ОСОБЕННОСТИ ПРОЦЕССА ОБУЧЕНИЯ КАК ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

18
ностного подхода. Чтобы судить об эффективности процесса обучения, необходимо определить, что 
мы будем считать его результатом. В педагогической литературе термин «компетентность» предла­
гается использовать в описании результатов обучения, так как это качество человека выражается в 
готовности на его основе к успешной деятельности c учетом ее социальной значимости. В свою оче­
редь, компетентностный подход в высшем образовании означает формулирование целей – результатов 
обучения в виде компетенций и создание оптимальных условий организации учебного процесса для 
их формирования. Для определения результатов подготовки по отдельным дисциплинам в професси­
ональном  образовании  более  подходит  термин  «уровень  подготовленности».  Уровень  подготовлен­
ности – совокупность знаний и умений обучаемых по конкретным разделам определенной области 
науки или практической деятельности. 
Актуальность проблемы дидактики обучения в медицинском вузе состоит в том, что до сих пор 
отсутствует  обоснованная  теория  содержательных  основ  профессионального  образования,  хотя  от­
дельные аспекты теории получили свое решение: мировоззренческий принцип, личностно ориенти­
рованное обучение. Недостатком этих подходов является то, что в них недостаточно используются 
принципы интегрального, системного и деятельностного подходов, например, в направлении решения 
задач совершенствования дидактики высшей медицинской школы. 
Если  подойти  к  проблеме  с  позиций  педагогики,  то  результатом  учебного  процесса  высшей  ме­
дицинской школы можно считать определенный набор знаний и умений как профессиональных, так 
и познавательных и личностных свойств, сформированных у выпускника за период обучения. Этот 
результат  определяется  целями  обучения,  которые  достигаются  в  процессе  подготовки  выпускника 
определенной  специальности  в  целом,  например,  специальности  «Лечебное  дело»,  «Стоматология» 
и технологией обучения отдельным дисциплинам, в частности анатомии, гистологии, хирургическим 
болезням. Несомненно, что при разработке эффективных технологий обучения потребуются знания и 
других, смежных, отраслей научных знаний. Но основным источником научных положений, безуслов­
но, является педагогическая психология. 
В  обучении  большую  ценность  представляют  общие  знания.  Зная  основные  положения  учебной 
дисциплины и общую методику, или алгоритм выполнения действий, например, решения задач, обу­
чаемый всегда решит любую частную задачу. При этом частная информация может и не храниться в 
памяти, т. е. не должна переводиться в знание – ее всегда можно извлечь при необходимости из любого 
источника информации. Поэтому процесс обучения направляется на формирование обобщенных, ин­
вариантных, знаний и умений.
Подход к процессу учения как к деятельности требует также принципиально другого рассмотрения 
соотношения знаний и умений. Знания не должны противопоставляться умениям, а должны рассмат­
риваться как их составная часть. Знания не могут быть ни усвоены, ни сохранены вне действий обу­
чаемого [3, с. 47]. 
Знать – это всегда выполнять какую­то деятельность или действия, связанные с данными знани­
ями. Например, действие характеризуется неполным составом ориентиров, или вообще не содержит 
указаний, как его выполнять, а предъявляется только само действие и его продукт. Обучающийся ме­
тодом «проб и ошибок» усваивает действие. Но формирование идет очень медленно, сформированное 
действие оказывается очень неустойчивым к изменениям условий выполнения. Например, студенту 
предъявляют описание симптомов болезни и предлагают поставить диагноз в конкретном клиничес­
ком случае. Также студент получает сведения, что у больного заболевание легких и для постановки 
диагноза этой нозологии (например, «пневмония») требуется анализ симптомов; дается инструкция, 
что и в какой последовательности нужно делать, на какие сведения опираться.
Таким образом, вместо двух проблем – передать знания и сформировать умения по их примене нию – 
перед обучением в медицинском вузе стоит одна: сформировать такие виды деятельности, кото рые с 
самого начала включают в себя заданную систему знаний и обеспечивают их применение в заранее 
предусмотренных пределах.

19
В контексте вышеизложенного, исследование проблемы состоит в определении методологии, ос­
нованной на интегральном подходе к сознанию и деятельности индивида, учете двусторонних инфор­
мационно­динамических связей между ними с образованием подсистем интеграции. Наличие входа в 
систему психики со стороны психического образа и выхода из нее на уровне результатов деятельности 
позволяет построить на интегральной основе логическую структуру форм и способов целостной сис­
темы  познавательного  процесса  субъекта  обучения  в  медицинском  вузе.  В  таком  случае  указанная 
методология предоставляет преподавателю возможности:
1) построить содержание процесса обучения в интегрально структурированном и системообразую­
щем виде на уровнях сознания и деятельности;
2) осуществить процесс обучения с учетом уровней познавательного процесса;
3) оценить результативность дидактики в образовательном процессе на уровне сознания и резуль­
татов деятельности.
Наряду с этим, возможно исследовать динамику познавательного процесса, выявить его особен­
ности, разработать план действий по выравниванию учебного процесса как у отдельных студентов, 
так и в академической группе в целом. Все это говорит о необходимости разработки дидактических 
подходов  на  путях  повышения  профессиональных  компетенций,  гармоничного  развития  личности 
при обучении в медицинском вузе, причем на базе системного построения; применения интегральной 
структурно­функциональной системы психики, обеспечивающей ход познавательного процесса – от 
формирования у индивида психического образа до результата деятельности [2, с. 114]. 
 Вместе с тем, следует учитывать такие условия, как:
1) на основе интегрального подхода построение структуры организации и путей регуляции инфор­
мационно­динамических процессов в системе психики человека, которые в целом отражают ход и эта­
пы реализации познавательного процесса в образовательной деятельности медицинского вуза;
2) обоснование оптимальных дидактических подходов и принципов, позволяющих обеспечить по­
вышение профессиональных компетенций и гармоничное развитие личности будущего врача.
Парадигма совершенствования преподавания в медицинском вузе учений и теорий медицинской 
науки  требует  сформировать  у  будущих  врачей  преемственность,  системообразующие  взаимосвязи 
между гуманитарными, медико­биологическим, клиническим и профилактическим блоками дисцип­
лин  учебного  плана  медицинского  вуза  с  использованием  новык  подходов  дидактики,  положений 
субъекта познания [1, с. 69]. 
Целесообразность этого пути обусловлена тем, что на завершающей стадии познавательного про­
цесса в сознании студента должно быть сформировано глубокое и целостное осмысление всех аспектов 
исследуемой теории. По мнению ученых, сознание является совокупностью чувственных и умствен­
ных образов, предстающих во «внутреннем опыте» человека и предвосхищающих его практическую 
деятельность.
Психолого­педагогическая наука установила, что наиболее рационально цели обучения, т.е. набор 
умений и знаний, усваиваются в результате самостоятельной активной деятельности обучаемого. Для 
высшей медицинской школы эта деятельность – решение задач­моделей из сферы профессиональной 
деятельности или выполнение некоторых видов именно профессиональной деятельности: обследова­
ние больного, постановка диагноза, назначение лечения и пр. Отметим, что деятельностный подход 
уже широко используется в педагогической практике высшей медицинской школы. 
Общей задачей системы обучения врачей в вузе является формирование у выпускников конкретных 
профессиональных  и  познавательных  умений,  определенных  нормативными  документами  высшего 
образования. Учебные дисциплины выступают компонентами системы вузовской подготовки врача. 
Технология их изучения должна строиться для успешной реализации общей цели подготовки.
 
Литература:
1. Волков А.М., Микадзе Ю.В., Солнцева Г.Н. Деятельность: структура и регуляция. Психологичес­
кий анализ. – М.: Изд­во Московского ун­та, 2007. 

20
2. Завалова Н.Д., Ломов Б.Ф., Пономаренко В.А. Образ в системе психической реуляции деятель­
ности / Отв. ред. докт. психол. наук, проф. Ю.М. Забродин. – М.: Наука, 1998.
3. Крачун Г.П. Психологические аспекты обучения и воспитания в медицинском вузе // Проблемы 
медицины и здравоохранения: Прошлое, настоящее, будущее / Межвед. сборник науч. трудов / Отв. 
ред. докт. мед. наук, проф. В.А. Шуткин. – Вып. 2. – Тирасполь: ГУИПП «Типар», 2004. 
Түйіндеме
Мақалада  қазіргі  қазақстандық  жоғарғы  компетенттік  тіл  табудың,  ізденістің  және  стратегия­
ның жүзеге асуына деген оңтайлы жаңа әдістің және технологияның енгізілуінің арқасында болатын 
медициналық мектептер туралы сөз болады. 
Summary
In the offered scientific article about modern Kazakhstan higher medical school, that is in the river­bed 
of search and introduction of the new methods and technologies, sent to realization of fundamental strategy, 
approach. 
УДК 541.13
 
ПОДГОТОВКА СПЕЦИАЛИСТОВ В ОБЛАСТИ ХИМИЧЕСКОЙ 
ТЕХНОЛОГИИ В УСЛОВИЯХ ФОРМИРУЮЩЕЙСЯ 
ИННОВАЦИОННОЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЫ
А.А. МУСАБЕКОВА, 
кандидат химических наук, доцент
М.У. АБИЛОВА, А.М. ШАЛДЫБАЕВА, 
Казахский национальный университет имени аль-Фараби, 
г. Алматы, Республика Казахстан
Реализация  комплекса  организационных,  учебно­методических  и  научно­практических  задач  об­
разовательного процесса, осуществляемая на факультете химии и химической технологии КазНУ име­
ни аль­Фараби, призвана обеспечить подготовку востребованных, конкурентоспособных специалистов, 
обладающих высокопрофессиональными навыками и умениями. Для достижения этой цели, прежде 
всего, необходимо активизировать самостоятельный творческий интерес обучающихся к овладению 
широкого спектра профессиональных знаний [1], что достигается внедрением в учебный процесс кре­
дитно­модульных образовательных программ на основе компетентностного подхода и личностно­ори­
ентированной  подготовки.  Через  компетентностный  подход  и  модульное  обучение  осуществляется 
перенос акцента образовательного процесса с предметно­дисциплинарной и содержательной сторо­
ны на овладение профессиональными знаниями, навыками и умениями, необходимыми в дальнейшей 
профессиональной деятельности.
На кафедре аналитической, коллоидной химии и технологии редких элементов КазНУ подготов­
ка магистров и PhD­докторов по специальности «Химическая технология неорганических веществ» 
проводится по трем направлениям: «Технология неорганических веществ и неорганических материа­
лов», «Технология переработки минерального сырья», «Технология электрохимических производств», 
что отражает наиболее динамично развивающиеся современные химические производства Казахста­
на. Главным резервом активизации познавательного процесса обучающихся в магистратуре и PhD­

21
докторантуре  является  научно­исследовательская  работа,  одна  из  составляющих  образовательного 
процесса в вузе. Поэтому на разных этапах подготовки специалистов одним из основных условий яв­
ляется четкая организация научных исследований обучающихся, в результате которых закрепляется 
теоретическая  база  и  приобретаются  практические  навыки  и  профессиональные  компетенции.  Зна­
чение самостоятельной исследовательской работы существенно повышается при модульной системе 
обучения, позволяющей структурировать дисциплины, направленные на проблемно­ориентированное 
обучение.
Активное участие обучающихся в НИР начинается с учебных и научно­исследовательских практик 
в бакалавриате и продолжаются в магистратуре и PhD­докторантуре, что обеспечивает тесную вза­
имосвязь и логическую последовательность образовательного процесса от теоретического обучения 
до практической работы. Благодаря разветвленной базе исследовательской практики: Центр физико­
химических методов исследования при КазНУ имени аль­Фараби, Центр по комплексной переработке 
минерального сырья РК, Институт органического катализа и электрохимии имени Д.В. Сокольского, 
Институт химических наук имени А.Б. Бектурова – у обучающихся имеется возможность участвовать 
в выполнении современных научно­технических проектов, что позволит им в дальнейшей профессио­
нальной деятельности быть готовыми к инновациям. 
При выполнении самостоятельной научно­исследовательской работы обучающиеся, особенно ма­
гистранты,  могут испытывать некоторые затруднения: неумение четко распределять свое время, не­
уверенность  в  себе  из­за  отсутствия  ясного  представления  ожидаемых  результатов  заданий,  недос­
таточность навыков работы с приборами и аппаратурой, со специальными видами литературы и т.д. 
Преодоление этих трудностей в большой степени зависит от уровня продуманной научно­методиче­
ской организации исследований: четко поставленная цель, задачи достижения цели, поэтапная про­
грамма практических действий, ожидаемые результаты. 
При использовании модульной технологии обучения одним из важных принципов является прин­
цип осознанной перспективы, который требует глубокого понимания обучающимся близких, средних 
и отдаленных стимулов учения, выступающих в качестве значимых результатов познавательной де­
ятельности [2]. Необходимо дать понять и осознать обучающимся промежуточные и конечные цели 
самостоятельной исследовательской работы. 
Тематика  магистерских  и  PhD  докторских  диссертаций  кафедры  тесно  связана  с  направлениями 
международных, фундаментальных и поисковых проектов, проводимых в указанных научных центрах. 
Свою научно­исследовательскую работу обучающиеся выполняют на современных приборах и обо­
рудовании, приобретая необходимые для специалистов химиков­технологов знания и навыки. Резуль­
таты научно­исследовательской работы они представляют в виде научных докладов на конференциях, 
конкурсах и семинарах с участием известных ученых и специалистов, что способствует развитию их 
творческого личностного подхода к профессиональному самообразованию, умению доходчиво изла­
гать и отстаивать свои идеи, приобретать навыки критического анализа. Публикация результатов НИР 
в виде статей и тезисов докладов позволяет видеть результаты промежуточных этапов самостоятель­
ной ра боты и является стимулом для дальнейшего творческого развития. 
Продуктивными видами самостоятельной исследовательской работы магистрантов и докторантов, 
обладающих достаточной языковой подготовкой, являются стажировки в зарубежные вузы, что явля­
ется нововведением в нашем университете, повышающим академическую мобильность обучающихся. 
Такую возможность химики­технологи получили благодаря вхождению КазНУ в консорциумы двух 
сетевых университетов – Университета Шанхайской организации сотрудничества и Сетевого откры­
того университета СНГ. Такие стажировки в зарубежных научных центрах углубляют теоретические 
знания, навыки и умения. Особенно важным результатом стажировок является развитие стремления к 
самообразовательной деятельности, интеллектуальной активности, познавательной потребности, ком­
муникативной компетенции. Кроме того, при участии в совместных проектах и стажировках работа 

22
в команде формирует у магистрантов и докторантов самостоятельность, как свойство личности, спо­
собствуя развитию культуры личности. 
Такая организация НИР магистрантов и PhD­докторантов при модульной системе обучения, осу­
ществляемая в настоящее время на факультете химии и химической технологии Казахского нацио­
нального университета имени аль­Фараби, создает практически все условия для достижения целей 
по подготовке конкурентоспособных специалистов, соответствующих требованиям современности. 
Литература:
1. Ташмухаметова Ж.Х. Практическая нацеленность подготовки специалистов – ключ к интеграции 
в образовании / Совершенствование качества высшего образования в свете Болонского процесса: реа­
лии, проблемы и перспективы. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – С. 133­138.
2. Абилова М.У., Мусабекова А.А., Шалдыбаева А.М. Самостоятельная работа магистрантов и PhD­
докторантов химико­технологических специальностей в условиях модульного обучения // Инновации 
в  образовательной  деятельности  и  вопросы  повышения  качества  обучения.  Кн.  1.  –  Алматы:  Қазақ 
университеті, 2012. – С. 7­9.
Түйіндеме
Аналитикалық, коллоидтық химия және сирек элементтер технологиясы кафедрасындағы «Бейор­
ганикалық заттар мен материалдар технологиясы», «Минералды шикізатты қайта өңдеу технология­
сы» және «Электрохимиялық өндірістер технологиясы» бағыттары бойынша жоғары білікті және бә­
секелестікке  қабілетті  мамандар  даярлаудағы  магистранттар  мен  докторанттардың  ғылыми­зерттеу 
жұмысының инновациялық рөлі қарастырылған.
Summary
Questions of a role of research work of undergraduates and doctoral candidates are considered at preparation 
of  highly  skilled  competitive  experts  in  directions  «Technology  of  inorganic  substances  and  materials», 
«Technology of processing of mineral raw materials» and «Technology of electrochemical manufactures» on 
chair of analytical, colloidal chemistry and technology of rare elements.
ӘОЖ 378:001.891
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ 
ІЗДЕНІМПАЗДЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Ж. АСАНОВ, 
педагогика ғылымдарының докторы, профессор
С. ДӘРІБАЕВА, 
магистрант,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы
Қоғамдағы  болып  жатқан  түрлі  бағыттағы  өзгерістер  жоғары  мектеп  жағдайында  білім  берудің 
қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен саралай отырып бағалауды, жастардың 
шығармашылық әлеуетін дамытуды талап етеді.

23
Қазақстан  Республикасының  «Білім  беру  туралы»  Заңында  ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құн­
дылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және 
кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және жеке адамның шығармашылық, рухани және тәни күш­ 
қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан­жақты толысуына жағдай жасай отырып, зерделі азамат даярлау 
міндеті көзделген. Демек, жастарды қоғам өмірінің барлық саласында да, соның ішінде білім алуда 
да  тек  деректер  жинап,  жалпы  хабардар  болумен  шектелмей,  терең  білімді,  ізденімпаз,  барлық  іс­
әрекетінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын маман ретінде 
тәрбиелеу уақыт талабынан туып отыр. 
Ғылымның бүкіл саласында білім мазмұны тереңдеп, оның ауқымы өсіп отырған қазіргі ғылыми­
техникалық өрістеу кезеңінде бұл міндеттердің жүзеге асуы әрбір шәкіртте танымдық ізденімпаздық­
тың қалыптасуына тікелей байланысты. Оқушы ұстазы берген ақпаратты, іс­әрекет тәсілдері мен баға­
лау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағылымдарын игеріп қана қоймай, оны 
әрі қарай өзінің белсенді, нысаналы, зерделі іс­әрекетімен сабақтастыруға тиіс. Демек, студенттердің 
танымдық ізденімпаздығын дамытуды арнайы ұйымдастыруды оқу процесін жетілдірудің негізгі шар­
ты ретінде қарастыру керек. Қазіргі тәжірибе көрсетіп отырғандай, жоғары оқу орнын бітірген жас 
маман өз ісін заман талабына сай ұйымдастыру қабілеті, психологиялық, педагогикалық, теориялық 
және практикалық даярлығы болуымен қатар, ол өзін қоршаған дүниені ізденімпаздықпен танып­білу 
сапасымен танытуға тиіс. 
Танымдық ізденімпаздық проблемасы педагогика ғылымында өте маңызды орын алады. Бұл мәсе ле 
орта мектеп жағдайында теориялық тұрғыда зерттелінгенімен, жоғары мектеп педагогикасында терең 
зерттеуді талап етеді.
Жалпы болашақ ұстаздардың танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру – өзекті мәселелердің бі­
рі, себебі қоғам мүшелерінің білімдарлығы, әрбір жағдайға қатысты нақты ұстанымы, алға қойылған 
міндеттерді шешудің қолайлы тәсілдерін таңдай білуі көбінесе олардың даярлық деңгейіне байланыс­
ты болады.
Педагогикалық жоғары оқу орындарында студенттерді ғылыми­педагогикалық, зерттеушілік қыз­
метке даярлау шын мәнінде әлеуметтік­педагогикалық мәселеге айналып отыр, сондықтан оны тео­
риялық және практикалық тұрғыда шешу жоғары мектеп педагогикасының обьективті қажеттілігіне 
айна луы тиіс. Оқу әрекеті студенттердің негізгі іс­әрекеті болып табылады. Ол өте күрделі құбылыс. 
Оқу әрекетінде оқу міндеттері шешіліп, мақсаткерлік, мотив, танымдық процесс ақпаратты қабылдау­
дан бастап, күрделі шығармашылық процестің қалыптасуымен аяқталатын түрлі сезімдік көріністері­
мен және т.б. сипатталады.
Танымдық  әрекеттегі  жағымды  мотивтердің  қалыптасуына  қатысы  кейбір  жағдайларды  көр­
сетсек:
1) оқытудың қажетті және перспективалық мақсаттарын түсінуі;
2) игерген білімінің теориялық және практикалық маңыздылығын түсінуі;
3) ғылыми ақпаратты сезімдік формада жеткізуі;
4) оқу материалдарының мазмұны мен жаңалығын енгізу;
5) оқу әрекетінің кәсіптік бағытта жүзеге асырылуы;
6) оқу әрекеті жүйесінде танымдық ақпаратты қайшылықтарды тудыратын міндеттерді таңдау;
7) оқу тобында білуге құмарлық және танымдық­психологиялық ахуал орнату.
Студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыруда оқу белсенділігінің орны ерекше. Сту­
денттің оқу белсенділігінің төрт деңгейін көрсетуге болады:
Бірінші – оқу белсенділігінің өте жоғары деңгейі. Студенттің үлгерімі 4,8­5 балл; ғылыми­зерттеу 
жұмыстарының деңгейі республикалық байқау, студенттердің ғылыми конференцияларында баяндама 
жасау деңгейінде болады; семинар сабақтарына баяндама жасап, белсенділік танытады; бос уақытында 
мамандығы бойынша әдебиеттер оқиды, ғылыми­зерттеу жұмыстарымен қызыға айналысады.

24
Студенттердің танымдық әрекет құрылымы
  
Екінші – оқу белсенділігінің жоғары деңгейі. Үлгерімі 4,1­4,7 балл; ғылыми­зерттеу жұмыстары 
ұжым, топ арасында баяндау деңгейінде; белгілі бір тақырыпта курстық (дипломдық) жұмыс орындау; 
студенттердің ғылыми­зерттеу үйірмелеріне мүше және семинар сабақтарында үнемі жауап береді.
Үшінші – оқу белсенділігінің орташа деңгейі. Студент үлгерімі 3,6­4 балл; ғылыми жұмысқа енжар, 
семинарларды нашар баяндама жасайды.
Төртінші – оқу белсенділігінің төмен деңгейі. Студент үлгерімі 3,0­3,5 балл; ғылыми­зерттеу жұ­
мысымен айналыспайды, семинар сабақтарында оқытушының сұрауымен жауап береді.
Оқу  белсенділігінің  төменгі  деңгейінде  танымдық  әрекет  көбінесе  танымдық  ізденімпаздықты 
күштеп  енгізу  түрінде  көрінеді.  Танымдық  ізденімпаздық  дамуының  жоғарғы  деңгейі  –  студенттің 
белсенді танымдық әрекеті мен оқу белсенділігі ерекше байқалады.
Барлық жоғары оқу орындарындағы оқу­тәрбие қызметі негізінен студенттің болашақ мамандығы­
на кәсіби даярлығын арттыру мақсатын көздейді. Осы жағдайда студенттің одан әрі жеке тұлға ретінде 
қалыптасуы, басқа да қырларының дамуы көрінеді. Бұл барлық жоғары оқу орындары студенттеріне 
тән.
Кез­келген шығармашылық әрекет негізінде: болжау, алдын ала білу, сезу сияқты әрекеттер жүзеге 
асады. Болжап білу – адам әрекетінің мақсатты жемісі. Ол мақсатты, перспективті әрекет етуді көздейді. 
Сондықтан студенттердің теориялық материалдарды шығармашылық деңгейде игеруі оларды алдын­
ала әрекетті болжап білуге ұмтылдырады. Болжау тек қана репродукциялау негізінде жүзеге асады.

25
Студенттердің танымдық ізденімпаздығын дұрыс бағыттау үшін болжау тапсырмасы анық, болжай 
білу мен болжам жасау құралы болғаны дұрыс.
Танымдық ізденімпаздық ұғымы студенттің өзіндік жұмысы барысында ашыла түседі. Осы ұғым­
дардың мазмұнын әдебиеттерге шолу жасай отыры қарастырайық.
Мысалы,  кейбір  авторлар  өзіндік  жұмысты  тапсырма  берушінің  нұсқауы  арқылы  жүзеге  асатын 
әрекет ретінде қарастырса, (А.К. Маркова, М.И. Низамов, т.б.), басқалары өзіндік жұмысқа оның мақ­
саты арқылы баға береді (В.Б. Бондаревский, Н.Д. Хмель) Осыған байланысты өзіндік жұмыс оқы­
тудың әдіс­тәсілі ретінде немесе оқытуды ұйымдастырудың формасы ретінде, немесе студенттердің 
өздігінен білім алуға дайындығының негізі ретінде сипатталады. Мұндай түрлі пікірлер құбылыстың 
күрделілігін, диалектикалық сипатын көрсетеді. Авторлар студенттердің өзіндік жұмыс ерекшелігін 
ашуға, оның ішкі және сыртқы қырларын анықтауға тырысқан.
В.П. Беспалько «өзіндік жұмыс» ұғымын адамның белгілі жұмысты өз бетімен, ешкімнің көмегінсіз 
орындауы деп біледі.
Г.П. Семеновтың пікірінше, өзіндік жұмыс оқытуды ұйымдастыру формасы да, әдіс­тәсілі де емес, 
өзіндік жұмыс алдын­ала берілген бағдарлама немесе нұсқау арқылы оқытушының қатысуымен орын­
далатын танымдық әрекет.
П.И. Пидкасистый өзіндік жұмысты оқушының танымды ізденімпаздығын арттыратын құрал ре­
тінде қарастырады.
В.Б. Бондаревский пікірінше, өзіндік жұмыс болашақ маманның шығармашылық өзіндік ойлауын, 
ғылыми қызығушылығын және арнайы білім алуын қамтамасыз ететін жоғары оқу орындарындағы 
оқыту әдісі деп түсіндіреді.
Н.Д. Никондров өзіндік жұмыс деп оқытушының бағыттау және ұйымдастыруымен, тапсырманы 
студенттің өз бетімен орындауын айтады. Екі түрлі ұғымды көрсетеді: өзіндік жұмыс және өздігінен 
білім алу. Өздігінен білім алу ешкімнің қатынасынсыз студенттің өзіндік жұмыс істеуі деп есептей ді.
М.К. Гарунов студенттің өзіндік жұмысына іс­әрекет мақсатының көрсетілуі, іс­әрекет нысанының 
анықталуы, іс­әрекет түрінің таңдап алынуы деп сипаттама береді.
Р.А. Низамовтың пікірінше, өзіндік жұмыс – студенттердің аудиториялық сабақта және одан тыс 
уақыттарда жеке, топ болып істейтін танымдық әрекет түрі.
Өзіндік жұмыс тақырыбында жазылған еңбектерге шолу жасай отырып, оның негізгі мағынасы әр 
түрлі  бағытта  талқыланатынын  байқадық.  Бір  зерттеушілер  өзіндік  жұмысты  студенттердің  өзіндік 
жұмыстарын ұйымдастыру мен басқаруының белгілі бір педагогикалық тәсілі ретінде қарастырады 
(П.И. Пидкасистый, С.И. Архангельский, М.Г. Гарунов)
Кейбір  зерттеушілер  өзіндік  жұмысты  студенттердің  интеллектуалдық,  жігерлілік  және  кәсіптік 
сапа ларын дамытатын оқу бағдарламасында қарастырылған, оқылатын материалдардың мазмұны жә­
не қажетті көлемін игерудегі оқытудың жеке­жеке түрлері ретінде қарастырады.
Б.П. Есипов: «Оқушылардың өзіндік жұмысы – мұғалімнің тікелей қатысуымен емес, бірақ оның 
бел гілі уақыт мөлшеріне есептелген тапсырмасы бойынша орындалатын жұмыс, бұл кезде оқушылар 
өздерінің ой­өрістерін және іс­әрекеттерін қорытындылай отырып, алға қойған мақсатына жетуге ұм­
тылады». Мұндай анықтаманы көптеген зерттеушілер жоғары оқу орындарындағы өзіндік жұмысты 
ұйымдастыру негізіне алған.
В.К. Буряктың көзқарасы бойынша, өзіндік жұмыс студенттердің ойлау қабілетін дамытып, олар­
дың  белсенділігін  және  танымдық  бағдарын,  өз  бетімен  жұмыс  істеуін  қалыптастырып,  білімдерін 
те реңдету жолдарын қарастырады. Өзіндік жұмыстың мағынасын сипаттауда ол студенттердің ішкі 
ойлау процесінің ерекшеліктерін ескеру керек екендігін ұсынады. Сондықтан өзіндік жұмыстың тап­
сырмалары өзін­өзі тексеруге апаратын, студенттердің талдау­толықтыру процесі түріндегі ойлау мүм­
кіндігін туғызады. Өзін­өзі тексеру барысында студенттер осы прцесті қайтадан қарастырады.
Өз  бетінше  ізденімпаздықпен  жұмыс  істей  білу,  яғни  оқу  материалын  талдау,  жаңаны  қабылдау 
мен меңгеру, алған білімдерін іс жүзінде қолдана білу және т.б. студенттің танымдық ізденімпаздығын 
4­0126

26
қалыптастырудың  алғышарттары  болып  есептеледі.  Студенттердің  танымдық  ізденімпаздығын  да­
мытуды арнайы ұйымдастыру оқу процесін жетілдірудің негізгі шарты болып табылады. Оны жү зеге 
асыру  жоғары  оқу  орындарында  студенттердің  танымдық  белсенділігі  мен  ізденімпаздығын  ынта­
ландыруға  септігін  тигізетін  оқу  процесін  ұйымдастырудың  тәсілдерін,  әдістері  мен  нысандарын 
іздестіруге сипат береді. Танымдық ізденімпаздықтың дамыту проблемаларының тарихи және әлеу­
меттік түп тамыры бар болғанымен, заман ағымы, уақыт талабы бұл мәселені шешудің, оны зерттеудің 
жаңа сатысына көтерілуді талап етеді.
Әдебиеттер:
1. Шамова Т.И. Формирование познавательной самостоятельности школьников в процессе ведущих 
знаний и способов деятельности // Сб. науч. статей / Под ред. Т.И. Шамовой. – М., 1975. – 69 с.
2. Шамова Т.И. Активация учения школьников. – М.: Педагогика, 1986. – 144 с.
3. Шалавина Т.И. Формирование познавательной самостоятельности в условиях сочетания проб­
лемного, обьяснительно­иллюстративного обучения. – М., 1984. – 203 с.
4. Эльконин Д.В. Детская психология. – М.: Учпедгиз, 1960. – 328 с.
5.  Ястребова  Е.Б.  Развитие  познавательной  самостоятельности  студентов  младших  курсов:  Дис.
канд. пед. наук. – М., 1984. – 255 с.
6. Якобсен П.М. Психологические проблемы мотивации поведения человека. – М.: Просвещение, 
1969. – 317 с.
Резюме
В статье рассматриваются проблемы, структура и содержание, методы и пути развития, формиро­
вания познавательной деятельности студентов высших учебных заведений. Значимость данной про­
блемы  раскрывается  на  основе  анализа  взглядов  идей  ученых­педагогов,  как  В.П.  Беспалько, 
Т.П. Семенова, П.И. Пидкасистый, Р.А. Низамов, что позволило разработать иерархическую структуру 
познавательной деятельности студентов. 
Summary
This article deals with the forming of cognitive activity of students in Higher schools.In this article the 
prob lems,structure and content,methods and ways of forming and development of students’ cognihke activi­
ty at higher schools are dealf.
The special attektion is paid to development of students’ creative activity during the course of study.
ӘОЖ 793.31:7.016:7.048

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: