Хаткерлік мәдениетінің кӛркем-эстетикалық сипаты

біріктіреді. 

Хаткерлік  жазба  мәтіндер  мен  жазба  мәдениетінде  орындалған  шығармалар  жиынтығының 

құрылымдық, оқылу, сақталу және қайтадан шығарылу нормаларының жүйесін құрайды. 

Тарихи  хаткерлік  шығармалар  екіге  бӛлінеді:  бірі  -  жазу  (ескерткіш  бетіне  жазылған 

мәтіндер), екіншісі - қолжазба. 

Жазу  -  арнайы  жазба  материалдарымен  бұйым  не  басқа  да  нәрселердің  бетіне  орындалған 

мәтін.  Ол  тас  не  ағаш  тақтаның  бетіне,  мәден  пластинаға,  ақшаға,  медальға,  ғимарат 

қабырғаларына, діни мәні бар заттарға, жиһазға, қару жараққа, т.т. жазылған жазу болуы мүмкін. 

Жазудың  мазмұны  нәрсенің  маңызын,  пайдалану  бағытын  анықтайды.  Қожа  Ахмет  Иассауи 

қабырғаларындағы эпиграфиялық жазулар осындай.  

Жалпы  мұсылман  мешітіндегі  жазулар  оның  семиотикалық  мәнімен  тікелей  байланысты. 

Мысалы,  әлбетте,  мешіттің  тіктік  құрылымы  үш  рәміздік  зонаға  бӛлінеді.  Оның  астыңғы  бӛлігі 

тӛртбұрыш  болып  келуі  әлемнің  тӛртбұрышын  білдіруіне  байланысты.  Ал  күмбез  аспан 

дүниесімен,  Кӛкпен,  ғарышпен  байланыстырушы  дүние.  Осы  жоғарғы  дүние  мен  адамдар 

кеңістігін жалғастыратын дәнекер - сәулеттік құрылыстағы маңызды бӛлімдердің бірі - мойындық 

(орысша  әдебиеттерде  -  барабан)  болып  табылады.  Міне,  мұсылман  хаткерлік  мәдениетіндегі 

қасиетті жазба осы адамдар мен Алланың арасындағы дәнекер бойына жазылуы тегін емес. 

Оған  тағы  бір  дәлел.  Біз  жаңа  ғана  мешіттің  тіктік  бойын  талдадық.  Енді  ондағы  кӛлбеу 

бӛлімдерді талдайтын болсақ, келесі қасиетті жазу есіктің кіре берісіндегі маңдайшаға жазылады. 

Ол - сыртқы пенде дүниеден мен ішкі қасиетті дүниеге енетін жердегі мазмұндық белгі. Яғни бұл 

жерде хаткерлік ішкі мен сыртқы дүниені, материалды дүние мен рухани дүниені ажыратушы және 

біріктіруші дәнекер қызметін атқарып тұр.  

Мешіттің  кӛлбеу  құрылымындағы  қасиетті  болып  табылатын  орталық  кіре  беріс  пен  оның 

михрабы  араб  жазба  графикалық  бейнелерімен  кӛркемделеді.  Михраб  құбылаға  қарайды, 

сондықтан ол қасиетті. Ал мешіттің кіре берісіндегі есігі - сыртқы пенделік дүние мен ішкі қасиет 

дарыған  дүниені  бӛліп  тұрған  шекара.  Сондықтан  да  осы  қасиетті  шекараны  аттап  кіргенде 

мұсылман тек қана оң аяқпен кіруге тиіс. Сол аяқпен кіруге тиым салынады. Ал кіргеннен кейін 

Аллаға құлшылық еткен адамның бүкіл назары құбыла жақта орналасқан михрабқа қарайды. Міне 

сондықтан  да  араб  хаткерлігі  ӛзінің  қасиетті  сипатына  байланысты  сәулеттік  формаларға 

мағыналық бағыт және тұтастық береді. 

Қазіргі кезеңде жазу кітапқа жазылған сыйлық, автограф, дүкен маңдайшасындағы жарнама, 

тауарға жазылған қосымша түсініктеме, т.т. ретінде кӛрінуі мүмкін. 

Ескерткіштердегі  тарихи  жазулармен  эпиграфика,  тиындарға,  ақшаларға  салынған 

жазулармен нумизматика, медальдағы жазулармен сфрагистика шұғылданады. 

Қолжазбалар  -  жазуға  арналған  материал  бетіне  қаламұш  секілді  құралмен  жазылған  мәтін. 

Қолжазбалар құжат, шығарма және эпистол (хат, хабар, құснихат, сұңғат) болып бӛлінеді. 

Қолжазба да каллиграфия мәдениетімен байланысты деп айтуға болады. 

Философия хаткерлік мәдениеті мен ауызекі және жазба әдебиетінде ерекше орын алады. 

Қазақ  халқы  ӛзінің  бай  рухани  қазынасын  ӛзінің  ауыз  әдебиетінде  жинақтады.  Шешендік 

ӛнерді жоғары бағалаған халық Бӛлтірік ділмардың мынадай сӛзі бар: 

Сӛзден тәтті нәрсе жоқ, 

Сӛзден ащы нәрсе жоқ, 

Сӛзден жеңіл нәрсе жоқ, 

Сӛзден ауыр нәрсе жоқ. 

Не сӛйлейтініңді біл, 

Кімге сӛйлейтініңді біл, 

Қай кезде сӛйлейтініңді біл, 

Қалай сӛйлейтініңді біл. 

Халқымыздың  бай  рухани  мұрасы  қазақтың  ертедегі  философиялық  ойлау  элементтерінен 

бастап  қазіргі  заманғы  толыққан  философиялық  теориясына  дейінгі  жүйені  түгелдей  қамтитын 

ұзақ та жемісті философия тарихы мол орын алады [2, 18 б.].  

Ақындар  мен  жыраулар, саясаткерлер  мен  батырлар,  хандар  мен қолбасшылар,  айтыскерлер 

мен  ертекшілер,  билер  мен  серілер  -  бәрі  де  ӛздері  ӛмір  сүрген  заманның  объективті 

құбылыстарын тілге тиек, ойға ӛрнек етіп, әртүрлі деңгейде, бірақ жалпы алғанда жоғарылай даму 

тенденциясы шеңберінде қазақ халқының қоғамдық, саяси, мәдени, сайып келгенде философиялық 

ойлау жүйесінің құрылымын жасады. Олар - анайы реализм, білімнің негізгі жақтары, еркін ойлау, 

теистік  және  атеистік  кӛзқарастар,  адамгершілік,  ізгілік,  имандылық,  зорлық-зомбылыққа  қарсы 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру: өнер-теориясы-әдістемесі» сериясы, 

№2 (31) 2012 ж.

 

 

күресу,  хұқтың  саяси  және  философиялық  жақтары,  мемлекет,  қоғам,  жеке  адам  мәні,  тағы 

басқалар еді. 

Осы  аталған  кӛзқарастар  сыңаржақтылыққа,  консерватизмге,  тоқыраушылыққа  және 

білімсіздікке, қазақ халқының прогрессивті дамуына кедергі болатын басқа да кемістіктерге қарсы 

бағытталды.  Бұны  да  қазақ  философиясының  қалыптасуы  мен  дамуының  ӛзіндік  ерекшелігі  деп 

атап айтуға болады" [3, 9 б.]. 

Ал,  белгілі  философ  М.С.  Орынбеков:  "Ұлттық  сананың  ӛсуі,  мәдениеттің  қайта  ӛрлеуі 

(халықтың  рухани  бастауларына  зор  кӛңіл  аудару)  25  ғасырлық  тарихы  бар  халықтың  рухани 

бастауларға  кӛңіл  аударуын  туындатуы  заңды  еді.  Қазақтың  ата-тегінің  арғы  философиясынан 

бастап  діни  сенімінде,  Тәңірге  табынушылығында  және  сақтар,  ғұндар,  үйсіндер,  қаңлылардың 

мифологиясында  алдыңғы  орынға  философиялық  дүниетанымдық  зәру  мәселе  ретінде 

кӛшпелілердің  (ғұндар),  малшы-егіншілердің  және  отырықшы  тайпалардың  тіршілік 

бағыттарының,  жолдарының  ара-қатынасы  шығады…  Бұның  ӛзі  кӛне  түрік  жазу  мәдениетінің 

дүниеге  келуімен  белгілі"  [4,  16  б.],          -  деп  тұжырымдай  келіп,  ұлы  даладағы  түрлі  наным-

сенімдер  мен  зораастризмнен  бастап  христиан,  одан  буддизм  тармақтары  секілді  діни 

кӛзқарастардың  кӛрініс  табуын  ондағы  синкретизм  мен  әртүрлілікті  ой  елегінен  ӛткізуге  алып 

келгендігін  айтады.  Ғалымның  тұжырымдауынша  синтез  және  жалпылау  ой-ӛрісіне  руникалық 

жазудың пайда болуы жақсы мысал бола алады екен. 

Қазақ философиясының сүйегін  сомдауға  мықты негіз боларлық  қорқыт  бабамыздың  ӛлімді 

қобыз  сарынымен  қайтару  идеясын  ғалым  Ә.  Нысанбаев  дәл  осындай  филсофиялық  терең 

тұжырым Шығыс тұрмақ Батыста болып кӛрмеген дейді [5, 3 б.]. 

Шығыстағы  екінші  ұстаз  аталған  әл-Фараби,  Ж.  Баласағұн,  М.  Қашқари,  Х.А.  Иассауи 

бабаларымыздың жазып қалдырған мұрасы түрлі философиялық ізденіс кӛздеріне айнала алады. 

Аталық, Сыпыра Жырау, қодан Тайша, Асан-Қайғы, Қазтуған  қазақ хандығының қалыптасуы 

тұсындағы  айтқан  ойлары  мен  одан  кейінгі  Доспамбет,  Шалкиіз,  Марғасқа,  Жиембет  жырлары 

қазір де қазақ халқының ұлттық ділінің негізін құрайды десек қате болмас. 

"Ақтабан-шұбырынды  жұрттың  алдына  мемлекеттік  философия  мәселесін,  сана  мен  билік 

арақатынасын,  қолданбалы  философия  мәселесін  тура  қойды.  Бұл  Бұхар  жыраудың  кӛсемдік 

жырларына,  Ақтамбердінің  эпикасына,  Тӛле  бидің,  Әйтеке  би  мен  Қаздауысты  Қазыбектің 

шешендік философиялық талғамдарына негіз болды. Бұл сарындар Махамбет, Шернияз, Сүйінбай, 

Шӛже,  Жанақ,  Кемпірбай  шығармаларында,  туындыларында  және  "Қармыс  батыр",  "Балуан 

Нияз", "Бекет-батыр", "Айман-Шолпан" поэмаларында кӛрініс тапты.  

Антикалық  философтардың  хаткерлігінен  бізге  жеткені  кӛп  емес.  Олар  жоғалып  кетті. 

Жеткені, негізінен, олардың айтқан нақыл сӛздері. Олардың құны біз үшін ӛте жоғары. 

Баспасӛз. Кітап басу тарихы 1440 жылы теру формасы мен типографиялық қосындыны ойлап 

тапқан  Майнц  қаласының  кӛпесі  Иоганн  Гутенберг  (1399-1468)  есімімен  байланысты.  Жаңа 

ақпараттық технологияның пайда болуы хаткерлік мәдениет жүйесіндегі зор тӛңкеріс болды. Кітап 

басу ӛнерінің жетілуі мынадай жағдайларға мүмкіндік жасады: 

-  үлкен  кітап  қорлары  пайда  болды,  ол  білім  жүйесінің  сала  бойынша  қорлануына  жағдай 

жасады; 

-  баспасӛз  тілінің  жазба  нормаларының  стандарттануы  ұлттық  әдеби  тілдің  қалыптасуына 

жағдай жасады; 

- кітаптардың арзандап, кең тарауы жалпы орта білім мен жоғарғы білімді дамытты; 

-  шығарманың  авторлық  мәтініне  жауапкер  авторлық  әдебиеттің  қалыптасуына  жағдай 

жасады; 

-  ақыл-ой  іс-әрекетімен  айналысушылар  еңбегі  салаларға  бӛлінді;  енді  кітаптың  авторы, 

теруші,  кітап  басушы  және  сатушы  еңбектері  ажыратылып,  ақыл-ой  еңбегі  кәсіптік  мамандық 

бойынша таралды;  

-  кітап  пен  қолжазба  хаткерлік  арасында  XVІ  ғасырдың  басында  Германиядағы  қайта 

ӛркендеу дәуірінің шыңында тұрған ұлы суретші Альбрехт Дюрер (1471-1528), Лука Пачоли (1445-

1509),  Клод  Гарамон  (1499-1561)  жасапшығарған  стандартты  кітап  шрифтілеріне  байланысты 

сапалы  ӛзгеріс  болды;  Альбрехт  Дюрер  бір  жағынан  ӛз  заманының  кӛрнекті  ғалымы  болатын; 

сондықтан  бұл  шрифтердің  пропорциялық  қатынасы  математикалық    есеппен  жасалды;  екінші 

жағынан  ол  майталман  суретшілігі  шрифтік  жазуларды  тамаша  ӛнер  деңгейіне  кӛтерді  [6,  19-21 

бб.]; 

-    сӛз  мәдениеті  саласында  мәнді  ӛзгерістер  баспа  әдебиетінде  негізгі  үш  саланы 

қалыптастырды: ғылыми, баспасӛз және кӛркем әдебиет. 

Ғылыми  әдебиет  ғылыми  әдебиет  стилінің  негізінде  мәтінді  түсініп,  оның  мазмұнын 

қайталауда анықтылық, дәлдік, сәйкестілік жатыр. Ғылыми тілге қойылатын талаптар: 

1.  Берілген ғылыми мәтіннің ғылыми білім саласы анықталуға тиіс. 

2. Ғылыми мәтін ӛзіне дейінгі зерттелген ғылыми жұмыстарға сілтеме жасалуға тиіс. 

3. Терминдер мен түсініктер міндетті түрде ӛзіндік ғылыми салаға сәйкес пайдаланылуға тиіс.  

4.  Ғылыми  мәтінде  ғылыми  аппарат  сол  саллаға  сәйкес  қолданылып,  ғылыми  мәтіннің 

құрылымдық ережесі сақталуға тиіс. 

5.  Терминдер  мен  түсініктер  ғылыми  мәтін  шеңберінде  ӛзінің  тұрақты  мәнінде  ғана 

қолданылады. 

6. Әдейі кӛрсетілмесе ғылыми баяндау ӛзі қамтитын сала аумағынан шықпауға тиіс.  

Әдеби  тіл  -  жалпыхалықтық  тілдің  аясында  түзілген,  екшелген,  нормаға  түсірілген,  сӛздік 

құрамы,  емлелік  бітімі,  грамматикалық  тұлғалары  айқындалған,  халықтың  сан-салалы  мәдени 

қажеттілігін  ӛтеуге  қабілетті  тіл.  Әдеби  тіл  -  кӛркем  әдебиеттің, ғылымның,  білімнің, бұқаралық 

ақпарат құралдарының, ресми, іскерлік, қатынастардың тілі, сол тілде сӛйлейтін халықтың ұлттық 

қатынас құралы. Әдеби тілдің шарты - жалпыға бірдей түсініктілік, осы орайда ол ауыз екі сӛйлеу 

тілінің  әдеби  нормадан  тыс  элементтеріне,  диалектілерге,  жаргондарға  қарсы  қойылады.  Тілдік 

қарым-қатынастың  мақсат-міндетіне,  бағыт-бағдарына  қарай  әдеби  тілдің  әр  алуан  арналары 

болады. 

Әдеби тіл - үнемі түрленіп, толығып отыратын, қолдану ыңғайына, қоғамдық қажеттілікке сай 

сараланып отыратын, үздіксіз даму үстіндегі құбылыс. Алайда тіл дамуының басты шарты - оның 

нормаларының тұрақтылығы. Халықтың нешеме сан ұрпағы жүздеген жылдар беделінде жасаған 

ұлттық мәдениеттің айнасы ретіндегі әдеби тіл - баға жетпес құндылық. Сондықтан да оған тілдің 

тӛл  табиғатына  жат,  ішкі  заңдалықтарына  қайшы  келетін  жаңа  сӛз  ойлап  тауып,  тықпалауға 

тырысатын әсіре жаңашылдық жүрмейді [7, 13 б.].  

Кӛсем сӛз (публицистика). Тіл мәдениеті, негізінен, баспасӛз тілінің мәдениеті, және сӛйлеу 

тілінің  мәдениеті  болып  екі  салаға  бӛлінеді.  Олар  бір-бірімен  тығыз  қарым-қатынаста  болады. 

Әдеби тіл сӛйлеу тілінен нәрленсе, баспасӛз тілі, керісінше, сӛйлеу тіліне әсер етеді. Баспасӛз тілі 

мәдениетінің  дәрежесі  -  әдеби  тілдің  де,  сӛйлеу  тілінің  де  сапасы  қандай екендігіне  ӛлшем  бола 

алады [7, 9 б.]. 

Публицистиканы  соңғы  жылдары  шыққан  "Әдебиеттану  терминдерінің  сӛздігінде"  "кӛсем 

сӛз" деп пайдаланады да, оған мынадай анықтама береді: "Көсем сөз" (публицистика, лат. Publіcus 

-  қоғамдық)  -  әдебиет  пен  журналистиканың  қоғамдағы  кӛкейкесті,  ӛткір  мәселелерді  қозғайтын 

саласы.  Кӛсем  сӛздің  мақсаты  -  нақтылы  саяси,  экономикалық,  әлеуметтік,  философиялық 

мәселелерді кӛтере отырып, ӛз кезеңіндегі қоғамдық ойға ықпал ету. Кӛсем сӛздің осы мақсатқа 

орай қалыптасқан ӛзгеше стилі болады, оған айтыс рухы, сендіру, ұйытуға бағытталған тәсілдер 

тән, кӛсем сӛздің озық үлгілерінен шешендік сӛздердің ізі аңдалатыны да содан. 

Кӛсем сӛз - мерзімді баспасӛз бетіндегі кӛптеген жанрларға бірдей қатысты ұғым. Сондықтан 

кӛсемсӛзшілер (публицистер) айтпақ ойы, оны жеткізу ыңғайына қарай кейде памфлет, кейде эссе, 

мақала, ашық хат, кейде фельетон жазып, жариялайды... 

Ахмет  Байтұрсыновта  "кӛсем  сӛз"  шешен  сӛз  сияқты  әлеуметке  айтқанын  істету  мақсатпен 

шығарылатын сӛз. Шешен сӛзден мұның айрылатын жері - шешен сӛз ауыз айтылады, кӛсем сӛз 

жазумен  айтылады.  Ол  кӛсем  сӛз  әлеумет  ісіне  басшылық  пікір  жүргізетін  сӛз  болғандықтан  да 

кӛсем  сӛз  деп  аталады.  Кӛсем  сӛз  кезіндегі  әлеуметтік  іске  мұрындық  болып,  істеу 

ыждағаттығымен айтылады,- дейді 

Қазақ публицистикасы XІX ғасырдың екінші жартсында демократиялық бағытта қалыптасты. 

Оның негізін қалаушылар Шоқан Уәлиханов,         Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев болды. 

Әдеби  публицистиканы  дамытқандар  -  Мұхамеджан  Сералин,  Ахмет  Байтұрсынов,  Міржақып 

Дулатов,  Сұлтанмахмұт  Торайғыров,  Сәкен  Сейфуллин,  Сәбит  Мұқанов,                                    Сәбит 

Дӛнентаев,  Ілияс  Жансүгіров,  Бейімбет  Майлин,  Ғабит  Мүсірепов,  Мұқтар  Әуезов,  Баубек 

Бұлқышев,  Қасым  Аманжолов,  Асқар  Тоқмағамбетов,  т.б.  болса,  бертінде  Садықбек  Адамбеков, 

Шона Смаханұлы, Мыңбай Рашев, т.б. ілгерілетті. 

Алдымен  сӛз  басында  әдеби  публицистика  мен  журналистік  публицистиканың  ара  жігін 

ажыратып  алайық.  Журналистік  публицистикаға  жоғарыда  айтылған  заметка,  есеп,  репортаж, 

интервьюлер, т.б. жатады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру: өнер-теориясы-әдістемесі» сериясы, 

№2 (31) 2012 ж.

 

 

Бұқаралық байланыс. Хаткерлік мәдениетінің қазіргі күйі 20 ғасырдың басынан бері қарай 

ӛте  жедел  де  қарқынды  үрдісте  дамып  отырған  бұқаралық  байланыс  (коммуникацияға)  тікелей 

қатысты. 

Бұқаралық  байланыс  радио,  кино,  теледидар,  газет,  жарнаманы  біріктіретін  мерзімді 

хабарлардың  кешенді  мәтіні  (дискурсы).  Оның  міндеті  қоғамдық  мәні  бар  күнделікті  ақпарат 

жаңалықтарын тарату. 

Бұқаралық коммуникацияның мәтіні ең озық деген техникалық құралдар арқылы жұмдасқан 

шектеусіз  кеңістіктегі  аудиториялар  үшін  үздіксіз  жасақталып,  таратылады.  Бұқаралық 

коммуникацияның  мәтіндерінің  басқа  мәтіндерден  айырмашылығы  онда  бастапқы  болып 

есептелетін басқа мәтіндер қолданылады, жүйеленеді және қысқартылады, қайтадан қорытылып, 

одан  әрі  басқа  түрге  кӛркемделеді.  Нәтижесінде  ӛзіндік  құрылымдық  заңдылықтары  мен  жаңа 

мағынада кӛркемделген жаңа мәтін түрі пайда болады" [8, 239 б.].    

Бұқаралық коммуникация бұқараллық ақпарат және информатика болып екі салаға бӛлінеді. 

Бұқаралық  ақпарат  жалпы  қызығушылықты  қанағаттандырса,  информатика  жеке  адамға 

бағытталған. 

"Мәдениеттану  сӛзідігінде"  оған  мынадай  анықтама  беріледі:  "Бұқаралық  мәдениет  -  ХХ 

ғасырда Батыс елдеріне тән мәдени тип. Бұқаралық мәдениет ұғымында қазір ӛркениетті елдерді 

қамтыған  тӛмендегідей  құбылыстар  кӛрініс  тапты:  ақсүйектік  (элитарлық)  мәдениеттен  оның 

бұқаралық бітіміне ауысу, бұқаралық ақпарат бұлақтарының жан-жақты дамуы, мәдени ӛнімдерді 

тұтынудың индустриалды-нарықтық түрлерінің үстемдік ету, адамның рухани ӛмірін стандарттау 

және оны жарнама арқылы реттеу, адамдардың кӛңіл-күйі мен бос уақытын нарықтық мақсаттарда 

қолдану,  т.б…  Бұқаралық  мәдениеттің  тағы  бір  ерекшелігі  оның  жазу  мәдениетінен  экрандық 

ӛркениетке  ӛту  заңдылықтарымен  байланыстылығында.  Интернет  жүйесімен  тұтастырылған 

бұқаралық мәдениет ұлттық мемлекеттік шектен шығып әмбебапты жалпыадамзаттық сипатқа ие 

бола  бастады,  мәдени  сұхбатты  бір  стильге  келтіру  оның  қарым-қатынастық  мүмкіндіктерін 

арттырды" [8, 74-75 бб.].  

Чикаголық  атақты  тарихшы  және  шығыстанушы  Г.  Брестед  былай  деген  екен:  "Адамның 

қандай  да  болмасын  басқа  санаткерлік  жетістіктерімен  салыстырғанда  хаткерлік  пен  жазуға 

ыңғайлы  қағазды  ойлап  табуы  адамның  даму  тарихында  оның  әрі  қарай  дамуына  мәнді  үлес 

қосты".  Адамзат  ӛркениетінің  дамуына  хаткерліктің  қосқан  үлесі  жӛніндегі  осындай  пікірлерді 

кезінде Кант, Ренан, Корлейль, Мирабо секілді ұлы адамдар айтқан болатын. 

Ӛркениеттің қалыптасуындағы географиялық, әлеуметтік және экономикалық факторлармен 

бірге  оның  жоғары  дәрежеде  дамуына  жетік  хаткерлік  мәдениетінсіз  мүмкін  емес.  Оны  басқаша 

келтірсек,  хаткерлік  ӛркениет  жағдайында  қалыптасады,  ал  ӛркениет  хаткерліксіз  ӛмір  сүре 

алмайды. 

Қазіргі жаһандану заманында хаткерлік мәдениетінің мүмкіндіктеріне жаңаша мән берілуде. 

Бірінші бағыт ӛткен ғасырдың 60-шы жылдары қалыптасқанға ұқсайды. Оның ерекшелігі шрифтің 

ұлттық ерекшеліктерін алып тастап, оқуға, тануға, меңгеруге ыңғайлы ортақ шрифт жасау. Қазіргі 

таңда  ӛзіміз  кеңінен  пайдаланып  жүрген  "Tіmes"  осы  бағыттағы  жұмыстың  жемісі.  Дегенмен 

компьтерлік саладағы қарқынды техникалық жетістіктер 80-ші жылдардың ӛзінде дизайнерлердің 

эстетикалық  қарсылығын  туғызды.  Ол  цифрлы  технологияның  таралуына  байланысты 

қалыптасқан  талап-тілектер  еді  [9,  15  б.].  Қазіргі  кездегі  қазақ  хаткерлік  мәдениетінің  де  даму 

бағытында осы ерекшеліктердің ескерілмеуі мүмкін емес. Дегенмен бұл жағдайда да ұлттық және 

мәдени мүдделер әрдайым ескерілуі керек.  

Хаткерлік  мәдениетіндегі  оның  кӛркем-эстетикалық  пішіні  мен  сол  пішіннің  мазмұнға, 

эмоционалды  екпінділікке  айналуы  қазіргі  кезеңде  де,  бұрынғы  дәуірде  де  маңызды  болып 

есептелген. Мәселенің бұл жағы әлі күнге дейін ашылмай келді. 

Дегенмен біздің айтарымыз, хаткерлік жай ғана жазу немесе сӛйлеу тілі емес, ол  – ой-ӛрісі. 

Ондағы белгілер, таңбалар философиялы ойға жетелейді. Солнымен бірге ол кӛркем-эстетикалық 

үлгі.  Осы  сипатынан  алғанда  хаткерлік  эмоционалды  екпінділік,  эстетикалық  ләззат  тудырушы 

күш.  

Хаткерлік  жоғары  деңгейде  қарастырған  уақытта  ол  ӛнер  туындысына  айналады.  Оның 

шрифт  және  каллиграфия  ретіндегі  кӛрінісі  хаткерліктің  кӛркемдік  мүмкіндіктерін  ашуға, 

философиялы  шығармалар  жазуға  және  адам  эмоциясына  тікелей  әсер  етуші  әсемдіктің  үлгісі 

болатындай қызмет атқара алады. 

 

1.

 

Кенесбаев  С.,  Жанузаков  Т.  Русско-казахский  словарь  лингвистических  терминов.  -  Алматы, 

1966. - С. 123. 

2.

 

Нысанбаев  Ә.,  Есімов  Ғ.  Қазақ  философиясы  және  оның  проблемалары  //  Вестник  АН  РК.  - 

1992. - №  4. - 16-28 б. 

3.

 

Орынбеков  М.С.  Қазақ  философиясына  кіріспе  //  Қазақстан  Республикасы  ұлттық  ғылым 

академиясының хабарлары. - 1993. - Қоғамдық ғылымдар сериясы. - №3. - 16-24 б. 

4.

 

Мәдениет - рухани мәйек: Ұлттық ғылым академиясы Философия институтының директоры Ә. 

Нысанбаевпен сұхбат // Қазақ әдебиеті. - 1995.- 3 қазан. 

5.

 

Большаков М.В., Гречихо Г.В., Шицгал А.Г. Книжный шрифт. М., 1964. – 310 с. 

6.

 

Балақаев М. Баспасӛздің тіл мәдениеті туралы. // Тіл мәдениеті және баспасӛз: Баспасӛз тілінің 

мәдениеті  жӛніндегі  ғылыми-практикалық  конференцияның  материалдары.-  Алматы:  Ғылым, 

1972. - 224 б. 

7.

 

Әдебиеттану терминдерінің сӛздігі. - Алматы: Ана тілі, 1996. - 240 б. 

8.

 

Мәдениеттану сӛздігі. - Алматы, 2001. - 332 б. 

9.

 

Бизяев  А.Ю.  Эстетика  и  удобочитаемость  шрифта  //  Шрифты.  Разработка  и  использование,  - 

М.: 1997. 

Резюме 

 

    Статья  посвящена  некоторым  аспекам  истории  развития  культуры  грамматологии,  имеющиее 

непосредственное значение для современной письменности. 

 

Summary 

The  article  is  dedicated  to  some  aspect  to  histories  of  the  development  of  the  culture  grammar, 

having direct importance for modern system of writing. 

 

 

ВИЗИТНАЯ КАРТОЧКА 

КАК СПОСОБ КОММУНИКАЦИЙ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ 

 

Н.С.Клец – преподаватель кафедры графики и дизайна 

КазНПУ им.Абая 

 

В  процессе  развития  частного  предпринимательства  возникла  обширная  группа  людей, 

которым по роду деятельности необходимо  обмениваться личной информацией, номерами своих 

телефонов  и  прочими  координатами  для  регулярной  коммуникации,  в  ходе  которой 

вырабатывается  общий  (до  определенного  предела)  взгляд  на  вещи  и  действия  с  ними.  В  этом 

процессе не последнюю роль играет визитная карточка. Через неѐ ведется коммуникация, строятся 

отношения, она в  какой-то мере отображает информацию не только о собственном владельце, но и 

о  компании,    где  он  работает.  Визитная  карточка,  в  первую  очередь,  представляет  человека, 

бизнесмена,  предпринимателя.  Первое  впечатление  значит  очень  многое.  Это  первый  шаг  к 

сотрудничеству,  и  важно  оставить  после  себя  благоприятное  впечатление.  Визитка  в  этом  плане 

играет огромную роль. Ее особенность состоит в том, что она работает даже тогда, когда личный 

контакт  уже  окончен.  Партнер  оставил  визитку  -    это  не  просто  информация  о  нѐм  и  его 

деятельности,  это  уже  мини-реклама.  Будет  ли  эта  реклама  успешной?  Положительный  ответ  на 

этот  вопрос  можно  ожидать,  только  если  разработке  и  оформлению  визитки  было  уделено 

достаточное внимание.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру: өнер-теориясы-әдістемесі» сериясы, 

№2 (31) 2012 ж.

 

 

В своей книге для бизнесменов «Законы бизнеса» Кристи Ли пишет: «Визитная карточка – 

важная составляющая бизнеса. Это эффективная и к тому же недорогая форма рекламы…» /1/. 

 

Семантическое значение визитной карточки — «информировать», «рекламировать» своего  

 

владельца,  т.е.  карточка  должна  оказать  некоторое  воздействие  на  получателя.  Поэтому 

содержание визитной карточки должно базироваться на таких принципах как: краткость, четкость 

(ясность), важность и актуальность информации. 

  

С  точки  зрения  документологии  —  визитная  карточка  имеет  в  своем  основании 

материальную  конструктивную  форму.  Это  может  быть  бумага  (большое  количество 

разновидностей), дерево, кожа, пластик, металл, керамика и др. Визитка относится к двумерным 

документам,  поскольку  в  большинстве  случаев  информация  фиксируется  на  листовом 

материальном  носителе  /2/.  Непосредственно  сама  информация  на  визитке  закрепляется  при 

помощи знаков (текст), но также в ней может присутствовать и символьная информация (эмблема, 

логотип фирмы, герб) /3/. 

Различие двух подходов к визитным карточкам — имидж или функциональность — легко 

проследить  и  сегодня,  когда,  казалось  бы,  уже  сложились  некоторые  новые  традиции,  и 

изготовление  визиток  стало  делом  в  целом  вполне  профессиональным.  Для  первого  подхода 

главное — продемонстрировать, что для владельца нет ничего невозможного. Чем больше карточка 

будет  отличаться  от  других  по  оформлению  и  материалам,  чем  сложнее  будет  технология  ее 

изготовления и чем очевиднее будет эта сложность — тем лучше. 

  

На  сегодня  можно  выделить  три  основных  вида  визиток  –  это  личные,  деловые  и 

корпоративные. Кроме того, существуют еще семейные и комбинированные визитки.  

  

Личная визитка всегда содержит имя и фамилию владельца. Также можно указать отчество 

или  инициалы,  а  вот  указывать  их  или  нет  –  это  зависит  от  возраста,  национальных  традиций, 

положения в обществе. На личной визитной карточке могут быть предоставлены  дополнительные 

сведения,  которые  человек  хотел  сообщить  о  себе:  адрес,  телефоны,  электронную  почту. 

Недостающую  информацию  всегда  можно  приписать  от  руки.  Дополнительные  сведения 

печатаются более мелким шрифтом в правом нижнем углу.  

Обычная  визитная  карточка  это  прямоугольник  из  плотной бумаги.  Классическая  визитка 

должна иметь черный текст на белом фоне. Но, к счастью, технологии изготовления и оформления 

визиток  развиваются.  Сейчас  намного  чаще  встречаются  дизайнерские  и  авторские  работы.  И, 

конечно,  типографии  и  рекламные  агентства  предлагают  широкую  гамму  цветовых  решений  и 

интересных  форм.  Выгода  таких  визиток  несомненна.  Здесь  важно,  чтобы  направленность 

деятельности  компании  позволяла  оформлять  визитные  карточки  подобными  дизайнерскими 

идеями /4/.  

  

Шрифт на визитке должен быть легко читаем, это главное требование. Не нужно, стараясь 

придать  своей  визитке  неповторимости,  делать  каллиграфические  надписи  –  ведь  имя  вообще 

могут не прочитать.  

  

В отношении размеров визитных карточек определенных правил нет, но обычно у мужчин 

они  могут  быть  несколько  больше,  чем  у  женщин.  Сейчас  приняты  такие  размеры  90х50  мм  и 

80х40 мм. У девушек визитка может быть еще меньше – 70х35 мм. Но стоит обратить внимание, 

что визитная карточка стандартного размера довольно актуальна - ее не приходится  подгибать или 

подрезать.  

  

Наверное,  стоит  ещѐ  раз  повториться,  о  значимости  визитной  карточки,  и  все  же  это  не 

просто небольшой картонный кусочек бумаги. Это еще и реклама предпринимателя, реклама его  

компании,  поэтому  при  оформлении  визитки  стоит  учитывать  еще  один  немаловажный  момент: 

сочетаемость цветов и оттенков. Гармоничный подбор основного фона визитной карточки и тона 

нанесения шрифта помогут не потеряться в массе визиток вашего делового партнера.  

  

Обратная  сторона  визитки  должна  быть  чистой,  чтобы  собеседник  мог  оставлять  на  ней 

пометки  и  записи.  Если  поддерживается  бизнес  не  только  с  национальными,  но  и  зарубежными 

партнерами,  то  следует  иметь  комплект  визиток  на  наиболее  распространенном  языке 

межнационального  общения  –  английском.  Это  будет  самый  удачный  вариант.  А  в  случае, 

постоянного  сотрудничества    с  представителями  какой-либо  страны,  особым  знаком  уважения  к 

зарубежным  деловым  партнерам  станут  визитные  карточки  на  их  родном  языке.  Особенно  это 

ценится  в  странах  Востока:  Японии,  Китае.  В  Казахстане  применяют  двусторонние  карточки,  на 

двух языках. Действительно, это удобный вариант, и с точки зрения делового этикета допустимо, 

но  не  совсем  верно,  ведь  на  оборотной  стороне  карточки  делаются  пометки.  И  скорее  всего  это 

будет  воспринято  не  как  отражение  значимости,  а  как  способ  сэкономить.  Более  грамотно  будет 

разбить предполагаемый тираж на две части – русский и английский. Тем не менее, двусторонние 

карточки  вполне  допустимы,  если  соблюдать  правила  изготовления  карточек  на  иностранном 

языке.  

Перед  тем,  как  приступить  к  изготовлению  визитной  карточки,  необходимо  продумать 

внешний  вид,  размеры  шрифтов,  цвет,  расположение  текста,  поскольку  при  вручении  визитки 

человек визуально ее оценивает. Поэтому, несмотря на многообразие полиграфических технологий 

производства,  широты  выбора  материального  носителя  при  изготовлении  визитных  карточек, 

рекомендуется  все-таки  придерживаться  классического  стиля  и  не  злоупотреблять  разного  рода 

изысками  при  их  изготовлении.  Если  обратить  внимание  на  прагматическую  (деловую) 

составляющую  визитной  карточки,  то  можно  заметить,  что  владелец  визитки  хочет  видеть  ее 

неповторимой  и  в  чем-то  отличной  от  тех  визиток,  которые  уже  существуют.  Значит,  при 

изготовлении  карточки  используется  ряд  идей  (ноу-хау),  которые  известны  только  типографу  и 

собственнику карточки. И владелец карточки обязан хранить тайну оригинальности своей визитки. 

Если  классифицировать  визитку  по  форме  собственности,  то  она  может  быть  как  у  физических, 

так и у юридических лиц /5/.  

Роль  визитки  при  налаживании  контактов  огромна.  Визитная  карточка  отражает    стиль 

компании, ее успешность и индивидуальность. Главная цель визитки - коммуникация с возможным 

партнером. Протянутая визитная карточка - знак приветствия и доброго расположения.  

В  независимости  от  стоимости  изготовления,  каждая  визитная  карточка  подчеркивает 

индивидуальный  стиль  владельца.  Дизайнерские  идеи,  творческая  мысль  воплощаются  и 

предвосхищают  все  ожидания  и  пожелания  заказчика.  Визитная  карточка  -  это  неотъемлемый 

аксессуар  этикета  /6/.  Общественная  жизнь  и  деятельность  человека  еще  долгое  время  будут 

сопровождаться широким применением визиток.  

жүктеу/скачать 1,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: