Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге арналған КӘсіпкерліктің жедел курсы экспресс-курс предпринимательства для начинающих предпринимателей

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
44
 
которых по существующему порядку еще не насту- 
 
пил срок уплаты. Примером накопленных издержек  
 
может служить стоимость газа или электроэнергии.  
 
Если предприятие заканчивает расчетный год 31 де- 
 
кабря,  но  не  получит  счет  за  газ  на  следующий  
 
квартал  до  конца  января,  то  появятся  двухмесяч- 
 
ные накопленные, но не оплаченные издержки (рас- 
 
ходы) по газу, т.е. затраты, на которые счет не был  
 
получен  и  «официально»  долг  еще  не  подлежал  
 
оплате.  Это  будет  зарегистрировано  в  балансовом  
 
отчете как обязательство.
 
Долгосрочные  обязательства  —  это  задолжен-
ность, которая не должна быть оплачена в короткие сро-
ки, поэтому любые обязательства, которые нельзя считать 
текущими, относятся к долгосрочным. По установившейся 
традиции краткосрочные — это те, которые подлежат опла-
те в течение года, а долгосрочные — более чем через год.
В разделе Капитал показывают суммы денег, принадле-
жащие владельцу или владельцам и вложенные ими в соз-
дание предприятия. 
Активы предприятия всегда показываются равными пасси-
вам. Это известно как бухгалтерское уравнение, которое 
можно записать так: Активы = Пассивы
Но нужно помнить, что капитал — это долг, хотя слово «за-
долженность» чаще употребляется к суммам долга другим 
людям, чем владельцам. Поэтому Вы можете долг в широ-
ком смысле считать состоящим из двух частей,  тогда урав-
нение баланса примет вид:
Активы = Капитал + Обязательства.
 
Бухгалтерское уравнение
 
Предположим, что предприниматель М. вкладывает ка-
питал в цветочный киоск. В первый день торговли он име-
ет только этот капитал, так что его предприятие несет обя-
зательства за этот капитал, скажем, 5000 долл., а также ак-
тив в форме 5000 долл. наличными. 
Каждая сделка изменяет и активы, и пассивы, но базовое 
уравнение баланса всегда остается в силе:
Активы = Обязательства + Капитал
 
Пример.  Предприниматель  М.  использует  часть  5000 
долл. для покупки торгового ларька у человека, который 
закрыл  свое  дело  по  продаже  фруктов  и  овощей.  Стои-
мость киоска — 3600 долл.
 
Он покупает также немного цветов и горшечных расте-
ний у оптовика — на 1300 долл. После покупки ларька и то-
вара для перепродажи у него осталось 100 долл. деньгами 
(из имевшихся 5000 долл.). М. кладет 60 долл. в банк, а 40 
оставляет в виде мелких разменных купюр. Теперь он го-
тов к первому дню торговли (скажем, 5 ноября 2011 года).
Что произошло при этом с уравнением баланса?
•  Капитал  не  изменился  и  остался  равным  5000  долл.,
 
т.е. таким, какой изначально был вложен в предприятие.
•  Долг еще равен нулю, потому что предприятие не 
 
должно ничего и никому, кроме самого г-на М.
•  Активы,  однако,  уже  не  состоят  полностью  из 
 
наличных денег в сумме 5000 долл., а видоизменились:
 
Другими словами, активы предприятия изменились и 5 
ноября  перед  началом  торговли  состояние  предприя-
тия следующее:
мерзімде  өтелуге  тиісті  берешек,  сондықтан  кез  кел-
ген  ағымдағы  деп  есептелмейтін  міндеттемелер  ұзақ 
мерзімдіге жатқызылады.  Қалыптасқан дәстүр бойын-
ша қысқа мерзімді — деп, жыл ішінде, ал ұзақ мерзімді —  
бір  жылдан  жоғары  мерзімде  төленуге  жататындарды 
айтады.
 
Капитал  бөлімінде  меншік  иесіне  немесе  меншік 
иелеріне  тиесілі  және  кәсіпорынды  құру  үшін  салған 
ақша сомасы көрсетіледі. 
Кәсіпорын 
активтері 
пассивтерге 
теңестіріліп 
көрсетіледі. Мұны бухгалтерлік  теңестіру деп атайды, 
ол былай жазылады: Активтер = Пассивтер
 
Əрқашан есте сақтау керек, капитал — бұл қарыз, 
бірақ «берешек» сөзі меншік иелеріне қарағанда, бөгде 
адамдар  алдындағы  қарыз  сомасына  қатысты  жиі 
қолданылады. Сондықтан да қарыз екі бөліктен тұрады 
деп есептеуге болады, сонда балансты теңестіру былай 
болады: Активтер = Капитал + міндеттемелер.
 
Бухгалтерлік теңестіру
 
Мысалы,  кәсіпкер  М  мырза  өз  капиталын  гүл  са-
татын  дүңгіршекке  салды  дейік.  Бірінші  күні  ол  осы 
капиталға  ие  болады,  себебі  кәсіпорын  осы  капитал 
үшін  міндеттеме  жүктейді,  яғни  5000  долл.,  сондай-ақ 
қолма - қол актив түріндегі 5000 долл. 
 
Əрбір мәміле активтерді де, пассивтерді де өзгертеді, 
бірақ балансты базалық теңестіру әрқашан да күшінде 
қалады: Активтер = Капитал + міндеттемелер.
Мысалы, кәсіпкер М мырза 5000 долл. бір бөлігін көкөніс 
пен  жеміс-жидекті  сатумен  айналысқан,  қазір  ісі  жа-
былып  жатқан  адамнан  сауда  дүкенін  сатып  алу  үшін 
жұмсайды. Дүңгіршектің құны — 3600 долл.
 
Оған  қоса,  ол  көтерме  саудагерден  1300  долларға 
аз  мөлшерде  гүлдер  мен  құмырадағы  өсімдіктерді  де 
сатып алады. Дүңгіршекті және қайта сатуға үшін тау-
ар сатып алған соң, 100 долл. ақшасы қалды (қолында 
бар 5000 доллардан). Кәсіпкер М. мырза банкке 60 долл.  
салады,  ал  қалған  40  долл.  майда  ақша  түрінде  өзіне 
қалдырады.  Енді  ол  сауданың  алғашқы  күніне  дайын 
(мысалы, 2011 жылдың 5 қарашасы дейік).
Бұз кезде балансты теңестіру қалай болды?
•  Капитал  өзгермеді  және  кәсіпорынға  бастапқыда 
 
салынған 5000 долл. көлемінде қалды.
•  Қарыз нөлге тең, себебі кәсіпорын кәсіпкер М мыр-
 
задан басқа ешкімге ештене қарыз емес. 
•  Активтер, бірақ, 5000 долл. көлеміндегі қолма-қол 
 
ақша сақталмады, оның түрі өзгерді.

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
45
 
Кесте 5 -  кәсіпкер М мырзаның активтері
 
Таблица 5.  Активы предпринимателя М.
 
Кесте 6  -  Кәсіпкер М кәсіпорнының 5 қарашадағы жағдайы  і
 
Таблица 6.  Состояние предприятия предпринимателя М. на 5 ноября
 
Кесте 7 - Кәсіпкер М. мырзаның 5 қараша күнгі жұмыс аяғындағы кәсіпорнының жағдайы 
 
Таблица 7.   Состояние предприятия предпринимателя М. на конец рабочего дня  5 ноября
Дүңгіршек  
Киоск
3600
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
1300
Банктегі ақша
Деньги в банке
    60
Қолма-қол ақша
Наличные
    40
Барлығы 
Итого
5000 долл.
АКТИВТЕР  = 
АКТИВЫ  =
КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕ 
КАПИТАЛ + ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
Дүңгіршек  
Киоск
3600
5000 + 0
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
1300
Банктегі ақша
Деньги в банке
    60
Қолма-қол ақша
Наличные
    40
Барлығы 
Итого
5000 долл.
АКТИВТЕР  = 
АКТИВЫ  =
КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕ 
КАПИТАЛ + ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
Дүңгіршек  
Киоск
3600
Первоначальные вложения 5000
Бастапқы салым    5000
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
      0
Қолма-қол ақша
Наличные и в банке
(60+40+1800)  1900
Нераспределенная прибыль 5000
Бөлінбеген пайда   500
Барлығы 
Итого
5500 долл.
=       5500 + 0            
 
Басқа  сөзбен  айтқанда,  кәсіпорынның  активтері 
өзгерді  және  сауданы  бастайтын  5  қараша  күні 
кәсіпорынның жағдайы төмендегідей:
 
Дүңгіршек,  гүлдер  мен  құмырадағы  өсімдіктер  — 
материалдық нысандар, бірақ олар ақшамен көрсетілуі ке-
рек.  Бұл ақшадағы көрінісі оның бастапқы құнын білдіреді.
 
Пайда 
 
Кәсіпкер  М.  мырза  өз  ісін  сәтті  ұйымдастырып, 
бизнесі табысты болды дейік.  Бір күні, яғни 5 қарашада, 
ол  өзіндегі  барлық  гүлдер  мен  өсімдіктердің  қорын   
1800 долл.  сатты.  Ол оны  1300 долл. сатып алған бо-
латын, оның пайдасы 500 долл. көлемін құрады.  Пайда 
кәсіпорында қалдырылды және меншік иесінің капита-
лына қосылып есептелді. Бірінші күннің соңындағы ба-
лансты теңестіру төмендегідей болады: 
чальная стоимость.
 
Прибыль
 
Предположим,  что  г-н  М.  эффективно  спланировал 
свои  дела,  и  его  бизнес  удачен  с  самого  начала.  В  один 
день, 5 ноября, он продал весь запас цветов  и растений за 
1800 долл. Купил их он за 1300 долл., так что прибыль оста-
вила 500 долл. Сначала прибыль осталась у предприятия и 
учтена как добавление к капиталу владельца. Уравнение 
баланса в конце первого дня будет следующим:
 
Согласно данным таблицы 8 произошло увеличение 
капитала на 500 долл., которые представляют величи-
ну прибыли, заработанной за этот день.
Киоск, цветы и горшечные растения — это материальные 
объекты, но они должны быть представлены в денежном 
выражении.  Это  денежное  выражение  есть  их  первона-

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
46
 
Снятие  со  счета  означает  изъятие  владельцем  из 
предприятия части денег.  В рассматриваемом примере 
М. получил в первый день прибыль в размере 500. Если 
он решит 360 долл. взять себе в виде своего заработка, 
то это значит, что он присвоил эту сумму себе из обще-
го  фонда  (капитал  плюс  обязательства)  предприятия. 
Прибыль — это капитал до тех пор, пока она остается в 
предприятии. Когда же она присвоена кем-либо (напри-
мер, владельцем), капитал предприятия уменьшается.
В описанном случае 360 долл. денежных активов изъя-
ты из бизнеса. Это отразится в балансе следующим об-
разом.
 
Кредиторы и дебиторы
 
Кредитор — это лицо, которому предприятие долж-
но деньги. Предприятие не всегда платит немедленно 
за  товары  и  услуги,  которые  оно  приобретает.  Обыч-
ной  деловой  практикой  является  покупка  в  кредит  со 
сроком  уплаты  или          30  дней,  или  2  месяца,  или  3 
месяца со дня выписки счета-фактуры. Например, наш 
предприниматель М. 6 ноября купил у фирмы «К» гор-
шечные растения стоимостью 730 долл. в кредит. Тогда 
фирма «К» направит М. счет-фактуру на 730 долл., да-
тированную 6 ноября со сроком кредита 30 дней, в те-
чение которых счет должен быть оплачен. Кредитор — 
это пассив предприятия. Баланс на конец 6 ноября вы-
глядит так:
 
Дебитор — это лицо, которое должно деньги пред-
приятию. Например, допустим, что М. продает товар в 
кредит г-ну З. за 800 долл. на условиях, что долг дол-
 
Кесте 8 Кәсіпкер М. мырза кәсіпорнының ақшалай активтерді алғандағы жағдайы 
 
Таблица 8. Состояние предприятия предпринимателя М. с учетом изъятия денежных активов
АКТИВТЕР  = 
АКТИВЫ  =
КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕ 
КАПИТАЛ + ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
Дүңгіршек  
Киоск
3600
Первоначальные вложения 5000
Бастапқы салым    5000
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
      0
Қолма-қол ақша
Наличные и в банке
(1900 - 360)
1540
Бөлінбеген пайда   140 
Нераспределенная прибыль 140
Барлығы 
Итого
5140 долл.
=       5140 + 0            
 
Кесте 9 — Кәсіпкер М. мырза кәсіпорнының кредиторлық берешегін есепке алғандағы жағдайы 
 
Таблица 9. Состояние предприятия предпринимателя М. с учетом кредиторской задолженности
АКТИВТЕР  = 
АКТИВЫ  =
КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕ 
КАПИТАЛ + ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
Дүңгіршек  
Киоск
3600
Первоначальные вложения 5000
Бастапқы салым    5000
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
730
Бөлінбеген пайда   140 
Нераспределенная прибыль 140
Қолма-қол ақша
Наличные и в банке
(1900 - 360)
1540
Кредиторлық берешек  730
Кредиторская задолженность  730
Барлығы 
Итого
5870 долл.
=       5140 + 730                   
 
8-кестедегі деректерге сәйкес капитал 500 долларға 
артты, ол осы күні тапқан пайда шамасын білдіреді.  
 
Шоттан  алу  меншік  иесінің  кәсіпорыннан  ақшаның 
бір  бөлігін  алғандығын  білдіреді.  Қарастырып  отырған 
жағдайда, кәсіпкер М сауданың бірінші күнінде 500 дол-
лар  көлемінде  табыс  тапты.  Егер  ол  360  доллар-
ды  жалақы  ретінде  өзіне  алатын  болса,  онда  ол  осы 
ақша  сомасын  кәсіпорынның  жалпы  қорынан  (капитал 
плюс міндеттеме) иемдеген болып саналады. Пайда —  
дегеніміз,  кәсіпорында  болған  кезде  ғана  капитал  бо-
лып табылады. Егер оны бітеу иемденсе (мысалы, иесі), 
кәсіпорын капиталы азаяды.
Сипатталған  жағдайда  360  долл.  көлеміндегі  ақша 
активтері бизнестен алынды. Ол балансқа төмендегідей 
ықпал етеді. 
 
Кредиторлар мен дебиторлар
 
Кредитор — кәсіпорын оған қарыз тұлға. Кәсіпорын 
сатып  алған  қызметтері  мен  тауарлары  үшін  жыл-
дам  төлем  жасамайды.  Күнделікті  іскери  тәжірибеде 
шот-фактура  жазылған  күннен  бастап  30  күн  неме-
се 2 ай немесе 3 ай төлем мерзімімен кредитке сатып 
алу кездеседі. Мысалы, біздің кәсіпкеріміз М 6 қараша 
күні  «К»  фирмасынан  құны  730  долларды  құрайтын 
құмырадағы  өсімдіктерді  кредитке  сатып  алды.  Фирма 
«К» кәсіпкер М мырзаға 6 күні қойылған 730 долларға 
шот-фактура  жібереді,  кредит  мерзімі  30  күн,  сол  күн 
ішінде төленуі тиіс. Кредитор — кәсіпорынның пассиві. 
6 қарашадағы баланс былай сипатталады:

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
47
 
Кесте 10 — Кәсіпкер М. мырза кәсіпорнының дебиторлық берешегін есепке алғандағы жағдайы 
 
Таблица 10.  Состояние предприятия предпринимателя М. с учетом дебиторской задолженности 
АКТИВТЕР  = 
АКТИВЫ  =
КАПИТАЛ + МІНДЕТТЕМЕ 
КАПИТАЛ + ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
Дүңгіршек  
Киоск
3600
Первоначальные вложения 5000
Бастапқы салым 5000
Бөлінбеген пайда 210 
Нераспределенная прибыль 210
Кредиторлық берешек  730
Кредиторская задолженность  730
Гүл және өсімдіктер 
Цветы и растения
730
Дебиторлық берешек  
Дебиторская задолженность
800
Қолма-қол ақша
Наличные и в банке
(1900 - 360)
1540
Барлығы 
Итого
5940 долл.
=       5210 + 730                   
 
Дебитор  —  кәсіпкерге  қарыз  тұлға.  Мысалы, 
кәсіпкер М мырза З мырзаға 800 долл. көлеміндегі тауар-
ларды кредитке, шот-фактура жазылған кезден бастап 
15 күн ішінде төлеу қажет деген шартпен береді (мыса-
лы, 10 қараша). Яғни, З мырза  кәсіпкерге М  мырзаға 
қатысты 800 долларға дебитор болып саналады, баланс 
келесідей өзгереді:
 
Салық қалай есептелінеді?
 
Əрбір  кәсіпкер  салық  төлеуге  міндетті,  салықтың 
мөлшері  қолданылатын  салық  режиміне  сәйкес 
анықталады  (салық  режимдерінің  түрлері  «Кәсіпкер-
ліктің  заңдық  аспектілері»  бөлімінде  жан-жақты 
қарастырылған). 
 
Оңайлатылған  декларация  негізіндегі  арнайы  салық 
режимін  келесі  шарттарға  сәйкес  келетін  шағын  бизнес 
субъектілері қолданады: ЖК үшін — шекті қызметкерле-
рінің  орташа  тізімдік  саны  салық  кезеңінде  25  адамды 
құрайды,  соның  ішінде  жеке  кәсіпкердің  өзі  және  салық 
кезеңіндегі шекті кіріс 10 миллион теңгеден аспауы керек. 
Бұл режим үшін салық кезеңі — күнтізбелік тоқсан.
 
Негізгі  салық  есептілігі  —  шағын  бизнес  субъ-
ектілеріне арналған оңайлатылған декларация — 
910 нысан (толтырылған үлгісі Қосымшада). Ол есепті 
кезеңнен  кейінгі  екінші  айдың  15  күнінен  кешіктірмей 
ұсынылады. Яғни, мысалы, 3 тоқсан үшін 2011 жылдың 
15 қарашасынан кешіктірмей ұсынылуы қажет. 
 
Жеке (корпоративтік) табыс және әлеуметтік 
салықтардың есебі. 
 
Жеке  кәсіпкер  тоқсанда  тапқан  табыстың  3  пай-
ыздық  мөлшерлемесін  қолдану  арқылы  910  нысаны 
бойынша  жеке  (корпоративтік)  табыс  салығын  есептейді. 
Алынған  кіріс  —  бұл  келесі  тоқсанда    төлем  жүргізілетін 
болса  да,  нақты  сіз  сатқан  тауар  немесе  жүзеге  асырған 
қызметтеріңіздің  құны.  Яғни,  Сіз  қандай  қызмет  көрсетіп, 
тауар  сатқаныңызбен  де,  ақшаны  әлі  алмадыңыз    —  сіз 
бұл соманы өзіңіздің табысыңызға қосуға және одан салық 
төлеуге міндеттісіз. Салық төлеу келесі тәртіпте жүргізіледі: 
есептелген  соманың  ½  —  жеке  (корпоративтік)  табыс 
салығы, ½ әлеуметтік салық. Əлеуметтік салық әлеуметтік 
аударымдар сомасына төмендетіледі. 
Мысалы,  тоқсандағы  кіріс  =  1  500  000  теңге.  
жен быть выплачен в течение 15 дней от момента вы-
писки счета (допустим,  10 ноября). Значит, З. является 
дебитором по отношению к М. на 800 долл. и баланс из-
менится следующим образом:
 
 
Как рассчитать налоги?
 
Каждый предприниматель обязан платить  налоги, 
величина которых определяется согласно используемо-
му налоговому режиму (виды налоговых режимов рас-
смотрены подробно в разделе «Юридические аспекты 
предпринимательства»).
 
Специальный налоговый режим на основе упрощен-
ной декларации применяют субъекты малого бизнеса, 
которые соответствуют следующим условиям: Для ИП — 
предельная  среднесписочная  численность  работников 
за налоговый период составляет 25 человек, в т.ч. сам 
индивидуальный  предприниматель,  и  предельный  до-
ход за налоговый период не должен превышать 10 мил-
лионов тенге. Налоговый период для этого режи-
ма — календарный квартал.
 
Основная  налоговая  отчетность  —  это Упрощен-
ная  декларация  для  субъектов  малого  бизнеса 
— форма 910 (Приложение 4). Она сдается не позднее 
15 числа второго месяца, следующего за отчетным пе-
риодом. Т.е., например, за 3 квартал 2012 г. она должна 
быть сдана не позднее 15 ноября   2012 года.
 
Расчет  индивидуального  (корпоративного) 
подоходного и социального налогов. 
 
Индивидуальный  предприниматель  в  форме  910 
рассчитывает индивидуальный (корпоративный) налог, 
применяя ставку 3 процента к полученному доходу за 
квартал. Полученный доход — это стоимость фактиче-
ски реализованных Вами товаров или услуг, даже если 
оплата за них произойдет в следующем квартале. Т.е. 
несмотря  на  то,  что  услугу  Вы  оказали,  товар  прода-
ли, а деньги еще не получили — Вы эту сумму обязаны 
включить в свой доход и заплатить с нее налог. Упла-
та налога производится следующим образом: ½ от рас-
считанной  суммы  —  индивидуальный  (корпоративный) 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
48
1 500 000 * 3% = 45 000 теңге. Онда жеке (корпоративтік) 
табыс  салығы  =  45  000/2  =  22  500  теңге.  Əлеуметтік 
салық = 22 500 — 2 025 = 20 475 теңге.
 
ЖК үшін әлеуметтік аударымдарды есептеу
 
ЖК  үшін  әлеуметтік  аударымдардың  нысаны 
олардың  табысы  болып  табылады.  Арнайы  салық 
режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер үшін  әлеуметтік 
аударымдарды  есептеуде  қолданылатын  кіріс  мөлшері 
тиісті  қаржылық  жылы  республикалық  бюджет  тура-
лы  заңда  белгіленген  ең  төменгі  еңбекақы  мөлше- 
ріне  теңестіріледі.  2012  жылы  ТЕМ  —  17  439  теңге,  
тоқсанына *3*5%=2616 теңге — бұл әлеуметтік аударым- 
дардың сомасы.
 
БАНКТІК КРЕДИТ НЕ ҮШІН ҚАЖЕТ?
 
Бизнес  қалыптасып  келе  жатқанда  Сіздің  тұрғын 
үйіңіз  офис  немесе  қойма  ретінде,  ұялы  телефоныңыз 
жеке мақсатта және кәсіпкерлік мақсатта да қолданыла 
алады,  ал  тауарларды  немесе  ауылшаруашылық 
өнімдерін сатудан түскен ақшалай түсім — отбасыңыздың 
негізгі  қаражаты  болады.  Бірақ,  тәжірибелі  және  сау-
атты  кәсіпкер  әрқашан  «кәсіпорын  мүлігі»  және  жеке 
мүлік,  «кәсіпкерлік  табыс»  және  жеке  табыс  деген 
сияқты бөлек есеп жүргізеді.
 
Кредиттік ресурстарды тартуға деген қажеттілік кез 
келген кәсіпкерде, соның ішінде табысты кәсіпкерде де 
туындайды. Біреу үшін кредит ағымдағы қиындықтарды 
шешуге, екіншісі үшін — бизнесті дамытуға немесе жаңа 
жобаны қаржыландыруға қажет, үшіншілер өз бизнесіңіз 
табыстылығын арттырғысы келеді. 
 
Бизнес-мақсаттарға  арналған  кредит  —  бұл 
сіздің бизнесіңізді дамытуға арналған кредит. Өндіріске 
арнап  жаңа  жабдықты,  жайларды,  шикізатты,  қайта 
сатуға арнап тауарларды сатып алу — осының барлығы 
бизнесіңіздің  құрамдас  бөліктері,  және  олар  несиенің 
есебінен қаржыландырылуы мүмкін.
 
Қарыз  алушылар  кредитті  төменгі  пайыздық 
мөлшерлемесіне  және  тиімді  шарттарына  қарай  
таңдайды.
 
Кредиттің  ең  басты  артықшылығы  машина  алу  не-
месе  жеткізушілерге  тауардың  ақшасын  төлеу  сияқты  
арманынды бірден жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Де-
генмен, кредит алу банк анықтайтын белгілі рәсімдерге 
байланысты болады. Сонымен қатар банктің заңнамаға 
қайшы келетін затты талап етуге құқығы жоқ.
 
БАНКТІ ҚАЛАЙ ТАҢДАУҒА БОЛАДЫ?
 
Клиенттердің банкпен ынтымақтасу туралы шешімді 
қабылдау барысы бірнеше кезеңдерден тұрады:
•  Мәселені шешудің ең жақсы нұсқаларын қарастыру,  
 
банктердің  балама  коммерциялық  ұсыныстарын  
 
қарастыру; 
•  Нақты мәселені шешу үшін нақты банкті таңдау.
 
Клиенттердің банкпен ынтымақтасу туралы шешімді 
қабылдау  барысы  бірнеше  көрсеткіштерге  де  байла-
нысты  (11-кесте)  болады.  Пайыздық  мөлшерлеме  — 
кредиттің  экономикалық  құнын  анықтайтын  жалғыз 
көрсеткіш емес. 
подоходный  налог,  ½  социальный  налог.  Социальный 
налог уменьшается на сумму социальных отчислений.
Пример.  Доход  за  квартал  =  1  500  000  тенге.  
1 500 000 * 3% = 45 000 тенге. Тогда индивидуальный 
(корпоративный) налог = 45 000/2 = 22 500 тенге. Соци-
альный налог = 22 500 — 2 616 = 19884 тенге.
 
Расчет социальных отчислений для ИП
О  бъектом  социальных  отчислений  для  ИП  являют-
ся получаемые им доходы. Для индивидуальных пред-
принимателей,  применяющих  специальные  налоговые 
режимы,  размер  дохода,  принимаемого  для  исчисле-
ния социальных отчислений, приравнивается к разме-
ру минимальной заработной платы, устанавливаемому 
законом о республиканском бюджете на соответствую-
щий финансовый год. В 2012 году МЗП — 17 439 тенге. 
МЗП*3*5%=2616 тенге за квартал — это сумма социаль-
ных отчислений.
 
ДЛЯ ЧЕГО НУЖЕН БАНКОВСКИЙ КРЕДИТ?
 
В период становления бизнеса Ваше жилье может с 
успехом служить Вам офисом или складом, мобильный 
телефон — использоваться как в личных, так и в пред-
принимательских целях, а выручка от продажи товаров 
или  сельхозпродукции  —  кормить  Вашу  семью.  Одна-
ко  опытный  и  грамотный  предприниматель  всегда  ве-
дет раздельный учет «имущества предприятия» и лич-
ного имущества, «предпринимательского дохода» и до-
хода личного.
 
Потребность  в  привлечении  кредитных  ресурсов 
возникает  у  любого  предпринимателя,  даже  самого 
успешного. Одним кредит нужен для решения текущих 
проблем,  другим  —  для  расширения  бизнеса  или  фи-
нансирования  нового  проекта,  третьи  —    хотят  повы-
сить рентабельность своего бизнеса.
 
Кредит на бизнес-цели — это кредит на развитие 
Вашего  бизнеса.  Покупка  нового  оборудования,  поме-
щений, сырья для производства, товаров для перепро-
дажи — все это составляющие Вашего бизнеса, и они 
могут быть профинансированы за счет кредитов. 
 
Конечно, заемщик выбирает кредит исходя из наи-
меньшей процентной ставки по этому кредиту и с наи-
более выгодными условиями по нему.
 
Главным  преимуществом  кредита  является  то,  что 
он  позволяет  сразу  осуществить  Вам  свои  желания, 
будь то покупка автомобиля или оплата за товары Ва-
шим  поставщикам.  Но  получение  кредита  связано  с 
определенными  процедурами,  которые  устанавливает 
банк. При этом банк не имеет право требовать ничего, 
что противоречит законодательству.
 
КАК ПРАВИЛЬНО ВЫБРАТЬ БАНК?
 
Процесс принятия решения о сотрудничестве с бан-
ком включает в себя несколько этапов:
•  поиск  наилучшего  варианта  кредитования,  оценка  
 
альтернативных коммерческих предложений банков; 
•  выбор  банка  для  решения  конкретной  проблемы  
 
бизнеса.
 
Принятие  клиентами  решений  о  сотрудничестве  с 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
49
 
Сонымен  қатар,  кредиттің  валютасы  мен  мерзімі 
тәрізді шарттар да аса маңызды рөл атқарады. Əдетте, 
кредиттің мерзімі неғұрлым қысқа болса, ол соғұрлым 
арзанға түседі. Алайда мұндай арзандылық үшін Сіздің 
жоғары  белгісіздік  тәуекелімен  есеп  айырысуыңызға 
тура  келеді.  Сіз  кредитті  өтеп  және  қайтадан  кредит 
алғыңыз келген жағдайда банк пайыздық мөлшерлемені 
көтеріп немесе кредитті жандандырудан мүлде бас тар-
туы  мүмкін.  Сонымен  қатар,  және  бұл  ең  маңыздысы, 
кредиттің мерзімі соның мақсатына сай болуы тиіс. Егер 
Сіз кредитті қысқа мерзімді саудалық операцияларға ар-
нап тартып отырған болсаңыз, кредитті өтеу үшін сізге 
бірнеше ай жеткілікті болады. Сонымен қатар, өндірістік 
жабдықты  немесе  жылжымайтын  мүлікті  сатып  алуға 
арналған кредитті қайтару бірнеше жылды қажет ететін 
болады.
 
Мүмкіндігінше, 
валюталық 
тәуекелдерді 
өз 
мойныңызға  артып  отырмау  үшін  кредитті  өз 
контрагенттеріңізбен есеп айырысатын валюта түрінде 
алуға  тырысыңыз.  Егер  Сіз  теңгемен  есеп  айырысып 
отырсаңыз,  алайда  кредитті  шетел  валютасы  түрінде 
алуға  мәжбүр  болсаңыз,  банктен  сол  валютаны  ай-
ырбастау тарифтерін (сатып алу-сату) біліп алыңыз. 
Бұл тарифтер, әдетте, кредиттік шартта көрсетілмейді, 
және  банктің  валюталық  нарықтардағы  белсенді 
жұмысына байланысты болады.
банком  зависит  от  ряда  критериев  (таблица  11).  Про-
центная ставка — не единственный показатель, опре-
деляющий  экономическую стоимость кредита. 
 
Важную  роль  играют  такие  условия,  как  валюта 
и  срок  кредита.  Как  правило,  чем  короче  срок  креди-
та, тем он дешевле. Однако за эту дешевизну придет-
ся расплачиваться высоким риском неопределенности. 
После того, как Вы погасите кредит и захотите взять но-
вый, банк может повысить процентную ставку или во-
обще  отказать  в  возобновлении  кредита.  Кроме  того, 
срок  кредита  должен  соответствовать  его  цели.  Если 
Вы  привлекаете  кредит  под  краткосрочные  торговые 
операции, для погашения кредита Вам может оказаться 
вполне достаточным несколько месяцев. В то же время 
возврат кредита на покупку производственного обору-
дования или недвижимости потребует нескольких лет.
По возможности, старайтесь брать кредит в той валю-
те, в которой Вы ведете расчеты, чтобы не принимать 
на себя валютные риски. Если вы ведете расчеты в тен-
ге, но, тем не менее, вынуждены взять кредит в ино-
странной  валюте,  узнайте  в  банке  тарифы  на  кон-
вертацию (покупку-продажу) этой валюты. Эти тари-
фы, как правило, не указываются в кредитном догово-
ре и сильно зависят от активности работы банка на ва-
лютных рынках. 
Критерий
Критерии
Сипаттамасы 
Характеристика
Бантің танымалдығы
Известность банка
Клиенттердің банктің банктік қызмет нарығында барлығы туралы ақпаратқа қанықтығы 
Информированность клиентов о присутствии банка на рынке банковских услуг
Банктің жақсы беделі
Положительный Имидж 
банка 
Клиенттің банктің жоғарғы кәсіби талаптарға сәйкес келетіндігіне сен білдіру дәрежесі
Степень уверенности клиента в том, что банк соответствует высоким профессиональным критериям
Қызметтердің
жиынтығы
Спектр услуг
Клиент бизнесінің қажеттілігіне қарай қызмет түрлерін және қосымша шарттарды таңдай 
алу мүмкіндігі 
Возможность выбора услуг исходя из потребностей бизнеса клиента и дополнительных условий
Қаржылық пайда 
Финансовая выгода
Кредит, депозит, валюта бағамының тиімді шарттары 
Выгодные условия кредита, депозита, курса валюты
Сенімділік 
Надёжность
Жарғылық капиталдың, резервтік қордың мөлшері. Клиенттердің банкпен қарым-қатынас 
жасау тарихы.  Банк акциясының нарықтық құны және оның қарқыны 
Размер уставного капитала, резервных фондов. История взаимоотношений клиентов с банком. Рыноч-
ная стоимость акций банка и ее динамика
Банктік операци-
яларды жүргізу 
жылдамдығы
Скорость проведения 
банковских операций
Қазіргі заманғы есептеу құралдарының барлығы. Банктермен тікелей корреспонденттік 
қатынастың болуы. Банк филиалдары жүйесінің барлығы және географиясы
Наличие современных средств расчета. Наличие прямых
корреспондентских отношений с банками. Наличие и
география филиальной сети банка
Қызметтерге қол 
жетімділік
Доступность услуг
Филиалдық жүйелердің, қосымша кеңселердің, төлем қабылдау пункттерінің болуы.Банко-
маттар, әртүрлі есеп айырысу терминалдардың барлығы. Кредиттің, депозитті ең төменгі 
сомасы
Наличие филиальной сети, дополнительных офисов, пунктов приема платежей. Наличие банкоматов,
расчетных терминалов. Минимальная сумма кредита, депозита
Сервис
Сервис
Жеке қызмет көрсету. Тұрақ орны. Ғимараттың дизайні.  Интерьер. Қызметкерлердің 
сыртқы келбеті және қарым-қатынасы.  Демалыс және келіссөз жүргізу орындарының бар 
болуы
Индивидуальное обслуживание. Парковка. Дизайн здания. Интерьер. Внешний вид и отношение персо-
нала. Наличие мест для отдыха и переговоров
 
Кесте 11. Банкті таңдау критерийлері 
 
Таблица 11. Критерии выбора банка

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
50
 
Другие важные ценовые условия кредитного дого-
вора — разного рода комиссии. Они могут существен-
но увеличить итоговую стоимость кредита. При обсуж-
дении условий попросите перечислить все без ис-
ключения комиссии, которые Вы будете уплачивать, 
их размер и порядок уплаты. Особое внимание обрати-
те на комиссии за организацию финансирования, за от-
крытие и ведение счетов, за неиспользованный лимит 
кредитной линии, за досрочное погашение.
 
Не забудьте посмотреть на размер и порядок 
уплаты штрафных санкций — повышенных про-
центов, пени, штрафов. Не стыдитесь по ним торго-
ваться. Как бы Вы ни были уверены в своей непогреши-
мости, исходите из того, что хотя бы раз Вам придется 
их заплатить.
 
Проверьте, существуют ли штрафные санкции
за нарушение нефинансовых обязательств — не-
своевременное  предоставление  финансовой  отчетно-
сти, справок и других документов. Посмотрите на Ваши 
будущие  взаимоотношения  с  банком,  исходя  из  сооб-
ражений  практического  комфорта.  Насколько  близ-
ко и удобно расположен офис банка? Каковы возмож-
ности  системы  «банк-клиент»  и  удобна  ли  она  вашей 
бухгалтерии? Насколько оперативно банк реагирует на 
Ваши запросы? Насколько быстро он будет предостав-
лять кредиты? Есть ли взаимопонимание с сотрудника-
ми банка? Наконец, и это очень важно, — просто дове-
рие. Избегайте поспешных решений; выбирайте банк с 
учетом  всех  важных  для  Вас  факторов.  И  вполне  ве-
роятно,  что  Вашим  стратегическим  партнером  станет 
банк, предложивший далеко не самую низкую процент-
ную ставку. 
 
1. Что делать, если выплачивать кредит, взя- 
 
тый ранее, стало намного сложнее (задержка 
 
оплаты  за  поставленные  товары,  снижение  
 
уровня продаж, форс-мажор)? Есть ли выход  
 
из сложившейся ситуации? 
 
Решение. Это — реструктуризация кредита.
 
Выход  один  —  идти  в  банк  и  честно  рассказать  о 
сложившейся  проблеме,  о  том,  что  оплачивать  набе-
жавший долг — пока нечем. Тогда, банковские служа-
щие могут предложить Вам реструктуризацию кредита.  
Подберут ту схему погашения кредита, которая наибо-
лее  оптимально  поможет  выбраться  Вам  из  затрудни-
тельного  положения.  Например,  спрогнозируют  такой 
график погашения, который вы в состоянии ежемесяч-
но обслуживать.
 
Реструктуризация  задолженности  проводится  при 
помощи различных инструментов: 
 
Рефинансирование — процесс, при котором про-
исходит замена старого кредита на новый, часто с ис-
пользованием другого источника финансирования. 
 
Это возможность получить кредит в другом банке с 
целью погашения ранее взятого кредита на более вы-
годных для вас условиях. 
 
Таким образом, у вас появится возможность за счет 
снижения  процентной  ставки  уменьшить  свои  ежеме-
сячные платежи, а также скорректировать срок, сумму 
и валюту кредита.
 
Кредиттік  шарттың  тағы  бір  маңызды  бағалық 
шарттары  —  түрлі  комиссиялар.  Оларға  немқұрайлы 
қарамаңыз, себебі олар кредиттің қорытынды бағасын 
елеулі  түрде  қымбаттатып  жіберуі  мүмкін.  Шарттар-
ды талқылау кезінде өзіңіз төлейтін комиссияларды, 
олардың көлемі мен төлеу тәртібін түгелдей атап 
беруді  өтініңіз.  Қаржыландыруды  ұйымдастыру  үшін, 
есепшоттарды ашу мен жүргізу үшін, кредиттік  желінің 
пайдаланылмаған  лимиті  үшін,  мерзімінен  бұрын  өтеу 
үшін комиссияларға ерекше көңіл бөліңіз.
 
Айыппұлдар шаралардың — мөлшері мен төлем 
реттерін  —  жоғары  мөлшердегі  пайыздардың, 
өсімпұлдың,  айыппұлдардың  көлемі  мен  олар-
ды  төлеу  тәртібін  қарап  шығуды  ұмытпаңыз.  Со-
лар бойынша саудаласудан қысылмаңыз. Сіз өзіңіздің мінсіз 
екендіңізге қаншалықты сенімді болсаңыз да, сізге соларды 
тым болмағанда бір рет төлеуге тура келетінін ойлаңыз.
 
Қаржылық  емес  міндеттемелерді  бұзғаны 
үшін  —  қаржылық  есептілікті,  анықтамалар 
мен  өзге  түрдегі  құжаттарды  уақытында 
ұсынбау үшін айыппұлдық санкциялардың бар-
жоғын  тексеріңіз.  Ақыры,  өзіңіздің  банкпен  келе-
шек  қатынастарыңызға  практикалық  ыңғайлылық 
тұрғысынан қарап көріңіз. Банктің кеңсесі қаншалықты 
жақын  және  қолайлы  түрде  орналасқан?  «Банк-
клиент»  жүйесінің  мүмкіндіктері  қандай  және  ол 
сіздің  бухгалтерияңыз  үшін  қолайлы  ма?  Банк  сіздің 
сұранымдарыңызға  қаншалықты  тез  жауап  береді? 
Ол  несиелерді  қаншалықты  жылдам  ұсынатын  бола-
ды? Банктің қызметкерлерімен өзара түсіністік бар ма? 
Ақырында, және бұл өте маңызды сіздің бұл банкке де-
ген сеніміңіз бар ма? Асығыстық жасамаңыз, банкті өзіңіз 
үшін  маңызды  болатындай  барлық факторларды еске-
ре  отырып  таңдаңыз.  Сіздің  стратегиялық  серіктесіңіз 
пайыздық мөлшерлемесі аса төмен болып табылмайтын 
банк болуы әбден мүмкін. 
 
1.  Алдында  алған  кредитті  төлеу  қиынға  
 
соқса, не істеу керек (жеткізілген тауар үшін  
 
төлемді кешіктіру, сату деңгейінің төмендеуі,   
 
форс—мажор)?    Бұл  қиын  жағдайдан  қалай  
 
шығуға бола ма? 
 
Шешім. Бұл — кредит құрамын қайта қарау.
 
Жол  біреу-ақ  —  банкке  барып,  қарызды  төлеуден 
қаражат  жоқтығын,  орын  алған  қиын  жағдай  тура-
лы  айтқан  жөн.  Сонда  ғана  банк  қызметкерлері  кре-
дит құрамын қайта қарау қызметін ұсына алады. Сізге 
қиын жағдайда көмек көрсететін өте ыңғайлы сызбаны 
таңдап береді. Мысалы, өзіңіз ай сайын төлей алатын, 
өтеу кестесін жобалаңыз.
 
Қарыз  құрамын  қайта  қарау  (берешек  құрамын 
қайта  қарау)  —  міндеттемені  өтеу  жағдайындағы  кез 
келген өзгерістер.
 
Кредиттің құрамын қайта қарау дегеніміз банктік 
кредит бойынша пайыздарды, қамсыздандырманы, ко-
миссияны өтеу мерзімі мен тәртібін өзгерту,  қарыздың 
құрамын қайта қараудың бір түрі болып табылады.
Берешек құрылымын қайта қарау әртүрлі құралдардың 
көмегімен  жүзеге  асырылады:  құрамын  қайта  қарау 
және шоғырландыру. 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
51
 
Құрамын қайта қарау — басқа қаржыландыру көзін 
пайдалану  арқылы  ескі  кредитті  жаңа  кредитке  ау-
ыстыру  процесі.  Бұл  алдын  ала  алған  кредитті  өтеу 
мақсатында  өзіңізге  ыңғайлы  шарттармен  басқа  бан-
ктен кредит алу мүмкіндігі. 
 
Бұл жерде Сізде пайыздық мөлшерлемені төмендету 
арқылы  өзіңіздің  ай  сайынғы  төлемді  төмендетуге, 
сондай-ақ  кредиттің  мерзімін,  соманы  және  валютаны 
түзетуге мүмкіндік туады.
 
Шоғырландыру   бірнеше кредиттерді бір кредитпен 
ауыстыру  процесі.  Берешек  құрамын  қайта  қарау  жиі 
жүргізіледі, ал шоғырландыру құрамын қайта қарау жо-
лымен қатар жүреді.
 
Төлем мерзімін ұзарту
 
Төлем  мерзімін  ұзарту  —  берешекті  өтеу  тәсілі,  ол 
кезде  кредиттік  шартта  қарастырылған  соманы  толық 
төлеу мерзімі ұзартылады. 
 
2.  Кәсіпқойлардың  көмегімен  ыңғайлы  кре- 
 
диттеу бағдарламасын қалай таңдауға болады? 
 
Оңтайлы кредиттеу бағдарламасы — Сізге және 
Сіздің бизнесіңіз үшін кредитті ресімдеу мерзімі қолайлы 
бағдарламаны  таңдаңыз;  айыппұлсыз  және  комиссия-
сыз мерзімінен бұрын өтеуге рұқсат беру;  Бизнесіңіздің 
маусымдық ерекшеліктерін және басқа да ерекшеліктерін 
есепке  ала  отырып,  жеке  кредитті  өтеу  кестесін  құру 
мүмкіндігі;  Компанияңыздың  нақты  қаржылық  жағдайын 
сипаттайтын деректер негізінде қаржылық талдау жүргізу.
 
Қазіргі коммерциялық банктерде әрбір клиенттермен 
жеке кредиттік сарапшы (кәсіпқойлар) жұмыс істейді, олар 
оңтайлы  кредиттеу  бағдарламасын  таңдайды,  қажетті 
құжаттар  пакетін  дайындауға  көмектеседі,  сондай-ақ 
қажет  болған  жағдайда  кез  келген  банктік  қызметтерге 
қатысты кеңес береді. 
 
3.  Кредитті  пайдалану  кезінде  қандай  қосы- 
 
мша шығындар болады?
 
Егер  Сіз  банктен  кредитті  дербес  ресімдесеңіз,  банк 
қызметкерінен барлық қосымша шығындар — банк комис-
сиясы, қарастыру үшін төленетін төлем, сақтандыру құны, 
бағалау және т.б. туралы түбегейлі түсіндіруін сұраңыз. 
 
Əр банктің өз кредиттік саясаты бар, онда кредит-
теу тарифтерін белгілеуді қарастырылады. 
 
4. Кредитті қандай валютада алған дұрыс? 
 
Бұл жағдайда айырбастау және валюта бағамының 
ауытқуына  қатысты  шығындардан  құтылуға  болады. 
Егер Сіз сыртқы экономикалық қызметпен айналысатын 
болсаңыз, онда Сізге кредитті шетелдік контрагенттер-
мен есеп айырысатын валютада алған дұрыс.  
 
5.  Кредитті  мерзімінен  бұрын  өтеген  кезде 
неге назар аудару керек?
 
Бағдарламаны таңдау кезінде мерзімінен бұрын өтеу 
шартына  және  қайта  қаржыландыру,  құрамын  қайта 
қарау және кредит мерзімін ұзарту мүмкіндіктеріне на-
зар  салыңыз  —  бұл  Сізге  бір  банкке  тәуелді  болмауға 
көмек көрсетеді. 
 
6.  Кредит  құрамын  қайта  қарау  қызметін 
қашан пайдалануға болады? 
 
Егер  кредит  бойынша  орташа  нарықтық  пайыздық 
мөлшерлеме  төмендесе,  сіз  кредитті  қайта  қаржы-
ландыру қызметін қолдана аласыз. 
 
Консолидация — процесс, при котором происхо-
дит  замена  нескольких  кредитов  одним,  т.е.  возмож-
ность собрать множество мелких кредитов в один боль-
шой.
 
Отсрочка  платежа  —  способ  погашения  задол-
женности, при котором её внесение в полной сумме пе-
реносится на срок более поздний, чем это предусмотре-
но кредитным договором.
 
2. Как выбрать оптимальную программу кре-
 
дитования с помощью профессионалов? 
 
Оптимальная программа кредитования — это 
наиболее подходящая для Вас и Вашего бизнеса про-
грамма, включающая наиболее удобные сроки оформ-
ления кредита; разрешение досрочного погашения без 
штрафов и комиссий;  возможности построения инди-
видуального графика погашения кредита с учетом се-
зонности и других особенностей  Вашего бизнеса; про-
ведение  анализа  финансового  положения  Вашей  ком-
пании на основании данных, характеризующих  ее фак-
тическое финансовое состояние.
 
В современных коммерческих банках с каждым кли-
ентом работает персональный кредитный эксперт (про-
фессионал), который подберет оптимальную програм-
му  кредитования,  поможет  подготовить  необходимый 
пакет  документов,  а  также,  при  необходимости,  про-
консультирует  по  любым  другим  вопросам  банковских 
услуг.
 
3.  Какие  дополнительные  расходы  могут  
 
быть  при  использовании  кредита?    Если  вы 
 
самостоятельно  берете  кредит  в  банке,  по- 
 
просите  сотрудников  банка  подробно  расска- 
 
зать  обо  всех  дополнительных  расходах  —  
 
комиссиях  банка,  оплату  за  рассмотрение,  
 
стоимости страховки, оценки и т.д. 
 
У каждого банка своя кредитная политика, которая 
также предусматривает установление тарифов по кре-
дитованию (таблица 12).
 
4.  В  какой  валюте  брать  кредит?  Берите  кре-
 
диты  в  той  валюте,  в  которой  получаете  доход.  
 
В этом случае Вы сможете избежать потери на кон- 
 
вертации и колебаниях курсов валют. Если Вы ведете  
 
внешнеэкономическую деятельность, то необходимо  
 
брать кредиты в той валюте, в которой Вы ведете  
 
расчеты со своими иностранными контрагентами.
 
5.  На  что  следует  обращать  внимание  при 
 
досрочном погашении кредита? При выборе про-
 
граммы,  обращайте  внимание  на  условия  досроч- 
 
ного погашения и возможность рефинансирования,  
 
реструктуризации и пролонгации кредита — это по- 
 
зволит Вам не зависеть от банка. 
 
6. Когда следует воспользоваться услугой по 
 
рефинансированию  кредита?  Если  среднеры-
 
ночная процентная ставка по кредитам понизится,  
 
Вы сможете воспользоваться услугами по рефинан- 
 
сированию кредита. 

5. КӘСІПКЕРЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ҚАРЖЫ / ФИНАНСЫ ДЛЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЯ 
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
52
 
ҚЫЗМЕТТІ АНЫҚТАУ 
ОПРЕДЕЛЕНИЕ УСЛУГИ
ТАРИФ МӨЛШЕРІ 
РАЗМЕР ТАРИФОВ
• Қарызды ұйымдастыру
• Кредиттік желі ашу
• Организация займа
• Открытие кредитной линии
Ұсынылған кредиттік желінің лимиті сомасының 0,05%, 
min – 3 000 теңге, max – 300 000 теңге.
0,05% от суммы лимита предоставляемой кредитной линии, 
min – 3 000 тенге, max – 300 000 тенге.
Кредиттік өтінімді қарау/сараптау 
Рассмотрение/экспертиза кредитной заявки
0,1% min 3 000 теңге max 15 000 000 теңге 
0,1% min 3 000 тенге, max 15 000 000 тенге
Сақтандыру тарифі 
Страховые тарифы
Қарыз сомасының 0,3 % 
0,3 % от суммы займа
Қамсыздандырманы бағалау 
Оценка обеспечения
Бағалау компаниясының тарифтері бойынша 
по тарифам оценочной компании
Қаржыландыру лимитін арттыру 
Увеличение лимита финансирования
Ұсынылған кредиттік желінің лимиті 0,05% арттыру min 
1500 теңге max 7 500 000 теңге 
0,05% от суммы увеличения лимита предоставляемой кредит-
ной линии min 1500 тенге, max 7 500 000 тенге
Қарыз/кредиттік желінің мерзімін ұзарту 
Пролонгация займа/кредитной линии
Негізгі қарыздың ұзартылған қалдығы 0,05%  
min 1500 теңге max 7 500 000 теңге 
0,05% от пролонгируемого остатка основного долга  
min 1500 тенге,  max 7 500 000 тенге
Кесте  12 - ШОБ кредиттеуге байланысты тарифтер (Қазақстан Халық банкі www.halykbank.kz мысалында)
Таблица 12.   Тарифы, связанные с кредитованием МСБ на примере АО Народный банк Казахстана  (www.halykbank.kz)
Кесте  13 – Шарт жасау бойынша тәжірибелік кеңестер 
Таблица 13.    Практические советы при заключении договора с банком
Шарттың мерзімін анықтаңыз 
Определяйте сроки в договоре.
Шартта барлық мерзімдері нақты анықталуы керек
В договоре должны быть четко определены все сроки.
Комиссияны белгілеңіз 
Фиксируйте комиссию.
Банктің комиссиясы сізге түсінікті әрі шартта белгіленуі керек
Комиссия банка должна быть известна Вам и закреплена в договоре.
Сақтандыруды ресімдеңіз
Оформляйте страховку.
Беделді сақтандыру компаниясында титулдік сақтандыру мәміленің 
қауіпсіздігіне кепілдік береді 
Только титульное страхование в солидной страховой компании может гаранти-
ровать безопасность сделки.
Комиссиялық төлемдерді дұрыс төлеңіз
Правильно производите оплату комиссии.
Төлем банк немесе касса арқылы төленуі керек, төлем туралы құжат 
беріледі 
Оплата должна проводиться либо через банк, либо в кассе с выдачей докумен-
та об оплате.
Мамандардан кеңес алыңыз 
Консультируйтесь со специалистами.
Банк қызметкерлері барлық сұрақтарға жауап береді және 
күрделі мәселелерді шешу үшін көмек беруі қажет
Сотрудники банка должны ответить на все Ваши вопросы и помочь 
при решении любых сложных ситуаций.

6. КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА  
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
53
6.  КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ 
АСПЕКТІЛЕРІ
 
КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ БАР? 
 
Мемлекет кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік 
береді  және  оны  қорғау  мен  қолдауды  қамтамасыз 
етеді.  1995  жылдың  30  тамызындағы  Қазақстан 
Республикасының Конституциясына сәйкес: «..Əркімнің 
кәсіпкерлік  қызмет  еркіндігіне,  өз  мүлкін  кез  кел-
ген  заңды  кәсіпкерлік  қызмет  үшін  еркін  пайдалануға 
құқығы бар».
 
Жеке кәсіпкерлік субъектілерін заң үлкен үш топқа 
бөледі :
 
1.  шағын  кәсіпкерлік  субъектілері  —  бұл  жеке  
 
кәсіпкерлер және заңды тұлғалар, олардың 50 адам- 
 
нан  көп  емес  жұмысшылары  бар  және  активтері-
 
нің орташа құны (активтері баланста көрсетіл- 
 
ген) жылына 97.080.000 аспайды (2012 жыл).* 
  Активтердің  максималды  құнын  есептеу  
 
оңай — 60 000 әрбір жылға респуб- 
 
ликалық  бюджеттен  заңда  бекі- 
 
тілген  айлық  есептік  көрсеткішке 
 
көбейту керек, мысалы,  2012 жылы  
 
ол 1 618 теңгені құрайды);
 
2.  орта  кәсіпкерлік  субъектілері  —  
 
заңды  тұлға  құрмаған  жеке  кәсіпкер- 
 
лер  және  шағын  және  ірі  кәсіпкерлік  
 
субъектілеріне  жатпайтын  жеке  кәсіп- 
 
керлікті жүзеге асыратын заңды тұлғалар. 
 
3.  ірі  кәсіпкерлік  субъектілері  —  жеке 
 
кәсіпкерлікті  жүзеге  асыратын,  жұмысшыларының  
 
орташа жылдық саны екі жүз елу адамнан жоғары  
 
немесе  бір  жылдағы  активтерінің  орташа  құны 
 
525.850.000  теңгеден  спайтын  заңды  тұлғалар  
 
(325.000 х тиісті қаржылық жылы республи- 
 
калық  бюджет  туралы  заңда  белгіленген  
 
айлық 
есеп 
көрсеткішінің 
мөлшері).* 
 
Активтердің  максималды  құнын  есептеу  
 
оңай  —  60  000  әрбір  жылға  республикалық  
 
бюджеттен  заңда  бекітілген  айлық  есептік  
 
көрсеткішке көбейту керек, мысалы, 2012 жы- 
 
лы ол 1 618 теңгені құрайды);
 
Шағын  кәсіпкерлік  субъектілері  төмендегіні  жүзеге 
асыра алмайды:
•  есірткілік  заттарды,  психотроптық  заттар  мен  
 
прекурсорлардың айналымы байланысты қызметтер;
•  акциздік  өнімдерді  шығаратын  және  (немесе)  
 
көтерме сауда қызметі;
•  астық  қабылдау  орындарында  астықты  сақтау 
қызметі;
•  лотерея ұйымдастыру қызметі;
•  ойын және шоу-бизнес саласындағы қызмет;
•  мұнайды, мұнай өнімдерін, газды, электр және жылу  
 
қуатын өндіру, өңдеу және сату қызметі;
•  радиоактивті 
материалдардың 
айналымына  
 
қатысты қызмет;
•  банктік қызмет (немесе оның жекелеген түрлерімен)  
6. ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИ-
НИМАТЕЛЬСТВА 
 
КАКИЕ ВИДЫ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
 
СУЩЕСТВУЮТ?
 
Государство гарантирует свободу предприниматель-
ской  деятельности  и  обеспечивает  ее  защиту  и  под-
держку.  Согласно  ст.    26  Конституции  Республики  Ка-
захстан от    30 августа 1995 г.: «…Каждый имеет пра-
во на свободу предпринимательской деятельности, сво-
бодное использование своего имущества для любой за-
конной предпринимательской деятельности».
 
Субъектов частного предпринимательства закон де-
лит на три большие группы:
 
1.  субъекты  малого  предпринимательства  — 
 
индивидуальные  предприниматели  и  юридические  
 
лица, имеющие число работников  не более 50 человек,  
 
среднегодовой  стоимостью  активов  (активы  отра- 
 
жаются на балансе) за год не свыше 97.080.000 тенге 
(на  2012  год).*  Рассчитать  максимальную 
стоимость  активов  очень  легко  —  необхо-
димо умножить 60.000 на размер месячного 
расчетного показателя, установленного за-
коном о республиканском бюджете на каж-
дый  год, например, в 2012 году он состав-
ляет  1 618 тенге. 
2.  субъекты  среднего  предпринима-
тельства  —  индивидуальные  предпри-
ниматели  без  образования  юридического  
 
лица  и  юридические  лица,  осуществляющие  част- 
 
ное  предпринимательство,  но  не  относящиеся  к  
 
субъектам малого и крупного предпринимательства. 
 
3. субъекты крупного предпринимательства —  
 
юридические лица, осуществляющие частное пред 
 
принимательство,  со  среднегодовой  численностью  
 
работников более двухсот пятидесяти человек или  
 
общей  стоимостью  активов  за  год  свыше  
 
525.850.000  тенге    (325.000  х    размер  месячного  
 
расчетного  показателя,  установленного  законом  о  
 
республиканском  бюджете  на  соответствующий  
 
финансовый  год).*  Рассчитать  максимальную  сто- 
 
имость  активов  очень  легко  —  необходимо  умно- 
 
жить  60.000  на  размер  месячного  расчетного  
 
показателя,  установленного  законом  о  республи- 
 
канском  бюджете  на  каждый  год,  например,  
 
в 2012 году он составляет  1 618 тенге.
 
Субъекты  малого  предпринимательства  не  могут 
осуществлять:
•  деятельность, связанную с оборотом наркотических  
 
средств, психотропных веществ и прекурсоров;
•  производство  и  (или)  оптовую  реализацию  подак- 
 
цизной продукции;
•  деятельность по хранению зерна на хлебоприемных  
 
пунктах;
•  проведение лотереи;
•  деятельность в сфере игорного и шоу-бизнеса;
•  деятельность по добыче, переработке и реализации  

6. КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА  
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
54
 
және сақтандыру нарығындағы қызмет (сақтандыру  
 
агентінің қызметінен басқа);
•  аудиторлық қызмет;
•  құнды қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет.
•  кредиттік бюро қызметі;
•  күзет қызметі.
 
Қызметт түрлерінің бір бөлігі лицензиялауды қажет 
етеді, сондықтан Сіз  11 қаңтар 2007 жылғы «Лицензи-
ялау  туралы»  Қазақстан  Республикасы  заңына  сәйкес 
лицензиялауға  жататын  жеке  кәсіпкерлік  түрлері 
үшін  лицензия  алуға  тиіс  боласыз  (лицензия  бойынша 
жүзеге  асырылатын  қызмет  түрлері  №  3  Қосымшада 
көрсетілген). 
 
нефти,  нефтепродуктов,  газа,  электрической  и  
 
тепловой энергии;
•  деятельность, связанную с оборотом радиоактивных  
 
материалов;
•  банковскую  деятельность  (либо  отдельные  виды  
 
банковских операций) и деятельность на страховом  
 
рынке (кроме деятельности страхового агента);
•  аудиторскую деятельность;
•  профессиональную деятельность на рынке ценных  
 
бумаг;
•  деятельность кредитных бюро;
•  охранную деятельность.
 

жүктеу/скачать 3,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: