ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ

42
Традиционная подготовка специалистов, ориентированная на формирование знаний, умений и на­
выков в предметной области, все больше отстает от современных требований, так как в настоящее вре­
мя происходит смена приоритетов и социальных ценностей: научно­технический прогресс все больше 
осознается как средство достижения такого уровня производства, который в наибольшем мере отвеча­
ет удовлетворению постоянно повышающихся потребностей человека, развитию духовного богатства 
личности. Поэтому современная ситуация в подготовке специалистов требует коренного изменения 
стратегии и тактики обучения в вузе. Главными характеристиками выпускника любого образователь­
ного учреждения являются его компетентность и мобильность. В этой связи акценты при изучении 
учебных  дисциплин  переносятся  на  сам  процесс  познания,  эффективность  которого  полностью  за­
висит от познавательной активности самого студента. Успешность достижения этой цели зависит не 
только от того, что усваивается (содержание обучения), но и от того, как усваивается: индивидуально 
и коллективно, с опорой на внимание, восприятие, память или на весь личностный потенциал человека 
с помощью репродуктивных или активных методов обучения.
Основой образования должны стать не столько учебные дисциплины, сколько способы мышления 
и  деятельности.  Необходимо  не  только  выпустить  специалиста,  получившего  подготовку  высокого 
уровня, но и включить его уже на стадии обучения в разработку новых технологий, адаптировать к 
условиям конкретной производственной  среды, сделать его проводником новых решений, успешно 
выполняющим функции менеджера.
В своей статье «Мечты становятся явью» министр образования и науки РК Б. Жумагулов конста­
тировал, что «мир не стоит на месте, в ведущих странах уже началась смена парадигмы «образование = 
становление», то есть становление человека, его саморазвитие, самооформление в личность. Дан старт 
процессу перехода от концепции функциональной подготовки к концепции развития личности, пре­
дусматривающей индивидуализированный характер образования, учет возможностей каждого челове­
ка и содействие его самореализации и развитию» [1]. 
Реализации этих приоритетных требований способствуют педагогические инновации. Инновации 
в образовательной деятельности – это использование новых знаний, приемов, подходов, технологий 
для получения результата в виде образовательных услуг, отличающихся социальной и рыночной вос­
требованностью. 
Изучая опыт использования в педагогической деятельности инновационных методов, можно выде­
лить их преимущества: они помогают научить студентов активным способам получения новых знаний; 
дают возможность овладеть более высоким уровнем личной социальной активности; создают такие 
условия в обучении, при которых студенты не могут не научиться; стимулируют творческие способ­
ности студентов; помогают приблизить учебу к практике повседневной жизни, формируют не только 
знания, умения и навыки по предмету, но и активную жизненную позицию [2, с. 120­125]. В связи с чем 
особый интерес вызывают активные методы обучения, т.к. они способствуют эффективному усвоению 
знаний; формируют навыки практических исследований, позволяющие принимать профессиональные 
решения; позволяют решать задачи перехода от простого накопления знаний к созданию механизмов 
самостоятельного поиска и навыков исследовательской деятельности; формируют ценностные ориен­
тации личности; повышают познавательную активность; развивают творческие способности; создают 
дидактические и психологические условия для проявления активности студентов.
С целью повышения качества подготовки специалиста, активизации познавательной деятельности 
студентов,  раскрытия  творческого  потенциала,  организации  учебного  процесса  с  высоким  уровнем 
самостоятельности преподаватели КГУ имени Коркыт Ата применяют в работе следующие образова­
тельные технологии: личностно­ориентированное обучение, проблемное обучение, тестовые формы 
контроля знаний, кейс­метод, кредитно­модульная система оценки, обучение в сотрудничестве, дис­
танционное обучение.
Преимуществом применения образовательных технологий является то, что меняются функции пре­
подавателя и студента, преподаватель становится консультантом­координатором (а не выполняет ин­

43
формирующе­контролирующую функцию), а студентам предоставляется большая самостоятельность 
в выборе путей усвоения учебного материала.
В рамках данной статьи хотелось бы обратить особое внимание на такой метод активизации учеб­
но­познавательной деятельности обучаемых, как анализ конкретных ситуаций или case­study, который 
широко применяется преподавателями университета. 
Это метод обучения, когда студенты и преподаватели (instructors) участвуют в непосредственных 
дискуссиях по проблемам или случаям (cases) бизнеса. Он характеризуется следующими признаками: 
наличие конкретной ситуации; разработка группой (подгруппами или индивидуально) вариантов ре­
шения ситуации; публичная защита разработанных вариантов разрешения ситуации с последующим 
оппонированием; подведение итогов и оценка результатов занятий. 
Метод конкретных ситуации предполагает:
• подготовленный в письменном виде пример ситуации из практики бизнеса; 
• самостоятельное изучение и обсуждение ситуации студентами; 
• совместное обсуждение ситуации в аудитории под руководством преподавателя; 
• следование принципу «процесс обсуждения важнее самого решения». 
При формировании конкретной ситуации необходимо учитывать следующие положения.
Во­первых, учебная ситуация специально готовится (пишется, редактируется, конструируется) для 
целей обучения. 
Во­вторых, учебная ситуация должна соответствовать определенному концептуальному полю того 
учебного курса или программы, в рамках которого рассматривается. 
В­третьих, работа должна научить студентов анализировать конкретную информацию, прослежи­
вать причинно­следственные связи, выделять ключевые проблемы и (или) тенденции в бизнес­про­
цессах. 
Таким образом, идеальная конкретная ситуация должна быть представлена как:
• занимательная история конкретного бизнеса или имевшегося случая из истории данного бизнеса; 
• головоломка, требующая решения; 
• обилие информации, анализ которой не тривиален и требует поиска дополнительной информации; 
• актуальная проблема, способная дать продолжение ситуации в будущем; 
• более или менее типичная ситуация, совпадающая в главном — «теории» вопроса. 
Для работы с учебной конкретной ситуацией необходимо подготовить комплект материалов, кото­
рый включает:
• собственно саму ситуацию (текст с вопросами для обсуждения); 
• приложения с подборкой различной информации, передающей общий контекст ситуации (копия 
финансовых документов, публикации, фото и др.); 
• заключение по ситуации (возможное решение проблемы, последовавшие события); 
• записку для преподавателя с изложением авторского подхода к разбору ситуации. 
Также  необходимо  разработать  письменное  представление  ситуации,  которое  должно  включать 
следующие разделы:
• титульный лист с кратким, запоминающимся названием ситуации (в примечании указываются 
автор и год написания); 
• введение, где упоминается герой (герои) ситуации, рассказывается об истории фирмы, указывается 
время начала действия; 
• основную часть, где содержатся главный массив информации, внутренняя интрига, проблема; 
• заключение, где ситуация может «зависать» на том этапе своего развития, который требует соот­
ветствующего решения проблемы. 
Одним из важных моментов использования данного метода заключается в правильном подборе кон­
кретной ситуации. Преподаватель может использовать в качестве источников следующие варианты: 

44
Первый вариант – за основу берется история, а чаще всего фрагмент жизни реальной компании, 
информация о которой получена автором ситуации непосредственно в ходе исследовательского или 
консалтингового проекта, либо целенаправленного сбора информации.
Второй  вариант  –  использование  вторичных  источников,  прежде  всего  информации,  «рассыпан­
ной» в средствах массовой информации, специализированных журналах и изданиях, информационных 
вестниках и буклетах, распространяемых на выставках, презентациях и т.д.
Третий, наименее распространенный, вариант – описание вымышленной ситуации. 
Данный метод обучения хорошо зарекомендовал себя и, по мнению студентов, они ощущают себя 
на таких занятиях участниками реальных рыночных действий. 
Поэтому для подготовки студентов к профессиональной деятельности в будущем и используются 
инновационные методы обучения в вузе, так как на современном этапе развития общества как никогда 
возросла социальная потребность в нестандартно мыслящих творческих личностях, имеющих разви­
тое мышление, умеющих конструировать, оценивать, рационализировать. Решение этих проблем во 
многом зависит от содержания и методики обучения будущих специалистов [3, с. 240].
К таким методам относится также проблемное обучение, предусматривающее формирование навы­
ков для решения проблемных задач, которые не имеют однозначного ответа, самостоятельной работы 
над материалом и выработку умений применять обретенные знания на практике.
Следует отметить, что инновационные методы обучения предусматривают интерактивное обуче­
ние. Оно направлено на активное и глубокое усвоение изучаемого материала, развитие умения решать 
комплексные задачи. Интерактивные виды деятельности включают в себя имитационные и ролевые 
игры, дискуссии, моделирующие ситуации.
Также одним из современных методов является обучение через сотрудничество. Он использует­
ся  для  работы  в  малых  группах.  Этот  метод  ставит  своей  задачей  эффективное  усвоение  учебного 
мате риала, выработку способности воспринимать разные точки зрения, умение сотрудничать и решать 
конф ликты в процессе совместной работы.
Применяемые на современном этапе инновационные методы обучения в вузе предусматривают и 
метод, приоритетом которого являются нравственные ценности. Он способствует формированию ин­
дивидуальных нравственных установок, основанных на профессиональной этике, выработке критичес­
кого мышления, умения представлять и отстаивать собственное мнение.
Инновационные методы позволили изменить и роль преподавателя, который является не только 
носителем знания, но и наставником, инициирующим творческие поиски студентов.
Литературы:
1. Жумагулов Б. Мечты становятся явью // Казахстанская правда. – 2012. – 7 июня. 
2. Сорокин Н.Д. Об инновационных методах в преподавании социологических курсов // Социус. – 
М., 2005. – № 8. 
3. Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная технология. – М.: Народ­
ное образование, 2000. 
Түйіндеме
Мақалада авторлар басымдылықтар мен әлеуметтік құндылықтардың ауысуы болып отыратындық­
тан, оқу процесін әрдайым жетілдіріп отыру қажеттілігін атап көрсеткен. Ғылыми­техникалық прогресс 
көбіне адамның үнемі артып отыратын қажеттіліктерін қанағаттандыруға, тұлғаның рухани байлығын 
дамытуға жауап беретін өндіріс деңгейіне жетудің құрамы ретінде түсіндіріледі. Сондықтан маман­
дарды дайындаудың заманауи жағдайын, ЖОО­да оқытудың стратегиясы мен тактикасын түбегейлі 
өзгертуді талап етеді.

45
Summary
In this paper, the authors note that the educational process requires continuous improvement, as there is a 
change of priorities and social values
  : technological progress increasingly recognized as a means to achieve 
this level of production, which best meet the steadily increasing satisfaction of human needs, the development 
of spiritual wealth personality. Therefore, the current situation in training requires a radical change in the 
strategy and tactics of the academic studies. 
ӘОЖ:37,037.1:37,034:37,037
ДЕНЕ МӘДЕНИЕТІ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ АРҚЫЛЫ 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ РУХАНИ ДЕҢГЕЙІН ЖЕТІЛДІРУ
Ш.Н. ҚУАТБЕКОВ, 
Б.Х. ТЮТЕБАЕВ, 
педагогика ғылымдарының кандидаты, 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат 
қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани­адамгерші­
лік негізінде дене тәрбиесін және спортты сабақтастықта дамытып, салауатты өмір сүру дағдылары 
арқылы дене мәдениетін қалыптастырудың өзектілігі артуда.
Қазақстан  Республикасының  Президентi  Н.Ә.  Назарбаев  «Спорт  –  игiлiктi  iс.  Спортта  мiнез­құ­
лық, мәдениет қалыптасады. Спортпен айналысқан адам ар­ұятқа тиетiн iс жасамайды. Жастайынан 
дене  тәрбиесімен  шұғылданған  адам  бүкiл  ғұмыр  бойы  табысқа  жетуге  талпынады.  Мен  мұны  өз 
тәжiрибемнен бiлемiн» деуi тарих сахнасының төрiнен спорт қозғалысының өзiндiк орны бар екендi­
гiн делелдейдi.
Дене  мәдениеті  өсіп  келе  жаткан  жас  ұрпаққа  білім  мен  тәрбие  беру  саласынының  бір  тармағы 
болып   табылады  және  ол  жеке  тұлғаның  жан­жақты  дамуына,  күшті  де  қуатты  болып  өсуіне,  ұзақ 
уақыт  шығармашылық  еңбекке  жарамды  адамды  қалыптастыруға,  оны  отансүйгіштікке  даярлауға 
қызмет етеді. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «2007­2011 жылдарға арналған «Қазақ­
стан  бала лары»  бағдарламасы»,  «Қазақстан  Республикасы  Туризм  және  спорт  министрлігінің 
2009­2011  жылдарға  арналған  стратегиялық  жоспарында»,  «Қазақстан  Республикасы  Білім  және 
ғылым министрлігінің 2009­2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында» білім беру жүйесінің 
басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Тәуелсіз еліміз үшiн адамның денесінің сау болуы үлкен маңыздылыққа ие. Елiмiздiң өндірістiк 
потен циалы мен қорғаныс кызметiне тiкелей керi есер етіп отырған жағдай – елдiң ертеңгi болашағы, 
жалпы  орта  мектептеріндегі оқушылардың денсаулықтарының өте  төменгi  деңгейде  болуы.  Жалпы 
орта  мектептердегі  дене  тәрбиесін,  заманауи  технология  мен  озат  тәжірибені  ұлттық  және  жалпы 
адамзаттық құндылық қағидаларымен байланыстыра зерттеу – бүгінгі күн талабынан туындап отыр­
ған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене мәдениетінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына 
сәйкес қарастыру бұл адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдение­
ті, адамгершілік қарым­қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен айқындалады. Дене 
мәдениетінің әлеуметтік және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы 

46
мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі бі­
лім мен тәрбие талаптарына сәйкес жалпы орта мектеп оқушыларының дене тәрбиесін жетілдіру үшін 
қажет.  Дене  мәдениеті  тек  мектептегі  дене  тәрбиесі  сабағында  ғана  емес,  ол  сабақтан  тыс  уақытта 
денсаулыққа  байланысты  қажетті  шаралар  жүйесі  екенін  ескерсек,  қазіргі  кезеңдегі  жалпы  орта 
мектептерде  дене  тәрбиесінің  жүйесі  мектеп  оқушыларының  денсаулықтарын  нығайтумен  қоса, 
олардың бойындағы биологиялық­психологиялық қажеттіліктердің жан­жақты жетілуіне, өмірге бел­
сенді  ұстаным  мен  ізгілікті  қатынастарын  дамытуды  меңзейді.  Мұндай  маңызды  әдістеме  оқу  пәні 
ретінде  жетекші  рөл  атқаратын,  дене  тәрбиесі  пәнін  оқыту  үрдісінде  мектеп  оқушыларында  дене 
мәдениетін  қалыптастыру  үдерісіне  тікелей  байланысты.  Оқушыларға  дене  тәрбиесінен  білім  беру 
тарихи­педагогикалық тұрғыда анықталып, мектеп оқушыларының дене мәдениетін қалыптастырудың 
бүгінгі жағдайы мен мүмкіндіктері айқындалып, оқу үдерісі мен сыныптан тыс жұмыстарда, спорт 
түрлері  бойынша  үйірмелерде,  оқушылардың  өз  беттерінше  денені  шынықтырып,  дене  мәдениетін 
қалыптастыратын  арнайы  әдістемесі  қолданылса,  онда  дене  тәрбиесі  және  спортқа  қызығушылық 
оқушылардың  денесін  шынықтырумен  қатар,  денсаулығын  нығайтып,  дене  бітімін  жақсартады,  са­
лауатты  өмір  салты  мен  дене  мәдениетін  қалыптастыруға,  спортты  әлемдік  бейбітшілік  құралы  ре­
тінде танып білуге жол ашылады, дене тәрбиесі және спортқа қызығушылықтың теориялық материа­
лын терең меңгеруге, жалпы орта мектеп оқушыларында дене мәдениеті қалыптасып, дені сау болып 
тәрбиеленеді,  өйткені  дене  тәрбиесі  сабағы  мен  спорт  үйірмелері  сабақтан  тыс  тыныс  тіршілігіне 
оң  ықпал  жасай  алады.  Орта  мектептерде  оқушылардың  дене  мәдениетін  қалыптастыру  мәселесі 
ұлт тық  және  жалпыадамзаттық  құндылыққа  негізделген,  болашақ  жас  ұрпақты  салауаттылық  пен 
дене  тәрбиесін  рухани  тұтастықта  қарастыратын  оқу­тәрбие  үдерісі  еліміздің  жарқын  болашағына 
сеніммен қарауға мүмкіндік береді. Дене мәдениетінің мәнiн түсiну үшiн алдымен олардың мағына­
лы  мазмұнын  анықтап  алу  қажет.  Дене  мәдениеті  –  адамның  денсаулығын  нығайтып,  күш­жiгерiн 
арттыруға,  козғалыс  белсендiлiгiн  жетiлдiру  мақсатында  қоғамның  жасайтын  және  пайдаланатын 
рухани,  материалдық  құндылықтарының  жиынтығы.  Дене  мәдениетінің  көптеген  аурулардан  жә­
не  зақымданған кезден кейiн жұмысқа қабiлеттiлiктi қайтадан қалпына келтiруде және әрмен карай 
денсаулықты жақсартуға көмегi зор екенi белгiлi. Дене мәдениетінің тағы бiр атқаратын аса маңызды 
қоғамдық қызметi бар. Ол қоғамда салауатты өмiр салтын калыптастырудың ең басты құралы болып 
табылады. Білім беру жүйесінде дене тәрбиесінің негізгі мақсаты ретінде мектеп оқушыларының дене 
мәдениетін қалыптастыру мәселесі көрсетілуде. Бұл мақсат үздіксіз білім беру жүйесінің жекелеген 
бөліктерінің  сабақтастық  принципін  бейнелейді,  онда  мәдениет  аясында  жеке  толыққанды  өмір дің 
субъектісі сапасында өзін­өзі анықтауға бағытталған перспективамен оқыту идеясы да айтылған. 
Осындай интегративтік мақсатпен осы мәдениеттің индивидте, оның жалпы мәдениетінің бөлшегі 
ретінде дамытудың шикізаты болып мектеп оқушыларында дене мәдениетін қалыптастыру алына­
ды.
Орта  мектептерде  оқушылардың  дене  мәдениетін  қалыптастыру  тұтасымен  оның  жас  ерекшелік 
және басқа да қасиеттерімен сәйкес дене сапасы, қабілет, мүмкіндік жүйелерін дамытудың ең жоғарғы 
дәрежесіне, мақсатқа бағытталған, біртіндеп және бірізді жақындау дегенді білдіреді. 
 Дене мәдениетін қалыптастыру деңгейінің жоғарыда баяндалған сипаттары мектеп оқушылары­
ның зерттеліп отырған іс­әрекеттің диагностикасы бойынша тапсырмалар жүйесін іріктеу қажеттілігін 
көрсетеді.
Оқушылардың дене мәдениетін қалыптастыру үшін мынадай іс­әрекеттер атқарылуы тиіс:
– денсаулықты нығайту, қалыпты денені шынықтыруды дамыту;
– өмірлік мәнді қозғалыс қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру;
– қозғалыс қабілеттерін дамыту және үйлестіру;
– дене мәдениеті және спорт саласында қажетті білімдерді игеру;

47
– денені шынықтыру жаттығуларымен өз бетінше шұғылдануға қажетті қабілеттерді үйрету, тәр­
биелеу, денсаулықты нығайту, жұмыс қабілеттерін арттыру;
– адамгершілік және ерік­жігер қасиеттерін тәрбиелеу, психикалық үдерістер мен жеке тұлғаның 
қасиеттерін дамыту.
Дене мәдениеті бойынша бағдарламалық материалдарды оқушылар ойдағыдай меңгеруі үшін мы­
надай талаптарды орындайды:
– дене тәрбиесі сабақтарына міндетті түрде қатысу;
– өзінің денесінің даярлығын арттыру және спорттық шеберлігін жетілдіру;
–  жыл  ішінде  бағдарламалық  материалдың  негізгі  бөлімдері  жөніндегі  бақылау  көрсеткіштерін 
орындау;
– мектепте спорттық­бұқаралық бағытта өткізілетін іс­шараларға және денені шынықтыру­сауық­
тыру жұмыстарына белсене қатысу;
– дене тәрбиесі пәнінің мұғалімінің нұсқау­кеңестерін пайдалана отырып, дене жаттығуларын өз 
бетінше жасау;
– дене тәрбиесі пәніне қосымша бағдарламаның теориялық бөлімінің талаптарын білу және тәжірибе 
жүзінде қолдану;
– әрбір оқу жылында бітіретін сыныптарда дене мәдениеті бойынша білімін анықтау үшін сынақ 
тапсыру;
– әрбір оқушының жеке спорт киімінің болуы.
Дене мәдениетін қалыптастыру үдерісін жүзеге асыру, қажетті міндеттер үш тобын құрайды. Олар – 
сауықтыру, тәрбиелік және білім беру міндеттері [3].
Оқушылардың дене мәдениеті бойынша білімі мен тәрбиесіне, олардың дене мәдениетін қалып­
тастыруға біршама ғылыми зерттеулер арналған. Алайда, аталған жұмыстарда жалпы орта білім беру 
мектептері  оқушыларының  дене  мәдениетін  қалыптастыру,  олардың  тұлғалық  дамуын  ескерумен 
байланысты ерекшеліктер жеткілікті ашылмаған. Сонымен қатар, мемлекеттің одан әрі дамуы жақын 
болашақта  дене  тәрбиесі  және  спорт  саласында  кәсіби  іс­әрекетпен  айналыса  бастайтын  оқушылар 
тұлғасының  дене  мәдениетінің  қалыптасу  деңгейіне  тікелей  байланысты  болып  отыр.  Сондықтан, 
жалпы білім беру жүйесінде еліміздің жалпы орта мектептерінде оқушылардың дене мәдениетін қа­
лыптастыру  міндеті  қойылады  және  білім  беруде  дене  тәрбиесіне,  оқушылардың  салауатты  өмір 
салтын  қалыптастыру  жүйесі  мен  дене  мәдениеті  және  спортты  дамытуға  орай  білім  беру  саласын 
реформалаудың маңызды бағыттарының біріне айналады. Осыған байланысты жалпы орта мектептер­
де оқушыларға дене тәрбиесін оқытудың мақсаты, оларда дене мәдениетін қалыптастыру, заманауи 
технологиялар негізінде оқытып, үйрету мен білім беруді басқаруда пайдалану туралы білімді меңгеру, 
қоғамда салауатты өмір салтын қалыптастыру және оны жетілдіру мен еңбек етуге, отанды қорғауға 
дайындау болып табылады.
   
Әдебиеттер:
1. Егемен Қазақстан. – 2007. – 27 қаңтар.
2. Ресми газет. – 2000. – №9.
3. Оразов Ш.Б. Автореферат. Докт. дис. – Түркістан, 2008. – 15­16­б.
   
Резюме
В статье рассматриваются основные направления духовного роста учащейся молодежи.
   
Summary
The article deals with the main directions of spiritual growth of studying youth.

48
ӘОЖ:37.037.1;371,13 
БОЛАШАҚ ПЕДАГОГТАРДЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖҮЙЕСІН 
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ НЕГІЗІ
Ш.Н. ҚУАТБЕКОВ, С.Т. ТУРСПЕНБЕТОВА, 
В.В. МОЩЕЕВ, Н.Б. МАХАНОВА, 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат 
қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани адамгерші­
лік  негізінде  дене  тәрбиесін  сабақтастықта  дамытып,  салауатты  өмір  сүру  дағдылары  арқылы  дене 
мәдениетін қалыптастыру өзектілігі артуда. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақ­
стан­2030» бағдарламасында, ҚР «Білім туралы» Заңында, «Қазақстан Республикасында білім беруді 
дамытудың 2005­2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» білім беру жүйесінің басты 
міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан [1].
Республикамыздағы  білім  беру  саласында  және  әр  түрлі  қолдану  салаларына  байланысты  жаңа 
ба ғыттағы  спорт,  дене  тәрбиесі  жүйесі  бойынша  мамандарға  деген  сұраныстардың  артуы,  оларды 
дайындаудағы білімділігі мен қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен ма­
ңызды жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогтардың кәсіби даярлығы, білім стан­
дартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті мәселе болып отыр. 
Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі жүйесін, оның 
қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын танып, білудің қа­
жеттілігі білім мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтама сыз 
ету  үшін  керек.  Дене  тәрбиесі  тек  мектептегі  дене  шынықтыру  сабағы  ғана  емес,  ол  сабақтан  тыс, 
мек тептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім 
беру  орындарындағы  дене  тәрбиесінің  жүйесі  жастардың  денсаулықтарын  нығайтумен  қоса,  тұлға 
бойындағы  биологиялық­психологиялық  қажеттіліктердің  жан­жақты  жетілуіне,  өмірге  белсенді 
ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді [2].
Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір тармағы болып 
табылады  және  ол  жеке  тұлғаның  жан­жақты  дамуына,  күшті  де  қуатты  болып  өсуіне,  ұзақ  уақыт 
шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны отансүйгіштікке дайындауға қызмет 
етеді.
Демек, жоғары оқу орындарына болашақ мамандарды кәсіби дайындау денсаулығы мықты, жан­
жақты дамыған, алуан түрлі дене және ақыл­ой еңбектерін тәрбиелеуге қабілетті ұрпақты дайындау 
жөніндегі мемлекеттік қажеттілік талаптарына байланысты жүргізілетін іс. Қазақстан Республикасы 
2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының алға қойып отырған басты міндеттерінің 
бірі – халықаралық білім жүйесіне ену. 
Жоғары білімді дамытудың жаңа ұлттық тұжырымдамасы мен бағдарламасына, жоғары білімдегі 
құрылымдық өзгерістерге байланысты білім мазмұнына оның жаңаша педагогикалық негіздерін енгізу 
қажеттігі туды, біздің зерттеуіміз дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыруға болашақ мұғалімдерді дайын­
дау үдерісі тұрғысынан қарастырылды.
Көрсетілген  міндеттерді  толық  жүзеге  асыру  дене  тәрбиесі  жүйесіне  тікелей  байланысты.  Дене 
тәрбиесін  жүзеге  асыру  денсаулықты  нығайту,  білім  беру,  дамыту,  тәрбиелеу  міндеттерін  шешуге 
арналған  педагогикалық  жұмыстардың  бірі  бола  отырып,  жеке  тұлғаның  денсаулық  деңгейін  арт­

49
тыру, табиғи күш­қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене­қозғалыс қабіле­
ті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл­қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін­өзі үнемі дамытып, 
көңілді де сергек жүруге баулиды.
Болашақ  ұрпағымыздың  денсаулығының  мықтылығы,  салауатты  өмір  сүруі  мектеп  мұғалімінің 
жеке басы мен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке тәжірибелік дайындығының дәрежесіне 
тікелей  байланысты.  Осыған  орай  оқушылардың  дене  тәрбиесі  жүйесін  жүзеге  асыру  жұмыстарын 
ұйымдастыруға  болашақ  мұғалімдерді  даярлау  ісін  кәсіби  дайындықтың  ажырамас  бөлігі  ретінде 
қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі әлеуметтік міндеттерді шешуге ара­
ласумен  бірге  оқушылардың  психологиялық  ерекшеліктеріне  сай  оқу­тәрбие  міндеттерін  шешуде 
олардың рухани жетекшісі де болуы тиіс. 
Бүгінгі  болашақ  педагогтарды  дайындауда  олардың  салауатты  өмір  сүру  мен  денсаулық,  дене 
мәдениеттерін өздері игермей тұрып, оларды білімді, білікті маман ретінде қалыптастыру мүмкін емес. 
Себебі әр болашақ маманның денсаулығы жеке байлық қана емес, ол, сондай­ақ, халқымыздың білім 
және экономикалық қуатының өсуі үшін де қажетті шарттарының бірі. Соның ішінде денсаулықтың 
басты шарты – мәдени орта, салауатты өмір салты. 
Сондықтан  да  болашақ  педагогтарға  қойылатын  жаңаша  талаптар  мен  өзгерістер  туындап  отыр. 
Бұған себеп – қазіргі кезде жеке тұлғаның қоғамдық және әлеуметтік мәні дене тәрбиесі мұғалімінің 
назары нан тыс қалмауы қажет. Дене тәрбиесі сабағындағы сауықтыру, білімдік, тәрбиелік міндеттері­
мен қатар, педагог кәсіби жұмысын атқарып қоймай, оқушылардың рухани жеке тұлғасын қалыптасты­
руды жүзеге асыруы керек [3].
Болашақ  педагогтың  жеке  басының  маман  ретінде  қалыптасуы  үшін  кәсіби  сапасының  негізгі 
талаптарының  бірі  ретінде  оның  жалпы  ғылыми­әдістемелік  даярлығын  ерекше  атап  өтуге  болады. 
Бүгінгі таңда күн тәртібінде студенттердің өзін­өзі басқаруды дамыту міндеттері қойылып, болашақ 
мұғалімнің  дербестігі  мен  белсенділік  дағдысын  тәрбиелеу  және  дамыту  қажеттілігі  күннен­күнге 
артып отыр. Жоғары оқу орындарына болашақ педагогтарға өз кәсіби міндеттерін жете білетін, қа­
жетті  педагогикалық  дағдыларды  меңгерген,  өз  Отанын  сүйетін  шәкірттерді  тәрбиелеу  мен  оған 
мұғалімдерді кәсіби дайындау міндеті жүктелген. Осы мақсатта жоғары оқу орындарында болашақ ма­
ман дайындаудың сапасын арттыруға ерекше көңіл бөлінуде. Сондай­ақ тәрбиенің ықпал жасау өрісі 
де орасан кеңейе түсті. 
Қазіргі кезеңде мектеп және жоғары оқу орны бағдарламаларын құрастыру тұжырымдамасы өзгер ді. 
Алайда бұлардың бәрінде мектеп оқушысы мен студенттің қайда оқитындығы ескерілмейді, олардың 
меңгеруі тиіс негізгі дағдылар мен қабілеттер, оқу нормасын тапсыруға арналған шарттар көрсетілген. 
Ғылыми прогресс өркен жайған қазіргі жағдайда жоғары оқу орындарында мектеп үшін оқу тәр­
бие жұмыстарын шығармашылықпен жүргізе алатын мұғалім – тәрбиешілер дайындаудың теориялық 
деңгейін көтерудің маңызы ерекше. Үнемі көбейетін ақпараттар тасқыны жағдайында жастарды жан­
жақты дамыту мұғалімнің өзінің ғылыми теориялық білімін күнделікті көтеруді талап етеді. Қазіргі 
мектепке өз пәні бойынша сабақты тартымды өткізуімен қатар, оқушыларды ғылым мен техниканың 
жетістіктерімен қызықтыра алатын мұғалім қажет. Соған байланысты жоғары оқу орнының студент­
те рі бойында өздерінің болашақ қызметіне зерттеуші ретінде қарауға деген ұмтылысты қалыптасты­
ру дың ерекше маңызы бар. Бұл міндетті үйірме мен курс жұмыстарына, студенттердің ғылыми кон­
фе ренцияларына  қатысу  арқылы,  әсіресе,  педагогикалық  тәжірибесінде  нәтижелі  шешуге  болады. 
Бұ лар студенттер дің ғылыми­зерттеу жұмысына араласып, өз бетімен жұмыс істеуге, дағдылануына 
мүмкіндік береді. Ал мұның одан кейінгі педагогтік қызметте ерекше маңызы бар. 
Бүгінгі  таңда  жоғары  білім  беру  жүйесі  мен  құрылымы,  білім  берудің  мазмұны,  оқыту  әдістері 
мен тәсілдері, әсіресе дене тәрбиесі мамандарын дайындауда жаңашылдық көзқарас, соны ізденістер 
мен зерттеулерді талап етуі қарастырылып отырған мәселенің өзектілігін айғақтап берді. Зерттеу жұ­
мысының нәтижесі көрсеткендей, республикада жоғары педагогикалық білім берудің қалыптасуында 
мұғалім кадрларын дайындау кеңестік жүйе кезінде қалыптасқан тәжірибенің аумағында жүргізіліп 
келді. Сонымен бірге осы саладағы білім негізінің жүйесін құрайды. Мұғалімнің дене тәрбиесі тео­
7­0126

50
риясы  мен  әдістемесін  жете  білуі  –  оның  педагогикалық  ойлау  жүйесінің  дамуының  басты  шарты. 
Әр түрлі деңгейлерде дене тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғысынан шешуге, болып жатқан 
жаңалықтарды  біліп  отыруға,  кейбір  теориялық  және  іс­тәжірибелік  жаңалыққа  сын  көзбен  қарап 
қабылдауға, дене тәрбиесі міндеттерін шешуде қосымша өтетін ғылыми пәндердің атқарар рөлін дұ­
рыс бағалауға, өзінің педагогикалық шығармашылық негізін жасауда дене тәрбиесі мәселесі бойынша 
жүргізілген зерттеудің маңызы зор [4].
Болашақ дене тәрбиесі мұғалімін дайындау жүйесін және оны психлогиялық­педагогикалық білім 
алуын үйлестірудің жетекші бағыты ретінде дене тәрбиесі үрдісін жүзеге асырудың және түрлендіру­
дің жолдарын түсіндіретін және көрсететін білім жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Мектеп  тәрбие  жүйесінің  маңызды  міндеті  баланың  тұлғалық  қасиеттерінің  қалыптасуы  болып 
табылады.  Сондықтан  шығармашылықпен  ойлайтын  тұлғаны  тәрбиелеудің  негізгі  мәселелерінің 
бірі қозғалыс белсенділігінің қалыптасуы болып табылады, өйткені оның жоқтығы тек ақыл­ой да­
муын ғана кідіртіп қоймайды, балалардың қозғалыс белсенділігін де төмендетеді. Ал бұл өз кезегінде 
баланың өзінің дағдылары мен икемділіктерін практикалық қызметінде пайдалану қажеттілігін бол­
дырмайды, қозғалыс кестесінің бұзылуына апарып соқтырады.
Болашақ мұғалімнің оқушылардың белсенділігін дене тәрбиесі құралдарымен қалыптастыру тиім­
ділігі төмендегі педагогикалық шарттарын сақтаған кезде қамтамасыз етіледі:
1. Дене тәрбиесі процесінің кәсіби бағыттылығы.
2. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің оқушылардың қозғалыс белсенділігін тәрбиелеудің 
психологиялық­педагогикалық мәселелерімен толықтырылуы.
3. Дене тәрбиесі құралдарымен балалардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруда қажетті 
білім мен шеберліктің белгілі бір деңгейіне қол жеткізу.
4. Оқыту мен тәрбиелеу әдістерінің құралдарын, белсенді түрлерін пайдалана отырып, балалардың 
жеке психологиялық ерекшеліктерін, қозғалыс белсенділігінің деңгейін ескеріп, іскер көзқарас таныту.
Бұдан  шығатын  қорытынды,  болашақ  мұғалімдер  оқушылардың  дене  тәрбиесі  жүйесін  жүзеге 
асыруға дайындауды ұйымдастыру және студенттің өз тарапынан болашақ кәсібіне оның қажеттілі­
гін  сезінуін тәрбиелеу, мақсатты педагогикалық процестен оңтайлы әдіс­тәсілдерді пайдалану, шы­
ғармашылық қатынас орнату, үнемі кәсіби біліктілігін жетілдірудің өзектілігі жоғары және дене тәр­
биесі, спортқа қызығушылық оқушылардың денесін шынықтырумен қатар, денсаулығын нығайтып, 
дене бітімін жақсартады, салауатты өмір салты мен дене мәдениетін қалыптастыруға, спорттың әлемдік 
бейбітшілік құралы ретінде танып білуіне жол ашылады, дене тәрбиесі және спортқа қызығушылық­
тың теориялық материалын терең меңгеріп, жалпы орта мектеп оқушыларында дене мәдениеті қалып­
тасып, дені сау болып тәрбиеленеді, өйткені дене тәрбиесі сабағы мен спорт үйірмелері сабақтан тыс 
тыныс­тіршілігіне оң ықпал жасай алады.
Әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011­2020 жылдарға арналған мемлекет тік 
бағдарламасы. 
2.  Қуатбеков  Ш.Н.  Мектептерде  дене  тәрбиесін  оқытып,  үйретудің  ерекшеліктері  //  Хабаршы.  – 
Түркістан, 2005. – №3. – 198­200 б. 
3. Абусейітов. Б., Оразов. Ш.Б. Болашақ мамандарды даярлау үрдісінде дене мәдениеті мен спорт құ­
ралдарын пайдаланудың әдістемелік негіздері // Ізденіс­Поиск. – Алматы, 2009. – № 3(2). – 125­128 бб. 
4. Оразов Ш.Б., Бисейтов М. Дене тәрбиесі сабағында оқушылардың іскерлік қабілетін дамыту // 
Халықаралық ғылыми­практикалық конференция. – Көкшетау, 2008. – 79­81 бб. 
Резюме
В  статье  рассматриваются  направления  реализации  молодыми  педагогами  системы  физического 
воспитания.
Summary
This article deals with the direction of realization of young teachers in the system of physical training

51
ӘОЖ ­378:001.891 
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫ СТУДЕНТТЕРІНІҢ 
ОҚУ-ЗЕРТТЕУ ӘРЕКЕТІ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ 
КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ 
Ш.М. МАЙГЕЛЬДИЕВА, 
педагогика ғылымдарының докторы, профессор
А.С. ШЕРИМОВА,
 магистрант,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
Қазіргі танда білікті маман даярлауда студенттердің зерттеу мәдениетін қалыптастыру өзектілігін 
тоқталсақ, ол болашақ маманның университеттік білімімен тоқтап қалмай, үнемі білімін толықтырып, 
жетілдіріп ізденісте жүруін талап етеді.
Кәсіптік білім беру тәжірибесінде ұйымастырудың бірнеше психологиялық­педагогикалық страте­
гиялары бар: 
– қажетті психологиялық қабілеттерді дамыту және аяғына дейін жеткізу, оларды қажетті деңгейге 
жеткізу стратегиясы; 
–  қатаң  тәртіпке  қалыптастыру,  қатаң  белгіленген  тәртіпте  еңбек  әрекеттерінің  нақты  құрамына 
үйрету стратегиясы; 
– еңбек әрекеттерінің кең спектріне үйрету ретінде жұмсақ қалыптастыру стратегиясы;
– оларды өзгерту және жеке тұлғаландыру мүмкіндігімен коррекциялау стратегиясы;
– кәсіпқой тұлғасын дамыту стратегиясы;
Оқу,  квазикәсіптік,  оқу­кәсіби  әрекеттері  базалық  болып  табылады.  Оқытудың  сәйкес  кезеңінде 
оқытудың  нақты  мазмұны  мен  мақсаттарының  ерекшелігіне  жауап  беретін  дәстүрлі  және  жаңа  кез 
келген түрлері аралық болып табылады. Әрекеттің базалық формаларының шартты реттілігі, олардың 
кәсіби дайындығы үдерісіндегі орны мен мазмұны келесі кестеде берілген. 
Кесте 1. Кәсіптік дайындық процесіндегі қызметтің жетекші формалары 
Кәсіптік дайындық аспектілері
Әрекетінің мазмұны
1. Оқу әрекеті
Теориялық оқыту (дәріс семинар сабақтар) 
Ақпаратты тарату және меңгерту 
2. Квазикәсітік әрекет
Практикалық­бағдарланған теориялық оқыту 
(жобалау, ойын түрлері) 
Педагогикалық әрекеттің тұтас фрагменттерін 
модельдеу (пәндік­технологиялық және әлеуметтік­
ролдік мазмұн) 
3. Оқу-кәсіптік әрекет
Педагогикалық тәжірибе, оқу­зерттеу жұмысы 
Кәсіби және әлеуметтік қатынастар нормаларына
сәйкес келетін қызмет 
4. Кәсіптік қызмет

52
Кесте мазмұнынан көріп отырғанымыздай, оқу­зерттеу жұмысына зор мән беріледі. Бүгінгі таңда 
оқу зеттеулері негізінен дамыта оқыту мақсатына жету үшін пайдаланылады, өйткені олар ойлауды 
қа лыптастырудың қуатты құралы болып табылады: 
– ой операцияларын дамытуға зор әлеуетті мүмкіндіктері бар; 
– ойлау белсенділігі мен мақсаттылығын қалыптастырады; 
– ойлау икемділігін дамытады; 
– логикалық пайымдау икемділігін қалыптастырады. 
Студенттерді оқу­зерттеу әрекетіне тартуға арналған барлық еңбектерде педагогикалық міндеттер 
мен  ахуалдарды  шешу  үдерісінде  зерттеу  дағдылары  мен  машықтануды  дамыту  дәлелденеді  (бол­
жам ұсына білу, зерттелетін жағдайдың елеулі аспектілерін анықтай білу қалыптасады, т.с.с.) сөйтіп, 
зерттеулердің дамытушы қызметі айқындалады [2].
Оқу зерттеулері танымдық қатынасты шындыққа жетуге ынталандырады, ақыл­ой өрісін қалып­
тастырады  және  танымдық  қызығушылықтың  ықпалы  болып  табылады,  ғылыми  дүниетаным ды 
тәрбилеуге  ықпал  етіп,  тәрбилеу  қызметін  атқарады.  Соған  байланысты  студенттердің  оқу­зерттеу 
жұмысының негізгі бағыттарына жататындар: 
– ғылыми үйірмелер мен басқа да студенттік бірлестіктерде және оқу топтарында тыңдалатын рефе­
раттар жаза отырып және баяндамалар даярлай отырып, стендтер, макеттер, моделдер, т.б. дайындау 
арқылы оқу пәндерін оқып­үйренуді тереңдету; 
–  есептеу­график  және  зертханалық  жұмыстар  орындауда  курстық  және  дипломдық  жобалауда 
және оқу мен өндірістік практикалардан өту кезінде нақты тақырыптарды немесе типтік емес тапсыр­
маларды зерттеу және орындау; 
–  ғылыми  зерттеулердің  бағдарламаларын,  әдістемелерін  ұйымдастыру  мен  жоспарлауды,  кә­
сіпорындағы менеджмент пен маркетингті және экологиялық қауіпсіздіктің теориялық негіздерін оқу; 
– пәндік олимпиадаларға қатысу;
– ғылыми­әдістемелік конференцияларға қатысу;
– насихаттау жұмысына, шешім қабылдау дағдыларын, қарым­қатынасты және сөйлеу мәдениетін 
дамытуға араласу.
Университетте зерттеу жұмысын ұйымдастыруды Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік 
униерситетінің Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы (СҒЗЖ) кеңесі және кафедрада кафедраның 
СҒЗЖ жауапты адам жүзеге асырады [3].
СҒЗЖ кеңесі ұйымдастырушы және ақпараттық орган болып табылады. СҒЗЖ кеңесі студенттің 
зерттеу  жұмысының  негізгі  бағыттарын  анықтайды  және  әзірлейді,  университетте  студенттердің 
зерттеу әрекетін ұйымдастыру жұмысын үйлестіреді, жүйе буындары жұмысын бақылайды, біріктіре­
ді және факультет кеңестері жұмысын үйлестіреді. 
Жыл  сайын  оқу  жылының  аяғында  СҒЗЖ  кеңесі  институт  пен  факультет  кеңестерінің  жылдық 
жоспар лары мен есептерін қарайды және бекітеді, студенттердің зерттеу жұмыстарының негізгі ша­
ра ларының мерзімдері мен номенклатурасын анықтайды, атап айтқанда, конференциялар, көрмелер, 
байқаулар, конкурстар, т.с.с. 
Айтылған  пікірлер  ЖОО  студенттерінің  оқу­зерттеу  әрекеттерінің  (ОЗӘ)  мәдениетін  қа лып­
тасты ру әдістемесін әзірлеуге және ғылыми негіздеуге мүмкіндік берді, яғни білім беру үдерісі 
субъекті сі нің  әрекеттің  мотивациялық  негізінің,  әрекеттің  бағдар  беруші,  орындаушылық,  шы­
ғармашылық  не гіздері   кезеңдерінен  өтуі  мен  қалыптасуының  кезеңділігін  көрсетеді  (1­кесте). 
Әдістеме  логикасы  П.Я.  Гальпериннің  ойлау  әрекеттерін  кезеңдік  қалыптастыру  теориясына 
негізделді [5].

53
Кесте 2. ЖОО студенттерінде ОЗӘ мәдениетін қалыптастыру әдістемесінің сипатамасы 
Кезеңдер
Кезеңнің мақсаты
Оқытушының әрекеттері
Студенттің
әрекеттері
Мотивациялық 
Әрекеттің
мотивациялық 
негіздерін құру 
Оқу­зерттеу тапсырмалардың 
мәнін түсіндіреді. 
Проблеманы ұғынады 
Теориялық 
Әрекеттің
бағдарлық
негіздерін құру 
Теориялық ойлау процестері жайлы 
түсінік қалыптастырады. Ғылыми 
зерттеу кезеңдерін анықтау, ғылыми 
таным логикасымен таныстырады,
зерттеу машықтарын меңгеру
мақсатын қояды, оқу­зерттеу 
тапсырмасын орындау құрамы 
мен үлгісін көрсетеді.
Әрекеттердің орындалу
реттілігін ұғынады 
Әрекетті­рефлексті 
Әрекеттің 
орындаушы 
негіздерін құру. 
Оқу­зерттеу жұмыстарын орындау­
ды ұйымдастыру, талдай білуді
қалыптастыру, қайшылықтарды
анықтау, проблемаларды көру, па­ 
йымдау логикасын құру, болжам­
дар ұсыну, зерттеу нәтижелерін
негіздеу, қорытындылар жасау, 
өздігінен талдау жүргізу, өзін­өзі
бағалауды жүзеге асыру 
Зерттеу дағдыларын 
меңгереді, оны жаңа
жағдайларға көшіруге
үйренеді. 
Шығармашылық
Әрекеттің
шығамашылық 
негіздерін құру 
Студенттерге  шығармашылық  тап­
сырмалар ұйымдастырады, тұтас
ғылыми зерттеу жайлы түсінік
қалыптастырады, ғылыми зерттеу 
жұмысын өзінің шағын зерттеуі 
шеңберінде жүзеге асыра білуді 
қалыптастырады. 
Педагогикалық проб ­
лемаларды модельдеу,
болжау және шешу бо ­
йынша шығармашылық
тапсырмаларын 
орындайды. 
 
Оқытушы және студенттің өзара іс­қимылына елеулі әсер ететін жағдайлар: 
– студенттердің оқу­зерттеу әрекеті жайлы білім деңгейі және зерттейтін пән бойынша нақты бі­
лімдерінің деңгейі; 
–  студенттердің  даму  және  дайындық  деңгейі  (олардың  оқу­зерттеу  әрекеттерінің  әдістерін,  тә­
сілдерін, іскерліктерін меңгеру деңгейлері); 
– оқу үдерісі шеңберінде оқу­зерттеу әрекетін ұйымдастырудың әрбір белгілі кезеңіне оқытушы ның 
қоятын оқу талаптары;
–  оқу  материалының  мазмұны  мен  логикасы,  таза  сипаттаушы  дәйекті  материал,  тәжірибелік 
дәйектемелер  негізінде  қандай  бір  заңның  тұжырымы,  жиынтығы  іргелі  теория  болып  табылатын, 
адамзат  алдында  тұрған  глобальды  ғылыми  проблеманың  шешімі  қандай  болмасын  заңның  немесе 
заңдылықтың теориялық тұжырымы, белгілі теорияларды растайтын немесе қайшы келетін тәжірибе 
фактілері, т.с.с
– осы оқу пәнін зерттеп оқуға бөлінген уақыт лимиті.

54
Оқу зерттеу жұмыстары мен тапсырмаларды жүзеге асыру үдерісін үш бағыттың жиынтығы ре­
тінде қарастырамыз: лекция сабағы арқылы сарамандық сабақ арқылы және зертханалық жұмыстар. 
Мотивациялық және теориялық кезеңдерде оқу­зерттеу әрекеті мәдениетін меңгеруді ұйымдастыруға 
ең тиімді технологиялардың бірі – білім дамытудың концентрлік технологиясы. 
Осы  технологияны  құрудың  негізі  диалогтық  концентризм  әдісі  болып  табылады,  оның  мәні, 
мұғалім студенттердің игерген білімдерін, дағдыларын жаңа материалды оқыту үдерісінде тиімді пай­
даланады, яғни жаңа білім бұрыннан бар білімдерінің берік іргетасына құрылады. Әрбір концерн жаңа 
материалды оқып­үйрену емес, бұрын үйренгенді жаңартып сезіну сипатында болады. Мұндай кон­
церн  мүмкіндігінше  осы  кезге  дейін  оқушылардың  білім  әлемінде  құрылған  тұтас  жүйені  диалогқа 
тартуға ұмтылады. 
Сонымен, студенттердің оқу­зерттеу әрекеті мәдениетін қалыптастыру үшін осы айтылған кезеңдер 
сақталынса, қажетті нәтижені алуға мүмкіндік береді.
Әдебиеттер: 
1. Александров В.С. На базе УлГУ создается университетский комплекс // Социология образова­
ния. – 2001. – № 7.
2. Алексеева О.И. и др. Организация управления научными исследованиями в вузах. – Воронеж, 1981.
3. Алексеевская И.К. Формы и методы научно­исследовательской работы студентов, участвующих 
в кафедральных экспедициях // Самостоятельная работа студентов в вузе. – Саратов, 1982.
4. Балашов В.В., Лагунов Г.В., Малюгина И.В., Масленников В.В., Момот А.И., Першуткин Б.В., 
Поршнев А.Г., Рулев В.М., Румянцев, В.С., Стриханов М.Н. Организация научно­исследовательской 
деятельности студентов в вузах России: Монография. В 3 ч. / ГУУ. – М., 2002.
5. Гальперин П.Я. Методы обучения и умственное развитие ребенка. – М., 1985. 
 
Резюме 
В статье показана работа по формированию учебно­исследовательской культуры студента высше­
го учебного заведения. Рассмотрена методика поэтапного формирования учебно­исследовательской 
культуры студентов высшего учебного заведения. 
Summary
This article deals with the work of formation of the educational research culture of students. Methodius of 
gradual formation of educational research culture of students are determined. 
ӘОЖ 37.015.3:378.2
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ 
КӘСІБИ МАМАНДАРДЫ ДАЯРЛАУДАҒЫ РӨЛІ
Г.Қ. АБСАТОВА, 
магистрант,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, Қазақстан Республикасы
  
 Қазіргі кездегі қарқынды жүріп жатқан жаһандану процесі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. 
Сондықтан жастарды оқытуға, оларға кәсіби білім беруге, мамандарды жан­жақты даярлауға қоғам 
мен мемлекет бүгінгі таңда барынша назар аударып отыр.

55
Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011­2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 
бағдарламасында еліміздің индустриялық­инновациялық даму жобаларына сай келетін жоғары және 
жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрлармен қамтамасыз ету көзделген [1]. Осы мақсатқа қол 
жеткізуде жоғары оқу орнында психологиялық қызметті жүзеге асыру өзінің қажеттілігін туындатады. 
Дегенмен бұл мәселе кәсіби мамандарды даярлауда қарастырылмаған. Бірақ, осы бағыттағы жұмыстар 
жүйелене бастады. 
Жоғары  оқу  орындарындағы  психологиялық  қызмет  жүйесі  білім  беру  жүйесінің  қажетті  бө лігі 
болып табылады. Шетел (Л. Адлер, Л. Анастази, А. Бине, Г. Фигдор және т.б.) және кеңестік психо­
логтардың  (Б.Г.  Ананьев,  И.В.  Дубровина,  В.Н.  Мясищев,  Н.М.  Пейсахов,  К.К.  Платонов,  С.Л.  Ру­
бинштейн  К.А.  Абульханова­Славская,  Е.А.  Климов  және  т.б.)  ғылыми­практикалық  зерттеулері 
пси хологиялық  қызметтің  құрылуы  мен  дамуының  ғылыми  алғышарттары  болды.  Қазіргі  білім  бе­
ру жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарында көрсетілген мемлекеттік маңызы бар міндеттердің 
бірі – жастардың кәсіби қызығушылығын қалыптастыру мәселесі. Жоғары оқу орындарының алдына 
қойып отырған міндеттер – мамандарды кәсіби даярлаудың сапасын көтеруді, олардың таңдап алған 
мамандықтарына тұрақты қызығушылығын қалыптастыруды талап етеді. Осыған байланысты тұрақты 
кәсіби  қызығушылықты  мектепте,  кәсіби  даярлауда  және  жас  мамандардың  қызметінде  қалыптас­
ты ру маңызды болып отыр. Республикамыздың білім беру саласын реформалау жағдайында жоғары 
оқу орнында психологиялық қызметті ұйымдастыру қажеттілігі тек мамандардың кәсіби біліктілігін 
көтерумен ғана емес, сонымен қатар жоғары оқу орнында тұлғаның дамуына, өзін­өзі дамытуға жә­
не  өз  мүмкіндіктерін  жүзеге  асыруға  қажетті  жағдай  жасау  міндеттерімен  де  маңызы  арта  түседі. 
Себебі, ғылым мен техниканың қазіргі даму жағдайында мамандар даярлаудың сапасына ерекше на зар 
аударылуда. Жоғары оқу орнының түлектеріне қойылатын талаптың күшеюуі ең алдымен олардың 
тез  өзгермелі  жағдайда  жұмыс  жасауымен  түсіндіріледі.  Сондықтан  да  жоғары  мектептің  негізгі 
міндеттерінің бірі өзгермелі жағдайға тез бейімделе алатын, бәсекеге қабілетті білімді меңгерген, ой­
өрісі дамыған, шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңа типті мамандарды қалыптастыру болып табы­
лады. 
Жоғары оқу орнындағы оқу процесі көп деңгейлі, бірнеше жүйені біріктіретін динамикалық жү­
йе ретінде қарастырылады. Бұл жүйенің түпкі мақсаты – мамандарды жалпы және кәсіби тұрғыдан 
даяр лаудың  жоғары  сапасына  қол  жеткізу.  Мамандарды  даярлауда  психологиялық  сүйемелдеудің 
өзектілігін тәжірибе көрсетіп отыр. Психологиялық сүйемелдеуді оқыту және тәрбиемен қатар білім 
берудің үшінші жағы ретінде қарастыруға болады. Жоғары оқу орнындағы оқу процесін психология­
лық сүйемелдеу – білім алушыға оқу жылының түрлі кезеңдерінде білікті көмек беру мен қолдаудың 
жүйелі технологиясы. Психологиялық­педагогикалық сүйемелдеу жоғары оқу орнының психология­
лық қызметінің ұйымдастырушылық, психодиагностикалық, психологиялық сауықтыру, психология­
лық түзету, психологиялық кеңес беру сияқты өзара байланысты кешені ретінде сипаттама береміз. 
Осы  кешеннің  көмегімен  студенттің  тұлғалық  және  кәсіби  қалыптасуымен  байланысты  міндеттер 
шешіледі. 
Студенттерді психологиялық сүйемелдеу мен кәсіби даярлауда жоғары оқу орнының психология­
лық қызметі мынадай жұмыстар жүргізеді:
1. Жоғары оқу орынында студенттердің тұлғалық және кәсіби даму жағдайына мониторинг жүргізу;
2. Студенттердің кәсіби оқу іс­әрекетіне бейімделу процесіне психологиялық қолдау көрсету;
3. Студенттердің тұлғалық және интеллекттік әлеуетін қалыптастыруға жәрдемдесу;
4. Студенттердің кәсіби даму барысындағы мәселелерді шешу және осы бағытта әр студентпен дер­
бес жұмыс жүргізу;
5. Студенттерге кәсіби қарама­қайшылықтарды шешуге көмек көрсету және сүйемелдеу;
6. Педагогикалық құзіреттілікті қалыптастыру;
7. Тұлғалық және кәсіби дамудағы ауытқушылықтарды жеңуге көмек беру;
8. Психология ғылымының жетістіктерін білім беру процесінің тәжірибесіне енгізу және т.б.

56
Кеңес  ғалымы  Н.М.  Пейсаховтың  еңбектерінде жоғары  оқу  орнындағы  психологиялық  қызметті 
жүзеге  асырудың  психологиялық  зерттеулер,  қолданбалы  функциясы  және  психологиялық  білім­
дерді насихаттау сияқты үш аспектісі қарастырылады. Психологиялық қызмет зерттеулерінде жоға­
ры  білікті  мамандар  даярлауда  қоғамның  жаңа  талаптары  мен  оқу­тәрбие  процесін  басқарудың 
қажеттілігін ескеру қажет. Мұнда студенттердің оқу­танымдық іс­әрекеті, студентердың кәсіби ын­
тасы  мен  қызығушылығын  туғызу,  білім  беру  процесінің  субъектілері  арасындағы  қарым­қатынас 
және оқу­тәрбие процесіне байланысты басқа да зерттеулер жүргізіледі. Ал психологиялық қызметтің 
қолданбалы функциясы психологиялық зерттеулермен тығыз байланысты. Психологиялық қызметтің 
зерттеу нәтижесінде тәжірибеде қай жерде, қай уақытта және қалай қолдану туралы сұрақ туындамай­
ды. Себебі, басым жағдайда мұндай зерттеулер тәжірибе сұранысы мен ректораттың, оқу бөлімінің, 
топ  тәлімгерлері  және  студенттер  белсенділерінің  тапсырысымен  жүргізіледі.  Автордың  пікірі  бо­
йынша,  психологиялық  қызметтің  көмегіне  деген  сұраныстың  болуы  оның  жұмысын  бағалаудың 
негіз гі  көрсеткіші  болып  табылады.  Психологиялық  білімдерді  насихаттау  психологиялық  зерттеу­
лерге  қажеттілік  тудыруда,  алынған  нәтижерлер  жоғары  оқу  орны  әкімшілігіне,  оқытушыларға  жә­
не  студенттерге  түсінікті  болып,  ақпаратты  дұрыс  қабылдауда  маңызы  зор.  Жоғары  оқу  орынында 
психологиялық білімдерді насихаттаудың формалары алуан түрлі: оқытушылардың психология лық­
педагогика лық білімдерін арттыру курстары, ғылыми­тәжірибелік конференциялар ұйымдастыру, сту­
денттермен лекция,  сұхбат, тренинг өткізу, студенттерге, ата­аналарға психологиялық кеңес беру және т.б.
 Автор жоғары оқу орнының психологиялық қызметі болашақ маманнның моделін жасауға ғана бел­
сенді қатысып ғана қоймай, сонымен бірге оның бүкіл қалыптасу жолын – оқу орнына түскен сәттен 
тұ рақты  тұлғалық  және  кәсіби  сапаларының  қалыптасуына  дейін  бақылап  отырады  деп  тұжырым­
дайды [2].
Еліміздің белгілі ғалымы Ж.И. Намазбаева Қазақстанда білім беру процесінің субъектілерінің іс­
әрекетін психологиялық сүйемелдеу мәселесі арнайы кешенді зерттеудің пәні болған емес деп көр­
сетеді. Психологиялық сүйемелдеу кез келген білім беру мекемесінің тиімді қызмет атқаруының қа­
жетті шарты болып табылады. Басқаша айтқанда, білім беру ортасында адам психикасы қызметінің 
заңдары мен механизмі жайлы білімдерді білім алушы және білім берушілердің сауатты пайдалануын 
ғылыми негіздеу қажет. Білім берудің түрлі аспектілерін ғылыми психологиялық тұрғыдан қамта ма­
сыз етпейінше, көздеген нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес. Білім беру процесінің барлық субъекті­
ле рін психолгиялық­педагогикалық сүйемелдеудің ғылыми жүйесімен қамтамасыз ету білім берудің 
ажырамас  бөлігіне айналуы тиіс [3]. Осылайша, психологиялық қызметтің қажеттілігі қазіргі қоғам­
ның сұранысынан туындап отыр.
Психологиялық қызмет оқытудың барлық кезеңдерінде студент тұлғасының дамуына, оқыту про­
цесіне  және  болашақ  кәсіби  қызметіне  позитивті  мотивациясын  жасауға  және  студенттік  топтарда 
жағымды  психологиялық  ахуал  қалыптастыруға,  студенттердің  тұлғалық  және  кәсіби  дамуындағы 
ауытқушылықтың  әлеуметтік­психологиялық  себептерін  анықтайды.  Әрбір  жоғары  оқу  орнында 
пси хологиялық  қызметті  ұйымдастыру  қажеттілігі  қоғам  дамуының  талабы,  білім  беру  жүйесінде, 
ғылымда, техника мен мәдениетте психология ғылымының рөлінің артуынан туындайды. Оның оқу­
тәрбие процесіндегі ұйымдастырушылық, әдістемелік және қолданбалы сипаттағы мәселелерді шешу­
де маңызы зор.
 Біздің зерттеуіміз жоғары оқу орнындағы психологиялық қызметті ұйымдастырудың теориялық 
және  қолданбалы  сипатымен  айқындалады.  Қорқыт  Ата  атындағы  Қызылорда  мемлекеттік  универ­
сите тінде  «Педагогика  және  психология»  кафедрасының  базасында  «Экспрессия»  психологиялық 
үйірмесі негізінде жұмыстар жүргізілуде. Мұнда студенттердің кәсіби тұлғалық дамуына ықпал ететін 
бағыт тағы жұмыстар ұйымдастырылуда.
Әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011­2020 жылдарға арналған мемлекет тік 
бағдарламасы. – Астана, 2010.

57
2. Пейсахов Н.М. Проблемы психологической службы высших учебных заведений // Психологи­
ческая служба в вузе. – Казань,1981. – 8 б.
3. Намазбаева Ж.И. Психология в образовании // Педагогика и психология. – 2011. – №2. – С. 47.  
Резюме
В  статье  рассматривается  роль  психологической  службы  в  вузе,  которая  является  неотъемлемой 

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: