Й менеджмент и технологии в эпоху глобализации 10-17 января 2014 г. (Bogmallo Beach Resort, Гоа, Индия) Том II bogmallo Beach Resort, 2014 2

164 
 
Сондықтан  жаңа  оқу  жылында  жаңа  технологияны  тек 
сабақтарда  ғана  емес,  оқушылардың  тәрбие  және  сынып  сағаттарын 
өткізуде  қолдануды  жөн  көрдім.  Алғашқы  қадам  ретінде  салауатты 
өмір  салтын  насихаттауға  бағытталған  «Мы  выбираем  жизнь!»  [4] 
тақырыбы  алынды.    Тренинг  мектеп  директордың  тәрбие  ісі  жөніндегі 
орынбасары,  мектеп  психологы,  сынып  жетекшілерінің  қатысуымен 
өтті.   
Мұндай іс-шараны іске асыру үшін үлкен  еңбек  қажет болды.  Ол 
үшін  маған  «Оқытудың  жеке  тұлғаға  бағытталуының  он  тәсілі»  атты 
еңбектің көмегі зор болды.  
1.  Тапсырма.  Балаларға,  жекелеп  немесе  топтарға  олардың 
меңгерген білімдеріне негізделген әр түрлі тапсырмалар беріледі. 
2.  Нәтиже.  Балалар  қойылған  жалпы  мақсатқа  сай  сәйкес  бір 
тапсырмамен  жұмыс  істейді,  бірақ  мұғалім  балалардың  алдыңғы 
нәтижелерін ескере отырып, әр баладан әр түрлі нәтиже күтеді. 
3.  Жұмыс  қарқыны.  Балаларға  жалпы  тапсырма  берілді,  бірақ 
оларды  аяқтауға  жұмсалған  уақыт  олардың  машықтарына  қарай 
анықталады. 
4.  Қолдау.  Балалар  жалпы  тапсырманы  орындайды,  бірақ 
олардың  кейбіреуіне  басқаларға  қарағанда  көп  немесе  кем  қолдау 
көрсетіледі. 
 5.  Ресурстар.  Балалар  ортақ  тапсырма  орындайды,бірақ 
айтарлықтай  дамыған  оқу  немесе  зерттеу  машықтарын  қажет  ететін 
әртүрлі ресурстар беріледі. 
6.  Топтау.  Балалар  ортақ  тапсырма  орындайды,  бірақ 
барлығының 
табысты 
болуын 
қамтамасыз 
ететіндей 
етіп 
топтастырылған. 
7. Ақпарат. Балалар ортақ тапсырма алады, бірақ оларға әртүрлі 
ақпарат немесе  қосымша  ресурстар  мен  ойлауды талап ететін көлемі 
әртүрлі ақпарат беріледі. 
8.  Рөлдер.  Балалар  ортақ  тапсырма  алады,  бірақ  олардың 
әрқайсысы әртүрлі рөль атқарады. 
9.  Үй  жұмысы.  Балаларға  әртүрлі  үй  тапсырмалар  беріледі,  ал 
жекелеген  оқушыларға  сыныпта  бастаған  жұмысты  аяқтау  үшін 
қосымша уақыт қажет етуі мүмкін. 
10.  Диалог  /  Сұрақтарды  пайдалану.  Мұғалім  оқушылардың 
деңгейіне  қарай  өзі  қоятын  сұрақтары  мен  оқушылар  қоятын 
сұрақтарға жауаптарын саралайды [3, 18 б]. 
 Сынып  оқушыларының  ішінен  іріктеліп  шыққан  талантты 
оқушылар 
өз 
топтарын 
құрып, 
тақырыпты 
үш 
бағытта 
: 
«Табакокурение»,  «Алкоголизм»  және  «Наркомания  и  СПИД»  деп 
бөліп қарастыруды жөн көрді. 
 Бірінші  топ  «Табакокурение»  мәселесін  «Курящяя  кукла»  атты 
зертханалық жұмысын талдаумен бастады. Мұнда оқушылар бойынан 
бір темекі түтіні өткен мақтаның түсінің өзгеру деңгейін көрсету арқылы 

165 
 
темекінің  өкпеге  тигізер  зиянын  көрсете  білді.  «Атадан  қалған  асыл 
сөз» 
айдарымен 
армян 
елінің 
әңгімесі 
оқылып, 
талқыға 
салынды.Темекінің  зияны  мен  пайдасы  жөнінде  «Правда  или  миф» 
пікірталасы  жүргізілді. 
Екінші  топ  «Алкоголизм»  мәселесін  Қазақстанның  статистикалық 
көрсеткіштеріне  тоқталып  өтуден  бастады.  Арақтың  азабынан 
туындайтын түрлі науқастарға тоқтала келе «Быть мамой» және «Быть 
папой»  фильмдері  көрсетіліп,  оқушылар  ер  және  әйел  бедеуліктеріне 
қатысты  мәселеге  байланысты  ойлары  ортаға  салынды.  Көпшілікке 
шыға  бермейтін  оқушы  ортаға  шығып,  синквейн  ұйымдастырып,  өзін 
репортер ретінде ұстап , сыныптастарынан  пікірлерін сұрап шықты. 
Үшінші  топ  «Наркомания  и  СПИД»  тақырыбын  осы  дерттен 
өмірімен  қоштасқан  ұлы  адамдар  жайлы  презентацияны  көрсетуден 
бастады.  Сонымен  қатар  бұл  топ  сынып  ішінде  кең  ауқымды  «Игла  – 
не 
игра» 
атты 
сурет 
көрмесін 
ұйымдастырып, 
оқушылар 
смайликтермен 
баға 
беру 
арқылы 
жеңімпазды 
анықтап, 
марапаттаулар жүргізілді. 
Сөз  соңында  мен  өзімнің  тақырыпқа  сәйкес  оқушыларға 
дайындап  келген  сұрақтарымды  қойып,  олардың  жауаптарын  тыңдап, 
сыныптастарының  толықтыруларын  талдадық.  Тренинг  соңында  топ 
мүшелері  өз  ойларын  орта  салып,  ұнатқан  тұстарын  атап  өтіп 
сыныптастарына мадақтаулар айтты. 
Бір  ғана  осындай  іс-шара  аясында  кейбір  оқушылардың  осы 
уақытқа  дейін  ашылмаған  қырлары  байқалып,  сыныптастарының 
көзқарасы  өзгерген  де  жерлері  болды.  Көшбасшы  ретінде  мен  үшін 
маңыздысы-  оқушылар  топтық  жұмыстың  қызықты,  әрі  жеңіл 
екендігіне,  сонымен  қатар  алынған  мағлұматты  өмірде  қажетіне 
жарататындай  етіп  беруге  болатындығына  көздері  жетіп,  өз 
жұмыстарына көңілдері толды. 
Эйр  мұғалімдердің  дарынды  балаларға  сапалы  тапсырма  беру 
мақсатымен  өз  жоспарларын  өзгертуге  болатындығына  бастауыш 
буында  жүргізілген  шағын  зерттеулерден  дәлелдер  келтіреді.Осы 
әдісті іс-тәжірибеде қолданып жүрген мұғалімдер қосымша көмек беру 
арқылы  балалар  тобының  аясын  кеңейте  отырып,  бұдан  да  күрделі 
тапсырмаларды  орындатуға  болады  деген  қорытынды  жасайды.  Бұл 
стратегияның  сыныптағы  талантты  да  дырынды  оқушыларды 
анықтауда  туындайтын  кейбір  мәселелерді  шешуде  көмегі  зор  екенін 
айтады [2, 75 б]. 
Дарынды  балалар  ерте  жастан  танып  -  білуге  құштарлық, 
таңғажайыптарға деген қызығушылық танытады және оларға адамның 
табиғи қасиеті ретінде зерттеушілік  мінез-құлық тән. Қоршаған ортаны 
танып  –  білуге  деген  қызығушылық  біртіндеп  тұрақты  танымдық 
сұранысқа  айналып, үлкен жасөспірімдік және бозбалалық жасқа келе 
қандай-да бір білім саласындағы басымдылыққа ие болады. 

166 
 
Бұл  жастағы  балалар  өзінің  дарындылығын  жеке  өмірінің 
қалыптасуында  маңызды  екенін  ғана  емес,  сондай-ақ  еліміздің 
әлеуметтік-экономикалық  хал-ахуалының  дамуында  да  маңызды  рөль 
атқаратындығын түсінеді.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Жексенбаева  Ү.Б.  Балалардың  дарындылығын  диагностика-
лау. «РАДиАЛ» баспасы, Алматы, 2005. 
2.  Мұғалімдерге  арналған  нұсқаулық.  ІІІ  (негізгі)  деңгей. 
«Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012. 
3. Білім беру платформасы.Eyre материалдары бойынша.1997. 
 
 
5.12. ФОРМИРОВАНИЕ  ПРОФЕСИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ 
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ 
 
И.Б. Имангаликова, Д.Г. Токтарбаев 
Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, 
(г. Астана, Казахстан) 
 
Rezume: 
In  today's  world  significantly  increases  the  role  of physical  culture  as a  factor in 
the  improvement  of  man  and  society.  Healthy  lifestyle,  physical  culture  and  sports 
become social "phenomena" obedinayuschey force and the national idea , contribute to 
the  development  of  a  strong  state  and  a  healthy  society.  Accordingly,  increasing 
demands  from  society  and  its  members  to  the  quality  of  training,  serving  the  field  of 
physical  culture  and  sports,  to  the  level  of  their  competence  profesionnalnoy. 
Competence - osvedomlunnost, authority (by D.I. Ushakov) . 
 
В  современном  мире  существенно  возрастает  роль  физической 
культуры  как  фактора  совершенствования  человека  и  общества. 
Здоровый  образ  жизни,  физическая  культура  и  спорт  –  становятся 
социальными  «феноменами»,  объединяющей  силой  и  национальной 
идеей,  способствуют  развитию  сильного  государства  и  здорового 
общества.  Соответственно,  возрастают  требования  со  стороны 
общества  и  его  членов  к  качеству  подготовки  специалистов, 
обслуживающих  сферу  физической  культуры  и  спорта,  к  уровню  их 
профессиональной 
компетентности. 
Компетентность 
– 
осведомленность,  авторитетность  (по  Д.И.  Ушакову).  Компетентность 
рассматривается 
как 
одна 
из 
ступеней 
профессионализма, 
составляющая 
основу 
педагогической 
деятельности 
учителя. 
Компетентность  учителя  это  способность  личности  на  разном  уровне 
решать различные типы педагогических задач. [1, c. 2] 
Целью  подготовки  будущих  педагогов  в  контексте  требований 
личностно 
– 
ориентированного 
образования 
становится 
формирование 
профессиональной 
компетентности 
студентов, 

167 
 
предполагающей  высокою  общую  культуру,  особые  личностные 
качества  (гуманизм,  способность  к  сотрудничеству,  рефлексию)  и  его 
готовность  (на  уровне  деятельностного  и  личностного  опыта)  к 
самостоятельной, 
творческой, 
личностно–ориентированной 
педагогической 
деятельности 
как 
деятельности 
гуманной 
и 
культуроообразующей. 
Качество 
практической 
подготовки 
выпускников  высшего  учебного  заведения  на  современном  этапе 
определяется  на  только  знаниями  и  умениями,  полученными  в 
процессе  освоения  теоретического  курса,  сколько  их  готовностью 
эффективно 
решать 
основные 
задачи 
профессиональной 
деятельности на основе социокультурного опыта. [2, с. 2] 
Это,  в  свою  очередь,  требует  пересмотра  подходов  к  структуре 
профессионально–образовательного 
процесса, 
в 
частности, 
к 
содержанию  и  методике  организации  и  проведения  практического 
обучения. 
Поскольку 
осуществляется 
идентификация 
с 
профессиональной  деятельностью  учителя  физической  культуры,  в 
конечном итоге практическое обучение будет существенно влиять и на 
качество  подготовки  профессионально  компетентных  специалистов  в 
области  физической  культуры  и  спорта.  Существенное  значение  в 
становлении  компетентности  учителя,  несомненно,  имеет  система 
педагогического  образования:  подготовка  компетентного  специалиста 
может  и  должна  начинаться  уже  в  период  его  профессионального 
обучения.  В  связи  с  этим  становится  очевидной  задача,  стоящая 
перед образовательным учреждением, переориентация с установки на 
получение профессиональных знаний,  умений  и навыков выпускников 
на 
принципиально 
иную: 
формирование 
компетенции 
и 
компетентности,  которые  выступают  новой  парадигмой  результатов 
образования 
и 
способствуют 
успешной 
профессиональной 
деятельности будущего учителя физической культуры. [3, с. 2] 
Это,  в  свою  очередь,  будет  способствовать  готовности  решать 
различные  виды  профессиональных  задачи  по  гармоничному 
физическому 
развитию 
и 
здоровьесбережению 
учащихся, 
возникающих 
в 
реальных 
ситуациях 
жизнедеятельности 
образовательного  учреждения  на  основе  интегрированных  знаний  и 
имеющегося  социокультурного  опыта.  Сущность  и  содержание 
термина 
«компетентность» 
обусловливаются 
характером 
деятельности 
специалиста. 
Поэтому 
профессиональная 
компетентность  будущего  учителя  физической  культуры  определена 
нами  как  характеристика  личности  специалиста,  выраженная  в 
единстве  его  теоретических  знаний,  практической  готовности  и 
способности  к  осуществлению  основных  видов  профессиональной 
деятельности в сфере физической культуры  и спорта. [4, c. 2] 
 
 
 

168 
 
Литература: 
1. 
Введенский 
В.Н. 
Моделирование 
профессиональной 
компетентности педагога // Педагогика – 2003. - № 10.- С. 51-55. 
2.  Равен  Дж.  Компетентность  в  современном  обществе: 
выявление,  развитие  и  реализация  /  Пер.  с  англ.  –  М.,  «Когито  - 
Центр», 2002. – 396 с. 
3. 
Толковый словарь русского языка: В 4 т. Т.1 / Под ред. Д.И. 
Ушакова. М., 1935 
4. 
 Степаненко 
Э.Я. 
Теория 
и 
методика 
физического 
воспитания и развития ребенка. Москва: 2001 – 181 с. 
5. 
Тотанай  Б.,  Алиев  А.  Методы  контроля  физического 
воспитания в школе. Алматы; 1996. 
 
 
5.13. ПУТЬ К ВЫСОКОМУ КАЧЕСТВУ ОБРАЗОВАНИЯ - 
ИННОВАЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 
 
А.Т. Капанова 
Актюбинский университет им. С. Баишева 
(г. Актобе, Казахстан) 
 
Резюме: 
Данная  статья  посвящена  использованию  элементов  инновационной 
технологии  как  для  специальностей  технического,  так  и  для  специальностей 
гуманитарного профиля. 
 
Summary: 
Given  article  is  dedicated  to  use  element  инновационной  to  technologies  both 
for professions technical, and for professions of the humanitarian profile. 
 
«Salus  patriae  —  suprima  lex»  («Благо  отечества  —  высший 
закон»),  и  подготовка  специалистов,  способных  вывести  народное 
хозяйство,  науку  и  образование  Республики    Казахстан  на  мировой 
уровень — основная задача университета.  
Поиск  путей  обеспечения  высокого  качества  образования  –  это 
один 
из 
способов 
реагирования 
общества 
на 
современную 
социальную  ситуацию,  но  это,  одновременно,  и  способ  изменения 
этой  ситуации,  воздействия  на  неё  не  только  в  настоящем,  но  и  в 
будущем.  Интерес  широкой  научной  общественности  к  проблемам 
образования в  целом,  и студенчества в  частности, обусловлен  рядом 
причин глобального и социального характера.  
Среди этих причин можно выделить: 
•  приоритетность  образования  усиливает  роль  социальных 
факторов  в  экономической,  политической  и  культурной  сферах 
общественной  жизни,  а  также  является  залогом  реализации 

169 
 
человеческой  индивидуальности  и  всего  комплекса  гражданских, 
социальных и гуманитарных прав человека; 
•  национально-государственные  системы  образования  оказыва-
ются  в  группе  факторов,  которые  определяют  темп  научно-
технического 
прогресса, 
а, 
следовательно, 
и 
перспектив 
соперничества за мировое лидерство в данном направлении; 
• в геополитическом плане приоритетность образования ускоряет 
исчезновение  сложившихся  систем  социального  и  культурного 
отчуждения в мире; 
• образовательная политика постепенно превращается в один из 
долгосрочных  инструментов  политики  «социального  партнёрства», 
используемого  в  интересах  стабильности  политических  режимов  в 
конкретных  странах  Поиск  путей  обеспечения  высокого  качества 
образования  –  это  один  из  способов  реагирования  общества  на 
современную  социальную  ситуацию,  но  это,  одновременно,  и  способ 
изменения этой ситуации, воздействия на неё не только в настоящем, 
но и в будущем. 
Система  образования  может  рассматриваться  как  ресурс 
подготовки  специалистов  будущего,  способных  воспринимать  любые 
новые технологии. 
Инновации  коснутся,  и  уже  касаются  любых  отраслей,  даже 
далеких от техники.  
Попытаемся дать определение инновационного образования. 
Инновационное  образование  –  образование,  интегрирующее 
учебный  процесс  и  научный  поиск;  предполагает  не  только 
использование  в  учебном  процессе  новых  научных  знаний,  но  и 
включает в него творческий поиск. В идеале это – единство научного, 
учебного и воспитательного процессов. 
Цель  инновационного  образования  –  сохранение  и  развитие 
творческого потенциала человека. 
Современное  состояние  качества  подготовки  специалистов  и 
требования  рынка  труда  предполагают  внедрение  научно  обос-
нованных 
и 
экспериментально 
проверенных 
нововведений 
в 
технологии  обучения,  которые  должны  стать  важным  источником 
прогресса  в  подготовке  специалистов,  способствовать  ломке  не 
всегда  оправданных  традиций  и  избитых  стереотипов  в  этом 
процессе. 
В  педагогических  исследованиях  нет  единой  определенной 
трактовки понятия «нововведение (инновация)». 
Отмечается 
сложный 
путь 
нововведения, 
при 
котором 
выделяются три этапа:  
1) зарождение инновации;  
2) ее первоначальное освоение;  
3) превращение нововведения в традицию. 
Выделяются три типа нововведения: 

170 
 
-  радикальные:  например,  в  образовании  попытки  перестройки 
процесса обучения на основе компьютерной технологии; 
-  комбинаторные:  соединение  ранее  известных  элементов  в 
новое  (новый  метод  обучения  как  необычное  сочетание  известных 
приемов и способов); 
-  модифицирующие  (совершенствующие):  улучшение,  до-
полнение  имеющейся  методики  обучения  без  существенного  ее 
изменения. 
В  современной  зарубежной  педагогике,  как  показывает  анализ 
литературы,  выделяются  несколько  видов  деятельности,  с  которыми 
связывается разработка инновационных моделей обучения: 
1)  поиски  по  линии  репродуктивного  обучения  («индивидуально 
предписанное  обучение»,  «персонализированная  система  обучения»,   
«бригадно-индивидуальное      обучение»),  конкретно  дидактическая 
база которого связана с развитием программированного обучения; 
2)  поиски  по  линии  исследовательского  обучения,  в  рамках 
которого  учебный  процесс  строится  как  поиск  познавательно-
прикладных, практических сведений (новых инструментальных знаний 
о способах деятельности); 
3) модель  учебной дискуссии,  к числу  характерных  черт  которой 
относятся:  ознакомление  каждого  участника  с  теми  сведениями, 
которые  есть  у  других,  поощрение  разных  подходов  к  одному  и  тому 
же 
предмету 
обсуждения; 
сосуществование 
различных 
несовпадающих 
точек 
зрения 
по 
обсуждаемым 
вопросам; 
возможность  критиковать  и  отвергать  любое  из  высказываемых 
мнений;  побуждение  участников  к  поиску  группового  соглашения  в 
виде общего решения; 
4)  организация  обучения  на  основе  игровой  модели,  предпо-
лагающей  включение  в  учебный  процесс  имитационного  и  ролевого 
моделирования. 
Применительно  к  системе  высшего  профессионального  об-
разования 
наиболее 
актуальными 
инновациями 
являются 
направленные технологии обучения: 
1)  переориентация  целей  высшего  профессионального  обра-
зования  на  получение  образования,  ориентированного  на  развитие 
личности,  ее  способности  к  научно-технической  и  инновационной 
деятельности на основе социального заказа; 
2) обновление содержания обучения, предполагающее: 
-  исключение  из  учебных  программ    материала,    который  имеет 
только  историческое  значение  или  носит  описательный  характер, 
который может быть перенесен на факультативы; 
-  модернизация  содержания  учебных  дисциплин  на  основе 
сформированности  их  логического  и  достаточно  образного  облика, 
облегчающего 
студентам 
понимание 
и 
использование 

171 
 
приобретенных  знаний  в  решении  проблем  науки,  техники  и 
технологии; 
-  интеграция      знаний,      приобретаемых      в      ходе      изучения 
смежных  дисциплин  и  создающих  предпосылку  для  проблемно-
модульного  изучения  ряда  дисциплин,  ориентированных  на  этот 
процесс; 
3)  оптимизация  процесса  обучения,  направленного  на  дос-
тижение  целей  подготовки  специалистов  с  минимальными  затратами 
сил  субъектов  этого  процесса  и  одновременным  достижением  не 
только  высокого  качества  знаний,  умений  и  навыков,  но  и  развития 
опыта профессионально-творческой деятельности; 
4)  перемещение  акцента  с  процесса  преподавания  на  процесс 
учения  самих  будущих  специалистов,  освоения  ими  знаний  и  опыта 
под 
руководством 
преподавателя 
на 
основе 
увеличения 
внеаудиторной 
самостоятельной 
работы 
за 
счет 
сокращения 
аудиторной, сведения последней к разумному минимуму.  
В  качестве  переходных  от  одной  базовой  формы  к  другой 
выступают  остальные  формы,  используемые  в  вузе:  лабораторно 
практические 
занятия, 
имитационное 
моделирование, 
анализ 
конкретных  профессиональных  ситуаций,  разыгрывание  ролей, 
специальные  курсы  и  специальные  семинары.  В  своем  системном 
качестве  все  это  составляет  технологию  знаково-контекстного 
обучения (схема 1). 
 
Схема 1. 
 
Данная  технология  позволяет  преодолеть  противоречие  между 
неадекватностью 
форм 
организации 
учебно-познавательной 
деятельности  студентов  формам  профессиональной  деятельности 
специалистов, в то время как согласно деятельности теории усвоению 
они  должны  быть  адекватны,  если  ставшая  цель  овладения 
деятельностью [4].     
Характер    обучения  в  вузе  во  многом  зависит  от  тех  идей, 
которые лежали в его основе  и  успешной реализации их в практике  с 
помощью соответствующих технологий. 

172 
 
1.  Активное  обучение  предполагает  активную  самостоятельную 
позицию 
обучающегося, 
творческое 
взаимодействие 
с 
преподавателями и сокурсниками, постоянной рефлексии своего 
профессионально-личностного развития. 
2.  Обратная  связь  с  преподавателями,  с  помощью  которой 
преподаватель  получает  обратную  связь  о  степени  достижения 
поставленной цели. 
3.  Положительное  подкрепление.  Оно  предполагает  поощрение, 
одобрение,  поддержку,  усиливая  мотивацию  обучающегося  и 
стимулируя его активную позицию. 
4.  Последовательное 
обучение. 
Оно 
эффективнее, 
чем 
концентрированное, 
т. 
к. 
предполагает 
длительное 
систематическое изучение дисциплины. 
5.  Обучение  небольшими  этапами.  Оно  предполагает  наличие 
логически  связанных  этапов,  обеспечивающих  переход  от 
простых к постепенно усложняющимся понятиям. 
6.  Знание  целей  обучения.  Преподаватель  выделяет  совокупность 
основных  целей  и  эталоны  их  достижения,  на  которые  должен 
ориентироваться студент. 
7.  Темп  обучения.  Имеется  в  виду  предоставление  возможности 
студенту  двигаться  в  соответствии  со  своими  способностями, 
базовыми  знаниями.  Это  требует  разработки  соответствующих 
тестов, использования программированного контроля. 
В  современных  условиях  при  введении  новых  образовательных 
технологий  изменяется  подход  к  управлению  и  оценке  качества 
обучения.  
Как  форма 
организации  обучения,  в 
последнее  время 
внедряемое  в  университете  дистанционное  образование  несет 
самостоятельную ответственность за качество своего «продукта». При 
этом  оно  определяет  свои  возможности  ответить  на  социально  - 
культурный,  экономический  и  кадровый  запрос,  а  его  престиж 
непосредственно 
зависит 
от 
того, 
насколько 
будет 
конкурентоспособным (качественным) подготовленный им специалист 
[2].  
Понятие «качество» включает в себя совокупность характеристик 
объекта, 
относящихся 
к 
его 
способности 
удовлетворять 
установленным 
и 
предполагаемым 
потребностям. 
Качество 
дистанционного 
образования 
складывается 
из 
совокупности 
потребительских  свойств  образовательной  услуги,  обеспечивающих 
возможность 
удовлетворения 
комплекса 
потребности 
по 
всестороннему развитию личности студента. 
Изменяются  требования  к  методам  и  формам  организации 
обучения, следовательно, и к уровню подготовки преподавателей и их 
роли в учебном процессе.  

173 
 
Нет  сомнения,  что  дистанционная  форма  обучения  будет  все 
сильнее  входить  в  нашу  жизнь.  Этот  процесс  будет  усиливаться  по 
мере 
развития 
технологий, 
которые 
смогут 
обеспечить 
реалистичность виртуального пространства. 
Другая 
проблема 
– 
психологическая, 
связанная 
с 
необходимостью  высокой  самоорганизации,  мотивации  и  отсутствием 
живого  общения,  скорее  всего,  будет  решаться  по  мере  развития 
общества.  
Обеспечение инновационности учебного процесса требует:  
-  инновационности  преподавателя,  которая  зависит  от  его 
профессионального мастерства, личной мотивации и личных усилий;  
-  инновационности  технологий  обучения,  которая  определяется 
умением  использовать  технические  средства  обучения,  в  частности, 
мультимедийные  технологии  (электронный  учебник,  тренажер  с 
отдаленным доступом, дистанционные тесты,  учебные видеофильмы, 
справочники, базы данных, и др.);  
-  эффективное  соединение  в  научно-воспитательном  процессе 
комплекса:  преподаватель  +  студент  +  учебный  материал  + 
средства обучения. 
В  заключение  хотелось  бы  отметить  проблемы,  с  которыми 
предстоит  столкнуться  при  внедрении  дистанционных  курсов  либо 
системы дистанционного обучения.  
Использование  технологии  знаково-контекстного  обучения  «ВУЗ 
–  студент  -  учебная  деятельность  –  производство  –  специалист  -  
производственная  деятельность»,  на  мой  взгляд,  требует  от 
авторов 
курсов 
самостоятельного 
структурирования 
учебного 
материала, 
сохранения 
межпредметных 
связей, 
не 
нарушая 
целостности восприятия [1].  
Проблема  заключается  в  том,  что  необходимо  сохранение  и 
четкая  адаптация  всех  этапов  данной  технологии  к  получению 
качественного знания, и соответственно, качественно подготовленного 
специалиста. 
 
Список использованной литературы: 
1.  Капанова  А.Т.,  Капанов  Т.М.  Минералогия  и  петрография,  Оқу 
құралы., Ақтөбе. 2010 ж. 
2.  Капанова  А.Т.,  Капанов  Т.М.  Табиғи  және  ағынды  қалдық 
суларды  тазарту  технологиясының    негіздері.  Оқу  құралы. 
Ақтөбе. 2009 ж. 
3.  Жумина  М.Е.,  Капанова  А.Т.  Геотехника  -  основание  и 
фундаменты. Учебное пособие. Ақтөбе. 2010 г. 
4.  Капанова А.Т. Применение инновацонных технологии в условиях 
университета им. С. Баишева. Современный научный журнал  № 
13 (125) Белгород. 2012 г. 
 

174 
 
5.14. СТУДЕНТТЕРДІҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТАЛҒАМЫН ДАМЫТУДЫҢ 
ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 
 
А.М. Кыстаубаева 
Тараз «Парасат» колледжі 
(Тараз, Қазақстан) 
 
Саналы еңбекке негізделген мәдениет пен өнердің бірізділігі мен 
маңыздылығы  Қазақстан  Республикасының  мәдениет  туралы  заң 
жобасының бірінші тарауының 4  - бабында «Азаматтарға эстетикалық 
тәрбие  беру    мәдениет  саласындағы  негізгі  міндет  болып  табылады, 
себебі  мәдениет  пен  өнер  егіз,  қолөнер  -    мол  өнер»  делінсе,  бесінші 
тараудың  28  -  бабында  «өнер  дәстүрлерін  игеру  және  оны 
сабақтастықпен  дамыту  негізінде  жүзеге  асырылатын,  әсемдік 
мақсатындағы  шығармашылық  еңбек  негізінде  жасалатын  көркемдік 
бұйымдардың қолдану қажеттілігі» көрсетіліп еселі еңбекке негізделген 
ұлттық өнердің тәрбиелік мәнін айқындады. 
Сондықтан да А. Байтұрсыновтың  «Елді түзетуді бала оқыту ісін 
түзетуден  бастау  керек»  және  «білім  біліктілікке  жеткізер  баспалдақ, 
ал  біліктілік  сол  білімді  іске  асыра  білу  дағдысы»  деген  ойы 
түсінікті.Сондай  -  ақ  ұстаздарға  арнаған  сөзінде  ұлы  бабамыз  Әбу 
Нәсір  әл  Фараби  «Ұстаз  жаратылысынан  өзіне  айтылғанның  бәрін 
жете  түсініп  көзімен  көріп  құлағымен  естіген  және  аңғарған 
нәрселердің  бәрін  жадында  жақсы  сақтайтын  ешнәрсені  ұмытпайтын 
жандар.  Ұстаз  алғыр  да  аңғарымпаз  ақыл  иесі...  мейлінше  шешен, 
өнер-білімге  құштар,  аса  қанағатшыл,  жаны  асқақ  және  ар-намысын 
ардақтайтын,  жақындарына  да,  жат  адамдарына  да  әділ,  жұрттың 
бәріне... Жақсылық пен ізгілік көрсетіп... қорқыныш пен жасқану дегенді 
білмейтін  батыл,  ержүрек  болуы  керек».  Бұдан  ғұламалардың  бір 
ауыздан ұстаз жұмысын жоғары бағалағаны көрініп тұр  [1].   
Ұстаздың  тынымсыз еңбекқор, психолог, ізденімпаз ғалым, терең 
қазыналы  білімпаз,  жан-жақты  шебер,  жүзден  жүйрік  мыңнан  тұлпар 
шыққан  тәлімгер  деп  дәріптелуі  нарықтық  қатынасқа  көшіп,  білім 
саласын  дамытуда  әлемдік  кеңістікке  енген  Қазақстан  жағдайында 
әбден  орынды.  Олай  болса  жоғарғы  оқу  орнындағы  ұстаздардың 
өздері  заман  талабына  сай  жаңа  педагогикаға  негізделген  теориялық 
қағидалардың  әдістемелік  жолдарын,  практикалық  іс-шараларын 
стандартқа  сәйкес  жаңа  педагогикалық  технология  талаптарының 
инновациялық  тәсілдерін  жетік  меңгеруі  қажет.  Педагогикалық  үрдісті 
басқаруда 
инновациялық 
көзқарас 
тұрғысынан 
жас 
ұрпақты 
тәрбиелеу,  оқыту  мәселесі  сөз  болғанда  оны  тек  біліммен 
қаруландыру  ғана  емес,  сан  мен  сапа  бірлігін  теңестіру,  яғни  білім 
құрылымын  жетілдіру  қажеттігі  туындайды.  Міне,  осындай  кешенді 
түрде 
қолданылған 
әдіс-тәсілдер 
технология 
сабақтарының 

175 
 
практикалық  сапасын,  тәрбиелік  мәнін,  қажеттілік  деңгейін  биікке 
көтереді.  
Қазақстан  Республикасының  Білім  заңында  Ұлттық  және  жалпы 
азаматтық құндылықтар ғылым мен практика жетістіктері негізінде жас 
тұлғаны еңбекке баулып, оның кәсіби шеберлігін шыңдауға, оның білім 
алуы  үшін  қажетті  жағдайлар  жасау,  жеке  тұлғаның  шығармашылық, 
рухани  және  де  басқа  жан  -  жақты  өзіндік  мүмкіндіктерін  дамыту, 
адамгершілік  пен  салауатты  өмір  салтының  берік  негіздерін 
қалыптастыру,  жеке  басының  дамуы  үшін  жағдай  жасау  арқылы 
интеллекті  байыту,  азаматтық  пен  ұлтжандылыққа,  өз  Отанына 
сүйіспеншілікпен  қарап,  мемлекеттік  Рәміздерді  құрметтеп,    халық 
дәстүрлерін қастерлеу жүктелген.  
Бұл жүктелген мәселенің нәтижелі болуы студенттердің болашақ 
мұғалімдердің  білім  саласындағы  іскерлік  қабілетін,  ептілігін  және 
жоғары  оқу  орнында  жадына  түйген  білімдерін  саналы  түрде  саралап 
мектеп  қабырғасында  технология  пәндерін  оқытудың  инновациялық 
жолдарын оңды пайдалана білуіне және әдістемелік іскерлігі мен жаңа 
педагогикалық  технологияны  жете  меңгеруіне  тікелей  байланысты. 
Қай халықтың болса да оның рухани әлемі, ең алдымен оның дәстүрлі 
өнерінен көрінетіні де мәлім. «Тек өнер ғана ұлтқа тән ерекшелікті жан 
- жақты айқындап  көрсете алады» деген Б.Әлмұхамбетовтың сөзі осы 
ұлттық сипатты айқындай түседі.  
Ал,  эстетикалық  тәрбие  алғашқы  құлдық  дәуірдің  өзінде  недәуір 
дамып  біздің  заманымызға  кемелденген  күйде  жетіп  отыр.  Ертедегі 
Египет,  Рим,  Вавилон,  Қытай  және  Индия  мемлекеттерінде  біршама 
бастау алғанымен эстетикалық тәрбие мәселесі тек грек мемлекетінде 
ғана дамыды. Оған дәлел Гераклит (540—475 б.д.д.), Демокрит (460—
370  б.д.д.),  Эмпедокл,  Сократ,  Платон,  Аристотель  (540—475  б.д.д.), 
сияқты ғұламалардың эстетикалық талғамды арттырудың тағылымдық 
жолдарын  көрсететін  және  өнер,  сұлулық  жайлы  философиялық 
трактаттары.  Мысалы,  Аристотель    өз  туындыларында  бірінші  болып 
эстетикалық  талғамды  гармониялық  (harmonia  —  грек  сөзі  жүйелік, 
байланыс  деген  мағынада)  үйлесімділікпен  ұштастыра  келе  әсемдік 
пен 
сұлулықтың 
кеңістіктегі 
жүйелі 
үйлесімдік 
әсерін 
өзінің 
туындыларында өте жоғары бағалады.  
Ал  Қазақстан  топырағында  дүниеге  келген,  бүкіл  әлемдік 
өркениет  тарихынан  ерекше  орын  алатын  екінші  Аристотель  атанған 
әмбебап  ғұлама  ұстаз  Әбу  Нәсыр  Мұхаммед  әл-Фараби  (870—950) 
«адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі қажет, тәрбиесіз берілген 
білім  —  адамзаттың  өміріне    апат  әкеледі»  деген.  Осы  ұлы 
бабамыздың  мәдени  мұрасы  тәрбиелік  тағлымы  негізінен  араб 
мәдениеті үлгісінде төмендегідей төрт тармақтан  тұрды:  Хақиқат (бір 
алланың  ақиқаттығын  дәлелдеу).  Шариғат  (мұсылмандық  салт-
дәстүр).  Тарихат  (Жалпы  тарих  және  әулиелер  өмірі).  Маарифат.  Бұл 
қағида Әл Фарабидің оқыту теориясы  мен білім берудің педагогикалық 

176 
 
негізін    қамтыды.  Ол  адамның  психологиялық  темпераментіне  назар 
аударып көптеген құнды еңбектер қалдырды. 
Француз философы - энциклопедис Жан-Жак Руссо (1712—1778) 
жаратылыстану  еңбек  өнер  сабақтарын  табиғат  аясында  өткізуді  жөн 
көрді.  Себебі    оқушылар  перспективалық  заңдылықтарды  өз  көзімен 
көріп  түсінеді,  сонымен  қатар  табиғатты  байқау  арқылы  оқушылар 
өзінің  эстетикалық  талғамын  дамытады  табиғатқа  деген  сүйіспеншілік 
сезімі дамып, оның сұлулығын түсінеді деген ойда болды . 
Ғұмырының  ақырына  дейін  тәрбие  мәселесімен  айналысып  30  -
дай кедей балаларына арнап мектеп ашып қана қоймай 50 - ден астам 
жастарға  институт  ашып  оқу  процесінің  дидактикалық  принциптерін 
дамыту  мақсатында  «Гертруд  өз  балаларын  қалай  оқытады»  атты 
құнды  еңбек  жазған  Швейцария  педагогы  Иоганн  Генрих  Песталоцци 
(1746—1827)  пайдалы  еселі  еңбекті  бағалап  «Біліктілік  тұғыры  адам 
баласының өзін-өзі танудан басталады» деген қағиданы ұстанды [2]. 
«Тек тәрбие ғана адамды адам ете алады, ал педагогика адамды 
адамгершілікке  тәрбиелеу  өнері»  дей  келе  өзінің  «Эстетика»  атты  
туындысында  дарындылық  және  эстетикалық  талғам  жайлы  әңгіме 
қозғап,  эстетикалық  тәрбиенің  негізін  қалаған  неміс  ғалымы  Гегель 
Георг-Вильгельм-Фридрих (1770—1831) еді 3. 
Жоғарыда 
көрсетілген 
ғұлама 
- 
ойшылдар 
эстетикалық 
талғамды,  жалпы  эстетикалық  тәрбиенің  деңгейін  биікке  көтерді.  Осы 
«Эстетика»  ұғымын    Г.В.  Гегельден  (1770-1831)  бұрын  1750  жылы 
өзінің  екі  томдық  «Эстетика»  атты  еңбегінде  ғылыми  айналымға 
енгізген  неміс  философ  -  ғалымы  Александр  Готлиб  Баумгартен 
болатын. Эстетика грек: сөзі aisthetikos — сезімдік, көркемдік, әсемдікті 
қабылдау  деген  ұғымды  береді.  Тәрбие  мәселесін  қарастырып  еселі 
еңбекті,  өнерді,  тылсым  табиғатты,  әсемдік  пен,  сұлулықты, 
адамгершілік  пен    инабаттылықты  жырлап,    өшпес  мұра  қалдырған 
түркі  тілдес  халықтарға  ортақ  ойшылдарымыз:  Баласағұни,  Қашқари, 
Жүгінеки,  Иассауи  шығармалары,  сондай-ақ  Алтын  орда  ойшылдары 
Хорезми,  Сараи,  Дулати,  Жалаири,  Әбілғази  т.б.  еңбектерінің  қазіргі 
ұрпақ  тәрбиесінде  де  алар  орны  ерекше.  Асан  Қайғы,  Шалкиіз, 
Жиенбет,  Ақтамберді,  Бұхар  жырау,  Шал,  Дулат,  Мұрат,  Махамбет, 
Майлықожа  т.б.  қазақтың  күміс  көмей,  жез  таңдай  ақын  - 
жырауларының  әртүрлі  өмір  құбылыстары,  адам  мен  қоғам  жан  мен 
тән,  тыныс  -  тіршілік  туралы  терең  толғаныстарының,  ақыл  -  кеңес 
өсиеттерінің  тағылымы  жоғары.  Әлемдік  озық  мәдениеттің  шоқ 
жұлдыздары  Шоқан,  Ыбырай,  Абай  еңбектерінің  ұрпақ  тәрбиесіне 
қосар үлесі өз алдына бір төбе.  
Осы  ғасырдың  басында  тәлімдік  ой  -  пікірімен  барша  қазақ 
даласын 
дүр 
сілкіндірген 
Шәкәрім, 
Ахмет, 
Халел, 
Мағжан, 
Сұлтанмахмұт,  Жүсіпбек,  Міржақыптардың  ұлттық  дәстүрді  өз 
туындыларының 
арқауы 
еткен 
педагогикалық, 
психологиялық 
тағылымдық 
тұжырымдары 
қазіргі 
заман 
талабына 
үндесетін 

177 
 
өміршеңдігімен  жұртты  қайран  қалдырады  деп  жазды  Қ.  Жарықбаев 
өзінің  «Қазақ  тәлім  -  тәрбиесі»  атты  еңбегінде.  Адамның  рухани 
бейнесін  қалыптастыратын  эстетикалық  тәрбие  мәселесі  көптеген 
ғалымдар  мен  педагог  -  ұстаздарды  ойландырды.  Сондықтан  да 
эстетикалық  тәрбиеге  арналған  сипаттама,  анықтамалар  баршылық. 
В.Г.  Белинский  «Эстетикалық  сезім-ізгілік  негізі,  адамгершілік  қасиеті» 
десе,  С.  Қожахметов  «Эстетикалық  тәрбиенің  ең  бірінші  мақсаты  – 
жастардың  сезім  мүшелерін  тәрбиелеп,  дамыту  және  олардың 
қабілеттілігін 
күшейту. 
Эстетикалық 
көркемдікке 
шаттанудың, 
рахаттанудың  жоғары  түрі  –  адамның  ақыл  -  ойының  дамуымен 
байланысты»  деп  көрсетті.  Солардың  ішінде  көңілге  қонарлық  Т.А. 
Ильинаның  берген  төмендегідей  анықтамасы  «Эстетикалық  тәрбие  - 
дегеніміз өнердегі, табиғаттағы және бүкіл қоршаған ортадағы  әсемдік  
құралдары  арқылы  тәрбиелеу»    4.    Эстетикалық  талғам  -  кең  ұғым. 
Ол, 
М. 
Мұқановтың  айтуынша  ең  алдымен  қоршаған 
орта 
көріністеріндегі  гармониялық  үйлесімділікті,  көркемдік,  сұлулықты 
дұрыс  қабылдап  студенттердің  эстетикалық  талғамдарын  дамытып, 
дұрыс  бағалай  білуге  септігін  тигізеді.  Әсемдікке  құштарлық,  талғам 
көркем  заттарды  жасайтын  пайдалы  еңбек  үстінде  қалыптасып, 
дамитыны  белгілі  [5].  Эстетикалық  талғам,  заттар  мен  қоршаған  орта 
сұлулығы  жалпы  әлем  сұлулығы  арасындағы  қатынасты  белгілейді, 
сол  ортаның  өмір  болмысын  тұрмыстық  қажеттілігін  көркемдік, 
әсемдігін  эстетикалық  жағынан  танып  білуге  ұлттық  үрдісте:  салт  - 
дәстүр, ырым - наным, әдет - ғұрыптар негізінде адамның ішкі әлемін, 
мінез құлқын, шығармашылық қабілетін, ұлтжандылық сезімін сипаттап 
белгілеп  отырады.  Талғамдық  мәнде  белгілі  бір  құбылысты  бағалау 
дәрежесі  әрқашан  адам  санасы  мен  оның  өмір  сүретін  ортасының, 
әлеуметтік топтың немесе ұжымның эстетикалық санасының мазмұны, 
рухани  даму  деңгейі,  мәдениеттілігі  арқылы  айқындалатын  фактор. 
Эстетикалық 
талғамды 
арттырудың 
тәрбиелік 
мәні 
мен 
мүмкіндіктерінің дидактикалық принциптері ХІҮ ғасырдың орта шенінде 
анықталды.  Сайып  келе—эстетикалық  талғам  қоршаған  орта  мен 
гармониялық үйлесімділікте саналы түрде атқарылатын қажетті ұлттық 
көркем-өнер  туындылары  арқылы  жүзеге  асатын  үрдіс.  Яғни  өнердің, 
сұлулық  пен  көркемдіктің  әсерінен  эстетикалық  идеалға  байланысты 
жеке  тұлғаның  бойындағы  туындаған  сезім.  Бұл  сезім  тек  өнер  мен 
еңбек  бірлестігінде  дамиды.Сондықтан  да  біз  эстетикалық  талғам-
сұлулық  заңдылығына  бағынатын  сезім  мен  өнер  бірлестігі  деген 
ұғымға тоқтадық.   Өнер - эстетикалық тәрбиенің басты құралы болып 
табылады. Әр өнер тұрмыстық- заттың қажеттілігінен  пайда  болса да, 
ол қажеттілік заңына ғана емес сұлулық заңына да бағынған. Сұлулық 
сезім болмыстың көркем көріністерінен, өнердің сұлу заттарынан әсем 
көрініс  тапқан.  Барлық  адамдарға  сұлулық  сезім  тән  болғанымен 
эстетикалық  талғам  адамның  сезімінде  әлеуметтік  ортаға,  тапқа, 
ұлтқа,  дәуірге  байланысты  болып  тәрбиемен  қалыптасып,  дамып 

178 
 
отырған.  Өнерді,  оның  қоғамдық,  әлеуметтік,  тәрбиелік  мәнін  жан-
жақты  түсіну  үшін,  эстетика  ғылымын,  әсемдік,  әдемілік  заңдарын 
жақсы түсіну керек. 
Жалпы  эстетикалық  талғамды  дамытудың  маңызды  элементі 
еңбек құралдары арқылы әзірленген пайдалы заттар мен  болмыстағы 
құбылыстың  көркемдік,  әсемдігін  бағалап  сұлулығын  сезініп  «сұлулық 
заңдылығы»  тұрғысында  жүйелі  түрде  атқарылатын  пайдалы  іс  - 
шараларды айтамыз. 
Сөйтіп  ежелгі  және  қазіргі  ғалымдар  әсемдік,  көркемдік, 
сұлулықты,  гармониялық  тепе  -  теңдікте    қарастыру  өнердің  ең  биік 
шыңына өрлеу деп көрсетті. Тағы бір грек ғалымы Гераклит Эфесский 
«әсемдік  негізі  —  гармония,  бірақ  сұлулық  гармонияға  қарама  -  қарсы 
элементтерден де тұрады» деген ойда болды. Мысалы сурет өнерінде 
ақ,  қара,  сары,  қызыл  сияқты  қарама  -  қарсы    бояуларды  белгілі 
мөлшерде  араластыру  арқылы  көркем  туынды  жасауға  болады.  Ұлы 
ғұлама  ғалым  Леонардо  да  Винчи  «Эстетикалық  өнердің  басты 
мақсаты  —  адам,  адамды  жырлау,    адамзат  ұрпағының  қоғамдағы, 
табиғаттағы алатын орнын  ең  керемет  тәсілдер мен бояулар  арқылы 
баяндау»  деп  бояуды  орынды  нақышына  келтіріп  пайдалану  тәсілін 
меңгеруге шақырды.  
Эстетикалық  талғамды  дамытып  нақты  фактілерге  негізделіп  
дәлелдеуден өткен өз ой-өрісінің көлемінде пікір айтып, ұлттық өнерді 
тануға  септігін  тигізіп  отыратын  жаңа  педагогикалық  теорияға 
негізделіп  практикалық  істермен  мақұлданған  ұсыныстар  шағын 
шығармалар  мен  мақалалар  соңғы  кезде  баршылық.  Бұл  процесс 
халық  өнерін  танудың  эстетикалық  көркем  талғамды  тереңдеп 
түсінудің 
қажеттілігін 
көрсетіп 
осы 
бағыттағы 
ғылыми-зерттеу 
жұмыстардың  нақты,  фактілі,  дәлелді,  нәтижелі  тұжырымдардың 
туындауын 
талап 
етеді. 
Ғұлама 
ғалымдардың 
ой-пікірлерін 
тұжырымдап,  саралап  өз  өмір  тәжірибесіне  негіздеп  ой  топшылаған 
ата-бабаларымыз:  «Тәрбие  негізі  -  ғылым,  даналық  негізі  -  білім» 
деген.  Фалес  «Дененің  рахаттануы 
-  денсаулыққа, 
ақылдың 
рахаттануы-  білімге  байланысты»  десе,  Л.А.  Гордан  және  И.С.  Кон 
«Эстетикалық 
 
тәлім-тәрбие 
оқушының 
сана-сезімін 
оятады 
қызығушылық  қабілетін  дамытады,  неғұрлым  адамның  сана-сезімі 
жоғары  болса,  солғұрлым  эстетикалық  талғамы  жоғары  болады»  деп 
эстетикалық  талғамның  санаға  байланыстылығын,  сапаның  пайдалы 
еңбекке байланыстылығын ашып көрсетті  6. 
Эстетикалық талғамды  дамытудың  негізгі құралы болатын өнер 
пайдалы  еңбекпен  тығыз  байланыста.    Өнер  өмір  бұлағы,  еңбек 
нәтижесі. Өнер — керемет құдіретті күш! «Өнер дегеніміз көркем образ 
арқылы  ойлау»  деп  көрсетті  В.Г.  Белинский.  Өнер  бізді  әсемдік 
әлемінің  заңдарын  түсінуге  жетелейді,  адамға  рухани  күш  береді, 
ерекше  қуаныш,  сүйініш,  толқу  сезімін  оятады,  өмірге  деген 
құштарлықты  арттырады;  бұл  ретте  өнердің  тәрбиелік  және  қоғамдық 

179 
 
мәні  де  айрықша.  Пайдалы  еңбек  пен  ұштасқан  өнер  арқылы  өресі 
биік,  өрісі  кең  эстетикалық  талғамы  мол  оқушы,  студенттерді  жақсы 
мінез-құлықтарға,  адалдыққа  тәрбиелеуде  педагогикалық  тұрғыдан 
дұрыс  ұйымдастырылған  еңбек  сабақтарының  тағылымдық  мүмкіндігі 
мол.  Еселі  еңбекке  негізделіп  сән  салтанатты  сипаттайтын  өнер-  ол 
адамдарды  күшті,  ақылды,мейірімді,  бақытты  ететін  тамаша  өмір 
мектебі.  Эстетикалық  талғамның  жеке  адамдар  мен  әлеуметтік 
жағдайға  тікелей  әсер  ететіндігі  ғылыми  тұрғыдан  дәлелденген.  
Адамның 
қоршаған 
ортаға 
қарым-қатынас 
принципі, 
өнердің 
заңдылықтары мен мәні — бұл эстетикалық ғылымның негізгі мәселесі  
[7].   
Эстетикалық  талғамды  дамытудың  негізгі  бөліктері:  өнердің 
түрлері мен жанрлары, эстетиканың негізгі формалары және маңызды 
категориялары  —  тамаша  және  ұсқынсыз,  асқақ  және  төмен,  күлкілі 
және  қайғылы  т.б.  Эстетикалық  талғамы  мол  адам  өнердің  тамаша 
туындыларын  тани  отырып  асқақтық  сезімі  артып  мағынасы  мол 
тұжырым  жасайды.  Әдеміліктер  тек  мұражайларда  ғана  болуы  тиіс 
емес,  адамның  күнделікті  өмірінде,  оның  қылықтарында  және  
шығармаларында  мәнді  өмірінде,  сәнді  болмысында  болуы  керек. 
Эстетикалық  талғамның  негізін  қалаған  гректер,    осы  өнердің 
теориясын    жан  мен  тән  бірлестігіне  негіздеп,  эстетикалық 
категорияны  (әсемдік, асқақтық, трагикалық, комедиялық) біртұтастық-
гармониялық  жүйеде  қарастырды.  Эстетикалық  талғам  қайта  өрлеу 
заманында    жаңа  биік  деңгейге  көтерілді.  Өнер  саласындағы  әсемдік 
туралы  шығармашылық  ойды  қайта  өрлеу  заманында  өрбіткендер: 
«Өзіне -  өзі жауапкершілік алу тұлға болу  тұтқасы» деген В. Шекспир, 
«сыпайылық  тәрізді  ештеңе  өте  құнды  бағаланып,  арзанға  түспейді» 
деген  Мигель  де  Сервантес  Сонымен  қатар  эстетикалық  тәрбиенің 
концептуалдық  теориясының  негізін  қалаған:  Фрэнсис  Бэкон,  Томас 
Мор,  Томас  Гоббс,  Джен  Мокк,  Рене  Декарт,  Пьер  Гассенди,    Дени 
Дидро сынды философ-ғалымдардың еңбектерін атап, айтуға болады. 
Әсіресе  эстетикаға  байланысты  кейінірек  жазылған  (ХVІ—ХVІІ  ғ.ғ.)  И. 
Канттың,  Г.Гегельдің  еңбектері  осы  ұғымды  толық  ашуға  септігін 
тигізеді  8. 
Сонымен  ХV-  ғасырдан  бастап  жоғарыда  аты  аталған  және  де 
басқа  ғалым  ойшылдардың  көмегімен  «Эстетика»  ұғымы  философия, 
психология,  педагогика  және  басқа  ғалымдар  салаларына  толық  еніп, 
ХVІ-ғасырдың  басында  бұл  ұғым  әсіресе  педагогика  мен  психология 
салаларында оқыту-тәрбие беру процесінің теориясы мен практикалық 
тәжірибесінде 
маңызды 
орын 
алды. 
Осы 
философиялық, 
педагогикалық  идеяларды  қолдап  европа  және  орыс  ойшылдары, 
педагог  -  ғалымдары,  революционер  -  демократтары  ары  қарай  
дамытты.  Мысалы,  Я.А.  Коменский  оқушылардың  өзіндік  белсенділігі 
мен  ізденімпаздығына  және  мұғалімнің  ұйымдастыру  қабілетіне,  оның 
шығармашылық жұмысына назар аударып «оқушының өзіндік біліктілік 

180 
 
деңгейі  тек  қана  өз  бетінше  талпынып  білімін  жетілдіргенде  ғана 
артады»  деді.  Өзіндік  жұмысқа  мән  беріп  оған  философиялық, 
педагогикалық талдау жасаған К.Д. Ушинский  оқытудың конструктивті 
әдісін  қолдап  «анализден  -  синтезге  өту,  нәтиже  шығарып  тұжырым 
жасау  оқытудың  ең  маңызды  бөлігі»,  деп  топшылады.  «Өнер 
туындылары - эстетикалық талғам мен тәрбиелілікті дамытудың негізгі 
көзі»  деп  қарастырған  В.Г.  Белинскийдің  және  К.Д.  Ушинскийдің, 
Герценнің  идеясын  қолдап  «білімді  боламын  деген  адам  өз  бетімен 
ізденуі  қажет»    деген  қағиданы  ұстанған.  Н.Г.  Чернышевскийлердің 
еңбектері  осы  педагогика    ғылымына  жаңа  желіс  алып  келді  [9,  10]. 
Эстетикалық талғамды арттыруда еңбек  сабақтарының педагогикалық 
мазмұны  мен  мүмкіндігін  және  сабақтан  тыс  үйірме    жұмыстарының 
көркемдік  сезімді  және  білімді  арттырудағы  пайдалы  әсерінің  
педагогикалық  теориясын,  практикалық  іс-шаралармен  ұластырып 
концептуалдық 
тұжырымдар 
әзірлеген 
Н.К. 
Крупская, 
И.В. 
Луначарский, 
С.Т. 
Шацкилердің 
еңбектері 
бүгінгі 
күні 
де  
актуалдылығын  жойған  жоқ.  А.С.  Макаренко  «Еңбек  баланың  мінез  - 
құлқын 
жақсартады. 
Оны 
жинақылыққа, 
мұқияттылыққа, 
ұстанымдылық  пен  табандылыққа  тәрбиелейді.  Өз  жұмысына  
сенімділік  сезімін  қалыптастырады  еңбектің  өмірдегі  құндылығын, 
мағынасын 
түсінуге 
көмектеседі» 
 
деді. 
В.А. 
Сухомлинский 
эстетикалық  талғамға  толығымен  бір  параграф  арнап:  «Эстетикалық 
талғам  жеке  тұлғаның  өзіндік  мәдениетіне  байланысты.  Сондықтан 
мектепте  әрбір  оқушы  жас  кезінен  еңбектеніп  гүлдерге,  құстарға, 
хайуанаттарға, жалпы қоршаған ортаға  қамқорлықпен қарап  әсемдікті 
түсініп одан ләззат алуға  тәрбиеленуі  қажет» деп ұлы педагогтардың 
(Коменский, Пестолоцции, Руссо, Дистервег, Ушинский) педагогикалық 
идеяларын қолдап мектеп қабырғасындағы пайдалы еңбек тәрбиесіне 
және мұғалімнің беделіне, шығармашылық жұмыстың маңыздылығына 
мән берді  [11, 12]. 
Бұдан  2.5  мың  жыл  бұрын  бастау  алған  өнермен  байланысты 
«Эстетика» 
ғылымы 
көптеген 
салаларды 
қамтиды. 
Мысалы, 
«эстетикалық  талғам»,  «эстетикалық  сезім»,  «эстетикалық  әдеп», 
«мәдени-әлеуметтік  эстетика»,  «техникалық  эстетика»  т.б.  Біздің 
жағдайда  «технология»  сабағы  әртүрлі  материалдарды  құрастыру, 
жабдықтау,  өлшеу,  тігу,  желімдеу,  әшекейлеу  сияқты  көптеген  ғылым 
саласын қамтитын күрделі технологиялық процесстерден тұрып, заман 
талабына  сай  жауап  беріп  студенттердің  эстетикалық  талғамын 
арттыру  көзделінгендіктен  техникалық  эстетика  таңдалып  алынды. 
Адам  өміріне  қажетті  талғамға  сай  жауап  беретін  бұйымдар 
эстетикасы мынадай аспектілерден тұрады: 
1.  Өндірістік  эстетика  -  эстетикалық  сұлулық  және  өндірістік 
қажеттілікті  ұйымдастырады  және  жұмыс  қарқынын  арттыруға  септігін 
тигізетін:  интерьер  сұлулығы,  инвенторлар  ыңғайлылығы  жалпы 

181 
 
жұмыс  орнының  адам  ағзасына  пайдалылығы  мен  бейімділігі 
қарастырылады. 
2.  Техникалық  эстетика  және  «дизайн»  (andesing  -  болжау,  сызу 
және  сурет).  Жалпы  техникамен  өнердің  гармониялық  сәйкестігі, 
өндірістік  товарлардың  талапқа  сай  орындалуын  олардың  дизайндық 
шешімін  және  эстетикалық  сұлулық,  әсемдік,  көркемдік,  әшекейлік 
және конструкторлық шешімдерінің қажеттілікке бейімделуі. 
  
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Аль-Фараби. Естественно-научные трактаты. – Алматы: 1997.- 
90 с. 
2.  Песталоцци  И.Г.  Избранные  педагогические  сочинения  Т.  2.  - 
М.: Изд-во Педагогика, 1981.- 250 с.      
3. Гегель Г.В. Эстетика в 4-х томах. Т. 1, М., 1968.   
4.  Ильина  Т.А.  Основные  требования  к  лекции  в  высшей  школе. 
В  книге  повышение  эффективности  преподавания  педагогических 
дисциплин в высшей школе. М.: 1976. -  51 с. 
5.  Мұқанов  М.М.  Ақыл-ой  өрісі.-  Алматы:  Қазақстан,    1980.  –  104 
б. 
6. Кон И.С. Социология личности.  М.: Политиздат,   1967. Т 2.  93 
с. 
7. Белинский В.Г.,  Герцен А.И., Чернышевский Н.Г., Добролюбов 
Н.А. Педагогическое наследие. - М.: Педагогика,  1988. – 240 с. 
8. Кант Имануил. Сочинения в шести томах / Под. общ. ред. В.С. 
Асмуса, А.В. Гулыги, Т.И. Ойзерман Т. 5. Москва: Мысль, 1964.- 226 с. 
9.  Хрестоматия  по  истории  педагогики.  Москва.  Учпедгиз.  Т.  2,  

жүктеу/скачать 4,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: