Жаhандық ықпалдастықтың Еуразиялық үлгісі халықаралық ТҮркі академиясы
жүктеу/скачать 2,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Ж.Фейзиев.-ТҮРКІ-МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ-ОДАҒЫ
| VI
ТАРАУ Түркі мемлекеттер одақтастығының стратегиясы Еуразия кеңістігінде әзерилердің ең күшті де үлкен диаспорасы Ресей Федерациясында. Мұнда сонымен бірге Орталық Азияның тәуелсіздік алған республикаларының ең көп түркі тілдес ұлттары да шоғырланған. Неге десеңіз, мұнда кешегі кеңес дәуірінде-ақ КСРО құрамына енген әзербайжандық біздің отандастарымыз /өзге түркі тілдес ұлттар да бар/ осы елдерде тамыр жайған еді. Ресей аумағында өмір сүріп жатқан әзербайжандардың жалпы саны бүгінде 3 миллионға жуықтады. Бұл елдегі әрекет үстіндегі Әзербайжан диаспораларың ең үлкені бүкіл ресейлік Әзербайжан Конгресі /ВАК/. 2001 жылы наурызда Ресей мен Әзербайжан елдерінің аса ірі мемлекет қайраткерлерінің қатысуымен құрылған бұл Конгресс Ресей аумағында ұлтаралық келісімді орнату мен азаматтық бейбітшілікті сақтауды және Ресей мен Әзербайжан арасындағы әлеуметтік-экономикалық және мәдени байланыстарды одан әрі тереңдетіп, сақтауды мұрат тұтады және осы жолда еңбектер жасауда. Аталған конгрестің басты көздегені – ұлттық мұраттар мен дәстүрлерді, тіл мен дінді сақтап, әзерилердің құқықтары мен бостандықтарын қорғап, өзге де халықтардың ұлттық-рухани құндылықтарын мен салт-дәстүрлеріне деген құрметтері жоғалтпай, Ресей аумағында өмір сүріп жатқан өзге де ұлттар мен ұлыстардың арасындағы сыйластықты, туысқандықты жоғалтпай, тамырларын тереңдете беру. Сонымен қатар, Конгресс қос тарапты достық қарым-қатынастардың сақталуы мен тереңдеп, дамуына бағытталған нақты қадамдар жасап, Ресей мен Әзербайжан елдері арасындағы саяси байланыстардың үзілмеуіне жан-жақты үлестерін қосуда. Сонымен бірге, бұл ұйымның Ресей Федерациясының 73 субьектісінде өз өңірлік бөлімшелері жұмыстар атқаруда. Бұған қосымша өзге де ұлттық ұйымдар мен қоғамдар Бүкілресейлік Әзербайжан Қоғамының /БӘҚ/ ұжымдық мүшелері ретінде қанаттатаса еңбектер атқаруда. Осымен қатар, жергілікті ұйымдардың қызметтерін үйлестіріп отыру мақсатында Солтүтік Батыс, Еділ бойы, Орал, Сібір және Қиыр Шығыс федералдық округтерінде БӘҚ-тың округтік кеңестері құрылды. Конгресстің орталық жүйесіне «Экономикалық даму қоры», «Құқықтық қорғау қоры» мен «Әзербайжан Конгресі» газеті кірді. Ресей Федерациясында «Интер Әзербайжан» компаниясының әзери тіліндегі бағдарламасы жұмыс істеуде. Бұған қоса, елде «Халық үні», «Бос уақыт» газеттері мен «Наследие» ғылыми-саяси жорналы әзери, орыс және ағылшын тілдерінде шығып тұрады. «Әзербайжан» орталығының «Баку» коммерциялық- көрмелік мекемесі де өз үлестірін қосуда. Шығыс Еуропадағы жетекші диаспоралық ұйымдардың бірінен саналатын Украин-Әзербайжан Конгрессі /УӘК/ 1999 жылы наурызда құрылған болатын. Бұл қоғам да ұлттық мәдени дәстүрлердің сақталуында, Украинада тұратын әзербайжандардың әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси мәселелерін шешуде маңызды рөл атқарады. Украинаның 27 әкімшілік орталығында / Винницада, Днепропетровскіде, Донецскіде, Житомирде, Одессада, Полтавада, 261 Әлемдік деңгейдегі жалпытүркілік ұйым... Тернопольде, Севастопольде, Харьковте, Херсон мен Черкасыда, Чернигов және өзге де қалаларда оның өңірлік бөлімшелері бар. Конгресс аталған елдің қоғамдық-мәдени өміріне белсене араласып, түрлі қоғамдық-мәдени және қайырымдылық шараларын өткізіп, Украинадағы өзге де диаспоралық орталықтармен, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдармен, қайырымдылық қорларымен байланыстарын реттеп отырады. Қоғам өз тарапынан соғыс ардагерлеріне чернобыльдіктерге, закарпат өңіріндегі апаттан зардап шеккендерге, Донбасс шахталарындағы апаттардан қасіретке душар болғандарға, сонымен қатар балалар үйлеріне, интернаттарға материалдық көмектер беріп отырады. Конгресс жанында «Әзербайжан» ансамблі жұмыс істейді. Қоғамның жекелеген өңірлік бөлімшелерінде «Воскресенье» мектептері жұмыстар атқарады. Киевте «Әзербайжан дауысы» газеті шығып тұрады. Аталған Конгрестің бастамасымен Әзербайжан мен Украинаның арасында ғылыми мекемелер мен студенттер алмасу жөніндегі ықпалдастық саласында келісімге қол қойылды. Конгресс Әзербайжан мен Украинаның мемлекеттік және ұлттық мерекелерін, қоғамдық саяси, экономикалық және мәдени шараларын өткізуге де белсене қатысады. Бір сөзбен айтқанда, Украина мен Әзербайжанның арасындағы байланыстардың тамырларының тереңге кеткені соншалық, екі ел азаматтарының ресми диаспоралар ұстанымдарымен тұрулары мүмкін болмай қалды. Неге десеңіз, екі мемлекеттте де түріктер мен әзербайжандар өз қарым- қатынастарын бірі-бірінің үйінде тұрып жатқан достар немесе бауырлас туыстар ретінде қалыптастыруда. 1999-2002 жылдары Түрік Республикасында «Измирдегі Әзербайжанның мәдениет үйі және қоғамы», «Манистегі Әзербайжан мәдениетінің қоғамы», «Бурстағы Әзербайжан мәдениетінің қоғамы», «Коджалидегі Әзербайжан мәдениетінің қоғамы», «Әзербайжан Бурс үйінің қоғамы», «Әзербайжанның Коджаэли Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Чанкале Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Коджаэли Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Мугла Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Адана Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Балыкесир Үйінің Қоғамы», «Әзербайжанның Анкара мәдениетінің қоғамы», «Әзербайжан-Түрік Хатай мәдениет Орталығы», «Әзербайжан-Ыстамбұл мәдениетінің орталығы» және көптеген қоғамдар құрылды. 2004 жылдың мамыр айында Искендерун қаласында Түрік-Әзербайжан Қоғамы Федерациясы құрылды. Ол Түркиядағы барша әзери қоғамдарының басын қосып, жиырма қалада, атап айтқанда, Анкара, Ыстамбұл, Измир, Балыкесир, Тира, Дертьел, Чанаккала, Ығдыр қалаларында «Түркі-Әзербайжан қоғамы Федерациясы» арқылы жұмыс істей бастады. Бұл құрылымдар Әзербайжанның Түркиядағы мүдделерін қорғап, өз қызметтерін әзери қоғамдарымен сабақтастыра атқаруда. Былайша айтқанда, Түркиядағы әзери қоғамдары ел өңірлеріндегі қоғамдық-саяси, әлеуметтік- |