Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры имани гүЛ Қайрат ж о л ды ба й ұ л ы

Күллі жаратылысты Алла Тагала 
жарапгқан, ал Алла Тагаланың өзін кілі 
жарагпты?
Адам  баласы  кез-келген  нәрсені  ойлаған  уақытта 
әдетге  осы  дүниеде  жүретін  заңдарға  жэне  көрген 
нәрселеріне  салыстыру  аркылы  пайымдайды.  Мысалы, 
жәннатта  бір  ағаш  бар  екен  делінсе,  дереу  осы  дүниеде 
көріп  жүрген  кэдуілгі  топырақка,  күнге,  ауа  мен  суға 
мұқтаж  ағаш  елестейді.  Бұрын-соіідн  мұлде  көрмеген, 
бізге  беймәлім  бір  нэрсе  түсіндірілген  уақытга:  «Неге 
ұқсайды  екен?»  деп  сұрақ  койып  жатамыз.  Демек,  біз 
көрмеген  өзімізге  таңсык  нәрсені  тек  салыстыру  жолы 
арқылы ғана пайымдай аламыз. Ал Алла Тағаланы  салыс­
тыру  жолымен  түсіну  мүмкін  бе?  Әрине  жоқ.  Өйткені, 
Оның  мына  дүниеде  тевдесі  әрі  ұксасы  жоқ.  Қүранда 
былай  делінеді:  «Оиың  (Алла  Тағаланың)  еш  теңцесі 
ж оқ»106, «О ған еш нәрсе үксамайды»1"7.
Ендеше,  «Алланы  кім  жаратты?»  деген  сауал  эу- 
бастан қате. Себебі бүл Алланы мына дүниедегі заңдарға 
тәуелді  жаратылыспен  салыстыра  ойлаудың  нәтижесі. 
Ал  ¥ л ы   Жаратушы  өзі  жаратқан  ешбір  жаратылысқа 
ұксамайды.  Тіпті  қарапайым  жай  суретшінің  өзі, 
өзінің  сапған  суретіне  үксамайды  ғой.  Өйткені,  сурет
-   эр  түрлі  бояудың  қоспасы  ғана.  Онда  суретшідегідей 
басыбүтін  қасиеттер  жок.  Қыскасы,  шебер  мен  онын 
колынан  шыккан  туынды  екі  бөлек  нэрсе.  Ендеше, 
күллі  кемшілік  сипаттардан  пэк  ¥лы   Жаратушы  да  өзі
106 Ықылас сүрссі/4.
107 Ш ура суресі/11.
215

ИМ АНИГҮЛ
салған мына жаратылыс  суретіне,  жараткан туындысына 
мүлдем  ұқсамайды.  Соидыктан  жаратылыска  арналған 
заңцарға да тэуелді  емес.  Мысалы,  дүниеге  келу үшін не 
нәрсенің болсын белгілі бір себепке тэуелді екендігі анык. 
Барлығымыз  туылғанбыз,  бізді  туғандарды  да  біреулер 
дүниеге  әкелген.  Ягни,  барлық  нэрсенің  бастауы  бар. 
Біздің қателігіміз сол,  дүниедегі осы туу, туылу жэне бар 
болу үшін белгілі бір себепке мүқтаждық заңын ¥лы  Жа- 
ратушымыз  Алла Тағалаға да таңғымыз  келеді.  Ал Алла 
болса, барлық туу, туылу былай тұрсыи, тіршілік зандары 
жоқ  кезде  де  бар  еді.  Тіпті,  Алла  Тағала  осы  аталмыш 
заңдарды да өзі жаратқан жоқ па!?  Ендеше, өзі жаратқан 
бұл  заңдарға Үлы  Жаратушьшың тэуелді  болмасы  анык- 
Сондықтан «Ыцылас» сүресінде: «О л еш нәрссге муқтаяс 
емес, тумады  да туы лм ады », -  делінеді.  Бейне бір «Ей, 
құлдарым,  туу,  туылу,  сыртңы  бір турткіге зәрулік сен- 
дерге тән, мені ол зацдарга тәуелді етігг ойламаңдар» деп 
тұрғандай. Алла Тағаланы ешкім жаратпаған. Алла Тағала
-   «әзәли»,  яғни,  Оның  барлығының  бастауы  да,  соңы да 
жоқ -  Мәңгі.
Алла  жаратылмағандығы  үшін  Алла  емес  пе?  Мы­
салы,  әскерлер  бұйрықты  қолбасшыдан  алады.  Ал 
қолбасшы  бұйрықты  патшадан  алады  делік.  Ал  енді 
«патша бұйрықты  кімнен алады?» деп сауал қоя алмаЙ- 
мыз, Өйткені,  патша да бүйрыкты  біреуден алса, онда ол 
шынайы патша бола алмайды.  Тағы бір мысал, мешітгегі 
жамағатгың бэрі намазда бір имамға ұйиды. Ал сол имам 
да басқа бір адамға уйыса. ол имам емес, жамағаттьщ бірі 
болып қалады. Сол сияқты Алланы да басқа бір Алла жа- 
ратса,  онда жаратылған  бірінші  Алла,  Алла  бола  алмай­
ды.  Өйткені,  біз  «Алла»  деп  о  баста  еш  жаратылмаған, 
ешкімге  мұқтаж  емес,  жаратьшғандарда  жоқ  мэңгілік 
сиякты сипаттардың шынайы иесін ғана айтамыз.
216

ИМАНИ ГҮЛ
Екіншіден,  Алланы  да  басқа  бір  Алла  жаратты  де- 
сек,  сол  жаратқан  Алланы  да  басқа  бір  Алла  жаратуы 
тиіс.  Оны да  баска бір  Алла...  Міне,  осылайша алғашқы 
қойған  сүрағымыз  тізбектескен  куйі  шексіздікке  дейін 
жауапсыз жалғаса  береді.  Қашан  еш  жаратьшмаған,  бас- 
тауы  жоқ  мэцгі  бір  Алланы  қабылдаймыз,  сол  уақытта 
жауабы  табылмаған  сұрағымызға  нүкте  койылып,  жан 
жүрегіміз жай табады.  Мысалы, нөл санының оң жағына 
миллиондаған  нөлдерді  қатар  қойсақ та,  олардың  ешбір 
мэнді  иеленбесі  белгілі.  Ал  егер  кез-келген  бір  санды 
қойсак,  сол  нөлдер  бірден мағынаға ие болады.  Дэл  осы 
мысалдағы  сияқты  барлық  жаратылыс  атаулының  гуп 
негізін  — бастауы  жок,  мэңгілік  жалғыз  Аллага  тіреген 
кезде ғана, шынжырдың өріміндей бір-біріне қосақталған 
сауалымыз баян табады.
Иэ,  адамның  не  нэрсесі  болсын  шектеулі.  Көзінің 
көре  алатын  аясы,  кұлағының  ссту  қабілеті  -   бэрі, 
бэрі  шектеулі  болғаны  секілді  оның  акыл-ойы  да 
шектеулі.  Ап  осындай  шектеулі  акылмен  шексіз  Алла­
ны  калай  ғана  толык  түсінбекпіз?  Ол  -  жаратушы,  біз  -  
жаратылғанбыз.  Жаратылған  нэрсе  Жаратушысын  «неге 
толық  тусінбеймін?»  деп  шағым  айта  ала  ма?  Біздегі 
ақыл да, жан да кейіннен жаратылған. Солай бола тұра біз 
тіпті қарапайым жаратылған «жаниыц» өзін толық тұсіне 
бермейміз.  Енді  жаратылған  нәрсені  жете  тусіне  алмай 
жатып еш теңдесі жоқ ¥лы  Жаратушымызды калай толық 
түсінбекпіз?!  Пенденің  шектеулі  ой-санасы  Оны  калай 
қамтымақ?  Белгілі  ойшыл  Анри  Бергсон  бьшай  дейді:
«Ацылдың  ең  соңгы  тоқтамы  -  өзіпің  әлсіздігін мойын- 
дауы».  Рас, ақыл өзінід жетер жерін, шамасын білуі тиіс.
Сахаба  Әбу  Бэкір  Сыддық:  «(Алла  Тагалам!)  Сені 
толъщ  түсіне  алмауымды  мойындауым  — сені  толыц 
түсінуш» десе, Абай атамыз:
217

ИМАНИ ГҮЛ
Күні-түні ойымда бір-ақ тэңірі 
Өзіне кұмар қылған оның әмірі.
Халикка махлұк ақылы жете алмайды,
Оймен білген нэрсенің бэрі -  дәһрі108 -деп туйсе, тағы 
бір өлең жолдарында:
«Ақылға сыймас Ол Алла,
Тағрифка109  тілім  кыска-ак»110  деп,  осы  акиқатқа 
үлкен ой салады. Ал философ Декарт былай дейді: «Адам
-  тұтастай іиектеулі жаратылыс. Ал осындай шектеулі 
адам  шексіздікті мүлдем түсіне алмайдьі».
Алланьщ  мэңгілік  сипатын  қабылдағысы  келмеген 
өркөкірек  материалистер  сол  сипатгы  жансыз  материяға 
телімек  болады.  Алайда,  мэнгілік сипатын шынайы Иесі 
Аллаға  беру  бір  басқа да,  оны  қателесіп  күнде  өзгеріске 
ұшырап, пэнилікке бас иіп жатқан жансыз материяға беру 
бір басқа.
т
  Абай, 
Қалың  слім,  казағым,  153-бет.  Атамұра  баспасы, 
Алматы 2002 ж.
Х алиқ—Жаратушы, М ахлұқ -  жаратылыс, Дэһрі — арабша «уакыт, 
заман»  дегенді  бідціреді.  Алланы  мойындамай,  акыретті  жокқа 
шығаратын  дінсіздерге  де  «Дәһри»  делінеді.  Бұл  ткерде  хакім 
Абай  «Дэһрі»  сөзін  «уакытша,  пэни,  кейінпен  жаратылған»  де­
ген  мағынада  қолдануы  ықтимал.  Яғни,  адам  санасының «біліп, 
түсіндім» деген  нәрселсрі кейіннен жаратылған пэни дуниелерге 
жатады.  Ал  Алла  кейіннен  жаратылмағандықтан, 
О
і і ы
 
толык 
түсіну мүмкін емес дегснді мензеп тұр.  «Халикқа махлұк ақылы 
жете алмайды» дегені де сондыктан.
109 Тағриф -  түсіндіру.
110  А.а.е,  189-бет.
2 1 8

Алла  Тагаланы неге көзбен  көре 
ш ш аймыз?
Әсілінде,  бэріміз  ¥л ы   Жаратушыны  көрудеміз. 
Бірақ  көру  қабілеті  шектеулі  жалаң  көзімізбен  емес, 
ақыл  кезімізбен  көрудеміз.  Рас.  Мысалы,  түрлі  жеміс- 
жидектердің  дэмін  көзбен  көру  мүмкін  емес,  бірақ 
тілімізде  орналаскан  дәм  тату  тұйіршіктері  аркылы 
сеземіз,  оларды  бір-бірінен  ажыратамыз.  Дыбыстарды, 
әр  түрлі  иістерді  де  көзімізбен  көре  алмаймыз.  Оларды 
қүлағымыздың есту, мұрнымыздың сезу кабілеті арқылы 
сезіп,  білеміз.  Міне,  дэл осылай біздер жан-жағымызды 
коршап жатқан өздігінен пайда бола алмайтын мына сан­
сыз таңғажайып жаратылысқа карап, ¥лы  Жаратқанның 
бар екенін,  бір екенін, қүдіретін тұсінеміз, Ендеше, Оны 
акыл көзімізбен көреміз.
«Өз  басым  Алланы  корген  емеспін,  олай  болса  Ол 
жоц»  деу,  көру  қабілеті белгілі  заңдардан аса алмайтын, 
көру  аясы  шектеулі  көзіміздің  әлсіздігімен  қоса  ¥лы  
Жаратушының  ұлылығы  мен  шексіздігін  түсінбеуден 
туады.  Түймедей  екі  көзімен күллі  болмыс  элемінен  ада 
шексіз  Алла  Тағаланы  неге  көре  алмаймын  деу  күлкілі 
нәрсе.
Көздің әлсіздігі соншалық -  тікелей көру мүшесі бола 
тұра  ол  өз-өзін  көре  алмайды.  Ал  енді  осындай  өз-өзін 
көруге  қабілетсіз  көзбен  «Алла  Тагаланы  көре  алмадым, 
олай болса,  Ол жоқ», - деу қисынға келе ме?.
Негізінде  айналамызда  көзге  көрінбейтін,  бірақ  бар 
екендігіне  еш  күмэн  жоқ  қаншама  нэрсе  бар.  Мысалы,
219

ИМАНИ ГУЛ
адамньщ  рухын,  куану,  кайгыру  сезімдерін  жэне  ақыл- 
ойын,  элемдегі  тартылыс,  гравитация  күшін  көзімізбен 
көре алмағанымызбен бұлардың бар екендігіне ешкім кү- 
мэн келтірмейді.  Өйткені, біз нәтижесіне карап бүлардың 
бар екендігіне көз жеткіземіз. Айталық,  жүзіміздің реңіне, 
даусымыздың шығу ырғағына, бет-жүзіміздің қүбылуына 
қарап адамның қуанғанын яки қайғырғанын білеміз. Бірак 
қуаныш пен қайғы сезімдерін кезімізбен көре алмаймыз.
Көзбен  көру  үшін  көрінетін  заттың  карсы  алдыңда 
түруы  жэне  оньщ  материалдық  нэрсе  болуы  шарт.  Де- 
мек, көзіміздің көруі осы тәрізді біркатар  заңдылықтарға 
тэуелді.  Ал  Алла  Тағала  шекгеулі  эрі  материалды 
болмагаидыктан,  Оньщ  тек  қарсы  алдымызда  яки  басқа 
белгілі бір мекенде болуы да мүмкін емес. Себебі, барлык 
мекен  атаулы  кейіннен  жаратылған.  Ал  Алла  Тағала  сол 
жаратылған  мекендер  жоқ  кезде  де  бар  еді.  Міне,  гәп 
осында.
Олай  болса,  көру  аясы  тар,  көру  қабілеті  кейбір 
заңцылықгарға  тәуелді  әлсіз  көзімізбен  Алла  Тагаланы 
мына дүниеде көруіміз мүмкін емес. Демек, ¥ л ы  Жарату- 
шыны көре алмауымыз -  Оның жоқтығынын, белгісі емес, 
керісінше,  кәз  кере  алмайтындай  Оның  ұлылыгы  мен 
шексіздігінің,  сондай-ақ  біздегі  кездің  тым  әлсіздігінің 
белгісі.
Алла Тағала Қүран Кәрімде:  «Көздер О ны  көре ял- 
мас, бірақ Ол коздерді квреді»111, - деяінген.
Алла Тағала бізді бұл дүниеге Өзін мына жаратылыс- 
қа  қарап,  тапсын,  танысын,  білсін,  Өзінің  қүдіретінің, 
шеберлігінің,  ілімінің  алдында  таң  калып  бас  исін, 
күлшылық етсін деп,  сынақ үшін жіберген.  Ал  енді  бізге 
ерекше  көру  қабілетін  беріп  бұл  дүниеде  өзін  көрсетер 
болса, бізді  бүл дүниеге жіберуіндегі сын-сынактың мэні 
болмас  еді.
111 Ә л-Энғам сүрссі/103.
220

Алла  Тагала неге адамдарды  бай-кедей emitt 
жаратңан.  Оның сыры неде?
Батыц -м ү р а т  емес, 
Кедейпік -  үят емес.
Халық мақалы
Ең  алдымен,  бул  бес  күндік  пэни  дүниенің  адам­
зат  үшін  үлкен 
«сынақ  мекені»
  екенін  бір  сәт  естен 
шығармауымыз кажет.
Сондай-ақ,  ақыреггі  есепке  алмастан  тек  кала  осы 
пэни  дүниенің  күрмеуге  келмейтін  қысқа  өлшемдерінің 
шеңберінде  мұндай  сұрактарға  жауап  беруге  тырысу  да 
бос  әурешілік.  Ондай  жағдайда  сұрағымыз  да тұщымды 
жауабын  таба  алмай,  бейнебір  мағынасы  аяқсыз  қалған 
кітап яки екінші бөлімі көрсетілмей қалған фильм іспетті 
жарымжан күй кешері даусыз.
Алла  Тағала  өзі  қалаган  кейбір  пенделерін  мал- 
мүлік, байлык, дәулетке кенелтіп, кайсыбірінс кедейліктің 
қамытын  кигізеді.  Бүған  коса,  адамның  білімінің, 
тәжірибесінің,  еңбегінің  де  байлықка  қол  жеткізу  үшін 
керекгі  себеп  екенін  үмытпағанымыз  жөн.  Бірак  бай 
болу үшін адамньщ бүл қасиетгерге ие  болуы жеткілікті 
емес.  Өйткені,  Алла  Тағала  дүниемүлікке  ие  болудың 
барлық  себептері  мен  шарттарын орындап,  күндіз-түні 
зыр жүгірген адамға байлық бермеуі де мүмкін. Яғни, бүл 
түста пешене, рызык мәселелерін де ескерген жөн.
Әрбір  адам  мол  рызывда,  несібеге  жету  үшін 
қолынан  келер  бар  іс-эрекетті  жасауы  тиіс.  Сосын
221

ИМАНИ ГҮЛ
Раббысының  нәсіп  еткек  азды-көпті  үлесіне  разы  бо­
лып, соған қанағат етуі лэзім.
Байлыкты  эрдайым  Алланың  кұлдарына  берген 
жақсылығы  деп  түсінбеуіміз  қажет.  Өсіленде,  Онын 
қүлдарына берген байлығы да, кедейлігі де -  сынак. Қүран 
Кэрімде:  «Сендердін  м алдары н   да,  балаш ағалары н 
да  с ы н ақ   ретінде  берілді»112  делінеді.  Байлыкка  кол 
жеткізу -  бақытка  кенелу деген  сез  емес.  Бай  бола  тұра, 
жан  дүниесі  байыз  таппай  бақытсыздықган  басы  қатып, 
тіпті, өздеріне қол жүмсаған адамдар да аз емес. Қаншама 
байлар  кедейдің  бір  күнгі  алаңсыз  бакытты  өміріне  зар, 
тіпті сол бақытты бір-ақ күн үшін барлық  дүниесін бере 
салуға пейіл.  Қара  нан  мен  қара  шайды  кайгысыз  ішкен 
қанағатшыл кедейдін қол жеткізген рахаты мен лэзззатын 
дәулетті  кісілердің  көбі  небір  тэтті  мен  дэмдіні  жесе  де, 
қол жеткізе алмай жатады.
Бірак, кедейлікті  де  бакытқа  жетудің төте жолы деп 
түсініп қалмайық.  Кедейліктің салдарынан басын тастан- 
тасқа үрып,  өмірден түңілген жандар да қаншама. Демек, 
байлық та, кедейлік те адамды  бақытгы  ететін негізгі се- 
бептер  емес.  Себебі,  адам  тек  асказаннан  ғана  тұратын 
жаратылыс  емес.  Оның рухы,  журегі,  ішкі  сезімдері,  ар- 
ожданы  бар.  Негізінде  адам  баласын  басқа  жаратылы- 
стардан үстем ететін ерекшеліктері де адамның, міне, осы 
жақгары.  Адам баласының осы  ішкі рухани жан-дүниесі 
канағаттандырылмайынша,  бүкіл  элемді  жалғыз  өзі уы- 
сында  ұстаса  да,  оның  бақыты  бэрібір  баянсыз,  күлкісі 
жалған.
Шынтуайтында,  эр  адам  жағдайы  өзінен  жоғарыға 
емес,  өзінен  де  нашар  адамдарға  карап  өз  жағдайына 
қанағат  етуді,  пгүкіршілік  жасауды  ғұмырының  негізгі
1,2 Тағабун сүресі/15.
222

ИМАНИ ГҮЛ
устаиымы  ете  білсе,  өмірден  опық  жемейтіндігі  акиқат. 
Мысалы, кез-келген адам өзінен  де жағдайы жақсы адам­
ды емірде кездестірері шындық. Сонда элгі адам өз басына 
жетерлік жағдайы болса да, ана адамға қарағанда өзінің ке- 
дейлеу болғанын ойлап, ішін әлдебір қызғаныш тырмалап, 
әз-өзін  кедей  санап,  Құдайга  назалануы  мүмкін.  Ал  ана 
бай өзінен де бай басқа адамды көріп, ол да бәсекелестік 
пен қызғанышқа шырмалуы ықтимал. Алайда,  өздерінен 
де  төмен жағдайдағы адамдарға бір  сәт көз тастап,  өзіне 
берілген жаксылықгарға ой жүгіртсе, Құдайға мүң шағуды 
қойып,  шүкіршілікке  бег бұрар  еді.  Адам  көбіне  есепсіз 
Кұдай  Тағаланың  берген  теқдесі  жоқ  өз  бойындағы 
байлыкган хабарсыз. Зағип адам ешқашан үйдің тарлығын 
айтып  шағымданбайды. 
«Япырай,  «көз»
 
деген,  айна- 
лайын,  басқа  ешбір  байлықпен  өлшенбейтін  Құдайдың 
берген  керемет  сыйы  екен  ғой,  мен  мұны  нелікген  ерте 
сезінбеді екенмін» деп Құдайдан жатса да, тұрса да баска 
дүниені емес, тек көзінің айығуын тілейді. Ашаршылыққа 
душар болған жұрт та «шіркін, бір үзім нан болса гой»
 
деп 
аңсайды. Олалгынменкүмістіяки жаксы машинаны емес, 
тек соны тілейді. Демек, кедейлік пен байлык адамның өз 
жүрегіндегі  «канағат»  сандығында  жатыр.  Байлық  та, 
кедейлік  те  өзгелерге  қарап өлшенгендіктен,  бұлардың 
бэрі  салыстырмалы  түрде  болмак.  Пайғамбарымыз  бір 
хадисінде:  «Өздеріңнен  көп  берілгендерге  емес,  аз 
берілгепдерге  қараңдар!  Сонда  гана Алла  Тагаланың 
сендерге  пэсіп  еткен  ныгметтердің  қадір-қасиетін 
угыиасыцдар
»1'3
 
десе,  баска  бір  хадисінде:  «Нагыз
,1Э  М услим,  Китабуз-зуһд.  Бухари,  әр-Рикак.  Бухаридегі  риуаягта 
былай  делінеді;  «Сендерден  дс  көп  дүние  берілгендер  мен  жа- 
ратылысгары  сендсрден  де  артык  болғандарды  көрген  уақытта 
өздсріңнен де төмен болғандарға караңдар!». Жэне қараңыз: Әбу 
Зэкаріія Мухиддин  Иахия ӘнНэуэуий, НузһаіулМутгакин,  Ітом, 
353бет. МуэссисэтурРисэдэ, Байрут  1991ж.
223

ИМАНИ ГҮЛ
байлы ң  м ал-м үлікт ің   кө п т ігін д е   емес,  ж үрект ің, 
ж ан  дун и ен ің   к ең дігін д е»1'4
  деп  шынайы  байлықтың 
мэн-маңызын дәлме-дәл ашып берген.
Иә, қанағат -  түгесілмейтін казына. Қанағатсьи адам 
қанша  бай  болса  да,  дүниеге  тойымсыз  келеді.  Өйткені, 
ондай адамның ішкі  дүниесі кедей.  Ал канағатшыл  адам 
кара нан жесе де, дүниесі түгел. Себебі, оның жан дүниесі 
бай.
Ыбырай  Алтынсариннін 
«Сақып»
  атты  мына  бір 
қысқа эңгімесі осы айтканымызды дөп басып суретгеген- 
дей:
«Сацып  деген  бір  ж ақсы  кісі  мал  жинамай  жүріп, 
ақырында  әл  кеткенде  цатты  кедейшілік  тартып,  бір 
куні  етігі  болмаган  соң  жалаңаяц  дстада  жүргенінде, 
аяқтарын mac ж ыртып ренж іцкірепті.  Сөйтіп келе жа- 
тып,  екі аягы ж оқ агаш балдаңпен ж үрген бір тіленшіге 
жолыңты.  Муны көріп,  Сақып ан үры п айтты дейді:
-  
Әй,  Қүдайым,  ренж ігеніме  т оба  цылдым,  шүкір 
саган  -м еи ің  ж үруге аягымды аман сацтаганыңа; мынау 
балдацты бишарага ж ацадан аяц табылса, жалаңаяқ та 
болса ж үруді  дүниеніц  бір  цызыгы  деп  білер  еді-ау деді,- 
дейді»1'5.
«Алла  Тагала  барлъщ  цүлдарын  неліктен  бірдей 
бай  етіп  ж аратпаган?»
  деу  де  орынсыз.  Өйткені  жал­
пы  жаратылыстың  өзі  позитив  жэне  негативтік  жүйеден 
қүралган.  Токтағы  минус-плюс,  бұлттардағы  негатив- 
позитив  ағымдары  жэне  каттыжүмсақ,  суықыстык, 
қараңғыжарық,  әйел-еркек  сияқты  көптеген  мысал 
келтіруге болады. Міне, осы кереғар зандылықгар  аркылы 
жалпы  ғаламда  тамаша  үйлесімділік,  керемет  жүйе
114  Хадисті Имам Муслим жеткіздІ.
115  Ы бырай  Алтынсарин,  Тандамалы 
шығармалары, 
125-бег.
«Ғылым» баспасы,  1994 ж.
224

И М А Н И ГҮЛ
сақталуда. Олай болсажалпы ғаламның негізгі бір бөлшегі 
саналатын адамзат та ғаламдағы осы кереғар  заңцылыққа 
бағынуы  тиіс.  Сөйтіп  коғамның  біргутастыгы, 
әзара 
үйлесімділігі  сақталады.  Қоғамдағы  әрбір  тұлга  баска 
бір  түлғамен  бірігіп  селбескенде ғана  өз  қажеттіліктерін 
қамтамасыз  етеді.  Барлық адам  басшы  болып  кетсе,  кім 
кімге  басшылық  етіп,  кім  кімге  жұмыс  істемек?  Міне, 
сондықтан қоғамда біреуі басшы  болса, екінші бірі  соған 
тәуелді  жүмысшы,  енді  бірі  дэрігер  болса,  баска  бірі  ау- 
ырып  ем  қабылдайды.  Бүлардың  бэрі  табиғи  түрде  ¥лы  
Жаратушының  қойған  белгілі  завдылыктарымен  жүзеге 
асып  жатады.  Сондықтан  бір  адамның  бай,  екінші  бір 
адамның  кедей  болуы  -   табиғи  нәрсе  болумен  катар, 
жалпы  ғаламдағы  ¥лы   Жаратушының  қойған  кереғар 
заңдылығының бір көрінісі.
Барша  адам  бірдей  бай  немесе  кедей  болсын  деу  -  
барлык  адам бірдей басшы яки бэрі  ер кісі немесе түгел 
әйел болсын дегенге саятын күлкілі жайт. Осы жобалас істі 
жасамақ  болған  кешегі  коммунизмнің  немен  аяқталғаны 
бэрімізге белгілі.
Түптеп  келгенде,  Алла  Тағаланың  адамға байлыкты 
беруі де, бермеуі де игі һэм қайырлы. Адам егер берілген 
малмүлік,  дүниені  жаксы  жолда  жұмсап,  сол  байлықты 
берген  оның  шынайы  Иесіне  үнемі  шүкір  етіп,  кедей- 
кепшіктерге  қол  ұшын  созып,  ғүмырын  ізгілікпен, 
қайырымдылыкпен өрнектей білсе,  онда байлык ол  адам 
үшін  элбетте  қайырлы.  Алайда  байлықтың  буына  мас- 
танып,  оны  берген  Жаратқанды  естен  таре  шығарып, 
небір  күнэға  батып,  айналасындағы  кедей-кепшік,  мұң- 
мүктаждарға  мүрнын  шүйіре  карап,  өзге  байлармен 
бэсекелесіп,  бақ  таласкандар  үшін  байлык  эрдайым 
қатерлі, эрі акыреттік өмірін тамүқ ететіндіктен қайырсыз. 
Кедейлік те дэл осьшай. Егер кедей адам кара нанньвд өзін
10— 1250
225

ИМАНИ ГҮЛ
қадір тұтып, қара суды қанағат ететін иман нурыпа шомған 
жан  болса,  кедейлік  мұндай  адам  үшін  кайырлы.  Өзінің 
әлсіздігін тусініп,  ¥л ы   Жаратушысына деген  мұктажды- 
ғын  әр  сәт  естен  шығармауға  итермелейтін  кедейшілікгі 
қалай  ғана  кайырсыз  дей  аламыз?  Оразада  күні  бойы 
ауызға  нэр  татпай,  ауыз  ашарда  ішкен  бір  жутым  суды 
тұла  бойымыз  шымырлап,  бар  жан-тэнімізбен  сезінеміз. 
Жоқшылық та ¥ л ы  Жаратушының  адамға  берген сансыз 
нығметтерінін қадір-қасиетін түсіндіреді.
Иманды жан ¥ л ы  Иесіне 
«неге кедейлік бердің?»
 деп 
шағым жасауы былай тұрсын, 
«маган  байлыц  бергеніңде, 
бәлкім,  сол  байлыцтыц  буыпа  мастанып,  Сені  естен 
шыгарып,  Саган  деген  мұңтаж дыгымды  қазіргідей 
сезінбес  пе  едім?»
  деп,  кедейлікпен  сынаған  Раббысына 
іыүкір  етеді.  Кедейлікті  әрдайым  Раббысы  тарапынан 
тарту  етілген  сансыз  сауаптың  қазынасы  мен  мәнплік 
байлықтың  қайнар  көзі  деп  біледі.  Себебі,  кедейлігіне 
сабыр  етіп,  шүкір  ете  білген  жан  Раббысынын 
ризашылығына  бөленіп,  ақыретте  мэңгілік  бакытқа 
кенеледі.
Ал,  керісінше,  жүрегі  иманмен  нұрланбаган  жан­
дар  үшін  кедейлік  те  кайырсыз.  Күн  сайын  байлардың 
байлығына  қызыға  карап,  өзі  ондай  мал-мүлікке  ие 
болмағандықган,  ішін  қызғаныш  өрті  шалып,  үнемі 
өзгелердің ақшасын сырттай санап  әуре болады.  Мұіідай 
жандар  уакыт  өте  келе  Раббысына  қарсы  шыгып, 
күпірлікгің тас түнегінен бір-ак шығады. Сөйтіп, кедейлік 
сынынан сүріне күлап, акыретін де ойран етеді.
Міне,  ¥ л ы   Жаратушының  байлығы  да  кедейлігі  де 
адамдар  үшін  сын-сынак-  Байлықты  да,  кедейлікті  де 
жақсы, жаман дей алмаймыз. Өйткені, бүлардын қайырлы 
яки кайырсыз болуы адамньщ езіне байланысты.
226

И М АНИГҮЛ
Иә, мына қысқа дүниеде бір айлық жалақы алу үшін 
күні  бойы  барымызды  салып  жұмыс  істейміз.  Ендеше, 
ана  дүниеде  мэңгілік  бакытқа,  кез  көріп,  күлақ  есті- 
меген,  ойша  елестете  алмаған  Раббымыздың  ғажайып 
сыйына  кауышу  ұшін  мына  дүниеде  кездескен  кейбір 
киыншылыктар  мен  кедейшілікті  ауырсынып,  өкпе  ар- 
туымыз былай тұрсын, ризашылықпен күле қарсы алуы- 
мыз  керек  емес  пе?  Бұл  дүниедегі  уақытша  кедейліктің 
есесіне  ақыретге  мэңгілік  бакытқа  қауышуға  кім  разы 
болмас?!
Мәселенің  екінші  жағы  -   кедейлер  ғүмыр  кеш- 
кен  қоғамға  байланысты  болмақ.  Егер  сол  қоғамда 
өмір  сүретін  эрбір  дэулетті  адам  тек  өзінің  кара  ба- 
сын  ғана  ойламай,  Қүраішың:  «Тақуа  жандар  -   Алла 
Т ағал ан ы ң   өздеріне  берген  нәсібесінен  (кедейлерге, 
қаж етті  жерлерге)  жүмсайды,  (игілік  жолында  сарп 
етеді)»116,  «Олардыц  байлықтары нда  кедейлердіц 
белгілі  молшерде  үлесі  бар»117  секілді  аяттары  мен 
Пайғамбарымыздың  (с.а.у.):  «Жанындагы  кершісі  аш 
екенін  біле түра өзі тоқ үйықтаган адалі  толық  имап 
еткен  болмайды
»"8

жүктеу/скачать 8,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: