бюджет (ескі норманд тілінде bougette — әмиян, 
сөмке,  тері  қоржын)  —  белгілі  тұлғаның,  отбасының, 
бизнестің, мемлекеттің белгілі уақыт мерзіміндегі кірісі 
мен шығысының жоспары.
 
Ал  қазір  Сіздің  бюджетіңізді  құруға  тырысамыз. 
Сіздің  шығындарыңызды  қалай  жазуға  болады,  ол 
жоғарыда  көрсетілген.  Сонымен  қатар,  бірінші  айдағы 
(айлардағы) Сіздің шығындарыңыз істі бастау кезіндегі 
шығындардан жоғары болады. Бұл бюджеттің бір қыры. 
Бюджеттің екінші қыры табыс болып табылады, өкінішке 
орай,  оны  шығын  сияқты  нақты  белгілей  алмайсың. 
Бұл  жағдайда,  Сіз  әр  айда  (қажеттілікке  қарай  апта-
да және күнде) қанша клиентіңіз болады, қанша тауар-
ды сата аласыз, және әр айда табысыңыз қалай бола-
ды, соны нақты болжау керексіз. Клиенттің санын бол-
жау  кезінде  нарық  сараптамасын  естен  шығармаған 
жөн. Табыс пен шығынды есептегеннен кейін, біз айына 
қанша табуға болатындығын (яғни, жалпы табыс қанша 
болатындығын) жорамалдаймыз.
5. ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
 
ЧТО ТАКОЕ СТАРТОВЫЙ КАПИТАЛ?
 
Начиная реализовывать Вашу бизнес-идею, следует 
подумать над следующими вопросами:
•  Нужны ли деньги?
•  Для чего нужны деньги?
•  Сколько надо денег?
Возьмите большой лист бумаги и напишите все, что Вам 
нужно  будет  для  своей  деятельности.  Главное,  чтобы 
было  написано  действительно  все.  Зафиксированные 
Вами товары и услуги необходимо потом оценить день-
гами (за сколько это можно купить?). Таким образом, Вы 
получите сумму денег, которую необходимо найти, и это 
будут все ваши расходы.
Все  необходимые  расходы  можно  разделить  на 
две части:
•  Расходы,  необходимые  для  начала  деятельности  
 
(т.е. те, которые возникнут в связи с началом бизнеса,  
 
например, расходы для регистрации товарищества  
 
или  индивидуального  предпринимательства,  осна- 
 
щение помещений и т.д.).
•  Расходы,  связанные  с  деятельностью  (такие,  как  
 
расходы на материал, аренду, коммунальные плате- 
 
жи, платежи за средства связи, канцтовары и т.п.).
 
Также  постарайтесь  определить  Ваш  возможный 
доход.    Обычно,  в  начале  деятельности  много  клиен-
тов не бывает. Вам надо составить бюджет (желатель-
но  в  первый  год  деятельности  составлять  бюджет  на 
дни,  недели,  месяцы).  Бюджет  (от  старонормандско-
го bougette — кошель, сумка, кожаный мешок) — план 
доходов и расходов определённого лица, семьи, бизне-
са, организации, государства на определённый период 
времени.
 
А сейчас попробуем составить Ваш бюджет. Как на-
писать  Ваши  расходы,  было  указано  выше.  Причем  в 
первый месяц (или месяцы) Ваши расходы будут выше 
тех  расходов,  которые  были  до  начала  деятельности. 
Это одна сторона бюджета. Второй стороной бюджета 
являются доходы, которые, к сожалению, нельзя уста-
новить так точно, как расходы. В данной ситуации Вы 
должны,  как  можно  точнее  спрогнозировать,  сколько 
клиентов Вы будете иметь в каждом отдельном месяце 
(при необходимости каждую неделю или каждый день), 
сколько  товара  получится  продать  в  эти  дни,  и  какие 
будут Ваши доходы в каждом месяце. При прогнозиро-
вании  количества  клиентов  Вам  следует  исходить  из 
анализа рынка. После вычета расходов из доходов Вы 
узнаете, сколько сможете заработать в каждом месяце 
(т.е. какой будет валовая прибыль).
 
У каждого предпринимателя бюджет индивидуален, 
т.к. расходы и доходы будут отличаться. Главное, чтобы 
в бюджете были зафиксированы все расходы, которые 
можно  ожидать,  а  с  другой  стороны,  необходимо,  как 
можно точнее, спрогнозировать доходы. Каждый пункт 
бюджета  также  должен  быть  реально  объясним.  На-
пример, когда Вы прогнозируете расходы на транспорт  
в  марте  на  сумму  40  000  тенге,  то  должны  объяснить 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
32
 
Əрбір  кәсіпкердің  бюджеті  өзгеше,  яғни  табыс  пен 
шығын  бір-бірінен  ерекшеленеді.  Ең  бастысы,  бюд-
жетте  күтілетін  барлық  шығындар  көрсетілуі  керек, 
бір  жағынан  табысты  да  нақты  жорамалдаған  дұрыс. 
Бюджеттің әрбір тармағы нақты түсіріндіруге келетіндей 
болуы тиіс. Мысалы, Сіз наурыздағы көлік шығындарын 
шамамен 40 000 теңге деп жоспарлап отырсыз, осы со-
маны  түсіндіру  керексіз  (қанша  автомашина  пайдала-
насыз,  қанша  километр  жүресіз).  Бюджетке  басқа  да 
тармақтарды  енгізуге  болады  (мысалы,  қанша  салық 
төлегендігіңізді білу үшін таба табыс және салық). 
 
Егер Сіз істі бастауға қажетті ақша туралы ойлана-
тын болсаңыз, ағымдағы тұрмыстық шығыстарға қанша 
ақша қажет екендігін назарға алыңыз, себебі қызметтің 
алғашқы  айларында  Сіз  табысыңыз  жеткілікті  болмай-
ды  (мысалы,  Сіз  жалға  алған  орынды  ашудың  алдын-
да жөндеп, жеткілікті клиенттерді тартып, жұмысты ба-
стаймын дегенше). Сонымен қатар «күн көріс бюджеті» 
деп аталатын бюджет түрінде жоспарлаған жөн. 
 
«Күн көріс бюджетін» келесі сұрақтарға жау-
ап берген соң, анықтауға болады:
•  Қызметті  бастаған  кезде  немесе  табысым  аз  
 
болғанда  менің  отбасым  қиыншылық  көрмеуі  үшін,  
 
үй шаруашылығын жүргізуге қанша ақша керек? 
•  Бұл жағдай қаншаға созылады  —  күн, апта, ай, жылдар? 
•  Табыс  мен  күткеннен  деңгейден  төмен  болғанда,  
 
қанша ақшаны кейінге қалдырып жинау керекпін? 
 
«Күн  көріс  бюджеті»  —  кейінге  қалдырылған 
ақша  қаражаты,  ол  Сізге  күтпеген  жағдай  болғанда, 
жинақталған  қордың  барлығына  сенім  ұялатады. 
Керісінше, егер барлығы жоспар бойынша жүрсе неме-
се Сіздің бизнесінің дами түссе, «күн көріс бюджеті» сіз 
үнемдеген ақша сомасына айналады.
 
БИЗНЕСТІ БАСТАУ ҮШІН АҚШАНЫ ҚАЙДАН  
 
АЛУҒА БОЛАДЫ?
 
Істі бастауға қанша ақша қажет екендігін анықтаған 
соң, бұл ақшаларды қайдан алатындығыңызды ойлану 
керек.
 
Ол үшін төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
•  Өз ісімді жүргізу үшін қанша жеке жинаған ақшамды  
 
беруге дайынмын?
•  Мен кімнен қарыз ала аламын? 
•  Мен өз жобамды қолдауға инвестор таба аламын ба?
•  Басқа да ақша алу мүмкіндіктері бар ма?
 
Өз  ісімді  жүргізу  үшін  қанша  жеке  жинаған 
ақшамды беруге дайынмын?
 
Ісіңізді бастаған кезде ақша сомасы жеткіліксіз бол-
са немесе сіздің жинаған ақшаңыз бар, оны белгілі бір 
себептермен істі жүргізуге қосқыңыз келмесе (мысалы, 
олар  басқа  жерге  тиімді  жағдайда  салынған),  мұндай 
жағдаймен бетпе-бет кездесуіңіз мүмкін. Бастаған іске 
қанша  ақша  керектігін  ойлау  барысында  «күн  көріс 
бюджеті» туралы естен шығармаған жөн. 
 
Кімнен қарыз алуға болады? Егер істі бастау үшін 
сізде ақша сомасы жеткіліксіз болса, сіз қарызға 
ала аласыз, мысалы:
•  туыстардан немесе достардан
данную  сумму  (сколько  автомашин  будете  использо-
вать,  сколько  проедете  километров).  В  бюджет  также 
можно внести и другие пункты (например, налог и чи-
стую прибыль для того, чтобы видеть, сколько запла-
тим налогов). 
 
Если  Вы  размышляете  о  деньгах,  которые  нужны 
для начала, необходимо также подумать o том, сколько 
денег надо на текущие бытовые расходы, потому что в 
первые месяцы деятельности Вы не будете иметь доста-
точного  дохода  (например,  пока  Вы  закончите  ремонт 
арендуемых помещений перед открытием, пока Вы при-
влечете и наработаете достаточное количество клиен-
тов). Уместно спланировать, так называемый,  «прожи-
точный бюджет».
 
«Прожиточный  бюджет»  можно  определить 
после  того,  как  Вы  ответите  на  следующие  во-
просы:
•  Сколько надо на ведение домашнего хозяйства, что- 
 
бы  моя  семья  не  страдала,  когда  у  меня  в  начале  
 
деятельности будет низкий доход или даже никакой? 
•  Как долго этот период будет длиться — дни, недели,  
 
месяцы, годы?
•  Сколько денег я смогу отложить на тот случай, если  
 
у меня будет доход ниже, чем я ожидал?
 
«Прожиточный  бюджет»  —  это  отложенные  сред-
ства, которые дают Вам уверенность, что в случае не-
ожиданных событий Вы будете что-то иметь про запас. 
И наоборот, если все пойдет по плану, или Ваш бизнес 
будет процветать, тогда «прожиточный бюджет» станет 
приятной суммой денег, которую Вы сэкономили.
 
ГДЕ НАЙТИ ДЕНЬГИ ДЛЯ НАЧАЛА БИЗНЕСА?
 
После того, как Вы определили, сколько денег Вам 
надо для дела, необходимо понять, где мы можем полу-
чить эти деньги.
 
Для начала необходимо ответить на следующие во-
просы:
•  Сколько личных сбережений я готов дать для рас- 
 
кручивания своего дела?
•  У кого я могу одолжить деньги?
•  Могу ли я для своего проекта найти инвестора?
•  Существуют ли еще другие возможности получения 
денег?
 
Сколько личных сбережений я готов дать для 
раскручивания своего дела?
 
Вы можете столкнуться с той ситуацией, когда у Вас 
нет достаточной суммы для начала бизнеса, или же у 
Вас есть необходимая сумма, но Вы по какой-либо при-
чине не хотите вкладывать сбережения в дело (напри-
мер,  они  уже  выгодно  вложены).  При  размышлении  о 
том, сколько денег можно вложить в дело, необходимо 
помнить и о своем «прожиточном бюджете».
У кого можно одолжить деньги? Если у Вас нет доста-
точной суммы для начала, то недостающую сум-
му Вы можете одолжить, например:
•  у родных или друзей
 
Члены семьи и друзья являются той группой, которая 
чаще всего бывает источником денег для начинающего 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
33
 
Отбасы  мүшелері  және  достар  ісін  жаңа  бастаған 
кәсіпкер үшін көп жағдайда ақша көзі болып табылатын 
топқа кіреді. Келешекте қандай да болмасын жанжалды 
болдырмау үшін, отбасы мүшелерімен және достармен 
алдын ала қарызға ақша беру шарттарын келісіп алған 
дұрыс  (қанша мерзімге, қандай шарттармен және т.б.).
•  банктен
 
Банктік  мекемелер  кәсіпкерлер  үшін  келесі 
қаржыландыру көзі болып табылады. Көпшілік жағдайда 
кредит нысанында беріледі. Кредиттің сан алуан түрі бар,  
ал оны таңдау кәсіпкер алған ақшаны қалай жұмсайды 
соған  байланысты.  Жиі  қолданылатын  кредит  түрлері 
төмендегідей:
•  Инвестициялық кредит — қызметті жүргізу орнын 
 
салуға немесе қайта салуға, өндірістік жабдықтарды  
 
сатып алуға және т.б. арналған.
•  Ағымдағы  кредит  —  кәсіпорынның  ағымдағы  қыз-
 
метін қаржыландыруға арналған (мысалы, тауар, мате- 
 
риалдарды немесе шикізаттарды сатып алу, қызмет- 
 
керлердің жалақысы).
•  Контокорренттік  кредит  —  кенеттен  туындаған 
 
ақша жетіспеушілігін жабуға арналған (көп жағдайда  
 
аталған  кредиттің  құны  ағымдағы  кредитпен  
 
салыстырғанда жоғары).
•  Тұтынушылық кредит — кәсіпкерлікпен айналы-
 
спайтын  жеке  тұлғаларға  беріледі.  Кей  жағдайда  
 
олар  жақсы  қаржы  көзі  бола  алады,  мысалы,  
 
туыстарыңыздың  бірі  осы  кредитті  алып,  оны  
 
кәсіпкерге қарызға береді. Бұл кредиттің ең тиімсіз  
 
жағы пайыздық мөлшерлемесі тым жоғары. 
 
Кредиттің бір артықшылығы — бизнес толықтай өз 
бақылауыңызда болады.  Мұнда қазіргі уақыттағы Сіздің 
бизнесіңіздің жағдайына қарамай, кредитті өтеу мерзімі 
нақты  белгіленген.  Сізге  кредит  беріле  ме  немесе 
берілмей ме, ол толықтай банкке байланысты болады. 
Əдетте,  банктер  ісін  жаңа  бастаған  кәсіпкерге  кредит 
беруге  асықпайды,  сондықтан  да  жеткілікті  дәрежеде 
кредиттік  қамсыздандырмасы  бар  көптеген  ісін  жаңа 
бастаған кәсіпкерлерге кредит алу өте қиынға түседі.  
 
 
Мен өз жобам үшін инвестор таба аламын ба? 
 
Енді  бір  мүмкіндік  инвестор  тарту.  Инвесторларға 
бизнес-идея  ұнаса,  олар  тәуекелге  жиі  барады.  Инве-
сторлар іске өз қаражаттарын салады. Сонымен қатар, 
олар  өз  қаражаттарын  тәуекелге  тігеді:  егер  бизнес-
идея сәтсіз болса, онда олар өз инвестицияларынан ай-
рылады.  Сондықтан  да  инвесторлар  салған  ақшалары 
үшін  банк  ұсынған  кредитке  қарағанда  жоғарғы 
пайыздық мөлшерлемені талап етеді. Көп жағдайда ин-
вестор  Сіздің  бизнесіңіздің  жартылай  қожасына  айна-
лады.  Инвестордің  үлесі  аз  болса  да,  Сіздің  болашақ 
бизнесіңізді жоспарлау ісіне қатысуға құқығы бар.   
 
Сондай-ақ  тікелей  қаржыландыру  қорларының 
(ТҚҚ)  қаржысын  пайдалана  аласыз.  Бұл  қорлар  акци-
предпринимателя. А для того, чтобы избежать в буду-
щем каких-либо конфликтов, хорошо было бы и с члена-
ми семьи, и с друзьями оговорить точные условия одол-
жения денег (на какой срок, при каких условиях и т.д.). 
•  В банке
 
Банковские  учреждения  являются  следующим  ис-
точником  получения  денег  для  предприниматель-
ства. В большинстве случаев деньги предоставляются  
в форме кредита. Существуют разные виды кредитов, а  
выбор  кредита  зависит,  прежде  всего,  от  способа  ис-
пользования предпринимателем одолженных денег. Са-
мыми используемыми видами кредитов являются:
•  Инвестиционные  кредиты  —  предназначенные
 
для  строительства  или  перестройки  мест  ведения  
 
деятельности, для покупки производственного обо- 
 
рудования и т. д.
•  Текущие кредиты — предназначенные для финан-
 
сирования  текущей  деятельности  предприятия  
 
(например, закупка товара, материалов или сырья,  
 
зарплата работников).
•  Контокоррентные  кредиты  —  предназначены 
 
для  покрытия  случайных,  неожиданных  событий,  
 
связанных  с  внезапным  недостатком  денежных  
 
средств (в большинстве случаев стоимость данных  
 
кредитов выше по сравнению с текущими кредитами). 
•  Потребительские  кредиты  —  предоставляются 
 
физическим  лицам,  которые  не  занимаются  пред- 
 
принимательством. Иногда они могут быть хорошим  
 
источником финансирования, если, например, кто- 
 
либо из родственников попросит о данном кредите,  
 
а после одолжит полученные средства предприни- 
 
мателю. Невыгодой данного вида кредита является  
 
более высокая процентная ставка.
 
Кредит  имеет  одно  неоспоримое  преимущество  — 
бизнес остается полностью под Вашим контролем. Вам 
четко даны сроки погашения кредита, несмотря на ак-
туальное состояние Вашего бизнеса в данный момент. 
Решение  о  том,  предоставит  ли  нам  банк  кредит  или 
нет, зависит полностью от банка. Обычно считается, что  
банки очень неохотно дают кредиты начинающим пред-
принимателям  и  поэтому  для  большинства  начинаю-
щих предпринимателей, не имеющих достаточного кре-
дитного  обеспечения,  получить  кредит  очень  тяжело. 
 
Могу ли я для своего проекта найти инвесто-
ра?
 
Другой возможностью, является привлечение инве-
стора. Инвесторы гораздо охотнее соглашаются идти на 
риск,  когда  им  Ваша  бизнес-идея  понравилась.  Инве-
сторы вкладывают свои средства. При этом они подвер-
гают свои средства риску: если бизнес-идея окажется 
неуспешной, то они лишатся своих инвестиций. А имен-
но  поэтому  в  большинстве  случаев  инвесторы  требу-
ют  более  высокий  процент  на  свои  инвестированные 
деньги, чем банки за предоставленный кредит. В основ-
ном инвестор становится частичным владельцем Ваше-
го  бизнеса.  И  даже,  если  инвестор  имеет  небольшую 
долю, то он вправе подключиться к планированию бу-
дущего Вашего бизнеса. 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
34
онерлер  сияқты  компанияның  барлық  тәуекелдерін 
өздеріне  алады,  себебі  қарыз  бермейді,  капиталға  ин-
вестиция  салады.  Портфелдік  компания  банкрот  болу 
немесе  басқа  да  жағдайларға  байланысты  жабылған 
жағдайда, қор бүкіл инвестиция сомасына шығын тар-
тады, ал коммерциялық   банктер болса, бұл жағдайда 
компанияның кепілге қойған заттарын алады.
 
 
Басқа қандай ақша алу мүмкіндігі бар?
 
 
Қаржылық лизинг
 
Егер Сіз бизнес үшін машина немесе қымбат жабдық 
сатып  алатын  болсаңыз,  онда  лизинг  алуға  тырысып 
көріңіз.  Онда  зат  құнының  20-30%  ғана  төлейсіз,  ал 
қалған сомасын ай сайынғы төлемдер арқылы өтейсіз.  
Соңғы төлемді төлеген соң, лизингтік компанияның заты 
Сіздің  меншігіңізге  аударылады.  Сатып  алған  заттың 
соңғы  құны  және  басқа  төлемдер  лизингтік  компания 
есептеген пайыздық мөлшерлемеге көбейтіледі.  
 
Овердрафт 
 
Овердрафттық  кредиттеу  қысқа  мерзім  ішінде 
қызмет  процесінде  туындаған  төлем  алшақтығын  жою 
үшін  қолданылады.  Бұл  ағымдағы  қызметті  жүзеге 
асыру  үшін  берілетін  қысқа  мерзімді  кепілсіз  кредит, 
ол  белгілі  бір  уақыт  ішіндегі  есепшот  бойынша  белгілі 
орташа айлық айналым үлесіне (Банк саясатына сәйкес) 
тең.  Кәсіпкерлерде  уақытша  ақшалай  қаражаттардың 
жетіспеуі немесе ағымдағы есеп айырысуларды аяқтау 
үшін есепшотта болмауына байланысты беріледі. Бұл:
•  компанияның  сатып  алып  жатқан  тауарлық- 
 
материалдық  құндылықтар  мен  негізгі  қызметі  
 
бойынша  қызмет  көрсетулердің  есеп  айырысу  
 
құжаттарының ақшасын төлеу;
•  компанияның  салықтық  және  өзге  түрдегі  міндетті  
 
төлемдерін аудару;
•  компанияның  операциялық  және  өзге  түрдегі  
 
шығындары  бойынша  төлемдерді  жүргізуі  және  
 
өзге де шаруашылық мақсаттары;
 
Ерекше жағдайларда бизнестің ерекшелігіне қарай 
және банкпен келісе отырып овердрафты компанияның 
қызметкерлеріне еңбекақы төлеу үшін пайдалануға бо-
лады.
 
Овердрафттың артықшылығы — кепілдің қажеті 
болмайды  және  жылдам  ресімделеді.  Овердрафттың 
кемшілігі  —  жұмыс  істеп  тұрған  бизнесті  ғана 
қаржыландырылады.
 
АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ АҒЫНЫ ДЕГЕН НЕ? 
 
Сізде жоспарланған бюджет бар ма? Сіз істі бастар 
алдында ақша сомасы жеткіліксіз болғанда кімге өтініш 
білдіретіндігіңізді білесіз бе? Сізге ақша ағыны не үшін 
қажет? Ол не? 
Вы также можете воспользоваться средствами фондов 
прямого  финансирования  (ФПИ).  Эти  фонды  принима-
ют все риски компании, как ее акционеры, так как ин-
вестируют в капитал, а не предоставляют займа. В слу-
чае, когда портфельная компания закрывается в связи 
с банкротством или по любой другой причине, фонд не-
сет убытки на всю сумму инвестиций в данную компа-
нию, в то время как коммерческие банки получают за-
логовое имущество компании. 
 
Какие еще существуют возможности получе-
ния денег?
 
Финансовый лизинг
 
Если Вы будете для бизнеса покупать машину или 
дорогостоящее  оборудование,  то  можно  попробовать 
приобретение  в  лизинг.  Тогда  за  предмет  надо  запла-
тить  только  20-30%  от  стоимости,  а  оставшаяся  сум-
ма  будет  погашаться  ежемесячными  платежами.  По-
сле внесения последнего платежа данный предмет ли-
зинговой компанией будет переведен к Вам в собствен-
ность.  Конечная  стоимость  приобретаемого  предмета, 
которую  Вам  необходимо  заплатить,  будет  увеличена 
на процентную ставку и на другие платежи, насчитыва-
емые лизинговой компанией.
 
Овердрафт
 
Овердрафтное  кредитование  используется  для 
устранения  платежных  разрывов,  возникающих  в  про-
цессе  деятельности,  то  есть  только  на  короткий  пери-
од времени. Это краткосрочный беззалоговый заем для 
обеспечения  текущей  деятельности,  который  равен 
определенной  доле  (согласно  политики  Банка)  средне-
месячного оборота по расчетному счету в течение опре-
деленного периода времени. Выдается при возникнове-
нии у предпринимателей потребности в денежных сред-
ствах в случае их временной недостаточности или отсут-
ствия на счете для завершения текущих расчетов. Это:
•  оплата  расчетных  документов  за  приобретаемые  
 
товарно-материальные ценности и услуги по основ- 
 
ной деятельности компании;
•  перечисление налоговых и иных обязательных пла- 
 
тежей компании;
•  проведение  платежей  по  операционным  и  иным  
 
расходам компании и другие хозяйственные цели.
 
В  особых  случаях,  в  зависимости  от  особенностей 
бизнеса и по согласованию с банком, овердрафт может 
быть  использован  для  выплаты  заработной  платы  ра-
ботникам компании.
Преимущества  овердрафта  —  быстрое  оформле-
ние. Недостаток овердрафта — финансируется только 
существующий  бизнес,  а  также  необходима  активная 
работа по расчетному счету.
 
ЧТО ТАКОЕ ДВИЖЕНИЕ ДЕНЕЖНЫХ СРЕДСТВ?
 
Вы уже имеете спланированный бюджет. И Вы знае-
те, к кому обратиться, если в начале деятельности у Вас 
нет  достаточной  суммы.  Для  чего  тогда  Вам  какой-то 
денежный поток? И что это такое?

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
35
 
Ақша  ағынының  жоспары  Сіздің  ісіңізден 
қанша  ақша  «шығады»  және  қанша  ақша  «кіреді» 
соны  көрсетеді.  Ақша  ағыны  кассадағы  немесе 
есепшоттағы бар ақшаның сомасын белгілейді. Клиент-
терден  ақша  келгенге  дейін  шығындарды  төлеу  қажет 
болған  жағдайда,  бизнес  табысты  болғанымен  де, 
уақытша ақша жетіспеушілігі пайда болуы мүмкін. Ақша 
ағыны кестесі осы мәселені көре білу және болдырмау, 
жоспарды өзгерту немесе кредит алуға мүмкіндік береді.
 
Сол  себептен  де,  ақша  ағынын  жоспарлау  өте 
маңызды,  ең  алдымен,  Сізде  жеткізушілердің  шот-
фактураларын,  қызметкерлердің  жалақысын  неме-
се  өзіңіздің  ағымдағы  шығындарыңызды  төлеуге  ақша 
сомасы  жеткілікті  (немесе  банктік  шоттағы  немесе 
қолма  қол)  болуы  керек  (бір  сөзбен  айтқанда,  барлық 
шығындарды төлеуге ақшаңыз жетеді).
 
Мынадай  жағдайды  да  қарастырып  көрейік,  Сіз 
өзіңіздің клиентіңізбен төлемді кейінге қалдыру (мысалы, 
30 күнге) туралы келісісге келдіңіз, бірақ жеткізушілерге 
10 күннің ішінде төлеуіңіз керек. Мұндай жағдай, клиент 
ақшаны кешіктіріп төлеген кезде орын алады. Сіз бұған 
ақша ағынын, яғни cash-flow жоспарлау арқылы дайын 
болуыңыз қажет. Қанша төлеу қажет және белгіленген 
күні аталған төлемдерді төлеуге ақшаның жеткілікті бо-
луын нақты білгеніңіз дұрыс. 
 
 
ЖК БУХГАЛТЕРИЯСЫ ДЕГЕН НЕ?
 
Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін бухгалтерлік 
есеп көп әурешілік тудырады.
 
Егер  ЖК  оңайлатылған  декларация  немесе  па-
тент  бойынша  жұмыс  істейтін  болса,  жеке  кәсіпкерге 
бухгалтерлік  есепті  жүргізу  қажет  пе?  Бастапқы 
құжаттарды  (чектер,  түбіртектер,  төлемдер  және 
т.б.)  жинау,  барлық  операцияларды  бухгалтерлік  есеп 
тізіліміне, бухгалтерлік кітаптарда тіркеу керек пе (мы-
салы, бірдеңе сату — жазу)? Егер ЖК оңайлатылған де-
кларация немесе патент бойынша жұмыс істейтін бол-
са, бұл бухгалтерия не үшін қажет?
 
Жеке кәсіпкерге бухгалтерлік есепті жүргізу қажет 
пе деген сұрақты талқылап көрейік.
 
Оңайлатылған декларация немесе патент бойынша 
жұмыс істейтін ЖК жалпы кірістен жеке табыс салығын 
(ЖТС) төлейді — яғни, қанша сомаға сатсаңыз немесе 
қызмет  көрсетсеңіз,  сол  сомадан  салық  төлейсіз.  Бұл 
жерде  кәсіпкер  қандай  шығын  тартқаны  есепке  алын-
байды. Осы табыс сомасындағы шығынның үлесі өте көп 
болуы да мүмкін. 
 
Мысалы, кәсіпкер оңайлатылған декларация бойын-
ша жұмыс істей отырып, асүй  комбайнын сатады.  Бір  
комбайн 10 000 теңге тұрады, оны кәсіпкер 7 000 теңге 
бағасымен  сатып  алады.  Сонымен  қатар,  ЖТС  баға 
айырмашылығынан (ол  3 000 теңгені құрайды) төлемейді, 
барлық кіріс сомасынан, яғни 10 000 теңгеден төлейді.  
 
Сондықтан 
көптеген 
кәсіпкерлер 
өздеріне 
қорытынды шығарады — яғни, табысты анықтау кезінде 
 
План  денежного  потока  Вам  покажет,  сколько  де-
нег «оттекло» из Вашей деятельности и сколько денег 
к  Вам  «притечет».  Движение  денежных  средств  пока-
зывает наличие денег в кассе или на расчетном счету.  
Из-за того, что оплатить расходы потребуется раньше, 
чем  поступят  деньги  от  клиентов,  может  возникнуть 
временная  нехватка  денег,  несмотря  на  то,  что  биз-
нес ведется с прибылью. Таблица движения денежных 
средств позволит увидеть нехватку и принять решение 
о путях ее устранения: изменением плана или получе-
нием кредита. 
 
Поэтому планирование денежного потока необходи-
мо, прежде всего, для того, чтобы Вы знали, что всег-
да  будете  иметь  достаток  денег  (либо  на  банковском 
счете, либо наличностью) на оплату счет-фактур Ваших 
поставщиков,  на  зарплаты  Вашим  работникам  или  на 
свои текущие расходы (или, проще  говоря, что будут  
деньги для оплаты своих расходов).
 
Может получиться такая ситуация, что Вы догово-
рились с одним из Ваших клиентов об отсрочке опла-
ты (например, на 30 дней), но Вашим поставщикам Вы 
должны заплатить уже за 10 дней. Такая же ситуация 
может случиться, когда Ваш клиент заплатит с опозда-
нием. Вы должны быть готовы к данным ситуациям бла-
годаря  планированию  Вашего  денежного  потока,  т.е. 
cash-flow. Необходимо знать, сколько Вы должны запла-
тить, и будет ли в определенный день на данные плате-
жи у Вас достаточно средств.
 
ЧТО ТАКОЕ БУХГАЛТЕРИЯ ИП?
 
Бухгалтерский учет для начинающих предпринима-
телей вызывает немало хлопот.
 
Нужно  ли  индивидуальным  предпринимателям  ве-
сти бухгалтерский учет, если ИП работает по упрощен-
ной  декларации  или  патенту?  Нужно  ли  собирать  все 
первичные  документы  (чеки,  квитанции,  платежки  и 
пр.),  нужно  ли  фиксировать  все  операции  в  реестрах 
бухгалтерского учета, бухгалтерских книгах (например, 
продал что-то — записал)? Или же, если ИП работает по 
упрощенке или по патенту, вся эта бухгалтерия вовсе 
не нужна?
 
Попробуем  разобраться,  необходимо  ли  ведение 
бухгалтерского учета для индивидуальных предприни-
мателей.
 
Как известно, те ИП, которые работают по упрощен-
ке  или  патенту,  платят  индивидуальный  подоходный 
налог (ИПН) с валового дохода — т.е. на какую сумму 
продали или оказали услуги, с той суммы и заплатили 
налог. И здесь не учитывается, какие затраты при этом 
понес предприниматель. Хотя, доля затрат в этом дохо-
де может быть очень велика.
 
Например, предприниматель, работая по упрощен-
ной  декларации,  продает  кухонные  комбайны.  Один 
комбайн стоит 10 000 тенге, но предприниматель поку-
пает его по цене 7 000 тенге. При этом ИПН он заплатит 
не с разницы в цене (которая составляет 3 000 тенге), а 
со всего дохода, т.е.  с 10 000 тенге.
 
Отсюда многие предприниматели делают вывод — 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
36
шығын  есепке  алынбаса,  онда  бастапқы  құжаттарды 
жинаудың  да  қажеті  шамалы,  бухгалтерлік  есепті 
жасау талап етілмейді. Шындығында, бәрі басқаша.
 
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес, оның күші  жеке 
кәсiпкерлерге, заңды тұлғаларға қолданылады. Бұл ЖК 
бухгалтерлік есепті жүргізу керек дегенді білдіреді. 
 
Дегенмен,  бұл  ережеде  де  ерекшелік  бар.  Осы 
заңның  2-бабы,  2-тармағынан  үзінді  келтіреміз: 
«Қазақстан  Республикасының  салық  заңнамасына 
сәйкес  бiржолғы  талон  немесе  патент  негiзiнде 
арнайы  салық  режимiн  қолданатын  жеке  кәсiпкерлер 
бухгалтерлiк  есептi  жүргiзудi  және  қаржылық 
есептiлiк жасауды жүзеге асырмауға құқылы». 
 
Сондықтан  да,  егер  ЖК  патент  немесе  біржолғы 
талон  бойынша  жұмыс  істейтін  болса,  бухгалтерияны 
жүргізбеуіне болады. 
 
Оңайлатылған декларация бойынша жұмыс істейтін 
жеке  кәсіпкерлерге  келетін  болсақ,  олар  бухгалтерлік 
есепті жүргізуге міндетті болса да, оны оңайлатылған ны-
санда жүргізуіне болады. Қазақстандағы бухгалтерлік 
есептің  ерекшеліктерін  бухгалтерлік  есептің 
стандарттары арқылы білуге болады.  
 
Оңайлатылған декларация бойынша жұмыс істейтін 
жеке  кәсіпкерлердің  бухгалтерлік  есебінің  ерекшелігі 
Қазақстан  Республикасы  Қаржы  министрінің  2007 
жылғы  21  маусымдағы  №  218  бұйрығымен  бекітілген 
Ұлттық  қаржылық  есептіліктің  №  1  стандартында  
(ҰҚЕС 1) көрсетілген. 
 
ҰҚЕС 1 сәйкес, жеке кәсіпкерлер міндетті: 
 
1)  өздерінің  шаруашылық  операцияларын  және  
 
оқиғаларын  ЖК  арналған  табысты  есепке  алу  
 
кітабына жазуға; 
 
2)  бухгалтерлік  есеп  тізілімдерін  (ведомосттар)   
 
жүргізуге (олардың тізбесі стандартта көрсетілген):
 
•  ақша  қаражатын  есепке  алу  жөніндегі  В-1  ве- 
 
 
домосі;
 
•  қорларды есепке алу жөніндегі В — 2 ведомосі;
 
•  сатып  алушылармен  және  тапсырысшылармен  
 
 
есеп айырысудың есебі жөніндегі В — 5 ведомосі;
 
•  өнім  берушілермен  есеп  айырысудың  есебі  
 
 
жөніндегі В — 6 ведомосі;
 
•  еңбекақы  төлеуді  есепке  алу  жөніндегі  В-7  ве- 
 
 
домосі;
 
•  биологиялық  активтерді  есепке  алу  жөніндегі  
 
 
В — 9 ведомосі;
 
•  негізгі  құралдар  мен  материалдық  емес  
 
 
активтердің  қозғалысын  есепке  алу  жөніндегі  
 
 
В — 10 ведомосі;
 
•  негізгі  құралдар  мен  материалдық  емес  активтер  
 
 
жөніндегі  амортизациялық  аударымдарды  есепке  
 
 
алу жөніндегі В — 11 ведомосі;
 
•  В — 13 жиынтық ведомосі.
 
Осы  тізімдемелердің  нысаны  аталған  бухгалтерлік 
есеп стандартымен бекітілген. 
 
Тиісті  ведомость  жүргізілді  дейік,  онда  не  көрініс 
табады.  Мысалы,  негізгі  құралдар  мен  материалдық 
емес активтер жөніндегі амортизациялық аударымдар-
ды  есепке  алу  жөніндегі  В  —  11  ведомосі  ЖК  негізгі 
раз затраты при определении дохода не учитываются, 
то и собирать все первичные документы не надо, а зна-
чит,  и  вести  бухучет  не  требуется.  Однако,  на  самом 
деле это не всегда так.
 
Согласно  закону  Республики  Казахстан  «О  бухгал-
терском учете и финансовой отчетности», его действие 
распространяется как на юридических лиц, так и на ин-
дивидуальных  предпринимателей.  Это  значит,  что  ИП 
тоже должны осуществлять ведение бухучета.
 
Однако  из  этого  правила  есть  исключение.  При-
ведем  выдержку  из  пункта  2  статьи  2  этого  закона:  
«индивидуальные  предприниматели,  применяющие  
в  соответствии  с  налоговым  законодательством  Ре-
спублики Казахстан специальный налоговый режим на 
основе  разового  талона  или  патента,  вправе  не  осу-
ществлять  ведение  бухгалтерского  учета  и  составле-
ние финансовой отчетности».
 
Таким образом, если ИП работает по патенту, либо 
на основе разового талона, они могут не вести бухгал-
терию в принципе.
 
Что  касается  предпринимателей,  работающих  по 
упрощенной декларации, то они, хотя и должны вести 
бухгалтерский  учет,  все-таки  могут  вести  его  в  упро-
щенной  форме.  В  Казахстане  особенности  бухучета 
можно узнать, изучив стандарты бухучета.
 
В  частности,  особенности  бухучета  для  ИП,  рабо-
тающих по упрощенке, расписаны в приказе Министра 
финансов Республики Казахстан от 21 июня    2007 года 
№ 218 «Об утверждении Национального стандарта фи-
нансовой отчетности № 1 (НСФО 1)».
 
Согласно НСФО 1, индивидуальные предпринимате-
ли должны:
 
1) отражать свои хозяйственные операции и собы- 
 
тия в книге учета доходов для ИП;
 
2) вести регистры (ведомости) бухгалтерского учета  
 
(их перечень указан в стандарте):
 
•  ведомость В-1 по учету денежных средств;
 
•  ведомость В-2 по учету запасов;
 
•  ведомость В-5 по учету расчетов с покупателя- 
 
 
ми и заказчиками;
 
•  ведомость В-6 по учету расчетов с поставщиками; 
 
•  ведомость В-7 по учету оплаты труда;
 
•  ведомость В-9 по учету биологических активов;
 
•  ведомость  В-10  по  учету  движения  основных  
 
 
средств и нематериальных активов;
 
•  ведомость  В-11  по  учету  амортизационных  
 
 
отчислений по основным средствам и нематери- 
 
 
альным активам;
 
•  сводная ведомость В-13.
 
Формы  данных  ведомостей  утверждены  этим  же 
стандартом бухгалтерского учета.
 
Конечно  же,  соответствующая  ведомость  ведется, 
только если есть, что по ней отражать. Например, ведо-
мость «В-11» по учету амортизационных отчислений по 
основным средствам и нематериальным активам ведет-
ся, если у ИП есть эти самые основные средства или не-
материальные активы.
 
Помимо этих документов, ИП, работающим на основе  
упрощенной  декларации,  должна  вестись  Книга  учета 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
37
құралдар мен материалдық емес активтер бар болғанда 
ғана жүргізіледі.
 
Осы  құжаттардан  басқа,  оңайлатылған  деклара-
ция  бойынша  жұмыс  істейтін  ЖК  шаруашылық  опе-
рацияларды  есепке  алу  кітабын  жүргізуге  міндетті. 
Бастапқы құжаттардың (чектер, түбіртектер, төлемдер 
және  басқа  да  кіріс-шығыс  құжаттары)  мазмұнындағы 
ақпараттарды  қорытындылау,  жіктеу  және  жинақтау 
үшін жүргізіледі. 
 
Айта  кететін  бір  жайт,  бухгалтерлік  есептің 
кітабы  және  басқа  да  тіркелімдері  ЖК  қалауы  бойын-
ша  электрондық  нұсқада  да  жүргізілуі  мүмкін.  Қажет 
болған  жағдайда,  бағдарламадан  аталған  кітаптар  ба-
сып  шығарылады  —  бұл  жағдайда  олар  нөмірленеді, 
бау  өткізіледі,  бетінің  саны  жазылады,  олар  мөрмен 
және  кәсіпкердің,  бас  бухгалтердің  немесе  аталған 
субъектінің  бухгалтерлік  есебін  жүргізуді  қамтамасыз 
етуші тұлғаның қолымен бекітіледі.
 
Бухгалтерлік  есепті  жүргізуге  арналған  көпшілікке 
танымал бағдарлама «1С Бухгалтерия». Бухгалтери-
яны  автоматтандыратын  басқа  да  бағдарламалар  бар. 
Мысалы, «Бухгалтерия 1.2 ЖК».
 
Бухгалтерлік  есепті  электрондық  нұсқада  немесе 
қағаз түрінде жүргізуді  ЖК өзі таңдауға мүмкіндігі бар. 
Жеке кәсіпкерлер үшін бухгалтерлік есепті электрондық 
нұсқада жүргізу міндетті деген талап жоқ.  
 
Жалпыға бірдей белгіленген режим бойынша жұмыс 
істейтін жеке кәсіпкерлер толық бухгалтерия жүргізуге 
міндетті. Осы мақсатта бухгалтердің қызметі қажет 
болады  немесе  бухгалтерияны  жүргізуді  тиісті 
фирмаға жүктеуге де болады.
 
Бухгалтерлік есепті жүргізуден жалтаратын, қаржы-
лық есептілікті бұрмалайтын, бухгалтерлік есепке көрсе- 
тілуге 
тиіс 
деректерді 
жасыратын, 
сондай-ақ 
бухгалтерлік  құжаттаманы  жоятын  тұлғалар  ҚР  ƏҚК 
178-бабы  бойынша  жүз  айлық  есептік  көрсеткіш 
мөлшерінде айыппұл түрінде әкімшілік жауапкершілікке 
тартылуы мүмкін (2012 жыл үшін 161 800 теңге).
 
Шот —фактура деген не?
 
Шот-фактураларға  қойлатын  барлық  талаптар 
Салық  кодексінің  (бұдан  әрі  —  ҚР  СК)  35  -  тарауында 
көрсетілген.  Бұл  тарау  «Шот-фактура»  деген  236-бап-
тан басталады.  
 
Жауап  беруге  сұранып  тұрған  алғашқы  сұрақтың 
бірі «Шот-фактураны кім жазады?».
 
ҚР СК 263-бабы, 2-тармағына сәйкес, қосылған құн 
салығын  төлеуші  тауарларды,  жұмыстарды,  қызмет 
көрсетулерді  өткізу  бойынша  айналымдарды  жүзеге 
асырған кезде, осы бапта өзгеше белгіленбесе, аталған 
тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді алушыға 
шот-фактураны жазып беруге міндетті.
 
Яғни, ҚР СК аталған тармағында көрсетілгендей шот-
фактураны ҚҚС төлеушісі жазады (ҚР СК 228-бабы). ҚҚС 
төлеушілер дегеніміз — ҚҚС бойынша есепке тұрған ЖК 
және  заңды  тұлғалар.  Оларға  белгіленген  нысандағы 
ҚҚС бойынша есепке қою туралы куәлік беріледі. Соны-
мен  қатар,  Қазақстан  аумағына  шетелден  тауар  таси-
тын тұлғалар ҚҚС төлеушілері болып табылады. 
хозяйственных операций. Она ведется для обобщения, 
классификации  и  накопления  информации,  содержа-
щейся в первичных учетных документах (т.е.  в ваших 
чеках,  платежках  и  прочих  приходно-расходных  доку-
ментах).
 
Нужно  сказать,  что  Книги  и  другие  регистры  бух-
галтерского  учета,  по  усмотрению  ИП,  могут  вестись  
в  электронном  виде.  При  необходимости,  из  програм-
мы данные книги могут быть распечатаны на бумаге —  
в этом случае они пронумеровываются, прошнуровыва-
ются, указывается число содержащихся в ней страниц, 
которое  заверяется  печатью  и  подписями  предприни-
мателя,  главного  бухгалтера  или  лица,  обеспечиваю-
щего ведение бухгалтерского учета данного субъекта.
Наиболее  распространенной  программой  для  ведения 
бухгалтерского учета является программа «1С Бухгал-
терия». Хотя, есть и другие программы, автоматизиру-
ющие  ведение  бухгалтерии.  Например,  «ИП  Бухгалте-
рия 1.2».
 
ИП может выбирать сам — вести ли ему учет в элек-
тронном виде или же на бумаге. Обязательных требова-
ний для индивидуальных предпринимателей о ведении 
бухгалтерского учета именно в электронном виде нет.
Те индивидуальные предприниматели, которые работа-
ют по общеустановленному режиму, должны вести пол-
ноценную  бухгалтерию.  В  этих  целях  весьма  помогут 
услуги бухгалтера, либо можно поручить ведение бух-
галтерии соответствующей фирме. 
 
Надо сказать, что лица, которые уклоняются от ве-
дения  бухгалтерского  учета,  а  также  составляют  ис-
каженную  финансовую  отчетность,  скрывают  данные, 
подлежащие отражению в бухгалтерском учете, а рав-
но  уничтожают  бухгалтерскую  документацию,  могут 
быть привлечены к административной ответственности 
по статье 178 КоАП РК в виде штрафа в размере ста ме-
сячных расчетных показателей (161 800 тенге для 2012 
года).
 
Что такое счет-фактура
 
Все требования к счету-фактуре указаны в главе 35 
Налогового  кодекса  (далее  —  НК  РК).  Начинается  эта 

жүктеу/скачать 3,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: