) Алдыңғы сөз С қатаңына бітіп, кейінгі сөз Ж ұяңынан басталса, айтылуда бұлардың екеуі де қатаң Ш дыбысымен алмасады. Мысалы: Дос жан > Дошшан, тас жол > ташшол, ес жоқ > ешшоқ т.б
2) Алдыңғы сөз С қатаңына бітіп, кейінгі сөз Ж ұяңынан басталса, айтылуда бұлардың екеуі де қатаң Ш дыбысымен алмасады. Мысалы: Дос жан > Дошшан, тас жол > ташшол, ес жоқ > ешшоқ т.б.
Алдымен ілгерінді ықпал заңы бойынша С қатаңы Ж ұяңын қатаң Ш-ға өзгертеді (жартылай үндесу); содан кейін әлгі қатаң Ш кейінді ықпал заңы бойынша бір фокусты С қатаңын қос фокусты Ш қатаңына алмастырады. Мұндайлар толық үндесу (І.Кеңесбаевтың терминімен атасақ – толық игеру) деп аталынады.
Сөйтіп, сөз ішіндегі, буын аралығындағы сөз бен қосымша жігіндегі және бір бунақпен айтылған екі сөз аралығындағы дыбыстар сөйлеу тілімізде бір-бірімен үндесіп, үйлесіп қолданылады. Егер олар тек дауыс қатысы жағынан ғана (бір жақты ғана) үндессе, оны жартылай үндесу деп, ал әрі дауыс қатысы жағынан, әрі жасалуы жағынан үндессе, оны толық үндесу деп атаймыз.
Сөйтіп, сөз ішіндегі, буын аралығындағы сөз бен қосымша жігіндегі және бір бунақпен айтылған екі сөз аралығындағы дыбыстар сөйлеу тілімізде бір-бірімен үндесіп, үйлесіп қолданылады. Егер олар тек дауыс қатысы жағынан ғана (бір жақты ғана) үндессе, оны жартылай үндесу деп, ал әрі дауыс қатысы жағынан, әрі жасалуы жағынан үндессе, оны толық үндесу деп атаймыз.
Қорыта айтсақ, үндестік – тіліміздің ұлы (алтын) заңы. А.Байтұрсынұлының сөзімен айтсақ, үндестік – «қарақшылы даңғыл қара жол». Ол «қара жолмен» түзу жүрген адам ешқашан адаспайды.
Қорыта айтсақ, үндестік – тіліміздің ұлы (алтын) заңы. А.Байтұрсынұлының сөзімен айтсақ, үндестік – «қарақшылы даңғыл қара жол». Ол «қара жолмен» түзу жүрген адам ешқашан адаспайды.
Үндестік көбінесе түбір мен жалғаулардың арасында болады (жалғаулардың көбіне 3 не 6 сыңардан тұратындығы сондықтан). Әсіресе көптік, септік, жіктік жалғаулары, етістіктің көсемше, есімше, рай жұрнақтары мен болымды-болымсыз тұлғалары және демеулік шылаулар сөз түбіріне үндестік заңы бойынша жалғанады. Мысалы: жиен-мін, ұстаз-бын, жігіт-пін; ал+ма, жаз-ба, айт-па т.б.
