КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

6. КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА  
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
105
 
Подлежат обязательной государственной регистра-
ции следующие договора:
•  регистрация сделок с недвижимым имуществом;
•  регистрация сделок с движимым имуществом;
•  регистрация сделок с ценными бумагами;
•  регистрация сделок с имуществом, имеющим значи- 
 
тельную  историческую  (в  том  числе  археологиче- 
 
скую),  художественную  или  иную  культурную  
 
ценность для общества;
•  регистрация сделок, связанных с движением капитала;
•  регистрация лицензионных сделок;
•  регистрация сделок на недропользование;
•  регистрация государственных договоров займа;  
•  регистрация договоров гарантий и поручительства  
 
банками второго уровня; 
•  регистрация сделок по государственным закупкам;
•   и т.п.
 
Договор,  по  которому  сторона  должна  получить 
плату или иное встречное предоставление за исполне-
ние  своих  обязанностей,  является  возмездным.  Дого-
вор предполагается возмездным, если из законодатель-
ства, содержания или существа договора не вытекает 
иное. Кредитный договор является типичным примером  
возмездного договора. 
 
Безвозмездным  признается  договор,  по  которому 
одна сторона обязуется предоставить что-либо другой 
стороне без получения от нее платы или иного встреч-
ного предоставления.  Договор безвозмездного пользо-
вания имуществом является типичным безвозмездным 
договором.
 
Особенной частью Гражданского Кодекса Республи-
ки  Казахстан  предусмотрены  различные  типы  догово-
ров,  содержащих  элементы  одного  договора  (договор 
купли-продажи, лизинга, аренда и т.д.).  
 
Стороны  могут  заключить  договор,  в  котором  со-
держатся  элементы  различных  договоров,  предусмо-
тренных  законодательством  (смешанный  договор).  
К отношениям сторон по смешанному договору приме-
няется  в  соответствующих  частях  законодательство  о 
договорах, элементы которых содержатся в смешанном 
договоре, если иное не вытекает из соглашения сторон 
или существа смешанного договора.
 
Публичным  договором  признается  договор 
(Ст.387 ГК Республики Казахстан), заключенный коммер-
ческой организацией и устанавливающий ее обязанности  
по  продаже  товаров,  выполнению  работ  или  оказанию 
услуг, которые такая организация по характеру своей де-
ятельности должна осуществлять в отношении каждого,  
кто  к  ней  обратится  (розничная  торговля,  перевозка 
транспортом  общего  пользования,  услуги  связи,  энер-
госнабжение,  медицинское,  гостиничное  обслуживание 
и т.п.). Коммерческая организация не вправе оказывать 
предпочтение одному лицу перед другим в отношении 
заключения публичного договора, кроме случаев, пред-
усмотренных  законодательством.  Цена  товаров,  ра-
бот и услуг, а также иные условия публичного договора 
устанавливаются  одинаковыми  для  всех  потребите-
лей, за исключением случаев, когда законодательством  
допускается предоставление льгот для отдельных кате-
•  мемлекеттік сатып алу бойынша мәмілелерді тіркеу;
•  және т.б.
 
Шарт  бойынша  тарап  өз  мiндеттемелерiн  орында-
ғаны үшiн ақы алуы немесе бiр-бiрiне бiр нәрсе беруi ке-
рек болса, бұл өтеулі шарт болып табылады. Заңнамада 
шарттың  мазмұны  немесе  мәні  басқаша  көрсетілмесе, 
шарт  өтеулі  болып  табылады.  Кредиттік  шарт  өтеулі 
шарт үлгісі болып саналады. 
 
Бiр  тарап  екiншi  тарапқа  одан  ақы  алмай  немесе 
ешнәрсе  бермей  бiр  нәрсенi  ұсынуды  мiндетiне  алған 
шарт өтеусіз шарт болып табылады. Мүлікті өтеусіз пай-
далану шарты өтеулі шарт үлгісі болып саналады. 
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің ерекше 
бөлігінде бір шарттың элементтерінен тұратын әртүрлі 
шарттар  қарастырылған  (сатып  алу-сату  шарты,    ли-
зинг, жалға беру шарты және т.б.).  
 
Тараптар  заңдарда  көзделген  түрлi  шарттардың 
элементтерi  бар  шарт  жасаса  алады  (аралас  шарт). 
Тараптардың  аралас  шарт  бойынша  қатынастарына, 
егер  тараптардың  келiсiмiнен  немесе  аралас  шарттың 
мәнiнен өзгеше туындамаса, аралас шартта элементтерi 
бар  шарттар  туралы  заңдардың  тиiстi  бөлiктерi 
қолданылады. 
 
Жария  шарт  (  ҚР  АК  387-бап)  коммерциялық 
ұйыммен  жасалған  және  өз  қызметiнiң  сипатына  қарай 
оған өтiнiшпен келетiн әркiмге қатысты жүзеге асырыла-
тын тауарларды сату, жұмыстарды атқару немесе қызмет 
көрсету  жөнiндегi  оның  мiндеттемелерiн  белгiлейтiн 
шарт жария шарт деп танылады (бөлшек сауда, көпшiлiк 
пайдаланатын көлiкпен тасымалдау, байланыс қызметiн 
көрсету,  энергиямен  қамтамасыз  ету,  медицина,  мей-
манхана  қызметiн  көрсету  және  т.б.).  Коммерциялық 
ұйымның заңдарда көзделген жағдайлардан басқасында, 
жария  шарт  жасасу  жөнiнде  бiреуге  басқалардан 
артықшылық  жасауға  құқығы  жоқ.  Тұтынушылардың 
кейбiр санатына жеңiлдiк беру заңдармен жол берiлетiн 
жағдайларды  қоспағанда,  тауарлардың,  жұмыс  пен 
қызметтiң  бағасы,  сондай-ақ  жария  шарттың  өзге 
ережелерi  тұтынушылардың  бәрiне  бiрдей  болып 
белгiленедi. Тұтынушыға тиiстi тауарлар (жұмыс, қызмет) 

6. КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА  
КƏСІПКЕРЛІКТІҢ ЖЕДЕЛ КУРСЫ
106
горий  потребителей.  Отказ  коммерческой  организации  
от  заключения  публичного  договора  при  наличии  воз-
можности предоставить потребителю соответствующие  
товары (работы, услуги) не допускается. В случаях, пред-
усмотренных законодательными актами, Правительство 
Республики  Казахстан  может  издавать  правила,  обя-
зательные  для  сторон  при  заключении  и  исполнении  
публичных договоров (типовые договоры, положения и 
т.п.). В качестве примера можно привести публичные до-
говора на оказание жилищно-коммунальных услуг, кото-
рые периодически печатаются  на страницах казахстан-
ской  прессы;  публичные  договора  между  хлебоприем-
ным предприятием и владельцем зерна (Закон Республи-
ки Казахстан от 19 января 2001 г. N 143-II  «О зерне»).
Договором  присоединения  признается  договор,  усло-
вия которого определены одной из сторон в формуля-
рах или иных стандартных формах и могут быть приня-
ты другой стороной не иначе как путем присоединения 
к предложенному договору в целом.  Присоединившая-
ся к договору сторона вправе потребовать расторжения 
договора, если договор присоединения хотя и не проти-
воречит законодательству, но лишает эту сторону прав, 
обычно предоставляемых по договорам такого вида, ис-
ключает или ограничивает ответственность другой сто-
роны за нарушение обязательств либо содержит другие 
явно обременительные для присоединившейся стороны 
условия, которые она, исходя из своих разумно понима-
емых интересов, не приняла бы при наличии у нее воз-
можности участвовать в определении условий догово-
ра. Однако это требование не подлежит удовлетворе-
нию, если присоединившаяся сторона знала или долж-
на была знать, на каких условиях заключает договор.
 
Взаимосогласованным  договором  является 
договор,  условия  которого  определяются  соглашени-
ем сторон. По основному договору стороны  непосред-
ственно приобретают права и обязанности по предмету 
договора.
 
По предварительному договору стороны обязуются 
заключить  в  будущем  договор  о  передаче  имущества, 
выполнении работ или оказании услуг (основной дого-
вор)  на  условиях,  предусмотренных  предварительным 
договором.  Предварительный  договор  заключается  
в форме, установленной законодательством для основ-
ного  договора,  а  если  форма  основного  договора  не 
установлена,  то  в  письменной  форме.  Несоблюдение 
правил о форме предварительного договора влечет его 
недействительность. Предварительный договор должен 
содержать условия, позволяющие установить предмет, 
а также другие существенные условия основного дого-
вора.  В  предварительном  договоре  указывается  срок, 
в который стороны обязуются заключить основной до-
говор.  Если  такой  срок  в  предварительном  договоре 
не определен, предусмотренный им договор подлежит  
заключению  в  течение  года  с  момента  заключения 
предварительного  договора.  В  случаях,  когда  сторона, 
заключившая  предварительный  договор,  уклоняется  от 
заключения предусмотренного им договора, она обязана 
возместить другой стороне вызванные этим убытки, если 
иное  не  предусмотрено  законодательством  или  догово-
ұсыну  мүмкiншiлiгi  бола  тұра  коммерциялық  ұйымның 
жария  шарт  жасасудан  бас  тартуына  жол  берiлмейдi. 
Заң  құжаттарында  көзделген  жағдайларда  Қазақстан 
Республикасының Үкiметi жария шарттарды жасау және 
орындау  кезiнде  тараптар  үшiн  мiндеттi  ережелер  (үлгi 
шарттар,  ережелер  және  т.б.)  шығаруы  мүмкiн.  Мысал 
ретінде, қазақстандық баспасөзде жарияланатын тұрғын 
үй-коммуналдық қызметті көрсету бойынша жария шарт-
тарды,  нан  қабылдаушы  және  астық  иелері  арасын-
да жасалған жария шарттарды алуға болады (19 қаңтар 
2001  жылғы N 143-II «Астық туралы» Қазақстан Респу-
бликасы заңы).
 
Ережелерiн  тараптардың  бiреуi  формулярларда  не-
месе өзге стандартты нысандарда белгiлеген және басқа 
тарап оны ұсынылған шартқа тұтастай қосылу жолы деп 
қабылдай алатын шарт қосылу шарты деп танылады. Егер 
қосылу шарты заңдарға қайшы келмегенiмен, бұл тарап-
ты осындай шарттар бойынша берiлетiн құқықтардан ай-
ыратын  болса  немесе  мiндеттеменi  бұзғаны  үшiн  басқа 
тараптың жауапкершiлiгiн жоятын немесе шектейтiн бол-
са не қосылған тарап үшiн онда анық қиындық келтiретiн, 
шарттың  талаптарын  белгiлеуге  қатысатын  мүмкiндiгi 
болып  тұрғанда  өзiнiң  ақылға  қонымды  түсiнiлетiн 
мүдделерiн  негiзге  ала  отырып  қабылдамай-ақ  қоятын 
талаптары болса, шартқа қосылған тарап шартты бұзуды 
талап  етуге  құқылы.  Егер  қосылған  тарап  шарттың 
қандай жағдайларда жасалғанын бiлсе немесе бiлуге тиiс 
болса, қанағаттандырылуға жатпайды. 
 
Өзара  келісілген  шарт  дегеніміз,  талаптары 
тараптардың келісімімен анықталатын шарт. 
 
Негізгі шарт бойынша тараптар шарт мәні бойынша 
құқықтар мен міндеттемелерді иеленеді. 
 
Алдын  ала  жасалатын  шарт  бойынша  тараптар  
алдын  ала  жасалатын  шартта  көзделген  жағдайларда 
мүлiк беру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету тура-
лы болашақта шарт (негiзгi шарт) жасасуға мiндеттенедi. 
Алдын ала жасалатын шарт негiзгi шарт үшiн заңдарда 
белгiленген  нысанда,  ал  егер  негiзгi  шарт  нысаны 
белгiленбесе, жазбаша түрде жасалады. Алдын ала жа-
салатын шарт нысаны туралы ережелердiң сақталмауы 
оның жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырады. Алдын 
ала  жасалатын  шартта  негiзгi  шарттың  мәнiн,  сондай-
ақ  басқа  да  елеулi  жағдайларын  белгiлеуге  мүмкiндiк 
беретiн  ережелер  болуға  тиiс.  Алдын  ала  жасалатын 
шартта тараптар негiзгi шартты жасасуға мiндеттенетiн 
мерзiм көрсетiледi. Егер алдын ала жасалатын шартта 
мұндай мерзiм белгiленбесе, олар көздеген шарт алдын 
ала  жасалған  кезден  бастап  бiр  жыл  iшiнде  жасалуға 
тиiс.  Алдын ала шарт жасасқан тарап өзi көздеген шарт-
ты жасасудан жалтарған реттерде, егер заңдарда неме-
се шартта өзгеше көзделмесе, осы арқылы келтiрiлген 
залалды екiншi тарапқа өтеуге мiндеттi. Алдын ала жа-
салатын шартта көзделген мiндеттемелер, егер тарап-
тар негiзгi шартты жасасуға тиiс мерзiм бiткенге дейiн 
ол  жасалмаса  не  тараптардың  бiрi  екiншi  тарапқа  бұл 

6. КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЗАҢДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ / ЮРИДИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ  ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА  
ЭКСПРЕСС-КУРС ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
107
шартты жасасуға ұсыныс жiбермесе, тоқтатылады. 
Егер ниеттер туралы хаттамада (ниеттер туралы шарт-
та)  тараптардың  оған  алдын  ала  жасалатын  шарт 
күшiн беру ниеттерi тiкелей көзделмесе, ол азаматтық-
құқықтық  шарт  болып  табылмайды  және  оның  орын-
далмауы заңдық зардаптарға әкелiп соқтырмайды. 
 
Шарт  қатысушыларының  пайдасына  жаса-
латын шартты тараптар арасында қатысушылар үшін 
ыңғайлы жағдайлармен жасалады. Шарт қатысушылары 
құқықтар мен міндеттемелерді иеленеді. 
 
Үшiншi  жақтың  пайдасына  жасалатын  шарт  
дегеніміз,  тараптар  несие  берушiге  емес,  шартта 
көрсетiлген  немесе  көрсетiлмеген  және  борышқордан 
мiндеттеменi  өзiнiң  пайдасына  орындауды  талап  ету-
ге құқығы бар үшiншi жаққа борышқор орындап беруге 
мiндеттi деп көрсеткен шарт үшiншi жақтың пайдасына 
жасалған шарт болып танылады. Егер заңдарда неме-
се шартта өзгеше көзделмесе, үшiншi жақ борышқорға 
шарт бойынша өз құқығын пайдалану ниетiн бiлдiрген 
кезден бастап тараптар өздерi жасасқан шартты үшiншi 
жақтың  келiсiмiнсiз  бұза  алмайды  немесе  өзгерте  ал-
майды. Борышкер шартта өзiнiң несие берушiге қарсы 
қоя  алатындай  қарсылықтарын  үшiншi  жақтың  талап-
тарына қарсы қоюға құқылы. Үшiншi жақ шарт бойын-
ша  өзiне  берiлген  құқықтан  бас  тартқан  ретте  несие 
берушi, егер заңдарға және шартқа қайшы келмесе, бұл 
құқықты  пайдалана  алады  (мысалы,  үшінші  тұлғаның 
пайдасына жасалатын сақтандыру шарты). 
 
Лицензиялық  шарт  —  құқық  иесі  (лицензиар) 
келесі тарапқа (лицензиат)  топологиясын, өнертабысын, 
авторлық  шығармаларын  және  өнеркәсіптік  және 
зияткерлік  меншік  нысандарын  уақытша  пайдалану  
құқығын  беру  туралы  шарт  (мысалы,  Сіз  өзіңіз  ойлап 
тапқан  және  осы  рецепт  пен  бейнесінің  авторы  ретінде 
арнайы мемлекеттік органда тіркеген технологияңыз бой-
ынша печенье дайындайсыз және т.б. Сіз осы печеньены 
пісіру үшін шығарушыдан — лицензиардан рұқсат аласыз).
 
Сыртқы экономикалық шарт (Мәміле)
 
Барлық 
кәсіпкерлер 
сыртқы 
экономикалық 
қызметтің қатысушылары болуға құқығы бар, яғни олар 
сыртқы  экономикалық  мәміле,  басқа  мемлекеттердің 
кәсіпкерлерімен  мәміле  жасай  алады.  Сыртқы 
экономикалық  қызметтің  қатысушылары  экспорт,  кері 
экспорт,  импорт,  кері  импорт  және  өнім  транзитін 
жүзеге  асыратын  Қазақстан  Республикасының  заңды 
немесе жеке тұлғалары, шет мемлекеттердің заңды не-
месе жеке тұлғалары бола алады.
 
Қатысушыларының бірі Қазақстан Республикасының 
заңды  тұлғасы  немесе  Қазақстан  Республикасының 
азаматы  болып  табылатын  сыртқы  экономикалық 
мәміле  жасалу  орнына  қарамай,  жазбаша  түрде  
жасалады.  Сыртқы  экономикалық  мәміле  нысаны  жа-
салу  орнындағы  құқыққа  бағынады.  Бірақ  Қазақстан 
ром.  Обязательства, предусмотренные предварительным 
договором, прекращаются, если до окончания срока, в ко-
торый стороны должны заключить основной договор, он 
не будет заключен либо одна из сторон не направит дру-
гой стороне предложение заключить этот договор. 
 
Протокол  о  намерениях  (договор  о  намерениях), 
если в нем прямо не предусмотрены намерения сторон 
придать ему силу предварительного договора, не явля-
ется гражданско-правовым договором, и неисполнение 
его не влечет за собой юридических последствий.
 
Договор  в  пользу  участников  договора 
заключаются  сторонами  на  приемлемых  для  участни-
ков договора условиях. Права и обязанности возникают  
непосредственно у участников договора.
 
Договором в пользу третьего лица признается 
договор,  в  котором  стороны  установили,  что  должник 
обязан произвести исполнение не кредитору, а третьему 
лицу, указанному или не указанному в договоре и име-
ющему право требовать от должника исполнения обя-
зательства в свою пользу. Если иное не предусмотрено  
законодательством или договором, с момента выражения  
третьим  лицом  должнику  намерения  воспользоваться 
своим правом по договору стороны не могут расторгать 
или  изменять  заключенный  ими  договор  без  согласия 
третьего лица. Должник в договоре вправе выдвигать 
против требования третьего лица возражения, которые 
он мог бы выдвинуть против кредитора.  В случае, ког-
да третье лицо отказалось от права, предоставленного 
ему по договору, кредитор может воспользоваться этим 
правом, если это не противоречит законодательству и 
договору (например, договор страхования в пользу тре-
тьего лица).

жүктеу/скачать 3,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: