Issn 1563-0242 Индекс 75869

Модель  казахстанского медиаобразования
142
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
Продолжение таблицы
 1
1
2
3
4
5
6
MM 4205
Медиаменеджмент
3
7
экзамен
YaSS 3206
Язык и стиль СМИ
3
5
экзамен
ZSMIЕ 2207
Законодательство СМИ и этика
4
3
экзамен
КВ
Компонент по выбору
44
ПД
Профилирующие дисциплины
32
ОК
Обязательный компонент
5
TRZh 2301
Телерадиожурналистика
3
3
экзамен
IZhNM 2302
Интернет-журналистика  и  новые 
медиа
2
4
экзамен
КВ
Компонент по выбору
27
ВСЕГО
129
ДВО
Дополнительные виды обучения
ПП
Профессиональная практика
6
Учебная
2
2
отчет
Производственная
4
4,6
отчет
Физическая культура
8
1,2,3,4
КВ
Компонент по выбору
Итоговая
аттестация
2 Написание и защита дипломной работы 
(проекта)
1 Государственный экзамен по спе-
циальности
1
8
экзамен
2
8
проект
итого
148
Образовательная  траектория  строится  на 
основе  компетентностного  подхода.  Инстру-
ментальные,  межличностные,  системные  ком-
петенции позволяют выработать  способность к 
анализу, синтезу,  планированию, критике и са-
мокритике, обретению базовых знаний и т.д. 
Новые  казахстанские  образовательные  про-
граммы,  разработанные в соответствии с прин-
ципами  Болонского  процесса,  позволяют  вы-
работать  такие компетенции, как  способность 
к  обучению,  к  адаптации  к  новым  ситуациям, 
к разработке проектов и их управлению, ответ-
ственность за качество, способность применять 
знания  на  практике  ,исследовательские  способ-
ности. 
В настоящее время знания устаревают очень 
быстро.  Поэтому  желательно  дать  выпускнику 
относительно  широкую  подготовку  и  научить 
его  пополнять,  обновлять  знания,  умения  и  на-
выки по мере необходимости. Именно на такую 
подготовку  нацелен  бакалавриат.  Магистратура 
(обычно 1 – 2 года) предполагает более узкую и 
глубокую специализацию, часто магистрант ори-
ентируется  на  научно-исследовательскую  и/или 
преподавательскую работу. Нужно подчеркнуть, 
что  уже  бакалавриат  дает  законченное  высшее 
образование, и выпускник с дипломом бакалав-
ра  может  претендовать  на  штатные  должности, 
для которых, согласно существующей норматив-
но-правовой  базе,  предусмотрено  законченное 
высшее образование.
Новая образовательная программа разработа-
на,  учитывая  стремительное  развитие 
информа-
ционных технологий,  необходимость  работать в 

А.А. Ниязгулова 143
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
условиях мультимедийности.  Одним из условий 
обучения специалистов в условиях конвергенции 
является  наличие  оборудованных  видео-аудио-, 
фотолабораторий,  достаточное  количество  ком-
пьютеров  с  наличием  программ  видеомонтажа, 
аудиомонтажа, оформления, необходимых видео-
камер  и  диктофонов  с    различными  типами  ми-
крофонов для ведения различных типов передач.
 
В  новой  образовательной  программе    про-
думана последовательность обучения дисципли-
нам, их актуальность,  преемственность . Эти же 
факторы учитываются при составлении  дисци-
плин  по  выбору  студента.  Уже  с  первого  курса 
студент  самостоятельно  строит  свою  траекто-
рию  обучения,  выбирая  необходимые  ему  для 
дальнейшего  приобретения  специальности  дис-
циплины и преподавателя. 
В связи с этим особое внимание при состав-
лении государственного стандарта было уделено 
практике  студента – как  учебной,  так  и  произ-
водственной. Учитывая специфику специально-
стей,  направленных  на  творчество  и  сотрудни-
чество  со  СМИ  на  протяжении  всего  процесса 
обучения, практика у студентов факультета жур-
налистики  начинается    уже  после  первого  года 
обучения.  Учебная  практика  длится 2 недели, 
за этот период студент пробует себя на деле, то 
есть в сфере производства – телевидения, радио, 
газет  и  журналов.  Наладив  связь  с  редакциями 
газет, радио и телевидения,  издательствами сту-
дент на протяжении остальных лет обучения со-
трудничает со СМИ в свободное от занятий вре-
мя,  периодически  публикуя  статьи,  занимаясь 
подготовкой    видеосюжетов  и  выполняя  иную 
редакционную  работу.  После  второго  и  третье-
го  курсов  также  предусмотрена  производствен-
ная практика, когда студент в  течение 5  недель 
полностью  работает  уже  без  отрыва  от  произ-
водства. Такая последовательность и периодич-
ность  практики  позволяют  студенту  закрепить 
полученный  на  лекциях  и  студийных  занятиях 
теоретический материал. 
Новые  программы  позволяют  и  преподава-
телю,  и  студенту    по-новому  взглянуть  на  свои 
функции,  способствуют    развитию  самостоя-
тельности и творческого поиска студента, что в 
конечном итоге  позволяет  выпустить мысляще-
го высокопрофессионального специалиста.
Разработка  нового  ГОСО – первый  шаг    в 
сторону переосмысления стратегических планов 
и концепции факультетов журналистики.
 Вторым шагом будет разработка элективных 
дисциплин,  удовлетворяющая  запросы  аудито-
рии. 
Третьим  и    определяющим  шагом  считаю 
ответственное  отношение  к  разработке  типо-
вых  программ, которые являются руководством  
к  действию  для  многочисленных  факультетов 
журналистики.
И, наконец, четвертым, не менее решающим 
шагом  является    совершенствование  методики 
преподавания  журналистских дисциплин. 
При  должном  выполнении  всех  вышеназ-
ванных шагов вузы будут выпускать кад ры, удов-
летворяющие  потребности  рынка.  Наибольшее 
количество нареканий от действующих работни-
ков СМИ в адрес вузов – это недостаточный прак-
тический багаж выпускника. Этот пробел легко 
устраняем  квалифици рованным  руководством 
подразделением,  занимающегося  подготовкой 
кадров за счет мониторинга студийных занятий 
(по плану на одно лекционное занятие приходит-
ся 3 студийных занятия), за счет комплектации 
кадров  знающими,  имеющими  практический 
опыт работы в соответствующей сфере – теле-
видении,  радио,  газете  и  т.д.  специалистами.    
Не секрет, что к преподаванию на факультетах 
журналистики в связи с нехваткой квалифици-
рованных  кадров  привлекаются  филологи,  ко-
торые делают акцент на литературную  состав-
ляющую  подготовки  кадров.  Конечно,  уметь 
грамотно, без ошибок излагать материал  – ис-
кусство, но в журналистской практике  акценти-
рующее внимание должно быть уделено фактам, 
анализу.
Появление  новых  технологий  диктует  вне-
дрение новых курсов и переосмысление некото-
рых действующих. Но фундаментальные знания, 
необходимые каждому журналисту, отраженные 
в таких дисциплинах общеобразовательного цик-
ла, как «Основы экономической теории», «Осно-
вы права», «Иностранный язык», «Философия», 
«Политология», в базовых  и профильных  дис-
циплинах,  как  «Жанровые  формы  и  функции 
журналистики», «Менеджмент и маркетинг жур-
налистики», «Законодательство  в СМИ и этика 
журналиста», «Язык и стиль массовых коммуни-
каций», остаются актуальными  и сейчас. 
Большой  выбор  для  специализации  дает 
база элективных курсов, где также должна быть 
продумана  последовательность  обучения  дис-
циплинам,  их  актуальность,  преемственность  

Модель  казахстанского медиаобразования
144
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
и  соответствие  требованиям  рынка.  Тесное  со-
трудничество со СМИ – залог успеха и реализа-
ции творческих планов. 
Содержание образования  в бакалавриате долж-
но быть нацелено на хорошую базовую подготовку 
специалиста,  где  будущий  журналист  получает 
фундаментальные знания по основным направле-
ниям журналистики. Весь процесс обучения дол-
жен быть построен таким образом, чтобы обеспе-
чить  выпускника-бакалавра  общей  интегральной 
методологией  профессиональной  деятельности 
для того, чтобы он мог самостоятельно мыслить,  
направлять  свою  творческую  деятельность,  зани-
маться  самообразовательной деятельностью.
А.А. Ниязғұлова 
Қазақстандағы медиабілім моделі
Мақалада Қазақстандағы журналистік білім мəселесі көтеріледі. Автор қазақстандық  қазіргі күні қолданыстағы білім 
моделі, Қазақстандық жоғары оқу орындарындағы студенттерді оқытып жүрген соңғы жылдардағы білім моделінің эволю-
циясын қадағалау жəне жаңа медиабілім моделін ұсыну туралы айтады.
Түйін  сөздер:  медиатренинг,  флештехнологиялар,  теле  жəне  радиоформаттар,  медиаорталық,  компетенттік  үлгі, 
мультимедиялылық.
A.A. Niyazgulova 
Model of Kazakhstan media education
The article raises questions of  journalism education in Kazakhstan. The author tells about the existing model of Kazakhstani 
education, traces the evolution of the educational model in recent years and represents a new model of media education. Students of 
Kazakhstani universities have already started to use this model.
Keywords: media training, fl eshtekhnologiya, body and radio formats, media center, competence-based model, multimedia.
  
 

© 2012  Al-Farabi Kazakh National University 
5-бөлім
Электронды ақпарат 
құралдары
Section 5
Electronic 
mass media
Раздел 5
Электронные средства 
информации
ƏОЖ  7.097
Ж. Əбдіжəділқызы
Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.
E-mail: journalist_teoretic@mail.ru
Телесценарий жазу өнерінің кəсіби ерекшеліктері 
Aңдатпа.  Мақалада  тележурналистикадағы  жазу  өнерінің  өзіндік  ерекшеліктері  мен  кəсіби 
принциптері  қарастырылып,  телесценарийдің  лингвистикалық  жəне  психологиялық  аспектілері 
кəсіби  тұрғыда  зерттелген.  Автор  отандық  тележурналистикадағы  телесценарийдің  жазылу 
барысындағы  типтік  кемшіліктерді  атап  өтіп,  тележобалар  авторларына  қисынды  əдіс-тəсілдер 
ұсынған.Сонымен  қатар  мақала  авторы  ақпараттардың  дəлдігі  мен фактілердің  дəйектілігі  сияқты 
ұғымдардың мəнін айқындап береді.
Түйін  сөздер:  телетуынды,  тележоба,  телеөнім,  телесценарий,  сценарийст-маман,  сценарлық 
сабақтастық, тосын құбылыс, оқиға желісі, ақпараттық қор.
Тележоба  əзірлеудің  ең  басында  тұратын 
процесс  телесценарий  жазу  болып  табылады. 
Телесценарий – кез келген хабардың, кез келген 
жобаның  «қаңқасы»,  яғни  эфирге  шығатын 
көрінісінің  қағазға  түсірілген  қалпы.  Теле-
сценарийді  оқу  арқылы  болашақ  өнімнің  бет-
бейнесін анықтап, көрінісін ойша елестетіп, көз 
алдыңа  əкелуге  болады.  Телесценарий  бүкіл 
хабардың болмыс-бітімін анықтайтын, оның са-
пасы мен мазмұнын айқындайтын телетүсірі лім 
процесінің ең негізгі ажырамас бөлігі. Тіпті, осы 
процестің іргетасы (фундаменті) десек те бола-
ды.  Ал  телевизиялық  туындыға  сценарий  жазу 
кез келгеннің қолынан келетін қарапайым əрекет, 
оп-оңай  жүзеге  асыруға  болатын  жеңіл  дүние 
емес  екенін  уақыт  дəлелдеп  отыр.  Фильм 
түсіргісі  келмейтін,  авторлық  бағдарламасын 
ашуға  ұмтылмайтын    тележурналист  бар  ма 
екен,  сірə?!  Сондықтан  да  бұл  ретте,  адамзат 
қабілетін  зерттеп,  арнайы  «Психология»  атты 
еңбек жазған Ж. Аймауытовтың «Неге арналсаң 
соны  істе» [1] деген  қағидасын  басшылыққа 
алған  абзал.  Расында,  телехабардың  түпкі 
нəтижесі мен сəтті шығуы үшін  шығармашылық 
ізденіс  пен  үлкен  шеберлікті  талап  ететін 
журналистік  кəсіптің  негізі  болып  табылатын 
бұл іс телевизия саласында қызмет ететін  əрбір 
маманды  қызықтыратыны  даусыз.  Бүгінгі 
таңдағы  телеарналарда  телесценарий  жазудың 
қыры мен сырын меңгерген арнайы сценарийст 
–  мамандардың  болмауы  бірізділіктің  сақ-
талмауы,  ақпараттың  қайталануы,  ақпарат 
жеткіліксіздігі, сценарийдің ретсіз жазылуы мен 
онда көптеген мəселелердің қамтылмауы сияқты 
бірқатар  келеңсіздіктер  тудырып  отырғаны  жа-
сырын  емес.  Дегенмен  кей  жағдайда  əр  жур-
налистің    өз  бағдарламасының  сценарийін    өзі 
жазуының да ұтымды тұсы бар. Себебі əр адам 
əртүрлі ойлап, əртүрлі шешім қабылдайды. Осы 
тұрғыдан  алғанда  логикалық  шешімнің  сан 
қилылығы  мен  əдіс-тəсілдердің  əртүрлі  қи-
сындағы  қолданыстары  бағдарламалар  мен  ха-
барлар барысындағы ерекшеліктерді аңғар тады. 
Соған қарамастан сценарий жазу барысында кез 
келген  автор – сценарийст  ғылыми  негізде 
жүйеленіп, теориялық тұрғыда тұжырымдалған 

Телесценарий жазу өнерінің кəсіби ерекшеліктері 
146
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
кəсіби  принциптер  мен  шығар машылық  заңды-
лықтарға  сүйенуі – шарт.  Сце нарийді  жур-
налистің өзі жазған кезде ақпарат негізінен қолда 
бар  материалдар  мен  интернеттен  алынған 
мəліметтер пайдаланылады.     Жур налистің  жа-
затын  тақырып  аясы – шексіз.  Себебі  саясатты 
жазатын  журналист  саяси  мəселелерді  саясат-
керден,  ал  білім  беру  саласын  жазатын  журна-
лист сол саладағы негізгі қисындарды  кез  кел-
ген  ұстаздан    кем  білмеуі – шарт.  Сол  сияқты 
басқа салаға маманданған журналистің сол сала-
лар  туралы  жан-жақты  білімі – басты 
талаптардың  бірі  ғана  емес,  əрбір  жазған 
сценарийдің тақырыптық мазмұнын сақтай оты-
рып,  ақтық  нəтижеге  жету  үшін  қажетті 
алғышарт. 
Алайда 
еліміздің 
телеақпарат 
кеңістігінде  белгілі  бір  саланы  ғана  жазатын 
журналистер жоқтың қасы. Сондықтан бір ғана 
саланы жетік меңгерген телесценарийст табу  – 
сирек құбылыс. Біздің отандық тележурналисти-
када қалыптасқан тенденция  қажет бола қалған 
жағдайда  тап  келген  тақырып  бойынша  жан-
жақты ізденіп,  саланы терең зерттеуге, ол тура-
лы  тың  ақпараттар  жинап,  көрермен  қызығу-
шылығын  оятып,  талғамына  сай  дүниелер 
ұсынуға машықтануға тура келеді. Себебі бүгінгі 
таңда  телеиндустрия  саласындағы  бəсекелестік 
қазақ тілді журналистерге де үлкен талап қойып 
отыр.  Олардың  біліктілігі  мен  кəсіби  шеберлігі 
олар 
ұсынып 
отырған 
өнімнен 
айқын 
аңғарылады.  Əйтсе  де,  телетуынды – шығар-
машылық  бірлестік  жұмыла  атқаратын  жұ-
мыстың нəтижесі.   Сондықтан да бүгінгі теле-
хабарларға 
айтылатын 
сын-пікірлер 
тек  
жүр гізушіге  ғана  емес,  сценарийстен  бастап, 
жүр гізушіге  дейінгі  шығармашылық  процесс 
пен  кəсіби  қызмет  кезеңдерін  қамтитын  бүкіл 
шығармашылық ұжымға айтылған сын-пікір деп 
түсінген жөн. Себебі,  телеөнім – тікелей шығар-
машылық бағыттағы ұжымдық еңбектің жемісі. 
Сценарийстен  бастап,  ақпаратпен  қамтамасыз 
ететін редакторлар, сценарийдің көрнекті түрде 
эфирге шығуына жауап беретін, жүргізушінің іс-
əрекетіне мəн беретін режиссерлер, мəтінді жан-
ды  дауыс  пен  жанды  бейнеге  айналдыратын 
жүргізушілер, ракурсты дұрыс таңдап, бейненің 
эфирден тартымды берілуіне жауапты оператор, 
т.с.с. – осының  бəрі  бір  хабардың  сəтті  эфирге 
шығуының  басты  кепілі.  Дегенмен  осының 
бəрінің бастапқы қадамы – телесценарий. «Сце-
нарий»  ұғымы  телевизияға  театрдан  келген. 
«Сахна  сыртында  актерге  қай  жақтан  қалай 
шығу керектігін көрсетіп тұратын адамды сцена-
риус деп атаған. Кинематографияда актерлардың 
кинокамера алдына шығу реті жазылған. Бірте-
бірте  мəн-мазмұны  артып,  əдеби  шығарма 
мағынасына  ие  болған» [2].  Ал  телевизиялық 
сценарий – экрандық туындының қағазға түсіріл-
ген  нұсқасы.  Ол  əдеби,  яғни  журналистік  жəне 
режиссерлік  сценарий  болып  екіге  бөлінеді. 
Режиссерлік  сценарий жұмыс сценарийі деп те 
аталады.  Өйткені  əдеби  сценарийде  экрандық 
туындының монолог, диалог сипатындағы тілдік 
баяндау  процесі  қамтылса,  режиссерлік  сцена-
рийде    бейнелік  көрініс  ретіндегі  іс-əрекет 
процесі  ұсынылады. «Тікелей  эфирде  өтетін 
телебағдарламаларға  толыққанды  сценарий  жа-
зылмайды. Сондықтан да ол сценарлық жоба деп 
аталады» [3].  Телевизиялық сценарий экрандық 
туындыны  жарыққа  шығару  үшін  жасалатын 
негізгі  құжат  болып  табылады.  Телевизиялық 
сценарийді экрандық туындыға айналдыру үшін 
үлкен шығармашылық топ жұмыс істейді. Олар: 
автор – сценарийст,  режиссер,  режиссердің 
ассис тенті,  түсіруші  оператор,  монтаждаушы 
оператор,  бейнеинженер,  жарық  түсіруші,  т.с.с. 
Кез  келген  журналистік  туындыны  режиссура-
сыз  көгілдір  экран  арқылы    көрерменге    ұсыну  
мүмкін емес. Əлбетте, алдын  ала түсіріліп, мон-
таждалып  болған  соң  эфирден  берілетін  теле-
материалдың режиссуралық процестерін  қажет 
болған жағдайда бірнеше рет қайталап орындау 
арқылы  өз  деңгейінде  жүзеге  асыруға  болады. 
Əлбетте,  түсірілімге  шақырылған  бағ дарлама 
қонақтары  мен  көрермендердің  бір неше  сағат 
бойы  ұзақ  уақыт  отыруына  тура  келетіні  де 
сондықтан.  Тіпті,  қайталана  берген дік тен  бағ-
дарламаға  қатысушылардың  түсірілім нен  жа-
лығып,  шаршап  кететін  кездері  де  жиі  ұшы ра-
сатын 
жағдай. 
Ал 
тікелей 
эфирдегі 
теле    бағдарлама  режиссура сының  жөні  бір  бө-
лек.  Ол алдын  ала жоба ретінде ғана əзір ленеді. 
Сөйтіп, тікелей эфирде бірден жүзеге асады. Ал 
жүзеге  асу  барысында  оны    қолма-қол  түзету 
мүмкін емес. Өйткені тікелей эфир  – қайталан-
байтын  құбылыс.  Теле визиядағы  тікелей  эфир 
кезінде  бірнеше  камера  бір  мезгілде    бірдей 
жұмыс  істейді.  Тікелей  эфир  кезіндегі  монтаж 
камераларды    алма-кезек  ауыстырып    қолдану 
арқылы  жүзеге  асады.  Сондықтан  да  тікелей 
эфирдегі  бағдарлама  режиссері    əрбір  процесті 
жіті  қадағалап,  ауытқушылық  орын  алған  кад-

Ж. Əбдіжəділқызы
147
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
рды басқа бір ұтымды кадрмен  қолма-қол ауыс-
тырып  үлгеруі  керек.  Жəне  сол  кадрлар  тізбегі 
бағдарлама  тақырыбы  аясындағы  мəн-маз-
мұнның  мағыналық  желісін  үзіп  алмастан 
сабақтастық сақтай отырып жалғасын табуы  ке-
рек. «Сценарий  телетуындыны жарыққа шығару 
барысындағы  эфирге  дейінгі  дайындық  кезеңін 
қамтиды.  Журналистік  телетуындыға  сценарий 
жазу  барысында  материал  зерттеледі,  фактілер 
іріктеледі, тақырып таңдалып, сюжеттің компо-
зициясы  анықталады» [4].  Сценарий  жазатын 
журналист жылдар бойы  жинақтаған тə жіри бесі 
мен  білімі  негізінде  мазмұнды,  мағы налы,  тар-
тымды  сценарий  жазуға  машықтана  түседі. 
«Сценарий жазуды жаңа бастаған көптеген жур-
налистер телетуынды тақырыбына тікелей емес, 
жанама  қатысы  бар  ақпараттарды  жиі  қосады. 
Бұл,  негізінен,  автордың  тақырыпты    терең  тү-
сінбегенінен,  тақырыпты  ашуға  қажетті  дерек-
тер мен оқиғаларды дұрыс таңдай білмегендігінен 
болады» [5].  Сондықтан журна листік біліктілік 
пен ізденімпаздық, ой жүйелілігі мен тапқырлық 
көп  жағдайда  мақсатқа  жетуге  кепілдік  беретін 
басты  критерий  екені  даусыз.  Шындығында, 
тікелей  эфирге  шығатын  немесе  алдын  ала 
түсіріліп  көрерменге  ұсынылатын  телетуын-
дылардың  тетігі  мент  тегершігі  болып  табыла-
тын  телесценарийге  келіп  тірелетін  барлық 
мəселені бір ғана ғылыми мақаланың аумағына 
сыйғызу  əсте  де  мүмкін  емес.  Өйткені  теле-
журналистикадағы  жазу  өнерінің  кəсіби  ерек-
шеліктері – үлкен  ғылыми  ізденістер  мен 
теориялық  зерттеуді, жан-жақты талдауды қажет 
ететін тақырып. Телехабар барысында көріністік 
қатардың сан түрлілігі мен сюжеттердің арнайы 
эффектілермен  безендірілуі  айрықша  рөл 
атқарады.  Ендеше  сценарийст  сценарий бары-
сында  қай  жерде  қандай  ерекше  сəттер  көрініс 
табатынын  алдын  ала  ойластырып,  жазып 
қойғаны  дұрыс.  Бұл  ретте  сценарий  жазып 
отырған  журналистің    елестету  қабілетінің  жо-
ғары лығы,  мəтінді  алдын  ала  телеөнім  ретінде 
көре білуі ерекше мəнге ие. Телесценарийді тар-
тымды ететін тағы бір критерий – тіл. «Көркем 
тілде  сөйлеу  əңгіменің  тиімділігін  арттырады, 
айшықты сөз көрермендердің  қызығушылығын  
тудырып, ықыластарын оятады, адамның ойына 
емес,  сезіміне,  яғни  ойша  елестету  қабілетіне 
əсер  етеді» [7]. Кез  келген  журналистік  туын-
дыға, тіпті, жаңалықтар желісінде берілетін сю-
жетке  сценарий  жазу  барысында  тілдің 
экспрессивтік  қызметінің  атқаратын  рөлін 
əрдайым  есепке  алып  отыру  қажет.  Өйткені 
экрандық туынды көрермен көңілін баурап алған 
сəтте  өз  мақсатына  жетеді.  Сол  тұрғыдан 
алғанда,  сцеанарийдің  сəтті  басталуының  бір 
қисыны – тақырыптың дұрыс таңдалуы. Ізденім-
паз  журналист  үшін  бүгінгі  күннің  өзекті 
тақырыптарын таңдау қиын емес. Əдетте сцена-
рий  жазатын  адам  бірнеше  ай  бұрын  өзінің 
тақырыптар  тізімін  бекітіп  алады.  Тек  қоғамда 
белгілі бір жағдай орын алғанда ғана жоспардан 
тыс  хабарға  сценарий  жазуы  мүмкін.  Бірақ  көп 
жағдайда  күнтізбедегі  мерекелерге,  атаулы 
күндерге,  елдің  саяси,  қоғамдық,  əлеуметтік, 
мəдени,  рухани  өмірінде  ерекше  маңызы  бар 
күндерге  орай  өзінің  тақырыптық  жоспарын 
құрады.  Осы  жоспардың  тізімін  əрдайым  жа-
дында ұстаған сценарист кез келген тақырып ая-
сында  материал  жинау  барысында  кездескен 
деректерді,  ақпараттар  мен  статистикалық 
мəліметтерді  жинастыра  береді.  Сөйтіп,  өзінің 
бүгінгі  таңдағы  өзекті  мəселелер  аясында 
жасаған  жоспары  нəтижесінде  белгілі  бір 
дəрежеде  ақпараттық  қор  жиналады.  Бұл  өз 
кезегінде кез келген сценарий жазуда таптырмас 
көмек құралы болары анық. Себебі журналистің 
өмірі,  шығармашылығы,  қызметі,  ең  алдымен, 
ақпаратпен  тығыз  байланысты.  Сондықтан 
ақпарат  жинау,  керегін  таңдап,  дер  кезінде  оны 
ұсына білу журналист шеберлігінің бір қыры бо-
лып  табылады.  Сонымен  қатар  сценарий  же-
лісінің  күтпеген  арнаға  бет  бұруы,  яғни  сцена-
рий  аясындағы  тосын  құбылыс    журналист 
шеберлігінің бір қыры болып табылады. Хабар-
дың  немесе  оқиғаның  соңы  көрермен  үшін  кей 
жағдайда белгілі болады. Оны алдын ала болжап 
қою  хабарға  деген  қызығушылықты  жоюы 
мүмкін.  Сол  себепті  адамдардың  күн делікті 
өмірінде  кездесе  бермейтін  тың  фактілер, 
қызықты  деректер,  бірегей  жағдайлар,  түрлі  іс-
əрекеттер, яғни белгілі бір тəртіптен, белгілі бір 
қалыптан тыс жағдайлар көрермен үшін қызықты 
болып табылады. Бір сарын дылықтан шығудың 
тағы бір жолы –  сценарийдегі осындай күтпеген 
фактілер  мен  бірегей  ситуа цияларға  құрылған 
оқиға желісі.  
Əдебиеттер
1 Телесценарийлердегі қайталаушылық.  
2 Тың идеялардың тапшылығы.

Телесценарий жазу өнерінің кəсіби ерекшеліктері 
148
ҚазҰУ хабаршысы.  Журналистика сериясы. №2 (32). 2012
3 Сценарий мəтініндегі грамматикалық, сти-
листикалық қателіктер.
4  Сценарий  жазудың  белгілі  бір  үлгісінің 
болмауы салдарынан  сценарийлердің ретсіз жа-
зылуы.
5 Аудитория талап-тілегінің ескерілмеуі.
6  Сценарий  тақырыбындағы  ауытқушы-
лықтар.
7 Ойдың шашыраңқылығы.
8 Сценарий  оқиғаларындағы орынсыз ұшы-
ра сатын  кездейсоқтықтар,  яғни  сценарлық  са-
бақ тастықтың  сақталмауы  Аймауытов  Ж.  Пси-
хология. – Алматы,1926. – 27 б.
9  Телевизионный  сценарий. – М.:  Высшая 
школа, 2002. – С.138.
10  Əбдіжəділқызы  Ж.  Тікелей  эфир  таби-
ғаты. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 21б.
11  Братцев  И.  Телевизионный  сценарий  в 
книге «Практическая журналистика в Казахста-
не». – Алматы, 2008. – С. 147.
12 Сонда, 151 б.
13  Ошанова  О.  Журналистің  сөйлеу  мəде-
ниеті. – Алматы, 2008. – 35 б.
Ж. Абдижадилкызы
Профессиональные особенности сценарного мастерства
   В статье рассматриваются  специфические особенности и профессиональные принципы сценарного мастерства,  иссле-
дуются некоторые лингвистические и психологические аспекты телевизионного сценария с профессиональной точки зрения.   
Автор анализируют  актуальные проблемы отечественной тележурналистики по написанию сценариев и называют ряд требо-
ваний к сценаристам, которые являются авторами телепроектов и телепрограмм. А также раскрывает суть таких понятий, как 
сбалансированность информации и достоверность фактов. 
Ключевые слова: телепроизведение, телепроект, телепродукт, телесценарий, сценарист, сценарная преемственность, не-
ожиданное происшествие, развитие события, информационный фонд.
 Zh. Abdizhadilkizi
Professional features of scenario skill
   The article deals with the specifi c features and professional guidelines for screenplay explores some of the linguistic and 
psychological aspects of the television script from a professional point of view. 
The author analyzes the current problems of journalism and called a number of requirements to authors who are the authors of TV-
shows and TV programs. And also opens an essence of such concepts us equation of information and reliability of the facts.
Keywords: telework, teleproject, teleproduct, telescenario,  scenarist  scenario continuity, unexpected incident, event development, 
information fund.

С.Н. Велитченко,  О.П. Ложникова  
149
ISSN 1563-0242                                                KazNU Bulletin. Journalism series. №2 (32). 2012                  
УДК 316.77:002
С.Н. Велитченко
*
,  О.П. Ложникова  
    Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы
*
E-mail: velit_19882mail.ru
Взаимоотношения СМИ и шоу-бизнеса в РК
Аннотация. В статье рассматривается связь шоу-бизнеса с массовой культурой и СМИ. Она заклю-
чается в попытке рассмотреть особенности развлекательного искусства, его влияния на современный 
мир  и  сознание  людей.  Авторы  приходят  к  выводу,  что  современный  казахстанский  шоу-бизнес 
– это, прежде всего, коммерческая отрасль по созданию и распространению массовых зрелищ или 
представлений, воздействующих на человеческие органы чувств, направленная на быстрое продви-
жение товаров и услуг политического, интеллектуального или художественного характера.
Ключевые слова: шоу-бизнес, средства массовой информации, журналы, радио, телевидение, журна-
листы.
Словосочетание «шоу-бизнес» появилось не 
так давно, но уже прочно укрепилось и доволь-
но  широко  употребляется  в  последнее  время. 
Вместе  с  тем  многие  отечественные  исследо-
ватели и ученые используют термин «шоу-биз-
нес»  для  обозначения  сферы  культуры,  ис-
кусства  или  отдельных  их  отраслей.  Западные 
специалисты для характеристики шоу-бизнеса, 
как правило, применяют такие понятия, как ин-
дустрия  развлечений (entertainment industry), 
индустрия  досуга (leisure industry) или  сфера 
искусства и культуры (arts and cultural industry, 
art-related business, popular culture). Шоу-бизнес  
–  это крупная и быстро развивающаяся сфера 
мировой  экономики,  приносящая  многомилли-
ардные  доходы.  Наряду  с  этими  тенденциями 
наблюдается  значительное  увеличение  конку-
ренции  в  сфере  шоу-бизнеса,  растущее  значе-
ние системы взаимоотношений с потребителя-
ми,  степени  удовлетворения  их  потребностей. 
Данные  обстоятельства  объясняют  растущий 
интерес  к  маркетингу  шоу-бизнеса  и  как  кон-
цепции  управления,  и  как  инструменту  воз-
действия.  Привлекательность  и  прибыльность 
шоу-бизнеса  в  развитых  странах  мира,  в  том 
числе  и  в  Казахстане,  обусловлены  быстрым 
расширением сферы услуг в целом, растущими 
потребностями населения в услугах индустрии 
развлечений,  стремительным  развитием  науч-
но-технического  прогресса  и  технологий,  гло-
бализацией рынков. 
Самыми  популярными СМИ в продвижении 
казахстанского  шоу-бизнеса  в  СМИ  являются 
глянцевые  журналы  и  телевидение.  Журналы 
чаще всего пишут о музыке и исполнителях. Тем 
не менее у нас сегодня не хватает журналистов 
с музыкальным образованием, которые бы смог-
ли адекватно оценить то или иное музыкальное 
творчество.  Журналистика – это  одна  из  форм 
выхода  как  музыкальной  критики,  так  и  музы-
кального  просветительства,  популяризации, 
пропаганды – разных видов ознакомления обще-
ства  с  музыкой.  То  есть  музыкальная  журнали-
стика  в  своей  деятельности  обращена  ко  всем 
– к музыкантам и к немузыкантам. Ее основные 
функции – информировать и оценивать, а через 
них – просвещать.  Традиционно  считается,  что 
основная задача журналистики – удовлетворять 
потребности общества в информации. Однако в 
музыкальной журналистике эта задача в послед-
нее  время  отходит  на  второй  план.  Глобальные 
трансформации сферы коммуникации привели к 
тому,  что  по  крайней  мере  о  музыке  аудитория 
способна самостоятельно получить любую инте-
ресующую информацию. Совсем недавно между 
звездами и их поклонниками – или, проще гово-
ря, между ньюсмейкерами и аудиторией – суще-
ствовал  серьезный  разрыв,  заполнять  который 
были призваны в том числе и музыкальные жур-

Взаимоотношения СМИ и шоу-бизнеса в РК
150
Вестник КазНУ.  Серия журналистика. №2 (32). 2012
налисты (наряду с пиар-менеджерами артистов). 
Именно они были связующим звеном между ар-
тистом  и  слушателем.  Журналисты  общались  с 
музыкантами и рассказывали об этом аудитории. 
Журналисты слушали новую музыку и пытались 
каким-то образом осмыслить и объяснить ее слу-
шателям. Сейчас же эта уже устоявшаяся систе-
ма разрушена. Музыкантам не нужны лейблы и 
дистрибуторы, чтобы доносить свои произведе-
ния  до  аудитории:  достаточно  выложить  новые 
песни в Интернет – и все, кому они интересны, 
их услышат. Точно так же исполнителям уже не 
нужна прослойка в виде журналистов для того, 
чтобы  поддерживать  общение  со  своими  по-
клонниками. 
У всех музыкантов есть личные сайты, свои 
аккаунты  в  крупных  социальных  сетях  (если 
говорить  о  Западе,  то  это  преимущественно 
MySpace и Facebook ; если о России – ВКонтакте 
и Livejournal ), а в последнее время большинство 
из них ведут и twitter -страницы. Конечно, в этом 
участвует не только непосредственно музыкант, 
но и его команда (пиар-отдел), однако в любом 
случае  такая  коммуникация  кажется  куда  более 
предпочтительной  для  слушателей.  Да  и  сами 
музыканты  во  избежание  неправильной  трак-
товки собственных поступков или слов все чаще 
предпочитают  высказываться  напрямую:  чело-
век больше не хочет ассоциироваться ни с чем, 
кроме собственной публичной страницы. Это его 
личное  пространство  и  его  личная  медиасреда. 
В  сущности,  сбылось  предсказание  Маршалла 
Маклюэна: «Человек  человеку  больше  не  друг, 
товарищ и волк. Человек человеку – медиа» [1].
В музыкальной журналистике как на Западе, 
так и в последнее время в России, это стало за-
метно, благодаря созданию множества неофици-
альных  блогов,  посвященных  тому  или  иному 
стилю музыки. Люди, неудовлетворенные рабо-
той информационных сайтов, образуют коммью-
нити и начинают сами создавать и размещать в 
интернете собственную информацию – с их точ-
ки  зрения,  более  интересную,  чем  есть  на  дан-
ный момент в Сети. За границей подобные блоги 
зачастую  созданы  не  профессиональными  жур-
налистами, а просто любителями своего дела. И 
там подобные ресурсы, также, кстати, основан-
ные  на  горизонтальной  коммуникации,  быстро 
завоевали  популярность.  В  России  большин-
ство  блогов  о  музыке  ведется  профессиональ-
ными  журналистами,  однако  и  в  нашей  стране 
все  большее  распространение  получает  «люби-
тельская журналистика», когда человек пишет в 
Интернете  то,  что  ему  самому  интересно,  и  за-
частую это перерастает в более серьезные меди-
апроекты. 
Еще  одной  особенностью  современной  му-
зыкальной  журналистики  можно  назвать  изме-
нение ее функций. Причина этого лежит не толь-
ко  в  переходе  к  горизонтальной  коммуникации 
между артистами и слушателями, но и в резком 
увеличении информации. Каждый день в Интер-
нете  появляются  десятки  тысяч  песен,  выкла-
дываются тысячи клипов и сотни музыкальных 
альбомов или микстейпов. Большую часть этого 
материала  уже  можно  бесплатно  скачать  абсо-
лютно легально. Оставшееся можно скачать бес-
платно  с  одного  из  многочисленных  пиратских 
сайтов. Музыка стала условно-бесплатной, и это 
оказало серьезное влияние на специализирован-
ную журналистику. Дело в том, что ориентиро-
ваться  во  всем  музыкальном  многообразии  са-
мостоятельно невозможно. Более того, основная 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: