Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау

Глава 12. Ожидаемые результаты по завершении 9 класса
47. Предметные результаты.
48. Ожидается, что обучающиеся будут знать:
1) наизусть 10 стихотворений;
2) наизусть прозаический отрывок;
3) краткие сведения о жизни и творчестве классиков русской и казахской 
литературы.
49. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:
1) читать вслух осознанно, правильно, бегло, выразительно;
2) читать "про себя"; выполняя задание учителя;
3) выделять главную мысль произведения;
4) давать характеристику главным действующим лицам;
5) оценивать поступки их, обосновывая своҰ отношение к ним;

6) пересказывать содержание прочитанного, используя слова и выражения, взятые 
из текста.
Глава 13. Ожидаемые результаты по завершении 10 класса
50. Предметные результаты.
51. Ожидается, что обучающиеся будут знать:
1) наизусть 10 стихотворений;
2) наизусть 2 прозаический отрывка;
3) произведения современных писателей русской и казахской литературы.
52. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:
1) читать вслух осознанно, правильно, бегло, выразительно;
2) читать "про себя"; выполняя задание учителя;
3) выделять главную мысль произведения;
4) давать характеристику главным героям;
5) высказывать своҰ отношение к героям и их поступкам;

6) пересказывать содержание прочитанного, используя слова и выражения, взятые 
из текста;
7) рассказывать по предложенной теме в связи с прочитанным.
53. Личностные результаты ожидается, что обучающиеся проявят:
1) патриотические чувства;
3) стремление беречь природу родного края, своей страны;
4) стремление к здоровому образу жизни, навыки сохранения собственной 
безопасности и окружающих людей;
5) культуру межличностного общения;
6) уважение к старшему поколению и заботу о младших, заботу, доброту и чуткость
к другим.
54. Системно-деятельностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:
1) умением планировать, выполнять по плану собственную деятельность, 
осуществлять самоконтроль и самооценку;
2) умением выбрать литературные произведения для чтения.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 115-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Орыс тілі" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)
Ескерту. Бұйрық 115-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – қарым-қатынас құралы ретіндегі орыс тілінің негізін 
меңгеру дағдысын қалыптастыру, арнайы мектеп білім алушыларын орыс тілінде 
дербес тілдесуге дайындау.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) орыс тілі сабақтарында балалардың патриоттық және көпұлттылық сезімдерін 
тәрбиелеу;
2) жаңа сөздерді игеруіне қарай, негізгі түсініктермен, құбылыстармен таныстыру, 
балалардың ой-өрісін кеңейту;

3) балалардың танымдық қабілеттерін, есте сақтауын, зейінін, қиялын, тілдік 
құбылыстарға қатысты аңғарымпаздығын, өзін-өзі бақылау дағдыларын, сөйлеу 
белсенділігін дамыту;
4) тыңдау қабілетін (білігін) дамыту, мұғалімнің және басқалардың айтқан 
сөздерінің мағынасын түсіну;
5) орыс тілінде сөйлеуге және оқуға үйрету.
4. Қазақ тілінде білім беретін арнайы мектепте орыс тілін оқыту, кең көлемді білім 
берудің және көпұлттылықты тәрбиелеудің маңызды құралдарының бірі болып 
табылады.
5. 5-сыныптан бастап, үнсіз (іштен) оқуды қолданған жөн. Оқу үрдісі барысында (
процесі) білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін, ауызекі сөйлеу 
дағдыларын қалыптастыру арқылы дамыту бойынша жүйелі жұмыстар жүргізіледі.
6. Жоғары сынып білім алушыларын кейбір анықтамалық әдебиеттермен таныстыру
және орысша-қазақша орфографиялық, түсіндірмелік сөздіктермен жұмыс жасауға 
үйрету қажет.
7. Аталған пән орыс тілінде сөйлесу сынды нақты сөйлеу әрекетіне үйрететіндіктен,
тілдік деректер (фактілер) және грамматикалық заңдар оқыту (оқу) үрдісінде (
процесінде) көмекші рөл атқарып, өзіндік мақсат болып табылмайды.
8. Грамматикалық теориялар, оқытушы басшылығымен білім алушылар өткізетін 
бақылаулар қорытындысы түрінде қолданылады. Сөздерді, сөйлем мүшелерін, 
сөйлемдерді зерттеу барысында, айту нормаларына ерекше көңіл бөлген жөн.
9. Білім алушылардың жүйелі сөйлеуін дамыту, түрлі шығармашылық жұмыстар 
мен тапсырмалардың орындалуын қарастырады: мазмұндама, шығарма, 
деформацияланған мәтіндерді реттеу. Білім алушыларда сөйлесу (әңгімелесу) 

дағдыларын, сөйлесу әдебі дағдыларын меңгеруін қалыптастыру мақсатында арнайы "
сөйлесу" минуттары орынды болып табылады.
10. Тереңдетілген кәсіптік-еңбектік білім беретін 10-сыныпта қазақ, орыс 
жазушыларының шығармаларынан үзінділер, газет, журналдар оқу, аз көлемді жазбаша
тапсырмаларды орындау, шығармаларды бір тілден екінші тілге аудару, орыс тілінде 
құттықтаулар жазу арқылы, орыс тілін оқып жатқан білім алушылардың сөйлеу 
біліктерін жетілдіру ұсынылады.
11. Қазақ тілінде оқытатын сыныптарда, жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балаларға 
арналып, интеграцияланған (біріктірілген) орыс тілі пәнінің сабақтары мен 
оқылымдары жүргізіледі. Орыс тілі сабақтары келесі пәндермен тығыз байланысқа ие: 
"Айналадағы әлем", "Математика", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Кәсіби-еңбекке 
баулу".
12. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
6) 10-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Тындалым (6 сағат):
1) жуан, жіңішке дауыссыздарды ажырата білу. Оқыту (оқу) қызметін ұйымдастыру
мақсатында, оқытушының білім алушыларға бағыттап айтқан сөзін олардың ұғынуы;
2) жаңа сөздер мен сөз тіркестерінің, көмекші сөздердің мағынасын түсінуді (
ұғынуды) меңгеру. Оқытушымен дауыстап оқылған аз көлемдегі ертегілер, өлеңдер, 
әңгімелерді түсіну (ұғыну).
14. Айтылым (30 сағат):
1) айтылу (8 сағат): сөздерді дұрыс айту дағдыларын қалыптастыру: екпінге дейінгі 
және екпіннен кейінгі буындағы жіңішке дауыссыз (пять, лето), сөз соңында "р" әрпі 
бар сөздер (токарь, маляр); айтылуы мен жазылуы: мя, пя, пе, ме (мяч, пять, пес, мед); 
дауыссыз дыбыстардың әр түрлі топтарымен жиі қолданылатын сөздердің айтылу мен 
жазылуы (стн, ств, здп); және сөздер айтылуын меңгеру: здравствуй, праздник, солнце;
2) сөз (10 сағат): оқылатын тақырыптар бойынша затты, іс-қимылды, белгілерді 
білдіретін сөздерді пайдалану. Болжалды тақырыптар: "Үй жануарлары", "Үй 
жануарларының төлдері", "Зообақ", "Үй құстары", "Жыл мезгілдері", "Жазғы киім", "
Қысқы киім". Оқытушының көмегімен, тірек сөздер және сөз тіркестері бойынша 
көрнекіліктерге, суреттер топтамасына сүйене отырып, ауызша сөйлеу біліктерін 
қалыптастыру. Жүйелі сөйлеу барысында үш-төрт сөйлемді қисынды (логикалық) 
реттілікпен орналастыру білігін дамыту. Сөйлеуде у, в, на, с, до, к, от көмекші сөздері 
бар сөз тіркестерін дұрыс қолданудың практикалық біліктерін қалыптастыру;
3) сөйлем (6 сағат): айтылу мақсаттары бөлек ойларды (пікірлерді) сөйлемде 
пайдалану және естіп, ажырата білу. Сөйлемдер хабарлы сөйлем және сұраулы сөйлем 
болып бөлінеді. Сөйлемнің сөз соңындағы тыныс белгілері, сөйлемдегі сөздердің 
байланысы, зат есім мен сын есімнің байланысы, сан есімнің жіктелуі (бесінші сынып 
кітабынан). Сөз тіркесінде басыңқы сөзді тауып, бағыныңқы сөзге сұрақ қоя білу. 
Қойылған сұрақ мағынасына байланысты, сөз тіркесін дұрыс құру. Сөйлемдер жай 
және күрделі сөйлем болып бөлінеді. Мәтіндегі күрделі сөйлемдерді сурет, көрнекілік 
құралдар бойынша, сұраққа жауап бере отырып түсіндіру. Мағынасы келіспеген 

сөйлемдерді және мәтіндерді толықтыру, ретке келтіру. Өзгеріске ұшыраған сөйлемдер
мен мәтіндерді реттеу (жыл бойы). Сөйлем сұрақтары бойынша аяқтау, толықтыру, 
тарату;
4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат): Мұғалімнің көмегімен тірек сөздер мен сөз 
тіркесін қолдану арқылы қысқа мазмұндама жазу (жыл бойы). Іс-қағаздар (ашық хат, 
хат, мекен-жай). Сұхбаттасу барысында әңгімеде, сөз тіркесі мен сөздердің дұрыс 
қолданылуы. Оқу барысында диалогтар схемаларын, мысалдарды рөлдік ойындар 
арқылы тақырыптық диалогтар құру. Құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну,
оны аудара білу. Берілген үлгілер, сызбалар бойынша диалогтық және монологтық 
сөйлеуді дамыту.
15. Оқылым және жазылым (26 сағат):
1) орыс тіліндегі үзіліс (пауза), интонациялар сынды айтылым нормаларын сақтау 
негізіндегі дұрыс оқу дағдылары;
2) оқыған мәтіннің мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беру;
3) оқылған мәтіннің мағынасын егжей-тегжейлі (жақын мәтін) және ішінара (алдын 
ала жекелеген сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемдердің өңдеумен айтылуы) мазмұндау;
4) оқылған шығармалардың басты кейіпкерлерін ажырата білу; Өлеңді мәнерлеп 
жатқа оқу. Мұғалімнің дауыстап оқыған шағын әңгімелер, ертегілер, өлеңдердің 
мазмұнын түсіну;
5) жазылған сөздердің мағынасын түсіну: сәлемдесу, жергілікті мереке, күн, 
қуанышқа қатысты сөздердің мағынасын түсіну. Бұл сөздерді белсенді пайдалана білу;
6) Сөйлеу этикеті. Мектепте, қоғамдық орындардағы мінез-құлық, мәдениет, 
дастархан басындағы әдептілік, сөйлесу этикеті.

16. 5-сыныпта өткен тақырыптарды қайталау, қорытындылау (6 сағат.).
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
17. Тыңдалым (6 сағат):
1) әріптер мен дыбыстарды ажырата білу: қазақ тіліндегі (а, е) дыбыстарымен ұқсас,
дауыстылар. Қазақ тіліндегі (б, г, д, з, р, м, н) дыбыстарымен ұқсас, дауыссыздар. 
Дауыстылар (и,э); еріндік-тістік дауыссыздар (в, ф), ц, ч, щ, дауыссыздары: е, ю, я, 
йотты дауыстылары;
2) оқылғанның негізгі мағынасын (өз бетімен және оқытушы көмегімен) бөліп алу, 
мәтінде басты кейіпкерді сипаттайтын үзінділерді, абзацтарды табу білігін дамыту, 
аталған немесе өзге де репликалардың, суреттеулердің қай кейіпкерге қатысты екенін 
есту арқылы анықтау. Мәтіндегі бейтаныс сөздерді байқау білігін дамыту, олардың 
мағынасын анықтау, мазмұнын айтуда, сұрақтарға жауап беруде оларды пайдалану;
3) оқыту (оқу), ойын және еңбек іс-әрекетін ұйымдастыру үшін қажеттерді сөздерді 
түсіну, пайдалану мен дұрыс айту.
18. Айтылым (30 сағат):
1) айтылу (8 сағат): и, е, Ұ, алдында ж,ш,ц, дауыссыз дыбыстарының айтылуы; ж, ш
, ц, с, и, н, тіркестерінің жазылуы мен айтылуындағы айырмашылық, жи-ши, цы-ци 
тіркестерін хат кезінде және естуде ажырата білу білігін дамыту. "Ц" сөз соңында, "Ц" (
палец, колодец, молодец) әріпінен кейінгі жіңішкелік белгісінің болмауы; жіңішке 
ызың ч, щ және ча, ща, чу, щу тіркестерінің айтылуы мен жазылуы; дыбыс пен әріпті 
ажырату;
2) сөз (10 сағат): Тілдің сөз байлығын құрайтын сөздік қор және сөздік құрам 
жөнінде түсінік. Сөздің жасалуы туралы: сөздердің түрлі жолдармен жасалатындығы. 
Жұрнақ арқылы, мағыналарының өзгеруі, тіркесуі арқылы жасалуы; Сөздің түрленуі: 
жұрнақ пен жалғау т.б. тірек сөздер арқылы сөздердің түрленуі (приставка, суффикс, 

предлог). Сөздердің түрленіп өзгерген мағынасына мұқият назар аудару. Орыс тіліндегі
сөз таптары туралы жалпы түсінік. Зат есім. Зат есімнің сөйлемдегі орны. зат есімнің 
көпше түрінің жұрнақтарын дұрыс айту. Жалпы және жалқы зат есімдердің (
одушевленные, неодушевленные существительные) айырмашылығы, айтылуы мен 
жазылуы; Орыс тіліндегі сан есім туралы жалпы түсінік. Сан есім заттың санын, 
мөлшерін, бөлшегін білдіретін сөз табы екендігі. Сан есімнің сұрақтары. Дара және 
күрделі сан есімдер. Сан есімнің зат есіммен байланыстылығы. "Есептік сан есім". Дара
есептік сан есімдер. Күрделі есептік сан есімдер. Есептік сан есімдердің қолданылатын 
орындары; Зат есімдердің түрлері. Дара және күрделі зат есімдер. Зат есімнің қос 
әріптен тұрған түбір сөздердің дұрыс айтылуы және жазылуы: класс, группа, суббота, 
русский, касса, аккуратный, телеграмма, рассказ, утренник. Келесі тақырыптар 
бойынша сөздік қорды дамыту. Табиғаттың маусымдық өзгерістері. Ауа райы. 
Адамдардың маусымдық еңбегі. Жануарлар. Құстар. Табиғатты қорғау. Ағаштар. 
Өсімдіктер. Орыс ертегілері, әндері. Орыс және қазақ ертегілері, мақал-мәтелдері. 
Орыс және қазақ халықтарының ұлттық тағамдары. Ресей мен Қазақстанның ірі 
қалалары. (Мәскеу, Санкт-Петербург қ.) және (Астана, Алматы). Менің Отаным. Менің
Республикам тәрізді тақырыптарды қамтиды;
3) сөйлем (6 сағат): сөйлемнің басты мүшелерін, жалаң және жайылма сөйлемдерді 
жасау білігі. Сөйлемдерді сұрақтар бойынша тарату. Берілген сөздерден графикалық 
сызбалар (схема) бойынша сөйлем құрастыру, сөйлемдердегі, деформацияланған (
өзгеріске ұшыраған) сөйлемдердегі және мәтіндердегі сөздерді ретке келтіру (
упорядочить). Сөйлемдерде сөздерді керекті грамматикалық формаларда (үлгілерде) 
пайдалану. Интонациялық белгі бойынша сөйлем құрастыру білігі, берілген сөздерден, 
сөз тіркестерінен, сұрақтардан, суреттерден (картинкалардан), графикалық 
сызбалардан (схемалардан) бастапқы формадағы (үлгісінде) сөйлем құрастыру;
4) байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат): берілген немесе 
ұжымдық-жасалынған (коллективно-составленному) жоспарға, тіреу сөздерге және сөз 
тіркестеріне (төл сөзсіз, 5-6 сөйлемнен) сәйкес шағын мәтіндер құрастыру. Көрнекілік (
иллюстративтік) материалдар негізінде шағын жүйелі пікір құрастыру. Практикалық (
тәжірибелік) қызмет (іс-әрекет), сюжеттік картиналар, картина сериялары бойынша 
қысқаша әңгіме құрастыру. Көмекші сөздерді сөйлемде дұрыс пайдалану (у, в, с, по, до,
от, к). Тілдесудің нақты жағдайына, сөзбен суреттеуге, көрнекіліктерге (
иллюстрациялар), үлгілерге сәйкес диалог құру. Сюжеттік-рөлдік ойындарға қатысу. 
Газет, журналдармен танысу.

19. Оқылым және жазылым (26 сағат):
1) тыныс белгілерімен сәйкес келетін орыс тілінің айтылу нормаларын, логикалық 
паузаларды (үзілістерді) сақтау арқылы саналы (сознательный), дұрыс, мәнерлеп оқу 
дағдысы. Жаңа сөздерді алдын ала талдау арқылы бейтаныс мәтіндерді іштей және 
сырттай оқу. Оқылғанның (оқылған мәтіннің) мазмұны бойынша сұрақтарға жауаптар, 
мәтінге өзіндік сұрақ қою, оқытушының қойған сұрағына мәтіннен жауап таба білу 
білігі. Берілген жоспар бойынша оқылғанды мәтінге жақындатып, мазмұндау. 
Оқытушының басшылығымен сұраулы және хабарлы сөйлем формасында (үлгісінде) 
жоспар жасау. Сыныптан тыс оқу дағдысын дамыту, өзіндік оқуға қызығушылығын 
ояту. Өзіндік оқу барысында сөздікті қолдану дағдысын дамыту. Алдына ала талданған
грамматикалық формадағы (үлгідегі) зерттелінген (изученный) шағын мәтіндерді айту 
бойынша хат. Конверттегі мекен-жайды толтыру. Жеделхат, хат жазу. Орфографиялық 
сөздікті пайдалану білігі. Сөйлеу этикеті (әдебі). Қоғамдық орындарда, мектепте 
өзін-өзі ұстау мәдениеті. Үстел басындағы, қоршаған ортадағылармен сөйлесу 
барысындағы сөйлеу этикеті (әдебі).
20. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат.).
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
21.Тыңдалым (6 сағат):
1) мәтінде жаңа, бейтаныс сөздерді таба білу білігін дамыту және олардың 
мағынасын түсіну.
22. Айтылым (30 сағат):
1) айтылуы (6 сағат): ауызекі тілдің айтылым дағдыларын жетілдіру. Дауыссыз ж, ш
, ц, дауысты и, е, Ұ, тіркестерінің айтылуы мен жазылуындағы айырмашылықтар. Ча, -
ща, -чу, щу, тіркестерінің айтылуы мен жазылуы;

2) Сөз (8 сағат): Сөздерді құрамы бойынша талдау (разбор). Сөз түбіріндегі екпінсіз
дауыстылар. Екпінсіз дауыстыларды тексеру әдістері (способы). Түбірінде қос екпінсіз 
дауыстылары бар сөздердің айтылуы. Сөз алды қосымшасы мен көмекші сөздерді 
практикалық ажырату. Сөйлеуде зат есім формаларын (үлгілерін) пайдалану. 
Жіңішкелік белгісі бар сөздердің айтылуы мен жазылуын бекіту. Хатта ъ-ь ажырату. 
Зат есімнің грамматикалық белгілері. Сын есімдердің зат есімдерге байланысты сан, 
тек бойынша өзгеруі. Сөйлеуде -ый, -ий, -ой, -ая, -яя, -ые, -ие, -ский, -цкий аяқталатын 
сын есімдерді пайдалану. Дұрыс айтылу және жазылу. Мағыналары бойынша жақын 
және қарама-қарсы сын есімдер. Түрлі формадағы сын есімдермен сөйлемдер 
құрастыру. Есімдіктер туралы жалпы түсінік. Олардың сөздегі рөлі. Жіктеу есімдігі, 
олардың түрлерін анықтау. Белсенді сөйлеуде келесі тақырыптар бойынша сөздік 
пайдалану: "Мамандықтар", "Жазушылар, ақындар" (Абай, Әуезов), "Қонақта", "
Дүкенде", "Кітапханада", "Дәрігер қабылдауында";
3) Сөйлем (10 сағат): Сөйлемнің бірыңғай мүшелерін пайдалану, бірыңғай мүшелері
бар сөйлем, Мәтіндегі сөйлемдерді байланыстыру үшін есімдіктер мен синонимдерді 
пайдаланудағы жаттығулар. Сөйлемдерді құрастыру, толықтыру, тарату (
распространение), реттеу (упорядочение). Сөйлемдердің тұрлаулы және тұрлаусыз 
мүшелерін табу, сұрақтар көмегімен сөздер арасындағы байланысты орнату. Сөйлемнің
бірыңғай мүшелері кезіндегі үтір;
4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат): Сөйлемдегі сөздерді байланыстыру үшін 
есімдіктерді пайдалану. Суреттер (картинкалар), картиналар сериясы, тірек сөздер, 
берілген бастамалар, аяқталулар бойынша ауызша әңгімелер құрастыру. Сыпайы 
өтініш жасау, кешірім сұрау, бас тарту формаларын пайдалану арқылы пікір мен диалог
құру. Өзгерген (деформацияланған) мәтінмен жұмыс. Түрлі жағдайлардағы диалог: 
сыпайы жүгіну формасын қолдану арқылы дүкенде, ауруханада, кітапханада, көлікте, 
телефонмен сөйлесуде.
23. Оқылым және жазылым (26 сағат): шығармадағы (туындыдағы) негізгі ойды 
бөліп алу. Өз аттарын дұрыс жазу. Жекеше түрдегі әйелдік тектегі (женский род) зат 
есімдерінің соңындағы жіңішкелік белгісі. Мұндай зат есімдерді ажырату. Зат есімдер 
туралы жалпы түсінік, сұрақтар, зат есіммен байланыс. Жіктеу есімдіктерінің дұрыс 
жазылуы: меня, мне, тебя, тебе, ему. Көмекші сөздері бар есімдіктердің бөлек жазылуы.
Оқытушының жетекшілігімен, тірек сөздер бойынша мазмұндама мен шығарма жазу. Іс
қағаздарын құрастыру: хаттар, жеделхаттар, қабырға газетіне жазбалар. 

Орфографиялық сөздікті пайдалану дағдысы. Сөйлеу этикеті (әдебі). Қоғамдық 
орындарда, мектепте өзін-өзі ұстау мәдениеті. Үстел басындағы, жаныңдағылармен, 
ересектермен тілдесудегі сөйлеу этикеті (әдебі).
24. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).
5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
25. Тыңдалым (4 сағат):
1) жалпы көңіл-күйді (мұңды, көңілді, мерекелік), дауыс қаттылығын сақтай 
отырып, әңгімелесуге, диалогтарға қатысу, тілдесу мақсатын (айтып беру, өтіну, 
ойымен бөлісу, түсіндіру) ескеру. Сөйлеу мінез-құлығын қалыптастыру: 
әңгімелесушіні тыңдау, сөзін бөлмеу, нақтылау үшін орынды, қалыпты (адекватный) 
сұрақтар қою.
26. Айтылым (30 сағат):
1) айтылу (8 сағат): алдыңғы сыныптарда өтілген айтылым нормаларын әрі қарайғы 
жетілдіру. Етістік жалғауларындағы "шь, т" айту;
2) сөз (10 сағат): сөз құрамы, сөздің жасалуы және өзгеруі. Сөз тіркесінің, етістікті 
сөйлемнің жасалынуы. Қайталаудан арылу мақсатында синонимдарды қолдану және 
іріктеу. Етістіктердің уақыт, жақ және түрлері бойынша өзгеруі. Мағыналары жағынан 
жақын және қарама-қарсы етістіктерді қолдану және іріктеу, ажырату біліктерін 
дамыту. Сөз алды қосымшалары бар етістіктерді мағынасы бойынша (у, в) ажырату, 
айту. 1-2-3-түрдегі есімдіктер, олардың септелуі. Түрлі септіктердегі есімдіктердің 
қолданылуы. "Того, этого, такого" есімдіктерінің жалғауларын жазу және айту;
3) сөйлем (6 сағат). Сөйлем құрау дағдыларын (толықтыру, тарату, реттеу) 
жетілдіру. Сөйлеуде дауыс қаттылығын (эмоционалды, сабырлы) сақтай отырып, 
сөйлемде, өтілген сөз таптарын пайдалану. Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз 
мүшелері. Бастауыш және баяндауыш. Сөйлем түрлері: жалаң және жайылма, бірыңғай

мүшелері бар сөйлемдер, жай және құрмалас сөйлемдер. Айтылу мақсатына 
байланысты сөйлемдер: лепті, сұраулы, хабарлы, жалғаулық арқылы күрделі 
сөйлемдердің жасалынуы;
4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат). Ұжымдық жасалынған жоспарға сай өз бетімен 
және оқытушының жетекшілігімен шағын көлемді мазмұндама мен шығарма жазу. Төл 
сөз. Диалог. Оқытушының жетекшілігімен, өз бетімен, ұжымдық жасалынған жоспар 
бойынша мазмұндама және шығарма. Іс қағаздар: өтініш, автобиография, сенімхат, 
қолхат, түбіртектерді толтыру, жазба, хабарландыру, жасалынған жұмыс туралы есеп. 
Сөздіктерді пайдалану. Түрлі жағдайлардағы сөйлеу этикеті (әдебі). Тарихи тұлғалар (
жазушылар, сазгерлер, халық ертегілерінің батырлары).
27. Оқылым және жазылым (28 сағат). Көркемдік мәтіндерді саналы оқу, автор мен 
кейіпкер сөзін ажырату (ата білу). Жоспар бойынша нақты, қысқа, таңдамалы 
мазмұндау. Әңгімелеуші сөзін өзгерту арқылы мазмұндау. Мәтіндерде, шығармаларда 
ауыспалы мағынада сөздерді, салыстыруларды, мінездемелерді табу. Сыныптан тыс 
оқу қызығушылығы мен дағдысын дамыту. Газет, журналдарды оқу. Қаратпа 
сөйлемдерді дұрыс оқу. Қарым-қатынас жасау кезіндегі тыныс белгілері. И, а, что, 
чтобы, где, куда, как, потому что, который жалғаулықтарының көмегімен жай 
сөйлемнен құрмалас сөйлем жасау. Етістік жалғауларында шь, т, (3 жақтағы) тся, (
тұйық етістіктегі) ся, шься, ться аяқталатын етістіктерді жазу. Қонақта үстел 
басындағы сөйлеу этикеті (әдебі). Театрда, кинода, мұражайда өзін-өзі ұстау мәдениеті.
Күнтізбедегі мейрам күндеріне арналған мерекелік кештерде, түрлі іс-шараларда, 
кездесулерде.
28. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).
6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
29. Тыңдалым (4 сағат):
1) шығарманың негізгі идеясын түсіну. Абзацтардың, шағын көлемді 
шығармалардың рөлін (алатын орынын) түсіну.

30. Айтылым (30 сағат):
1) айтылуы (8 сағат): түрлі позициялардағы және тіркестердегі орыс тілінің 
дауысты және дауыссыздарының дұрыс айтылуы. Қазақ және орыс тілі әріптерінің 
айырмашылығы;
2) Сөз (10 сағат): сөздерді құрамы бойынша талдау. Туыстас сөздер. Жұрнақ 
арқылы біртүбірлі сөздердің жасалынуы. Екі сөздің бірігуінен (стенгазета, пылесос, 
автопарк) сөздердің жасалынуы. Сөздердің басқа сөз таптарынан жасалынуы: сын 
есімдердің зат есімдерден, (стекло-стеклянный, яблоко-яблочный), зат есімдердің 
етістіктерден (учить-учитель, петь-певец). Сөздегі синонимдер мен антонимдер. Зат 
есімдер, зат есімдердің түрлері, зат есімдердің көмекші сөзбен қолданылуы. Түріне, 
септігіне (-ого, -его) қарай сын есімдердің жалғаулары, айтылу кезіндегі 
дауыссыздардың алмасуы. Етістіктің бұйрық райы (пиши, пишите), өткен шақта (читал
), көмекші сөздермен (ушел, включил), жекеше түрде 3-жақтағы етістіктер (моет). 
Үстеу туралы жалпы түсінік. Үстеумен сөз тіркестерін және сөйлем жасау: вокруг, 
всегда, до свидания, здесь, налево, сегодня, сейчас, среди, теперь. Үлгіленген 
тақырыптар бойынша сөздікті жандандыру: "Казахстан-наша Родина" (әнұран, елтаңба,
Астана, елбасы, "Национальные праздники");
3) сөйлем (6 сағат): Сөйлемдер құру дағдыларын (толықтыру, тарату, реттеу) 
жетілдіру. Сөйлеуде дауыс қаттылығын (эмоционалды, сабырлы) сақтай отырып, 
сөйлемде өтілген сөз таптарын пайдалану. Сөйлемдерде тұрлаулы және тұрлаусыз 
мүшелерді табу, сұрақтар көмегімен сөздер арасындағы байланысты орнату. Сөйлемнің
бірыңғай мүшелері кезіндегі үтір;
4) байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат). Байланыстыра сөйлеу 
формалары (мазмұндама, шығарма, жазбалар). Оларда негізгі құрамдас бөліктерін (
бастамасы, негізгі бөлімі, аяқтамасы), логикалығы, реттілігі, себеп-салдарлық 
байланысын ашу, тілдің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдану. 
Іс-қағаздарды рәсімдеу: өтініштерді (жұмысқа орналасу үшін, оқуға, жұмыстан босату),
сенімхат, қолхат. Өзіндік сөйлеу кезінде тілдің көркемдік құралдарын (синонимдер, 
антонимдер) пайдалану.

31. Оқылым және жазылым (28 сағат):
1) мәнерлеп оқудың негізгі ережелері мен орфоэпиялық нормаларды сақтай отырып
, көркемдік шығармаларды оқу. Бөлінген "ъ және ь" белгілерімен сөздерді жазу;
2) сыныптан тыс қолжетімді газеттер, журналдар, көркем шығармаларды оқу;
3) өтілген есімдіктер мен етістіктер формаларының (үлгілерінің) дұрыс жазылу 
ережесін қолдану. 1 ден 20 дейінгі сан есімдердің дұрыс жазылуымен практикалық 
танысу. 
Оқыған 
шығармаларды, 
газеттерді, 
журналдық 
мақалаларды, 
телебағдарламаларды, кинофильмдерді ауызша мазмұндау;
4) қонақта үстел басындағы сөйлеу этикеті (әдебі). Театрда, кинода, мұражайда, 
қоғамдық көлікте, күнтізбедегі қызыл күндерге арналған мерекелік кештерде, түрлі 
іс-шараларда, кездесулерде өзін-өзі ұстау мәдениеті.
32. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).
7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны
33. Тыңдалым (4 сағат):
1) сөйлем және мәтін формасындағы айтылған сөзді түсіну. Оқығанның (көркем 
шығарма, газет және журнал мақалалары, балаларға арналған теле және 
радиобағдарламалар) мазмұнын түсіну.
34. Айтылым (30 сағат):
1) айтылу (8 сағат): сөз соңында кездесетін жуан және жіңішке дауысты дыбыстар 
мен қатаң, ұяң дауыссыз б, п, в, ф, г, ж дыбыстардың дұрыс айтылуы;

2) сөз (10 сағат): Сөйлесу барысында синонимдері, антонимдерді қолдану. Сөз 
құрамын талдау. Сөйлесу, әңгімелесу барысында сөздердің түрлі грамматикалық 
категорияларын (зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу) лексикалық 
тақырыптар ретінде белсенді пайдалану. Сөз жасау және сөйлем құрау, сөздердің 
мағынасын кеңейту барысында синонимдер, антонимдерді қолдану арқылы сөздік 
қорын толықтыру, молайту. Сабақта өтілген сөздерді қарым-қатынас, еңбек, оқу 
барысында белсенді пайдалану;
3) сөйлем (6 сағат): Өзіндік сөйлесу барысында түрлі типтегі (жалаң, жайылма, 
бірыңғай мүшелері бар сөйлемдер, айтылған, жай және құрмалас сөйлемдер) және 
сөйлем түрлері: айтылу мақсаты (лепті, сұраулы, хабарлы, жалғаулықтар арқылы 
құрмалас сөйлемдердің жасалуы);
4) байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат): Сөйлеу этикетін сақтай отырып
, диалогқа қатысу. Әр түрлі ауызша және жазбаша сөйлеу (әңгіме сипаттама, шығарма, 
мазмұндама) құрай алу. Іскерлік қағаздардың барлық түрлерін рәсімдеу біліктерін 
жетілдіру. Өз бетімен кітапхананы пайдалана алу, сыныптан тыс оқуға арналған 
кітаптар, газеттер, журналдарды іріктеу.
35. Оқылым және жазылым (28 сағат):
1) дауысты, дауыссыздардың дұрыс жазылуы (қатаң, жіңішке, ұяң, жуан): б, п, в, ф, 
г, ж сөз соңында ь, ъ. Өтілген орфографиялық ережелерді сақтай отырып, түрлі сөз 
таптарын (зат есім, етістік, сын есім, үстеу, есімдік) қолдану және жазу.
2) әр түрлі мәтіндердің мағынасын түсініп оқу, мазмұндау. Саналы оқу және 
мазмұнын мазмұндау, оқыған шығармалар, мақалалар туралы өз пікірін айта алу. Әр 
түрлі сөздіктерді (қазақша-орысша,орысша-қазақша, орфографиялық, түсіндірме) 
пайдалану білігі. Сөздік бойынша сөздердің дұрыс жазылуын тексеру білігі;
3) іс-қағаздарды рәсімдеу: өтініштерді (жұмысқа орналасу, оқуға түсу және 
жұмыстан босату үшін), сенімхат, қолхат;

4) қонақта үстел басындағы сөйлеу этикеті (әдебі). Театрда, кинода, мұражайда, 
қоғамдық көлікте, күнтізбедегі қызыл күндерге арналған мерекелік кештерде, түрлі 
іс-шараларда, кездесулерде өзін-өзі ұстау мәдениеті.
36. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).
8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
37. Пәндік нәтижелер.
38. Білім алушылар:
1) дауысты және дауыссыз дыбыстардың түрлі позициялардағы және тіркестердегі 
айтылу нормалары;
2) сөйлем соңында тыныс белгілерін дұрыс қоюды біледі деп күтіледі.
39. Білім алушылар:
1) сұрақтардағы сөздерді пайдалану арқылы, сұраққа жауап беруді, өзін-өзі ұстау 
нормаларын сақтауды, әңгімелесуге қатысуды;
2) орыс тілінің айтылу нормаларын сақтай отырып, дұрыс оқу және оқығанды 
түсінуді;
3) оқығанның мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беруді;
4) өлеңдерді мәнерлеп оқуды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
40. Пәндік нәтижелер.
41. Білім алушылар:
1) әр түрлі позициялардағы дауысты және дауыссыз дыбыстардың айтылу 
нормаларын;
2) қосарланған әріптері бар, -ча, -ща, -чу, -щу сөздердің айтылу және жазылу 
ережелерін;
3) сөйлемнің тұрлаулы мүшелерін, сөз таптарының атауларын біледі деп күтіледі.
42. Білім алушылар:
1) айтылу ережелерін сақтай отырып, әңгімелесуге, сөйлесуге қатысуды;
2) орыс тілінің айтылу нормаларын және интонацияларды сақтай отырып, саналы, 
дұрыс жүгіртпелі оқуды;
3) оқылған мәтін бойынша сұрақтарға толық, дұрыс жауап беру, оқылған мәтінге 
сұрақ қоюды;
4) көргеннің, оқығанның мазмұнын мазмұндауды;
5) сөйлеуде зат есімдерді көмекші сөздермен дұрыс қолдануды;

6) меңгерілген дұрыс жазу ережелерін сақтай отырып, жазбаша жаттығуларды 
орындауды;
7) үстел басында, қоғамдық орындарда, мектепте, үйде сөйлеу этикетін сақтауды 
меңгереді деп күтіледі.
10-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
43. Пәндік нәтижелер.
44. Білім алушылар:
1) дауыссыз дыбыстардың түрлі позициялардағы және сын есімнен кейін айтылу 
нормаларын;
2) өз есімдерін жазу ережелерін;
3) өтілген сөз таптарын атай біледі деп күтіледі.
45. Білім алушылар:
1) сөйлеу этикетін сақтай отырып, әңгімелесуге, сөйлесуге қатысу,өз сөзінде 
көркемдік мәтіндерді оқу барысында меңгерген бейнелік сөздерін қолдануды;
2) оқығанды егжей-тегжейлі, қысқаша мазмұндауды;
3) сөз таптарын, көмекші сөзді және сөз алды қосымшасын ажырата білуді;
4) хат жазғанда өтілген дұрыс жазу ережелерін қолдануды;

5) іскерлік қағаздарды толтыра білуді меңгереді деп күтіледі.
11-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
46. Пәндік нәтижелер.
47. Білім алушылар:
1) орыс тілі дыбыстарын оңашаланған және сөз құрамында айтылу нормаларын;
2) орыс тілі курсы бойынша өтілген дұрыс жазу ережесін біледі деп күтіледі.
48. Білім алушылар:
1) қаратылып айтылған сөзді, қысқаша мәтін және жеке сөйлем түрінде түсінуді;
2) хат жазғанда дұрыс жазылу ережесін қолдануды;
3) айтылу және сөйлеу ережесін сақтай отырып, диалогтарға, әңгімелерге қатысуды,
өздігінен пікір білдіруді;
4) орфография нормаларын сақтай отырып, көркем шығармаларды оқуды;
5) тыңдалғандарды немесе оқылғандарды егжей-тегжейлі қысқаша мазмұндауды;
6) түрлі сөздіктерді қолдануды;
7) заттар, құбылыстар, жағдайлардың толыққанды сипаттамасын жасауды;

8) өзіндік іс-әрекеттердің уақытын көрсете отырып сипаттауды;
9) әр түрлі қарым-қатынас жағдайларда сөйлеу дағдыларын пайдалануды меңгереді 
деп күтіледі.
12-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
49. Пәндік нәтижелер.
50. Білім алушылар:
1) айтылуы меңгерілген, орыс тілінің барлық дыбыстарының дұрыс айтылуын есту 
арқылы ажырата (ата алу);
2) пікір айту мақсаты бойынша түрлі сөйлемдерді интонациялау ережесін (өтініш, 
сұрақ, теріске шығару);
3) орыс және қазақ әріптерінің айырмашылықтарын;
4) өтілген орыс тілі курсы бойынша дұрыс жазылу ережелерін біледі деп күтіледі.
51. Білім алушылар:
1) орысша мәнерлеп оқып, мәтіннің негізгі ойын, мазмұнын жеткізуді;
2) хатта дұрыс жазу ережесін қолдануды;
3) орфографиялық ережелерді сақтай отырып, көркем шығармаларды оқуды;

4) тілдің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдануды;
5) тыңдалған немесе оқылған шығарманы қысқаша егжей-тегжейлі мазмұндауды, 
іскерлік қағаздармен жұмысты;
6) қарым-қатынаста, өтініште, тілдесуде этикет формаларын қолдануды меңгереді 
деп күтіледі.
13-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
52. Пәндік нәтижелер.
53. Білім алушылар:
1) дауысты, дауыссыз дыбыстардың, сөз соңында (қатаң, ұяң, үнді) дыбыстардың (б
, п, в, ф, г, ж) дұрыс айтылу нормаларын, сөздерде "ь, ъ" кездесуін;
2) орыс және қазақ әріптерінің айырмашылықтарын;
3) өтілген орыс тілі курсы бойынша дұрыс жазылу ережесін білуді біледі деп 
күтіледі.
54. Білім алушылар:
1) хатта дұрыс жазу ережесін қолдануды;
2) орыс тілінің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдануды;
3) әр түрлі жағдайларда жаңа сөздерді пайдалануды;

5) зат есімнің жалғауларын дұрыс пайдалануды;
6) осы шақтағы етістік өзгеруін;
7) сөйлемде шылауды үйлестіре отырып, зат есімді қолдануды;
8) грамматикалық өзіндік түзету және өзіндік бақылау дағдыларын дамытуды 
меңгереді деп күтіледі.
55. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) тұлға үшін ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтары мен маңызын білу;
2) берік достық қарым-қатынас орнатуға, ұжымда жағымды болуға ұмтылу;
3) өз еліміздің және Қазақстан Республикасында тұратын өзге халықтардың мәдени 
құндылықтарын танып, білу дағдыларын танытады деп күтіледі.
56. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) мұғалімнің айтуымен жұмыс орынын ұйымдастыру, тапсырманы орындауынан;
2) әрекет ету нұсқаулығына сәйкес қатаң орындау кезінде тапсырмалармен 
танысуынан;
3) өз қызметін белгіленген өлшемдер бойынша қабілетіне бағалау нәтижесінен;
4) сөйлеу барысында сыпайылық, әдептілік ережелерін ұстануынан;

5) диалог немесе пікірталас кезінде негізгі ойдың мазмұнын қабылдауынан көрініс 
табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 353-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5 - 10 сыныптары үшін "Қазақ тілі" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде емес)
Ескерту. Бұйрық 353-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – қарапайым түрде күнделікті тұрмысқа, оқуға қатысты 
тақырыптар мөлшерінде білім алушылардың ауызекі сөйлесу, түсіну, өз ойын қазақ 
тілінде жеткізе білу дағдыларын дамыту және әлеуметтік ортада қарым-қатынас 
жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) тәрбиелеу және баланың жалпы танымдық процестерін дамыту саласындағы 
міндеттер. Білім алушылардың интернационалдық, патриоттық, Отанға деген 
сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастыру, дамыту. Негізгі ұғымдар мен құбылыстарды 
таныстыра отырып, балалардың жалпы ой-өрісін, танымдық қабілеттерін (зейінін, есте 
сақтауын), сөйлеу белсенділігін дамыту;
2) қазақ тілі фонетикасын игеру саласындағы міндеттер. Қазақ тіліндегі 
дыбыстарды жеке, сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға дағдыландыру. Қазақ тіліне тән 
үндестік заңын практикалық түрде игеру, жуан, жіңішке дыбыстарды ажырата білу;
3) сөз қорын дамыту саласындағы міндеттер. Тақырыптар бойынша қазақша сөз 
қорын заттың атын, сынын, қимылын білдіретін сөздермен толықтыру, молайту. Жаңа 
сөздердің мағынасын түсіну, мағынасы бойынша топтастыру;
4) қазақ тілі грамматикасын игеру саласындағы міндеттер. Көптік жалғауларды 
пайдалану арқылы заттың көпше түрлерін анықтау, түсіну, қолдану дағдыларын 
қалыптастыру. Зат есім қосымшаларының, септік жалғаулардың мағынасын түсіну: 
түбір мен қосымша үлгілерін практикалық түрде меңгеру. Есімдіктің шағына, жағына 
қарай етістікті өзгерте білуге, мағынасын түсініп, қолдана білуге үйрету. Сөз жасау 
және сөйлем құрау, мағынасын кеңейту дағдыларын қалыптастыру. Сабақта өтілген 
сөздерді, сөйлемді қарапайым орфографиялық, пунктуациялық ережелерді сақтай 
отырып, оқу, жаза білу;
5) байланыстырып сөйлеу. Диалогтік және монологтік сөйлеу (ауызекі, жазба тіл) 
дағдыларын қалыптастыру. Берілген сұраққа жауап бере білу, сұрақ қоя білу, бірнеше 
сөйлемдерден шағын мәтін құрастыру, қарапайым тақырып бойынша өз ойын жеткізе 
білуге үйрету. Қазақ тіліндегі жарнамаларды, іс қағаздарын, мәтіндерді оқып, түсінуге 
машықтандыру. Қазақ тілі этикасына байланысты сөйлеу мәдениетін меңгеру.
4. Аталған бағдарлама төмендегі қағидаларды басшылыққа ала отырып 
құрастырылды:

1) көмекші мектеп білім алушыларының танымдық процестерінің даму 
ерекшеліктерін ескеру;
2) қарым-қатынас жасауға белсендіретін тақырыптар алу;
3) сөйлеу мен таным әрекеттерін түзете отырып, дамыту, оқыту;
4) ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгеру;
5) сөздік материалдарды жүйелеу;
6) сөйлеу үлгілерін (модульді) кеңінен пайдалану арқылы қазақ тілінде сөйлеу 
дағдыларын меңгеру;
7) қарым-қатынас жасау қызметінің барлық түрлерін (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу) 
дамыту;
8) практикалық оқыту әдістерін кеңінен қолдану.
5. Арнайы мектептердің жаңа оқыту мерзіміне көшуіне байланысты жасалған 
бағдарлама мұғаліммен білім алушының арасындағы тығыз байланысты көрсетеді. Оқу
бағдарламасының жетістіктерін бағалау нәтижесінде білім алушының қажеттілігінен 
туындаған мүмкіндіктерін аша түседі.
6. Әр сынып мүмкіндігі шектеулі балалардың мүмкіншілігін ескеріп, қарапайымнан 
күрделіге қарай жүйеленген, берілген тақырыптар үнемі қайталанып, білім алушының 
зейінін және есте сақтау қабілетін дамытып отырады. Берілген дидактикалық 
модульдер білім алушының біліктілігі мен дағдыларын қалыптастырады.
7. Арнайы мектепте қазақ тілін оқыту барысында осы айтылған ерекшеліктерді 
басшылыққа ала отырып бағдарламаның бүкіл мазмұны, жүйесі балалардың сөйлеу 
әрекеті мен білім дағдылары, таным әрекеттерін іс жүзінде қалыптастыруға, дамытуға, 

меңгертуге бағытталған. Бұл процесс тыңдау, қабылдау, оқу, сөйлеу, жазу мәдениетін 
игеруге орфографиялық жаттығулар арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
8. Оқу бағдарламаны игеру барысында көрнекілік пен техникалық құралдарды 
ұтымды пайдалану білім алушылардың материалды жеңіл меңгеруіне мүмкіндік 
туғызады, сабаққа ынтасын, қызығуын арттырады. Көрнекілікпен түсіндірілген 
материалды білім алушылар тез қабылдап, жеңіл меңгереді. Есінде ұзақ сақтайды.
9. 5-сыныптан бастап үндемей (іштен) оқуды қолданады. Мәтінге сұрақ қою және 
өзбетімен сұраққа үлгі бойынша жауап беру.
10. Оқу барысында ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамытуға байланысты 
жүйелі жұмыстар жүргізіледі. Осы мақсатта әртүрлі тәсілдер қолданылады: оқығанға, 
иллюстрацияға ұқсас әңгімелеу, сұрақтарға жауап беру.
11. Сөз, сөйлем, мәтіндерді аудару кеңінен қолданылады. Ол үшін жоғарғы сынып 
білім алушыларын әр түрлі қазақша-орысша, орфографиялық сөздіктермен жұмыс 
жасаумен таныстырып, үйретеді.
12. 10-сыныпта білім алушылар кәсіби-еңбекке баулуды терең оқиды, онда қазақ, 
орыс жазушыларының шығармаларынан үзінділер, газет, журналдар оқу, әртүрлі жазба
жұмыстарын орындау және қазақ тілінде құттықтаулар құрастырып, бір тілден екіншіге
шағын шығармалар жазу арқылы біліктерін жетілдіреді.
13. Білім алушылардың ауызша сөйлеу тілі сыныптан тыс уақыттағы оқу кезінде 
жетілдіріледі. Ауызша сөйлеу тілі күнделікті өмірде іске асырылады.
14. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 7 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
4) 8 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
5) 9 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
6) 10 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
15. Пәнді оқу процесінде келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады: "
Қазақстан тарихы", "Орыс тілі", "Жаратылыстану".
16. Бағдарламаның тақырыптарына және бөлімдеріне сағат бөлу үлгі ретінде 
берілген. Білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып оқу 
жоспарының жалпы сағат санының шеңберінде нақты материалды оқытуға мұғалім 
өздігімен уақыт көлемін анықтау мүмкіндігі беріледі.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
17. Тындалым (14 сағат):
1) жеңіл мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіну. Мәтіннің мазмұны бойынша негізгі 
сұрақтарға жауап беру;
2) қарама-қарсы іс-қимылдарды білдіретін "май-мей, бай-бей, пай-пей" 
жұрнақтарының мағынасын түсіну. Бұл жұрнақтардың орыс тіліндегі "не" бөлшегі 
мағынасында қолданатынын түсіну. Жаңа сөздердің мағынасын түсіну, аудармаларын 
білу.

18. Айтылым (16 сағат):
1) жуан және жіңішке дауысты (а-о, о-ө, ү-ұ, у-ү, ы-і) дыбыстардың дыбысталу 
ерекшеліктеріне сәйкес дұрыс айту, ажырату, дыбыстық талдау, үндестік заңы (жуан, 
жіңішке дауысты дыбыстардың бір –біріне әсері) туралы түсініктерін практикалық 
түрде қалыптастырып, сөздерді айтуға жаттығу;
2) "Үй құстары", "Көліктер", "Жол ережелері", "Жыл мезгілдері", "Табиғаттағы 
өзгерістер", "Ұлттық тағамдар", "Дүкенде" және сол сияқты тақырыптар аясында жиі 
қолданатын заттың атын, түр-түсін, қимылын білдіретін сөздерді меңгеру, белсенді сөз 
қорында қолдану;
3) жалпылама және қарама-қарсы мағыналы сөздерді (қысқа- ұзын, үлкен- кіші) 
практикалық түрде меңгеру, оларға сұрақ қою.
19. Оқылым (16 сағат):
1) екі-төрт сөйлемнен тұратын жеңіл мәтіндерді оқып, сұраққа жауап беру;
2) өткен ережелерді сақтап, жай сөйлемдерді, заттың атауларын жазу;
3) шағын сөзден (10-14 сөз) құралған диктант жазу.
20. Тілдесу (22 сағат):
1) мәтін, сурет бойынша: кім? не? кімдер? нелер? кіммен? немен? қандай? не 
істейсің? қайда? деген сұрақтарға қарапайым үлгілерді пайдаланып сөйлесу;
2) үлгі бойынша затты сипаттау (алма қызыл, тәтті, домалақ) сұрақ бойынша 
сөйлемді толықтыру, кеңейту;

3) көптік жалғауларды (лар-лер, дар-дер, тар-тер) қолданып сөйлеу үлгілері 
бойынша практикалық негізде меңгеріп, ауызша сөйлеуде қолдану, сюжетті - рөлдік 
ойындар арқылы және төмендегідей сөйлеу үлгілері бойынша диалогтық және 
монологтық сөйлеуін дамыту;
4) тақырыптық диалогтар құру. Құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну, 
оны аудара білу;
5) сөйлем түрлерінің айтылу интонациясына көңіл бөлу, еліктеу.
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
21. Тыңдалым (14 сағат):
1) мәтіннің негізгі мағынасын, басты кейіпкерді сипаттайтын, оған қатысты 
абзацтарды (өзбетімен немесе мұғалімнің көмегімен) тауып түсіндіруін дамыту;
2) мәтіндегі жаңа сөздерді тауып, мағынасын түсінуін және сұраққа өздігінен жауап
бергенде қолдануға үйрету.
22. Айтылым (16 сағат):
1) дауысты, қатаң дауыссыз дыбыстарды (п, к, т, с, ш) сөз соңында өзгеруін сөйлеу 
үлгілері бойынша танытып, дұрыс айтуға жаттықтыру (кітап – кітабым, тарақ – 
тарағым, құлақ - құлағым);
2) ұқсас дыбыстарды бір-бірімен салыстыру, ажырату, орнын анықтау;
3) сурет, ілеспелі сурет, іс-әрекет бойынша қысқа әңгіме құрастыру "Уақыт", "Күн 
тәртібі", "Қазақ ертегілері", "Мерекелер", "Аңыздар" (Абай, Жамбыл, Қадыр Мырзалы)
;

4) "Ұлттық ойындар", "Табиғат", "Жыл мезгілдері, белгілері", "Ауа райы", "
Адамдардың іс-әрекеттері", "Жануарлар мен құстардың әрекеті", "Қазақстанның басты 
қалалары" тақырыптар бойынша енжар, белсенді сөз қорын толықтыру, молайту; 
ауызша сөйлеу тілінде қолдану;
5) зат есімнің көпше түрінің жұрнақтарын дұрыс айту;
6) бірыңғай мүшелері бар сөйлем құрастырып айту, аудару.
23. Оқылым (16 сағат):
1) шағын ертегі, тақпақ, мәтіндерді мәнерлеп, дұрыс, интонациясын сақтап, тыныс 
белгілеріне тоқтап оқып, негізгі мазмұнын түсіну;
2) сурет бойынша құрастырған сөйлемді алдын ала талданған сөйлемді, шағын 
көлемді мәтінді өтілген ережелерді сақтап жазу, жатқа жазу;
3) жалқы есімдердің емлесін сақтап жазу;
4) сөздікті қолдану;
5) хат, конвертке мекен жайын жазу.
24. Тілдесу (22 сағат):
1) мәтін, сурет, ертегі, күн тәртібіне байланысты іс-әрекеттер бойынша "не істеп 
отырсың?", "не істедің?", "не істейсің?", "қашан?", "қайдан?", "неше?", "нешеде?", "
кіммен?", "немен?" деген сұрақтарға үлгілерді пайдаланып сөйлесу;

2) таныс заттардың басты белгілерін анықтап, сипаттау – сұраққа толық жауап беру,
жауапты кеңейту, өздігінен сұрақ қоя білу;
3) берілген үлгілер, сызбалар бойынша диалогтық және монологтық сөйлеуін 
дамыту.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
25. Тындалым (14 сағат):
1) қарапайым әдеби мәтіндерді тындау, түсіну, ондағы басты кейіпкерлердің 
сипатын, іс-әрекетін тауып, көрсету;
2) синоним, антоним сөздерді түсіну, жалғау, жұрнақтардың мағынасын түсіну;
3) жаңа сөздердің мағынасын түсіну, сөздіктен табу.
26. Айтылым (16 сағат):
1) өтілген дыбыстарды анық айтып, сөйлеуде, жазуда ажырату;
2) синоним, антоним, омоним сөздерді ауызекі сөйлеуде дұрыс қолдану;
3) "Мамандықтар", "Жазушылар" (М.Әуезов, М.Мағауин, Ш.Айтматов). "Күйшілер
", "Қонақта", "Кітапханада", "Көшеде", "Көлікте", "Театрда" тақырыптар аясында 
қолданатын сөздерді, жалғау, жұрнақтарды қосып сөз жасау дағдыларын үлгі бойынша 
меңгеру;
4) белсенді сөз қорын қолдану (сурет - суретші, оқу – білім алушы, үй – үйшік);

5) сұраулы шылауларды қолданып (ма, ме, па, пе, ба, та, те) үлгі бойынша сұраулы 
сөйлем құрастыру;
6) сөйлем интонациясы бойынша хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді ажырату, 
үлгі бойынша құрастыру.
27. Оқылым (16 сағат):
1) қазақ классиктерінің әдеби шығармаларынан қысқа үзінділерді интонацияларын 
сақтап, мәнерлеп саналы түрде оқу;
2) тірек сөздерге, мұғалімнің басшылығымен құрған жоспарға сүйеніп мазмұндама, 
шығарма жазу;
3) қабырға газетіне шағын мақала, хат; өзінің аты-жөні, тегін жазу;
4) сөздікті пайдалану.
28. Тілдесу (22 сағат):
1) көрнекілік, мәтін, рөлдік ойындар, жағдаяттар бойынша: кімнің? кімдікі? кімге? 
неге? кіммен? немен? қанша? нешінші? деген сұрақтарға, үлгілерге сүйеніп диалогтық, 
монологтық сөйлеуін дамыту;
2) берілген сөйлеу үлгілері бойынша диалогтар құрау;
3) ретсіз берілген сөйлемдерден мәтін құрау;
4) сөйлемдерді толықтыру, кеңейту;

5) сұрақ қою арқылы сөйлемнің мүшелерін анықтау, табу;
6) шағын мазмұндама, шығарма құрастыру (тірек сөздер, ретсіз сөйлемдер, сурет 
бойынша);
7) әртүрлі жағдаяттарда сөйлеу мәдениетін сақтап, диалогтық сөйлеуге қатысу;
8) тақырыптарға сай тақпақ, жұмбақ жаттау, мазмұнын ауызша айтып беру.
5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
29. Тындалым (14 сағат):
1) сөз таптары: зат есім, есімдік, етістік, сан есім, сын есім туралы қарапайым 
түсінік алып, анықтамасы, сұрақтары бойынша ажырату;
2) сөз таптарына қосылған жалғау, жұрнақтарының мағынасын түсіну, ажырату, 
меңгеру, мәтіннен табу;
3) етістіктің шақтарын, есімдіктің жақтарының мағынасын түсіну ("жақ", "шақ" 
терминдері қолданылмайды).
30. Айтылым (16 сағат):
1) өтілген дыбыстарды және үнді дыбыстарды (м, н, ң, р, л, й) дұрыс айтуын 
жетілдіру, ажырату;
2) өтілген тақырыптар және "тарихи тұлғалар" (хандар, батырлар, әнші, күйші, 
жазушылар), "Ұлттық аспаптар", "Қазақ ертегілері", "Еліміздің табиғаты, 

шаруашылығы" тақырыптары бойынша белсенді сөз қорын антоним, синоним, омоним 
және жалғау, жұрнақтар арқылы жасалған жаңа сөздермен молайту;
3) ауызекі сөйлеуде үлгі бойынша қалыптасқан етістіктердің шақтарын, 
есімдіктерді септік жалғауларын дұрыс қолдану;
4) өтілген сөз таптарын қолданып сөйлемдерді кеңейту, жай сөйлемдерден жайылма
сөйлем құрап айту.
31. Оқылым (16 сағат):
1) қаратпа сөздер кездесетін сөйлемдерді, тыныс белгілерін сақтап дұрыс оқу;
2) әдеби мәтіндерді саналы түрде оқу, мәтіндегі автор мен кейіпкерлердің сөздерін 
ажырата білу. Мәтіннің мағынасын жоспар бойынша, толық, қысқа, теріп айту. 
Мәтіндегі салыстырған, астарлап айтқан сөздерді табу, мағынасын түсіну;
3) сыныптан тыс оқуға қызығушылығын арттыру;
4) газет, журнал оқуға баулу.
32. Тілдесу (22 сағат):
1) қатынас мақсатын (хабарлау, түсіндіру, сұрау, ой бөлісі) жағдайын (көңілді, 
көтеріңкі, сабырлы) ескере отырып, әңгімеге, диалогқа қатысу;
2) сөйлеу тәртібін сақтау: сөйлесіп тұрған адамды тыңдап алу, орынды сұрақ қою;
3) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдану;

4) жаңа сөздердің аудармаларын білу;
5) өтілген және кім туралы? не туралы? не істедің? не істеп отырсың? не істейсің? 
не істедіңдер? сұрақтарына дұрыс жауап беріп, диалогтық сөйлеуге қатысу;
6) сөйлеу үлгілері бойынша тапсырмалар орындау;
7) монологтық сөйлеу тілін дамыту;
8) сөйлеу тәртібін сақтау: сөйлесіп тұрған адамды тыңдап алу, орынды сұрақ қою;
9) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдану;
10) жай сөйлеммен жайылма сөйлем құрау;
11) мұғалімнің басшылығымен немесе өздігінен бірігіп құрастырған жоспар 
бойынша шағын көлемді мазмұндама, шығарма жазу;
12) хабарландыру, мақала, қолхат, істелген жұмыс туралы есеп беру сияқты 
іс-қағаздарын толтыру;
13) әртүрлі (орысша - қазақша, қазақша- орысша) сөздіктерді пайдалану.
6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
33. Тындалым (14 сағат):
1) басылымдардағы (газет, журнал) мақалаларды түсіну;

2) жаңа сөздердің мағынасын меңгеру;
3) шығарманың негізгі идеясын түсіну, мәтіндегі абзацтың рөлін түсіну, күрделі 
сөздерді түсіну.
34. Айтылым (16 сағат):
1) қазақ тіліндегі дыбыстарды әртүрлі позицияда, сөз тіркестерінде үндестік заңын 
сақтап, дұрыс айтып жазу, ажырату;
2) ойды нақты жеткізуге қажет сөздерді іріктеп қолдану;
3) сұрақтар бойынша сөз таптарын ажырату;
4) әртүрлі сөз таптарымен сөйлем құру;
5) етістіктің шақтары мен жақтарын дұрыс қолдану;
6) оқыған шығармалардың, газет, журналдағы мақалалардың, телефильмдердің 
мазмұнын ауызша айту;
7) өздігінен ауызша сөйлеуде омоним, антоним сөздерді қолдану.
35. Оқылым (16 сағат):
1) орфоэпиялық норманы және негізгі ерекшеліктерді сақтап әдеби шығармаларды 
оқуын жетілдіру;
2) жоспар құру, жоспар бойынша мазмұнын айту;

3) шығарманың кейбір жеңіл абзацтарының мазмұнын жазу;
4) сыныптан тыс газет, журнал, қолжетімді шағын шығармаларды оқу;
5) әртүрлі сөз таптарын өтілген ережелерді сақтап жазу, қосалқы сөздерді жазу.
36. Тілдесу (22 сағат):
1) "Біздің отанымыз Қазақстан", "Қазақтың атақты адамдары", "Ұлттық мейрамдар",
"Әдет ғұрыптар", "Әдеби шығармалар" тақырыптарды өту барысында диалогтық, 
монологтық сөйлеуін дамыту;
2) мәтінмен жұмыста әңгіменің негізгі құрылымын сақтау (кіріспе, негізгі бөлім, 
қорытынды) логикалық кезектілігін сақтап, себепті - салдарын ашу, тілдің лексикалық 
грамматикалық құралдарын дұрыс қолдану;
3) басталған әңгімені жалғастыру;
4) шағын көлемді мазмұндама жазу;
5) қысқа ертегі, әңгімелердің мазмұнын айту;
6) өзі, отбасы, жолдастары туралы ойын жеткізіп, айта білу;
7) іс-қағаздарды толтыру (өтініш, сенімхат, құттықтау хат);
8) күнделікті тұрмысқа, оқуға, қатынасқа қатысты жағдаяттарда қарым-қатынас 
жасап сөйлесу, сұрақ қою, диалогты қолдау;

9) сюжеттік, ілеспелі суреттер, сұрақтар, жоспар бойынша "Ұлттық мейрамдар", "
Әдет ғұрыптар" тақырыбына өз бетімен әңгіме құрастырып айту және аудару.
7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны
37. Тындалым (14 сағат):
1) естіген, оқыған мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну, сұраққа жауап беру, сұрақ 
қою;
2) диалогтық сөйлеуге белсенді қатысу, қолдау.
38. Айтылым (16 сағат):
1) қазақ тіліндегі дыбыстарды дұрыс айту, ажырату;
2) сөз ішінде кездесетін дауысты дыбыстардың жуан, жіңішкелігіне қарай үндесуі, 
айтылуы;
3) өздігінен үндестік заңдылығын тұжырымдауға жаттықтыру;
4) өтілген тақырыптар аясында меңгерген сөз таптарын , сөзтіркестерін және 
сөзжасам, сөз өзгерту дағдыларын жетілдіріп, ауызша сөйлеу тілінде орынды қолдану.
39. Оқылым (16 сағат):
1) оқу процесінің техникалық және мазмұндық жағын жетілдіру;
2) мәтіннің мазмұнын толық айту;

3) газет, журнал, мақалаларындағы қазақ тіліндегі дыбыстардың айтылу нормасын, 
интонациясын сақтап, саналы оқып түсіну, сұраққа жауап жазу.
40. Тілдесу (22 сағат):
1) диалогтық, монологтық сөйлеу тілін дамыту, әртүрлі жағдаяттар жағдайында 
сөйлеу мәдениетін сақтап диалогқа, әңгімеге қатысу, сұрақ қою;
2) өз ойын түсінікті, толық жеткізу. Таныс заттарды, мәтіннің басты кейіпкерлерін 
өзбетімен сипаттау. Мәтіннің, әңгіменің мазмұнын әртүрлі тәсілдерді (жоспар, сызба) 
қолданып айту;
3) іс-қағаздарды құрастыру және толтыру дағдыларын жетілдіру;
4) оқыған шығармалар мен мақалалар туралы өз ойын жеткізіп айта білу;
5) өз бетімен кітап, газет, журналды таңдау, кітапхананы пайдалану;
6) "Менің сүйікті қалам", "Тандаған мамандық", "Менің досым", "Отаным -
Қазақстан", тақырыптарына шағын көлемді мазмұндама, шығарма жазу, аудару;
7) қысқа әңгіме, ертегілердің, тақпақ, өлеңдердің мазмұнын айту;
8) құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну, оны аудара білу;
9) сөйлем түрлерінің айтылу интонациясына көңіл бөлу, еліктеу.
8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
41. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жеңіл мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіне;
2) мәтіннің мазмұны бойынша негізгі сұрақтарға жауап бере алуды;
3) жуан және жіңішке дауысты дыбыстардың дыбысталу ерекшеліктеріне сәйкес 
дұрыс айту, ажырату, дыбыстық талдау, үндестік заңы туралы түсініктерін 
практикалық түрде қалыптастырып, сөздерді айта;
4) өткен ережелерді сақтап, жай сөйлемдерді, заттың атауларын жаза біледі деп 
күтіледі.
9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
42. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:
1) мәтіннің негізгі мағынасын, басты кейіпкерді сипаттайтын, оған қатысты 
абзацтарды (өзбетімен немесе мұғалімнің көмегімен) табады;
2) дауысты, қатаң дауыссыз дыбыстардың сөз соңында өзгеруін сөйлеу үлгілері 
бойынша танытып, дұрыс айтады;
3) жалқы есімдердің емлесін сақтап жазады деп күтіледі.
10-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
43. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:
1) қарапайым әдеби мәтіндерді тындау, түсіну, ондағы басты кейіпкерлердің 
сипатын, іс-әрекетін тауып, көрсету, синоним, антоним сөздерді түсіну, жалғау, 
жұрнақтардың мағынасын түсіне;

2) жаңа сөздердің мағынасын түсінеді, сөздіктен табуды;
3) өтілген дыбыстарды анық айтып, сөйлеуде, жазуда ажыратуды;
4) тірек сөздерге, мұғалімнің басшылығымен құрған жоспарға сүйеніп мазмұндама, 
шығарма жазуды біледі деп күтіледі.
11-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
44. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:
1) сөз таптары туралы қарапайым түсінік алып, анықтамасы, сұрақтары бойынша 
ажыратуды;
2) сөз таптарына қосылған жалғау, жұрнақтарының мағынасын түсінеді, ажыратады
, меңгереді, мәтіннен табуды;
3) өтілген дыбыстарды және үнді дыбыстарды (м, н, ң, р, л, й) дұрыс айтуын 
жетілдіріп, ажырата;
4) мәтіндегі салыстырған, астарлап айтқан сөздерді тауып, мағынасын түсіне;
5) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдана;
6) жаңа сөздердің аудармаларын біледі деп күтіледі.
12-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
45. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жаңа сөздердің мағынасын;
2) қазақ тіліндегі дыбыстарды әртүрлі позицияда, сөз тіркестерінде үндестік заңын 
сақтап, дұрыс айтып жазуды, ажыратуды;
3) әртүрлі сөз таптарын өтілген ережелерді сақтап жазуды;
4) мәтінмен жұмыста әңгіменің негізгі құрылымын сақтау (кіріспе, негізгі бөлім, 
қорытынды) логикалық кезектілігін сақтап, себепті - салдарын ашу, тілдің лексикалық 
грамматикалық құралдарын дұрыс қолдана біледі деп күтіледі.
13-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
46. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:
1) диалогтық сөйлеуге белсенді қатыса;
2) өтілген тақырыптар аясында меңгерген сөз таптарын, сөзтіркестерін және 
сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын жетілдіріп, ауызша сөйлеу тілінде орынды қолдана,
3) диалогтық, монологтық сөйлеу тілін;
4) өз ойын түсінікті, толық жеткізуді біледі деп күтіледі.
47. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) "Қазақ тілі" пәнін оқуға қызығушылық;

2) ұжыммен, өз бетінше, мұғалімнің басшылығымен нәтижелі жұмыс атқаруды 
үйренгенін;
3) сөйлеу, ойлау іс-әрекетін белсендіру, қарым-қатынас, танымдық функцияларын 
танытады деп күтіледі.
48. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) сөзді, сөйлемді, шағын мәтіндерді буындап, байыппен оқи білу; тыңдаған 
материалдың мазмұны бойынша және мәтінге берілген суреттерге байланысты 
сұрақтарға жауап бере білуінен, жазу дағдыларын меңгеруінен; шағын тақпақтарды 
жаттауынан;
2) өздігімен жұмыс жасауынан;
3) өз әрекеттерін орындау дұрыстығын бақылауынан көрініс табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 354-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 7-9 сыныптары үшін "Қазақстан тарихы" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 354-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларға тарихи процестің маңызды қырларын 
ашатын отандық тарихтың кей тұстарын мәлімдеу.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) білім алушыларда түрлі тарихи дәуірлердегі адамдардың тұрмысы, өмірі, 
отандық тарихтың ең ірі, жарқын тарихи оқиғалары туралы түсінік қалыптастыру;
2) білім алушыларда тарихи оқиғалар мен құбылыстардың арасындағы қарапайым 
себеп-салдарының байланысын қалыптастыру;
3) оқулық мәтінімен, ғылыми-кеңінен таралған мақалалармен, тарихи құжаттармен, 
карталармен, безендірулермен өздігімен жұмыс жасау икемін қалыптастыру;
4) "Отанына, өз еліне" деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу; өткен тарихты құрметтеу, 
осы кезде болып жатқан оқиғаларға өзінің қатыстығы.
4. Тарихты оқу ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың сөйлеу-логикалық ойлау 
қабілетінің, есте сақтауының, қиялының, сөйлеу тілінің жеткіліксіз дамуына 
байланысты едәуір қиындақтар туындатады. Сондықтан ақыл-ой кемістігі бар білім 
алушыларға Қазақстан тарихы курсын оқыту мазмұны сол курсты жалпы білім беретін 
мектептерде оқыту мазмұнынан айрықша: оқу ақпаратының көлемі едәуір қысқарған, 
берілетін терминдер саны қысқарған, курс құрылымы өзгерген. Курс білім 

алушылардың зерделенген фактыларды қажетті қайталауын қамтамасыз ету, берілген 
ақпаратты кеңейту және күрделендіру мүмкіндігін беретін концентрлік ұстанымына 
сәйкес құрылған.
5. Оқу пәнін оқыту процесінде түзете-дамыту міндеттері: білім алушылардың 
танымдық әрекеттерінің, сөйлеу тілінің, сезімдік-еріктік аймағы, тұлғалық 
қасиеттерінің дамуы шешіледі.
6. Оқу материалы білім алушыларға көрнекті материалмен безендірілген, 
бейнесюжеттер, безендірілген материалмен тарихи әңгімелеу түрінде ұсынылады.
7. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
8. Қазақстан тарихын оқыту процесінде келесі пәндермен пәнаралық байланыс 
орнатылады:
1) ана тілімен. Өз ойын, сөйлемдерді, тарихи мазмұнда қорытындылар пайымдауда 
ана тілінің ережелерін қолдану;
2) математикамен. Уақыт туралы, уақытты өлшеу бірліктері және олардың 
сәйкестендіру түсініктерін қолдану;
3) географиямен. Картамен жұмыс жасау;

4) оқу және тіл дамытумен. Тарихи оқиғалар жайлы ғылыми-кеңінен таралған 
мақалаларды оқу және мазмұндау.
9. Бағдарламаның жеке тақырыптарына сағат бөлу үлгі ретінде берілген. Білім 
алушылардың мүмкіндігін және қажеттіліктерін ескере отырып мұғалім қажетті 
өзгерістер енгізе алады. Оқыту процесінде білім алушыларға сараланған және жеке 
ықпал, үздіксіз қайталау, өткен материалды бекіту ұйымдастырылады.
2-тарау. Оқу пәнінің 7- сыныптағы базалық білім мазмұны
10. Кіріспе сабақ (1 сағат):
1) тарих нені зерттейді?
11. Тарих әлемі (27 сағат):
1) тарих туралы түсінік;
2) тарихты не үшін оқиды. Қазақстан тарихы – дүниежүзілік тарихтың бір бөлігі, 
Қазақстан тарихының дәуірлері (ежелгі, орта ғасырлар, жаңа және жаңа дәуір тарихы);
3) тарихи қайнар көздер. Тарихи қайнаркөздер түрлері (ауызша, жазбаша, 
археологиялық), заттық, жазба деректер;
4) тарихи уақыт. Тарихи оқиғалар. "Ғасыр", "мыңжылдық", "біздің дәуірге дейін", "
біздің дәуір" түсініктері;
5) тарихи карта. Мемлекет шекаралары. Қазақстан территориялары;
6) топонимика;

7) "Уақыт лентасы";
8) менің Отаным – Қазақстан;
9) Қазақстан табиғаты. Табиғи байлықтар. Көпұлтты Қазақстан. Халықтар 
арасындағы бейбітшілік және достық – мемлекеттің сәтті дамуының дамуының негізі. 
Қалалар. Мәдениет. Ғылым;
10) қайталау-қорытындылау сабағы.
12. Тарихқа саяхат (34 сағат):
1) адамның шығу тегі;
2) әлемнің пайда болуы туралы қазақ аңыздары. Адамның шығу тегіне ғылыми 
көзқарас, Қазақстан территориясындағы ежелгі адамдар;
3) Қазақстан территориясындағы тас ғасыры;
4) палеолит – ежелгі тас ғасыры;
5) еңбектің ертедегі қарулары. Адамдар тобыры, табиғат, климат, мұздану;
6) мезолит 
орта-тас ғасыры, жылыну, потепление, мұздың шегінуі, садақ және 
– 
садақ оғын ойлап табу, ұсақ жылдам жүгіретін жануарларды аулауға арналған 
бумеранг, жеке аң аулау, еңбектің жаңа құралдарының пайда болуы;
7) неолит жаңа тас ғасыры, микролитты мәдениет, жануарларды асырау және жер 
– 
өңдеу;

8) Қазақстан аймағындағы қола дәуір. Алғашқы металлдар, қоланы табу;
9) андрон мәдениеті, қола дәуірі тайпаларының шаруасы; қола дәуір тайпаларының 
мәдениеті;
10) сақтар ежелгі Қазақстан тұрғындары;
– 
11) сақ тайпалары. Сақтар туралы грек және парсы қайнар көздері, сақтардың 
шаруасы және тұрмысы, олардың салт-дәстүрлері, сақ қолбасшылары, сақтардың 
басқару жүйесі, Томирис және Зарина – атақты сақ ханшайымдары, сақтардың өз 
тәуелсіздігі үшін күресі, парсылармен соғыс, Шырақтың ерлігі, сақ мәдениеті, "Алтын 
адам" – қазақ халқының баға жетпес мәдени құндылығы;
12) Қазақстан территориясындағы ғұндар тайпасы; Модэ ғұн мемлекетінің негізін 
– 
қалаушы, ғұндар тарихы, ғұндардың шаруасы және тұрмысы, халықтың ұлы көші, 
Аттила – ұлықолбасшы;
13) Қазақстан территориясындағы ежелгі түрктер. "Түрк" түсінігі. Түрк 
қағанатының орналуы, Бұмын-қаған 
Түрк қағанатының негізін қалаушы, ежелгі 
– 
түрктердің шаруасы және тұрмысы, мәдениеті, ежелгі түрктердің наным-сенімдері, 
ежелгі түрк жазбалары;
14) шығыс ғұламалары. Әл-Фараби
Шығыстың ұлы ойшылы, Аристотельден 
– 
кейінгі "Екінші ұстаз", Ж.Баласағун;
15) ұлы Жібек жолы – маңызды сауда жолы. Қазақстанның орта ғасырдағы 
қалалары, қала құрылымы, ірі қалалар (Түркістан, Сығанақ, Сайрам, Тараз);
16) монғолдардың жаулап алуы. Қазақ даласындағы монғолдар. Отырар – 
батыр-қала (Отырарды қорғау, Отырардың қирауы);

17) қазақ халқының және Қазақ хандығының пайда болу тарихы;
18) "қазақ" терминінің пайда болуы және маңызы;
19) "Алтын орданың" ыдырауы, "Ақ Орданың" пайда болуы, Әбілхайырдың 
мемлекеті, Жәнібек және Керей сұлтандардың бөлінуі және олардың өз руларымен 
Моғулістан жеріне көшуі, Қазақ хандығының құрылуы, жүздердің қалыптасуы, Қасым 
ханның тұсында Қазақ хандығының нығаюы.
13. Туған өлке тарихын зерделеу (4 сағат).
14. Қорытынды жалпылау (2 сағат).
3-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
15. Қайталау (3 сағат):
1) Қазақстан тарихы нені зерттейді;
2) "уақыт лентасы".
16. Тарихқа саяхат (24 сағат):
1) сақтар – батыл ерлер. Өмір сүруі, шаруасы және тұрмысы. Көшпенді 
малшаруашылығы. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі. "Алтын адам";
2) ежелгі ғұндар. Модэ – ғұндар державасының негізін қалаушы. Ғұндардың өмірі 
және тұрмысы. Ғұндардың жорығы. Аттила. Халықтың ұлы көші;

3) ежелгі түрктер. Территориялары. Түрк қағанаты. Ежелгі түрк жазбалары. 
Білге-қаған, Күл-тегін, Тоньюкөк;
4) Ұлы Жібек жолы;
5) Әл-Фараби;
6) ортағасырдағы қалалар. Ортағасырдағы Қазақстан қалалары;
7) қазақ халқының және Қазақ хандығының құрылуы;
8) қазақ хандары, билері және батырлар тарихы;
9) хан халықты басқарушы, қазақтың аңыз хандары (Алаша хан, Уыз хан (Оғыз 
– 
хан), қазақ хандары - Керей, Жәнібек, Бұрындық, Қасым, Хақназар, Тәуке). Қазақ 
қоғамының өміріндегі билердің ролі, билер (ақылшылар, шешендер, төрешілер), қазақ 
қоғамындағы батырлар рөлі, XVIII ғасырдың ұлы батырлары;
10) қазақ-жоңғар соғысы. Қазақстанның Ресейге қосылуы. Әбілқайыр ханның Кіші 
жүз қазақтарының Ресей құрамына қосылуындағы әрекеті, Кіші жүздің қазақтарын 
Ресей империясының құрамына алуы, А.Тевкелев елшілігі;
11) Абылай хан. Абылай ханның өмірі және саяси әрекеті;
12) қазақтың ағартушылары;
13) ұлы қазақ ғалымы Шоқан Уәлиханов (Ш.Уәлихановтың өмірбаяны. Омбы кадет 
корпусында оқуы. Ф.М.Достоевскиймен достығы. Қашғарияға баруы);

14) Абай Құнанбаев қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы (Абайдың балалық 
– 
шағы. Абай – композитор. Абайдың өлеңдері. Қара сөздері);
15) Ыбрай Алтынсарин – ағартушы-ғалым (Ы.Алтынсарин – ұстаз, Қазақстан 
әйелдерінің білім алуының негізін қалаушы).
17. Әсемдік әлемінде (16 сағат):
1) қазақ халқының материалдық байлығы. Қазақтардың тұрғын үйі (киіз үй, киіз 
үйдің жабдықталуы), қазақтың ұлттық киімі, қазақтың әшекей бұйымдары;
2) архитектура ескерткіштері. Қазақстан аймағындағы ежелгі құрылыстар. Орта 
ғасырдағы архитектура, мовзолей ескерткіштері (Қозы Көрпеш және Баян Сұлу, 
Бабаджахатун, Айшабибі, Алаша хан, Сырлытам, Қожа Ахмет Яссауи кесенесі);
3) қазақ халқының рухани мәдениеті;
4) қазақтардың ұлттық мерекелері. Наурыз мейрамы (наурыз жаңа жыл);
–
5) қазақ халқының ауыз екі халық шығармашылығы және шешендік өнері. Эпос, 
дастандар, аңызлар, шежіре, қазақ халқының шешендік өнері (Жиренше шешен, Аязби,
Алдар Көсе);
6) қазақ халқының музыкалық өнері;
7) күй өнері (Құрманғазы, Тәттімбет, Ықылас, Қорқыт);
8) діннің пайда болуы;
9) ежелгі адамдардың діни танымдары, қазақ халқының наным-сенімдері.

18. 20-ғасырдағы Қазақстан (17 сағат):
1) Ресей құрамындағы Қазақстан;
2) 1917 жылғы көтеріліс. 1917 жылғы қазандағы шаруалардың үкіметті басып алуы. 
Қазақстанда Кеңес үкіметінің орнауы, азаматтық соғыс, ҚазССР құрылуы;
3) қазақ ұлт зиялылары. Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мыржақып 
Дулатов;
4) Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдары 1941-1945 ж. ССРО-ға қарсы фашистік 
Германияның әскери жоспарлары. Ұлы Отан соғысының басталуы. Ұлы Жеңіске 
қазақстандықтардың үлесі, Қазақстан 
майдан арсеналы. Соғыс жылдары 
– 
қазақстандықтардың еңбек ерлігі;
5) тың игеру. Тың жерлерді игеру себептері, тың жерлерді игеру, тың игеру 
қортындысы;
6) қазақстанда ғылым және мәдениеттің дамуы;
7) Қ.И. Сәтпаев алғаш қазақ академигі, ҚазССР ҒА бірінші Президенті, "Мәдени 
–
мұра" бағдарламасы;
8) ғарышты игеру;
9) Қазақстан 
ғарыш мекені (Байқоңыр. Тоқтар Әубәкіров, Талгат Мұсабаев – 
– 
қазақстандық ғарышкерлер).
19. Тәуелсіз Қазақстан (7 сағат):

1) Қазақстан – тәуелсіз мемлекет. ССРО таралуы. Қазақстан мемлекеттік 
тәуелсіздігі, Н.Ә. Назарбаев – тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Президенті;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері (мемлекеттік рәміздер туралы
түсінік, қазақ халқының мемлекеттік рәміздері тарихынан, Қазақстан Республикасының
символдары, мемлекеттік символдарды құрметтеу – Қазақстан Республикасы 
азаматтарының конституциялық парызы);
3) Астана Қазақстанның елордасы (біздің елдің бас қаласы);
– 
4) Қазақстан астаналары (Орынбор, Қызылорда, Алматы, 1997 жылы Астананың 
Қазақстанның елордасы атануы).
20. Қорытынды жалпылау (1 сағат).
4-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
21. Кіріспе сабақ (1 сағат).
22. Қазақстан тарихының дәуірлері (8 сағат):
1) ежелгі ғасырдағы Қазақстан;
2) ежелгі Қазақстан (VII ғ. б.э. дейін - VII ғ. б.э);
3) орта ғасырдағы Қазақстан (VII – XVIII ғ.ғ.);
4) жаңа дәуір тарихы (XIX – XХ ғ.ғ.).
23. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдары (20 сағат):

1) республика өмірінің әскери кестеге көшуі (1941–1945 жж.);
2) қазақстандықтардың ірі шайқастарға қатысуы және соғыс жылдары фашистерге 
қарсы жасаған ерліктері (1941–1945 жж.);
3) Мәскеу үшін шайқастың тарихи маңызы;
4) Ленинградты қорғаудың тарихи маңызы;
5) Сталинград шайқасының тарихи маңызы;
6) Қазақстан - майдан арсеналы (1941–1945 жж.);
7) майданға бүкілхалықтық көмек көрсету;
8) Ұлы Отан соғысы жылдарының мәдениеті (1941–1945 жж.).
24. Соғыстан кейінгі Қазақстан (1946-1980 жж.) (6 сағат):
1) елдің қоғамдық-саяси өмірі. Өнеркәсіптің дамуы. Тың жерлерді игеру. 
Жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы және өмір сүру деңгейі.
25. Қазақстан қайта құру кезеңінде (4 сағат):
1) 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы, оның себеп салдары. Қайта құру жолының 
қарама-қайшылығы;
2) республикадағы қоғамдық-саяси қозғалыс. Жаңаөзен, Қарағанды оқиғалары;

3) әлеуметтік жағдай, 80-90 жылдардың басындағы Қазақстан мәдениеті.
26. Тәуелсіз Қазақстан (1991 жылдан – қазірге дейін) (22 сағат):
1) Қазақстан 90 жылдардың басындағы саяси оқиғалардың ішінде. Бүкіл халықтық 
Президент сайлауы;
2) Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құру. Қазақстан мемлекеттік 
тәуелсіздігін жариялау;
3) мемлекеттің қасиетті белгілерін бекіту - ту, елтаңба, әнұран. Қазақстан 
тәуелсіздігінің өткелдері;
4) экономика, халыққа білім беру, ғылым, мәдениет салаларындағы өзгерістер; 
жақсы нәтижелер және қиындықтар;
5) тәуелсіз Қазақстан Президентінің жолдауы;
6) еліміздің бүгінгі дамуы. Біздің Отан әлем картасында. Қазақстанның сыртқы 
байланыстары, оның халықаралық процестердегі рөлі.
27. Туған өлке тарихын зерттеу (6 сағат).
28. Қорытынды жалпылау (1 сағат).
5-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
29. Пәндік нәтижелер.
30. Білім алушылар:

1) тарихи қайнаркөздердің түрлерін;
2) тарихи дәуірлердің аталуын;
3) Қазақстанның орта ғасырдағы қалаларының аттарын біледі деп күтіледі.
31. Білім алушылар:
1) ежелгі мәдениет, ежелгі Қазақстан тұрғындары туралы;
2) Қазақ хандығының пайда болуы, жүздердің қалыптасуы туралы;
3) туған өлке тарихын меңгереді деп күтіледі.
6-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
32. Пәндік нәтижелер.
33. Білім алушылар:
1) қазақ хандары және батырларының өмірі туралы;
2) қазақ ағартушылары және ғалымдарының аттарын;
3) Қазақстан аймағындағы ежелгі ескерткіштерді атайды;
4) орта ғасырдағы ескерткіштерді, Қазақстан аймағындағы кесенелерді біледі деп 
күтіледі.

34. Білім алушылар:
1) қазақ ағартушылары және ғалымдарының өмірі және атқарған еңбектерін;
2) Қазақстанның Ресейге қосылуы туралы;
3) қазақ халқының материалдық байлығы туралы меңгереді деп күтіледі.
7-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
35. Пәндік нәтижелер.
36. Білім алушылар:
1) туған жерде, республика аймағында орналасқан Ұлы Отан соғысының 
батырларына қойылған ескерткіштерді;
2) қазақстандық батырлардың аттарын;
3) Қазақстанның мемлекеттік рәміздерін (ту, елтаңба, әнұран) біледі деп күтіледі.
37. Білім алушылар:
1) Ұлы Отан соғысы жылдары елдің өмірі туралы;
2) Ұлы Отан соғысында қазақстандықтардың көрсеткен ерліктері туралы;
3) соғыстан кейінгі елдің дамуы туралы;

4) тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстанның дамуы; Қазақстанның халықаралық 
байланысын меңгереді деп күтіледі.
38. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) туған өлке, ел тарихына қызығушылық;
2) танымал тарихи тұлғаларға құрмет сезімін;
3) Отанға деген сүйіспеншілік және ұлтжандылық сезімін танытады деп күтіледі.
39. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) уақыт лентасын пайдалана білуінен;
2) оқулық мәтінімен жұмыс істеуінен;
3) тарихи деректердің мазмұндау барысында жоспар пайдалануынан;
4) безендірілген материал мазмұнын оқулық мәтінімен сәйкестендіруінен көрініс 
табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 355-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Математика" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 355-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларды қоғамға сәтті кіріктендіруге және 
оларды тәуелсіз еңбек әрекетіне дайындауға ықпалдасатын қолжетімді математикалық 
білім, икем және дағдыларды қалыптастыру.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) білім алушылардың әлеуметтік бейімделуіне, шаруашылық-еңбектік әрекеттері 
және қолжетімді кәсіпті меңгеруге мүмкіндік беретін қажетті математикалық білім, 
икем және дағдыларды қалыптастыру;
2) танымдық аймағының дамуындағы кемшіліктерді еңсеру, жағымды 
эмоциялық-еріктік және тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру;
3) сабаққа қызығушылығын арттыру, басқа балалармен және ересектермен 
ынтымақтастық орната білу.

4. Математика - жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған оқу 
жоспарының негізгі жалпы білім беретін пәндердің бірі. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар 
білім алушыларға математиканы оқыту зиятындағы кемшіліктерін ескере отырып 
жүзеге асырылады және практикалық бағыттылыққа ие.
5. Оқу бағдарлама оқытудың әр кезеңінде жаңа білімге, есептеу және өлшеу 
икемдері мен дағдыларына негіз болатын өткен тақырыпты қайталауға мүмкіндік 
беретін концентрлік ұстанымға сәйкес құрылған.
6. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында 170 сағат;
2) 6-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында 170 сағат;
3) 7-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;
4) 8-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;
5) 9-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;
6) 10-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат.
7. Математиканы оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнату 
қажет:
1) қазақ тілімен. Математикалық мазмұнда өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және 
пайымдауларын құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;

2) "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" түзету курсымен. Есептеу және өлшеу 
қабілеттерін талап ететін өмірде кездесетін жағдайларда қолдану;
3) кәсіби-еңбекке оқытумен. Математика сабақтарында кәсіби-еңбекке оқыту 
пәндеріне қатысты "алға ұмтылу" іске асырылады, яғни білім алушылар кәсіби-еңбекке
оқыту сабақтарында қолданатын есептеу және өлшеу икемдерін меңгереді. Математика
сабақтарында кәсіби-еңбектік мазмұны бар есептер шағарылып, практикалық 
тапсырмалар орындалады;
4) бейнелеу өнерімен. Қарындаш және сызу құралдарымен геометриялық 
пішіндердің үлгілерін құрастыра білу;
5) география және жаратылыстанумен. Көлем, оларды өлшеу бірліктері жайлы 
түсініктерді қолдану;
6) Қазақстан тарихымен. Уақыт, уақытты өлшеу бірліктері және олардың 
сәйкестіктері туралы білімдерін қолдану.
8. Осы бағдарламадағы оқу материалын оқу жылы (сынып) бойынша бөлу үлгі 
ретінде қарастырылады. Әр тақырыптың оқу материалын меңгеруге берілетін сағат 
санын мұғалім өзі белгілейді. Мұғалім білім алушыларға хабарланатын математикалық 
білімнің тереңдігі мен көлемін сынып білім алушыларының құрамын ескере отырып 
реттейді.
9. Жаңа тақырыпты зерделеуге, шешім қабылдауға В.В.Воронкованың топтамасы 
бойынша 1 және 2 типологиялық топтағы білім алушылардың оқу материалын сәтті 
меңгеруі негіз болады. Педагог білім алушыларға қолжетімді оқу материалын ұсынады,
яғни сабақта топтық және жеке жұмысты жүзеге асыруды меңзейді.
2 тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
10. Қайталау:

1) 1-100 сандарының нумерациясы. 1, 10, 100 – есептік бірліктер.
11. 1-1000 сандарының нумерациясы:
1) толық жүздіктердің құрылуы және жазылуы. Толық жүздіктердің сандық 
қатардағы кезеңділігі. Толық жүздіктерді салыстыру. Бірінші ондықтарды салыстыру, 
толық ондықтар және толық жүздіктерді салыстыру;
2) толық жүздіктер және ондықтардан, толық жүздіктерден, ондықтардан және 
бірліктерден, толық жүздіктерден және бірліктерден тұратын сандардың құрылуы, 
жазылуы, оқылуы;
3) разряд туралы түсінік. Разрядтар: бірліктер, ондықтар, жүздіктер. Разрядтік кесте
. Сандардың ондық құрамы. Сандағы таңбалардың орналасу мағынасы;
4) сандар қатарындағы сандар кезегі. Сандар қатарының негізгі қасиеті;
5) сандарды салыстыру. Біртаңбалы, екітаңбалы, үштаңбалы сандар;
6) жұп және тақ сандар;
7) сандарды ондықтарға, жүздіктерге дейін толықтыру;
8) сандарды 1 ден 12 ге дейін рим сандармен нөмірлеу;
9) калькулятордың құрылымы және онымен жұмыс жасау ережесі.
12. Қосу және азайту:

1) 100-ге дейін қосу және азайтуды қайталау. Разрядтан асып 100-ге дейін ауызша 
қосу және азайту;
2) 1000 көлемінде разрядтан аспай ауызша есептеу әдістерімен қосу және азайту (
есептеу жоғарғы разрядтардан басталып, мысал жолға жазылады). Жақша ішіндегі 
мысалдарды орындау реті. Сандарды салыстыру;
3) 1000 көлемінде разрядтан асып жазбаша есептеу әдісімен қосу және азайту (
мысалдар бағамға жазылады);
4) қосу мен азайтуды тексеру. Теңдеу.
13. Көбейту және бөлу:
1) көбейту және бөлу кестелерін қайталау;
2) еселік сандарды салыстыру;
3) көбейту және бөлу кезіндегі бір және нөлдің қасиеті;
4) кестеден тыс көбейту және бөлу: толық ондықтарды біртаңбалы санға көбейту 
және бөлу (30х3, 60:3), разрядтан аспай екітаңбалы санды біртаңбалы санға көбейту 
және бөлу (12х3, 36:3);
14. Мәтінді арифметикалық есептер:
1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған
, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындының мәнін табуға, еселеу сандарды 
салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей 
бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше рет көбейтуге және 
азайтуға, еселеу сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше бірлікті қосу (азайту) 
есептерін салыстыру. Сандардың азайтқышын және еселеу сандарды салыстыруға 
арналған есептер;
3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: баға, саны, 
құны, жолы, уақыты, қашықтығы;
4) 2-3 амал орындауды талап ететін құрылымды арифметикалық есептер;
5) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрылымды есепті – 
түсініктемесімен немесе әр амалға сұрағы және толық жауабымен жазу. Есептің 
шешімінде сандардың аталуын жазу міндетті.
15. Құн өлшемдері:
1) құн бірліктері: теңге және тиын. Белгілеу: теңге – тг., тиын – тн. Сәйкестігі: 1 тг.=
100 тн. Монеталар және қағаз ақшалар: 100 тг., 200 тг., 500 тг., 1000 тг. Оларды 
айырбастау және ұсақтау;
2) ұзындық өлшемі. Ұзындық бірліктерін қайталау: миллиметр, сантиметр, 
дециметр, метр. Сәйкестігі: 1 см = 10 мм, 1 дм = 10 см, 1 м = 10 дм, 1м = 100 см. 
Ұзындық бірлігі километр. Белгілеу: км. Сәйкестігі: 1 км = 1000 м, 1 м = 1000 мм;
3) салмақ өлшемі. Салмақ бірліктерін қайталау: килограмм, центнер және олардың 
сәйкестігі. Салмақ бірліктері: грамм, тонна. Белгілеу: г, т. Сәйкестігі: 1 т = 10 ц, 1 т = 
1000 кг, 1 кг = 1000 г. Гирлер, таразы, оларды қолдану. Таразыны пайдалану арқылы 
заттардың салмағын анықтау;
4) уақыт өлшемдері. Уақыт бірліктерін қайталау – сағат, минут, секунд, тәулік, апта,
ай, жыл. Уақыт өлшемдері бірліктерінің сәйкестігі. Бір жылдағы күндер саны. Кәбиса 
жыл.

16. Көрнекі геометрия элементтері:
1) қайталау: нүкте, сызық, кесінді, кесіндінің ұзындығын өлшеу, берілген 
ұзындықтағы кесіндіні салу. Бұрыштардың түрлері. Үшбұрышты сызғыштың 
көмегімен тік, доғал, сүйір бұрыштарды құрастыру;
2) сызу үшбұрыштың көмегімен шаршы және тіктөртбұрышты берілген 
ұзындықтары бойыншы құрастыру;
3) дөңгелек, шеңбер. Центрі, радиусы. Берілген радиус бойынша циркульдің 
көмегімен шеңбер құрастыру;
4) үшбұрыштарды бұрыштарының түрлері бойынша бөлу: тікбұрышты, сүйір 
бұрышты, доғал бұрышты; қырларының ұзындығы бойынша: тең бұрышты, тең қырлы,
түрлі қырлы.
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
17. Қайталау: 1-1000 сандарының нумерациясы:
1) толық жүздіктерді құру және жазу. Сан қатарындағы толық ондықтардың 
бірізділігі. Толық жүздіктерді салыстыру. Бірінші ондық сандарын, толық ондықтар 
мен толық жүздіктерді салыстыру;
2) толық жүздіктер мен ондықтардан, толық жүздіктерден, ондықтардан және 
бірліктерден, толық жүздіктер мен бірліктерден тұратын сандарды құру, жазу, оқу;
3) разряд туралы түсінік. Разрядтар: бірліктер, ондықтар, жүздіктер. Разрядтық 
кесте. Санның ондық құрамы. Цифрдың сандағы орнының маңызы;
4) сандардың сан қатарындағы бірізділігі. Сан қатарының негізгі қасиеті;

5) сандарды салыстыру. Біртаңбалы, екітаңбалы, үштаңбалы сандар;
6) жұп және тақ сандар;
7) сандарды ондыққа дейін, жүздікке дейін дөңгелектеу;
8) 1-ден 12-ге дейінгі сандардың римдік нумерациясы;
9) калькулятормен жұмыстың құрылысы және ережесі.
18. Қосу және азайту:
1) 1000 көлемінде қосуды және азайтуды қайталау. 1000 көлемінде ауызша есептеу 
тәсілі арқылы (есептеу жоғары разрядтардан басталады, есеп жолға жазылады) 
разрядтан аттамай қосу және азайту. Жақшалы үлгілермен есеп амалдары. Сандарды 
айырмашылығы бойынша салыстыру.
19. Көбейту және бөлу:
1) көбейту кестесі мен бөлу кестесін қайталау;
2) сандарды еселеп салыстыру;
3) көбейту мен бөлу кезіндегі бірліктер мен нөлдің қасиеті;
4) кестеден тыс көбейту және бөлу: толық ондықтарды біртаңбалы санға көбейту 
және бөлу (30х3, 60:3), разрядтан аспай екітаңбалы санды біртаңбалы санға көбейту 
және бөлу (12х3, 36:3);

5) 1000 көлемінде ауызша көбейту және бөлу;
6) 1000 көлемінде жазбаша көбейту және бөлу;
7) сандарды еселеп салыстыру;
8) көбейту мен бөлуді тексеру. Теңдеу.
20. Арифметикалық мәтіндік есептер:
1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған
, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындының мәнін табуға, еселеу сандарды 
салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей 
бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше есе көбейтуге және 
азайтуға, сандарды еселеп салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;
2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және сандарды бірнеше рет қосу (
азайту) есептерін салыстыру. Сандарды айырымдық және еселік салыстыруға арналған 
есептер;
3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: баға, саны, 
құны, жолы, уақыты, қашықтығы;
4) 2-3 амал орындауды талап ететін құрылымды арифметикалық есептер;
5) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрылымды есепті – 
түсініктемесімен немесе әр амалға сұрағы және толық жауабымен жазу. Есептің 
шешімінде сандардың аталуын жазу міндетті.
21. Құн өлшемдері:

1) құн бірліктері: теңге және тиын. Белгілеу: теңге – тг., тиын – тн. Сәйкестігі: 1 тг.=
100 тн. Шақалар және қағаз ақшалар: 100 тг., 200 тг., 500 тг., 1000 тг. Оларды 
айырбастау және ұсақтау;
2) ұзындық өлшемі. Ұзындық бірліктерін қайталау: миллиметр, сантиметр, 
дециметр, метр. Сәйкестігі: 1 см = 10 мм, 1 дм = 10 см, 1 м = 10 дм, 1м = 100 см. 
Ұзындық бірлігі километр. Белгілеу: км. Сәйкестігі: 1 км = 1000 м, 1 м = 1000 мм;
3) салмақ өлшемі. Салмақ бірліктерін қайталау: килограмм, центнер және олардың 
сәйкестігі. Салмақ бірліктері: грамм, тонна. Белгілеу: г, т. Сәйкестігі: 1 т = 10 ц, 1 т = 
1000 кг, 1 кг = 1000 г. Гирлер, таразы, оларды қолдану. Таразыны пайдалану арқылы 
заттардың салмағын анықтау бойынша тәжірибе жұмыстары;
4) уақыт өлшемдері. Уақыт бірліктерін қайталау – сағат, минут, секунд, тәулік, апта,
ай, жыл. Уақыт өлшемдері бірліктерінің сәйкестігі. Бір жылдағы күндер саны. Толы 
жыл.
22. Көрнекі геометрия элементтері:
1) қайталау: нүкте, сызық, кесінді, кесіндінің ұзындығын өлшеу, берілген 
ұзындықтағы кесіндіні салу;
2) үшбұрыштарды бұрыштарына қарай жіктеу: тікбұрышты, сүйірбұрышты, 
доғалбұрышты; қабырғасының ұзындығы бойынша: теңқабырғалы; теңбүйірлі, әртүрлі 
қабырғалы. Үшбұрыштарды қабырғаларының берілген ұзындықтары бойынша 
циркульдің және сызғыштың көмегімен салу;
3) тікбұрыш. Шаршы. Көршілес жақтары, диагональдары;
4) куб, текше, шар. Биіктігі, жақтары, қырлары;

5) геометриялық пішіндерді белгілеуге арналған кейбір латын әріптерін қолдану;
6) сынық сызық. Латын әріптерімен белгілеу. Кесінділердің берілген ұзындықтары 
бойынша сынық сызықты құрастыру;
7) жазықтықта геометриялық пішіндердің өзара орналасуы: тыс, қиылысады, бір 
пішін басқа пішінде орналасқан;
8) масштаб: 1:2, 1:5, 1:10, 1:100.
23. Жай бөлшектер:
1) бүтін заттың, сұйықтық және сусымалы заттардың, санның екінші, үшінші, 
төртінші, бесінші, оныншы бөлшектерінің құрылуын қайталау;
2) жай бөлшектердің құрылуы. Бөлшектерді жазу және оқу. Бөлшектердің алымы, 
бөлімі, олардың маңызы. Бөлімі бірдей бөлшектерді салыстыру, алымы бірдей 
бөлшектерді салыстыру. Ірі, ұсақ бөлшектер;
3) дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Аралас сандарды салыстыру.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
24. Қайталау:
1) 1000 көлеміндегі сандарының нумерациясы;
2) 1, 10, 100, 1000 – санау бірліктері.
25. 10 000 көлеміндегі сандардың нумерациясы:

1) 10 000 жаңа разрядты бірлік ретінде. Разрядтар кестесі. 10 000-ға дейін 
сандардың пайда болуы, оқу, салыстыру. Сандардың ондық құрамы. Таңбаның сандағы
орнының маңызы. Бірінші ондық сандарын, толық ондықтарды, толық жүздіктерді, 
мыңдық бірліктерін салыстыру;
2) жұп және тақ сандар. Сандардың натуралды реті, оның қасиеті. Сандарды 
ондықтар және жүздіктерге дейін толықтыру. 1 ден 20-ға дейін рим сандарымен 
нөмірлеу.
26. Қосу және азайту:
1) 1000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;
2) 10 000 көлемінде сандарды ауызша (жеңілдерін) және жазбаша түрде қосу және 
азайту. Қосу және азайту амалдарының компоненттерінің және нәтижелерінің аталуы. 
Жақша ішіндегі мысалдардың амалдар реті;
3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеулер;
4) сандардың айырмашылығы бойынша салыстыру.
27. Көбейту және бөлу:
1) көбейту және бөлу кестелерін қайталау;
2) кестеден тыс көбейту және бөлу: разрядтан асып екітаңбалы сандарды 
біртаңбалы санға көбейту және бөлу (15х2, 30: 2, 18х3, 54:3);

3) сандарды 10, 100, 1000 көбейту; сандарды 10, 100, 1000 бөлу, соның ішінде 
қалдықпен бөлу жағдайлары. Бөлінді 10, 100, 1000 тең болған жағдайда, сандарды 
еселік салыстыру;
4) 10 000 дейін сандарды біртаңбалы сандарға жазбаша түрде көбейту және бөлу. 2, 
3, 5-ке бөлінетін сандардың белгілері, қалдықпен бөлу;
5) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу;
6) жазбаша түрде толық ондықтарға көбейту және бөлу. 1 және 2 сатыдағы 
амалдары бар жақша ішіндегі және жақшасыз күрделі есептердің амалдарын орындау 
реті. Есептеуді калькуляторды пайдаланып орындау.
28. Арифметикалық есептер:
1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған
, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындыны табуға, сандарды салыстыруға 
арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей бөлшекке бөлуге, 
мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше ретке көбейтуге және азайтуға, сандарды 
салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;
2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше бірлікті қосу (алу) 
есептерін салыстыру. Сандардың айырмашылығы бойынша және бірдей санға 
бөлінетін сандарды салыстыруға арналған есептер;
3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: бағасы, саны, 
құны, жолы, уақыты, қашықтығы. Қарама-қарсы тік жолмен жүру қозғалысына 
арналған есептер;
4) санның бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер. Санның бірнеше 
бөлшегін табуға арналған мәтінді есептер. Білім алушылардың есепті құрастыруы;

5) 2-3 амал орындауды талап ететін құрамды арифметикалық есептер;
6) есепті қысқартып жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – 
түсініктемесімен немесе әр амалға сурағы және толық жауабымен жазу. Есептің 
шешімінде сандардың аталуын жазу міндетті.
29. Көлемді өлшеуде алынған сандар және олармен амалдарды орындау:
1) қайталау: ұзындық, құны, салмағы, уақыт өлшемдерінің бірліктерінің сәйкестігі. 
Көлемді өлшегенде алынатын сандарды жазу;
2) құнын, ұзындықты, салмақты, уақыт өлшемдерін бір, екі бірліктермен өлшегенде 
алынған сандарды өңдеу;
3) құнын, ұзындығын, салмағын, уақыт өлшеуде алынған сандарды жазбаша түрде 
қосу және алу;
4) құнын, ұзындығын, салмақты 1-2 бірлікпен өлшегенде алынған сандарды ауызша
және жазбаша түрде біртаңбалы санға көбейту және бөлу.
30. Жай бөлшектер:
1) қайталау: бөлігі және бөлшектердің пайда болуы. Алымы және бөлімі, олардың 
маңызы. Дұрыс, бұрыс бөлшектер, аралас сандар. Бөлімі бірдей бөлшектерді 
салыстыру. Алымы бірдей бөлшектерді салыстыру. Аралас сандарды салыстыру;
2) бөлшектерді өңдеу: бұрыс бөлшекті толық немесе аралас санмен алмастыру;
3) бөлімі бірдей бөлшектерді қосу және алу. Аралас сандарды қосу және азайту;

4) санның бір және бірнеше бөлшектерін табу.
31. Ондық бөлшектер:
1) құрылуы, ондық бөлшектердің пайда болуы. Ондық бөлшекті бөлімсіз жазу. 
Қарапайым және ондық бөлшектерді салыстыру. Ондық бөлшектің нумерациялық 
кестедегі орны. Ондық бөлшектердің сандық түзудегі орны. Толық сандарды және 
ондық бөлшектерді салыстыру;
2) ондық бөлшектердің негізгі қасиеті. Ондық бөлшектерді салыстыру;
3) ұзындықты, бағасын, салмағын өлшегенде алынған сандарды ондық бөлшектер 
түрінде жазу (3 м 58 см=3,58 м) және толық сандар түрінде жазу (3,58 м = 3 м58 см);
4) ондық бөлшектерді қосу және азайту.
32. Көрнекі геометрия элементтері:
1) кесінділер, оларды қосу және азайту. Кеңістікте орналасуы: көлденең, тік, көлбеу
. Деңгей, тіктеуіш;
2) тік сызықтардың кеңістікте өзара орналасуы: қиылысады (сонымен қатар 
перпендикулярлы), қиылыспайды (параллельді). Параллельді сызықтардың арасындағы
қашықтық және оны өлшеу. Сызғыштың және сызуға арналған бұрыш арқылы 
перпендикулярлы, параллельлді сызықтар құру. Перпендикулярлы және параллельлді 
сызықтарды белгілеу таңбалары;
3) бұрыш. Бұрыштардың түрлері. Градус. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Тік, сүйір,
ашық, толық бұрыштардың мөлшерлері. Транспортир. Транспортир арқылы 
бұрыштарды өлшеу және құру;

4) шеңбер, дөңгелек. Ортасы, радиус, диаметр, хорда, доғал. Циркульдің көмегімен 
берілген радиус, диаметр бойыншы шеңбер сызу. Белгілеу: R, D;
5) сынық сызық. Сынық сызықтың ұзындығын өлшеу. Үшбұрыштың, шаршының, 
тіктөртбұрыштың шекаралары сынық сызықтың жабық түрлері ретінде;
6) үшбұрыштың, шаршының, тіктөртбұрыштың периметры. Периметрді белгілеу: P.
Перимертді шығару формуласы: P=a+b+c; P = 4a; P = 2a+2b;
7) симметрия. Симметрияның ортасы. Симметриялық пішіндер. Симметрия 
ортасына симметриялық түрде орналасқан пішіндер;
8) үшбұрыштың, тіктөртбұрыштың, шаршының биіктігі;
9) масштаб: 1:2, 1:5, 1:10, 1:100.
4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
33. Қайталау:
1) 10 000 көлемінде сандарды нөмірлеу. Санау бірліктері ретіндегі 1, 10, 100, 1000, 
10 000.
34. 100 000 көлемінде сандардың нумерациясы:
1) 100 000 – жаңа разрядты бірлік. Класстар және разрядтар кестесі. 100 000 
көлемінде сандардың пайда болуы, жазу, оқу, салыстыру. Сандардың ондық құрамы. 
Сандағы разрядтық бірліктердің санын анықтау. Сандағы таңбалардың орналасу 
мағынасы;

2) жұп және тақ сандар. Сандардың натуралдық реті және оның қасиеті. Сандарды 
онға, жүзге, мыңға дейін толықтыру. 1 ден 30 дейін рим сандарымен белгілеу.
35. Қосу және азайту:
1) 10 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;
2) 100 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде қосу және азайту. Қосу және 
азайтуды тексеру. Сандарды азайтқыштың мәні бойынша салыстыру. Жақшасы бар 
мысалдардағы амалдар реті;
3) теңдеулер.
36. Көбейту және бөлу:
1) көбейту және бөлу кестесін қайталау;
2) 2, 3, 5 сандарға бөліну сипаты;
3) 100 000 көлемінде біртаңбалы санға ауызша және жазбаша түрде көбейту және 
бөлу (соның ішінде қалдықпен);
4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу;
5) 10, 100, 1000 сандарына көбейту және бөлу. Толық ондықтарға көбейту және 
бөлу;
6) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы сандарға бөлу;

7) 1 және 2 сатыдағы амалдар бар есептерде амалдардың реті, жақшамен және 
жақшасыз.
37. Арифметикалық есептер:
1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, 
белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға 
арнаған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бірдей бөлшектерге 
бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейту және азайтуға, сандарды 
салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;
2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше ретке көбейтуге (
азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Азайтқыштың мәні және еселеу сандарды 
салыстыруға арналған есептер;
3) құны, саны, бағасы; жолы, уақыт, қашықтықты салыстыруға арналған қарапайым
арифметикалық есептер;
4) қарама-қарсы тік жол, бір және қарсы бағыттағы қозғалысқа арналған мәтінді 
есептер;
5) сандардың бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер. Санның 
бірнеше бөлшегін, орта арифметикалық санды табуға арналған мәтінді есептер. Білім 
алушылардың есептерді құруы;
6) 2-4 амалды орындауды талап ететін құрылымды мәтінді есептер;
7) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – әр 
амалға түсініктемесімен немесе сұрағымен жазу. Есептің жауабындағы санның аталуын
жазу міндетті.

38. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:
1) қайталау: ұзындық, құны, салмағын, уақыт өлшемдерінің бірліктік сәйкестіктері. 
Көлемдерді өлшегенде алынған сандарды жазу;
2) ұзындық, құны, салмағын, уақытты өлшегенде алынған сандарды өңдеу;
3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды ауызша және жазбаша түрде қосу және 
азайту;
39. Жай бөлшектер.
1) қайталау: бөлігі және бөлшектердің пайда болуы, қарапайым бөлшектерді оқу. 
Алымы және бөлімі, олардың мағынасы. Алымдары және бөлімдері бірдей сандарды 
салыстыру. Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Аралас сандарды салыстыру. 
Бөлшектерді өңдеу: бұрыс бөлшекті толық немесе аралас санға ауыстыру, толық 
немесе аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру;
2) қарапайым бөлшектің негізгі қасиеті. Бөлшекті ірі бөлшек ретінде көрсету (
қысқарту);
3) бөлімі бірдей қарапайым бөлшектерді қосу және алу. Бөлшекті бірліктен және 
толық саннан алу. Аралас сандарды қосу және алу;
4) санның бір және бірнеше бөлшегін табу.
40. Ондық бөлшектер:
1) қайталау: ондық бөлшек туралы түсінік. Ондық бөлшектің пайда болуы, оның 
бөлімі. Ондық бөлшектің бөлімісіз жазылуы. Ондық бөлшектің нумерациялық 
кестедегі орны. Сандық кескіндідегі ондық бөлшектердің орны. Толық сандарды және 
ондық бөлшектерді салыстыру. Ондық бөлшектің ірі, ұсақ және бірдей бөліктерде 

көрсетілуі. Ондық бөлшектерді салыстыру. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың 
ондық бөлшектер және толық сандар түрінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және 
азайту;
2) ондық бөлшектерді біртаңбалы сандарға көбейту және бөлу;
3) санның ондық бөлшегін табу.
41. Көрнекті геометрия элементтері:
1) сызықтар: түзу, қисық, сәуле, кесінді;
2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Градус. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Тік, сүйір, ашық, 
толық бұрыштардың мөлшерлері. Транспортир. Транспортир арқылы бұрыштарды 
өлшеу және құру;
3) бұрыштың биссектрисасы. Биссектрисаны құру әдісімен бұрышты теңдей екі 
бөлікке бөлу;
4) үшбұрыш. Үшбұрыш түрлері. Қиылысқан бұрыштар, қиылысатын бұрыштардың 
қосындысы. Үшбұрыш бұрыштарының қосындысы;
5) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр, хорда, доғал. Сектор, сегмент;
6) симметрия ортасына сәйкес нүкте, шеңбер, кескін құру;
7) шаршы, тіктөртбұрыш. Шаршының, тіктөртбұрыштың периметрі. Ромб, 
параллелограмм. Ромб және параллелограммның периметрі;

8) пішіннің ауданы. Аудан бірліктері: шаршы сантиметр, шаршы дециметр, шаршы 
метр, шаршы миллиметр. Белгілеу: S, кв. см; см , кв. дм; дм , кв. м; м , кв. км; км , кв. 
2
2
2
2
мм; мм . Шаршының және тіктөртбұрыштың ауданын палетканың көмегімен өлшеу.
2
5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
42. Қайталау:
1) 100 000 көлемінде нумерациялау. 1, 10, 100, 1000, 10 000 – есептік бірлік ретінде.
43. 1 - 1 000 000 аралықтағы сандар нумерациясы:
1) 1000 000 көлеміндегі сандардың пайда болуы, жазу, оқу. Класстар және 
разрядтар кестесі. Санның ондық құрамы. Сандағы таңба орнының мәні. Разрядты 
бірліктер және разрядты сандарды салыстыру;
2) жұп және тақ сандар. Қарапайым және құрылымды сандар. Сандардың 
натуралды реті және оның қасиеті. Сандарды салыстыру. Сандарды ондықтарға, 
жүздіктерге, мыңдық бірлікке, мыңдық ондықтарға дейін толықтыру. 1 ден 35 дейін 
сандарды рим сандарымен белгілеу.
44. Қосу және азайту:
1) 100 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;
2) 1 000 000 көлемінде ауызша және жазбаша қосу және азайту. Сандар 
азайтқышының мәні бойынша салыстыру. Жақшасы бар есептердегі амалдарды 
орындау реті;
3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеу.

45. Көбейту және бөлу:
1) қайталау: кестедегі және кестеден тыс көбейту және бөлу;
2) біртаңбалы санға,10, 100, 1000, толық ондықтарға, толық жүздіктерге, мыңдық 
бірлікке сандарына ауызша және жазбаша көйбету және бөлу. Жақша ішіндегі 
есептерді орындауда амалдар реті;
3) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы санға бөлу. Сандарды еселеп 
салыстыру;
4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу.
46. Арифметикалық есептер:
1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, 
белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға 
арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бердей бөлшектерге 
бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейтуге және азайтуға, сандарды 
салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;
2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше ретке көбейтуге (
азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Айырымдылыққа есептерді салыстыру және 
еселенген сандарды салыстыру;
3) құнын, санын, бағасын; жолын, уақытын, қашықтықты салыстыруға арналған 
қарапайым мәтінді арифметикалық есептер;
4) қарама-қарсы тік бағыттағы қозғалысқа арналған мәтінді есептер. Санның 
бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер;

5) санның бірнеше бөлшегін табуға арналған мәтінді есептер. Санның пайыздық 
мөлшерін табуға арналған қарапайым және құрамды мәтінді есептер;
6) тіктөртбұрыштың (шаршының) периметрін және ауданын табуға арналған 
мәтінді есептер. Білім алушылардың есептерді құруы;
7) 2-4 амалды орындауды талап ететін құрылымды мәтінді арифметикалық есептер. 
Санның бөлшегін табуға арналған құрылымды мәтінді есеп;
8) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – әр 
амалға түсініктемесімен немесе сұрағымен толық жауабымен жазу. Есептің 
жауабындағы санның аталуын жазу міндетті.
47. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:
1) ұзындық, құн, салмақ, уақыт өлшемдерінің бірліктік сәйкестіктерін қайталау. 
Көлемдерді өлшегенде алынған сандарды жазу;
2) ұзындық, құны, салмағын өлшегенде алынған сандарды өңдеу;
3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды қосу және азайту;
4) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды біртаңбалы санға, толық ондықтарға 
көбейту және бөлу, екітаңбалы санға көбейту.
5) ауыстырмалы ақша: АҚШ доллары, еуро. Қазақстанның ұлттық ақшасына 
шаққанда доллардың және еуроның бағасы.
48. Жай бөлшектер:

1) жай бөлшектердің пайда болуын қайталау. Алымы және бөлімі, олардың маңызы.
Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Жай бөлшектерді және аралас сандарды 
салыстыру. Бөлшектерді өңдеу: ірі бөлшек ретінде көрсету, бұрыс бөлшекті аралас 
санға ауыстыру, аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру. Бөлімі бірдей жай 
бөлшектерді қосу және азайту. Бөлшекті 1 санынан және толық саннан азайту;
2) бөлшектерді бірдей бөлімге келтіру. Бөлімдері түрлі бөлшектерді салыстыру. 
Түрлі бөлімді бөлшектерді қосу және азайту;
3) бөлшектер мен аралас сандарды толық санға көбейту және бөлу. Алдын ала 
қысқарту. Қарапайым бөлшектермен амалдар нәтижесінің және сандардың атаулары;
4) кері амалмен шешімді тексеру. Белгісіз санды табу. Теңдеулерді шешу;
5) мазмұнында 3-4 арифметикалық амалы бар мысалдардың амалдар реті. Санды 
бөлшегі бойынша табу.
49. Ондық бөлшектер және пайыздар:
1) ондық бөлшектердің пайда болуын, жазылуын, оқылуын, ондық бөлшектерді 
салыстыруды қайталау. Ондық бөлшектердің сандық тізбектегі және разрядтағы орны. 
Ондық бөлшектің негізгі қасиеті. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың ондық 
бөлшек немесе толық сан ретінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және азайту;
2) ондық бөлшектерді біртаңбалы санға, 10, 100, 1000 сандарына, толық ондықтарға
, толық жүздіктерге көбейту және бөлу;
3) 3-4 арифметикалық амалдары бар мысалдардың амаладар реті.
4) пайыз туралы түсінік. Жүздік бөлшектерді жазудың үш түрі (жай бөлшек түрінде
, ондық бөлшек түрінде, пайыз түрінде); 100% - жалпы саны. Санның пайыздық 

мөлшерін табу (100-ге бөлу және пайыз санына көбейту). Санның 1%, 10%, 20%, 25%, 
50%, 75%-ын табу;
50. Көрнекі геометрия элементтері:
1) сызықтар: түзу, қисық, сынық, кесінді. Берілген ұзындық бойынша кесіндіні құру
. Кеңістікте орналасуы: қиғаш, көлденең, тік. Параллельді және перпендикулярлы 
түзулер;
2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Транспортир арқылы 
бұрыштарды өлшеу және құру;
3) бұрыштың градустық өлшемімен және қырының берілген ұзындығымен, бір 
жағының ұзындығы және соған тиісті екі бұрыштың градустық өлшемі арқылы 
үшбұрышты құру;
4) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр. Шеңбердің ұзындығы. Шеңбердің 
ұзындығын шығаратын формула: C = 2ПR;
5) көпбұрыштылар. Көпбұрыштылардың периметрі;
6) пішіннің ауданы. Аудан бірліктері: шаршы сантиметр, шаршы дециметр, шаршы 
метр, шаршы миллиметр. Белгілеу: S, кв. см; см , кв. дм; дм , кв. м; м , кв. км; км , кв. 
2
2
2
2
мм; мм . Шаршының және тіктөртбұрыштың ауданын өлшеу және есептеу. 
2
Формуланың практикалық шығуы: S = a x a; S = a x b;
7) геометриялық фигуралар: цилиндр, конус, пирамида, шар. Текше, 
параллелепипед. Элементтері: қырлары, қабырғалары, биіктіктері, олардың қасиеттері. 
Жоғарғы, төмегі негіздері, оң және сол жақ қырлары, қабырғалары. Текше және 
параллелепипедті ашу, олардың үлгілерін жасау. Текше және параллепиппедтің толық 
үстіңгі жағы және қырларының аудандарын есептеп шығару. Геометриялық фигураның
көлемі. Белгілеу: V. Көлемді өлшеу бірліктері: куб. мм, мм , куб. см, см , куб. дм, дм , 
3
3
3

куб м, м , куб. км, км . Сәйкестігі: 1 куб. дм = 1 000 куб. см., 1 куб. м = 1 000 куб. дм, 1 
3
3
куб. м = 1 000 000 куб. см. Тікбұрышты параллепипипедтің (текшенің) көлемін өлшеу 
және есептеу.
6-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны
51. Қайталау:
1) 100 000 көлемінде нумерациялау. Есептік бірлік ретіндегі 1, 10, 100, 1000, 10 000;
52. 1 - 1 000 000 аралықтағы сандар нумерациясы:
1) 1000 000 көлеміндегі сандардың пайда болуы, жазу, оқу. Класстар және 
разрядтар кестесі. Санның ондық құрамы. Сандағы таңба орнының мәні. Разрядтық 
бірліктер және разрядтық сандарды салыстыру;
2) жұп және тақ сандар. Қарапайым және құрылымды сандар. Сандардың 
натуралды реті және оның қасиеті. Сандарды салыстыру. Сандарды ондықтарға, 
жүздіктерге, мыңдық бірлікке, мыңдық ондықтарға дейін дөңгелету. 1-ден 35-ке дейін 
сандардың римдік нумерациясы.
53. Қосу және азайту:
1) 100 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;
2) 1 000 000 көлемінде ауызша және жазбаша қосу және азайту. Сандарды 
айырымдық салыстыру. Жақшасы бар есептердегі амалдарды орындау реті;
3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеу.

54. Көбейту және бөлу:
1) кестедегі және кестеден тыс көбейту мен бөлуді қайталау;
2) біртаңбалы санға, 10, 100, 1000-ға, толық ондықтарға, толық жүздіктерге, 
мыңдық бірлікке ауызша және жазбаша көйбету және бөлу. Жақша ішіндегі есептерді 
орындауда амалдар реті;
3) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы санға бөлу. Сандарды еселеп 
салыстыру;
4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу.
55. Арифметикалық есептер:
1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, 
белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға 
арнаған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бердей бөлшектерге 
бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейтуге және азайтуға, сандарды 
айырымдық және еселік салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;
2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше рет көбейтуге (
азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Айырымдыққа есептерді салыстыру және 
сандарды еселеп салыстыру;
3) құнын, санын, бағасын; жолын, уақытты, қашықтықты салыстыруға арналған 
қарапайым арифметикалық есептер;
4) қарама-қарсы тік бағыттағы қозғалысқа арналған мәтінді есептер. Санның 
бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер;

5) санның бірнеше бөлшегін табуға арналған мәтінді есептер. Санның пайыздық 
мөлшерін табуға арналған қарапайым және құрамды мәтінді есептер;
6) тіктөртбұрыштың (шаршының) периметрін және ауданын табуға арналған 
мәтінді есептер. Білім алушылардың есептерді құруы;
7) 2-4 амалды орындауды талап ететін құрылымды мәтінді арифметикалық есептер. 
Санның бөлшегін табуға арналған құрылымды мәтінді есеп;
8) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – әр 
амалға түсініктемесімен немесе сұрағымен толық жауабымен жазу. Есептің 
жауабындағы санның аталуын жазу міндетті.
56. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:
1) ұзындық, құн, салмақ, уақыт өлшемдерінің бірліктік сәйкестіктерін қайталау. 
Көлемдерді өлшегенде алынған сандарды жазу;
2) ұзындықты, құнын, салмағын өлшегенде алынған сандарды түрлендіру;
3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды қосу және азайту;
4) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды біртаңбалы санға, толық ондықтарға 
көбейту және бөлу, екітаңбалы санға көбейту;
5) ұзындықты, салмағын, құнын өлшегенде ондық бөлшек түрінде жазылған 
сандарды қосу, азайту, көбейту және бөлу;
6) уақыт өлшемдері. Оқиғаның басталған, аяқталған уақытын күнтізбелік күнін 
арифметикалық санға ауыстырып, бір жыл, ай, күніне дейін дәлдікпен табу;

7) ауыстырмалы ақша: АҚШ доллары, еуро. Қазақстанның ұлттық ақшасына 
шаққанда доллардың және еуроның бағасы.
57. Жай бөлшектер:
1) жай бөлшектердің пайда болуын қайталау. Алымы және бөлімі, олардың маңызы.
Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сан. Жай бөлшектерді және аралас сандарды 
салыстыру. Бөлшектерді өңдеу: ірі бөлшек ретінде көрсету, бұрыс бөлшекті аралас 
санға ауыстыру, аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру. Бөлімі бірдей жай 
бөлшектерді қосу және азайту. Бөлшекті 1 санынан және толық саннан азайту;
2) бөлшектерді бірдей бөлімге келтіру. Бөлімдері түрлі бөлшектерді салыстыру. 
Түрлі бөлімді бөлшектерді қосу және азайту;
3) бөлшектер және аралас сандарды бүтін санға көбейту және бөлу. Алдын ала 
қысқарту. Жай бөлшектермен амалдар нәтижесінің және сандардың аталулары;
4) шешімді кері амалмен тексеру. Белгісіз санды табу. Теңдеулерді шешу;
5) мазмұнында 3-4 арифметикалық амалы бар мысалдардың амалдар реті. Санды 
бөлшегі бойынша табу.
58. Ондық бөлшектер және пайыздар:
1) ондық бөлшектердің пайда болуын, жазылуын, оқылуын, ондық бөлшектерді 
салыстыруды қайталау. Ондық бөлшектердің сандық тізбектегі орны. Ондық бөлшектің
негізгі қасиеті. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың ондық бөлшек немесе толық 
сан ретінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және азайту;
2) ондық бөлшектерді біртаңбалы санға, 10, 100, 1000 сандарына, толық ондықтарға
, толық жүздіктерге көбейту және бөлу;

3) санды ондық бөлшегі арқылы табу: 0,2, 0,5, 0,02, 0,25, 0,75, 0,125;
4) 3-4 арифметикалық амалдары бар мысалдардың амаладар реті. Толық сандар мен 
ондық бөлшектерді қосу және азайту. Жақшасы бар мысалдардағы амалдар реті;
5) ондық бөлшекті қарапайым бөлшек, қарапайым бөлшекті ондық бөлшек түрінде 
жазу. Шекті және шексіз ондық бөлшектер;
6) пайыз туралы түсінік. Жүздік бөлшектерді жазудың үш нысаны (жай бөлшек 
түрінде, ондық бөлшек түрінде, пайыз түрінде); 100% - жалпы саны. Санның пайыздық 
мөлшерін табу (100-ге бөлу және пайыз санына көбейту). Санның 1%, 10%, 20%, 25%, 
50%, 75%-ын табу. Санды оның пайыздық мөлшері бойынша табу;
7) жай және ондық бөлшектермен бірлескен амалдар.
59. Көрнекі геометрия элементтері:
1) сызықтар: түзу, қисық, сынық, кесінді. Берілген ұзындық бойынша кесіндіні құру
. Кеңістікте орналасуы: қиғаш, көлденең, тік. Параллельді және перпендикулярлы 
түзулер;
2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Транспортир арқылы 
бұрыштарды өлшеу және салу;
3) бұрыштың градустық өлшемімен және қырының берілген ұзындығымен, бір 
жағының ұзындығы және соған тиісті екі бұрыштың градустық өлшемі арқылы 
үшбұрышты құру;
4) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр. Шеңбердің ұзындығы. Шеңбердің 
ұзындығын шығаратын формула: C = 2ПR. Шеңбердің ауданы. Шеңбердің ауданын 
шығаратын формула: S = ПR2;

5) көпбұрыштылар. Көпбұрыштылардың периметрі;
6) пішіннің ауданы. Аудан бірліктері: шаршы сантиметр, шаршы дециметр, шаршы 
метр, шаршы миллиметр. Белгілеу: S, кв. см; см , кв. дм; дм , кв. м; м , кв. км; км , кв. 
2
2
2
2
мм; мм . Шаршының және тіктөртбұрыштың ауданын өлшеу және есептеу. 
2
Формуланың практикалық шығуы: S = a x a; S = a x b;
7) геометриялық фигуралар: цилиндр, конус, пирамида, шар. Текше, 
параллелепипед. Элементтері: қырлары, қабырғалары, биіктіктері, олардың қасиеттері. 
Жоғарғы, төмегі негіздері, оң және сол жақ қырлары, қабырғалары. Текше және 
параллелепипедті ашу, олардың үлгілерін жасау. Текше және параллепиппедтің толық 
үстіңгі жағы және қырларының аудандарын есептеп шығару. Геометриялық фигураның
көлемі. Белгілеу: V. Көлемді өлшеу бірліктері: куб. мм, мм , куб. см, см , куб. дм, дм , 
3
3
3
куб м, м , куб. км, км . Сәйкестігі: 1 куб. дм = 1 000 куб. см., 1 куб. м = 1 000 куб. дм, 1 
3
3
куб. м = 1 000 000 куб. см. Тікбұрышты параллепипипедтің (текшенің) көлемін өлшеу 
және есептеу.
7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
60. Пәндік нәтижелер.
61. Білім алушылар:
1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандардың айтылуын және сандар қатарындағы орнын;
2) үштаңбалы сандардың ондық құрылымын;
3) есептеудің ауызша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және 
азайту, амалдарын орындауды;

4) есептеудің жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және 
азайту амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.
62. Білім алушылар:
1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;
2) 1000 көлемінде сандарды оқып, есепшотқа салып және салыстыруды;
3) есептеудің ауызша және жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды 
қосу және азайту амалдарын орындауды;
4) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды;
5) зерделенген мәтінді арифметикалық есептерді шығаруды меңгереді деп күтіледі.
8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
63. Пәндік нәтижелер.
64. Білім алушылар:
1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандардың айтылуын және сандар қатарындағы орнын;
2) үштаңбалы сандардың ондық құрылымын;
3) есептеудің ауызша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және 
азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) есептеудің жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу, азайту, 
көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.
65. Білім алушылар:
1) 1 ден 1000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;
2) 1000 көлеміндегі сандарды оқып, есепшотқа салуды және салыстыруды;
3) есептеудің ауызша және жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлеміндегі 
сандарды қосу және азайту амалдарын орындауды;
4) 1000 санын біртаңбалы санға ауызша көбейту және бөлу амалдарын орындауды (
жеңіл есептер);
5) жай бөлшектерді оқу, жазу, салыстыруды;
6) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды;
7) зерделенген мәтінді арифметикалық есептерді шығаруды меңгереді деп күтіледі.
9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
66. Пәндік нәтижелер.
67. Білім алушылар:
1) 1-ден 10 000 ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;

2) төрттаңбалы сандардың ондық құрамын;
3) 10 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды;
4) 10 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды біледі деп күтіледі.
68. Білім алушылар:
1) 1-ден 10 000-ға дейінгі сандарды ретімен атап жазуды;
2) 10 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салу және салыстыруды; атау 
ретімен айтуды және жазуды;
3) 10 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде, калькулятордың көмегімен қосу 
және азайту амалдарын орындауды;
4) есептеуді қажет ететін өмірде кездесетін жағдайларда көптаңбалы сандармен 
көбейту және бөлу кестесін қолдануды;
5) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;
6) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды орындауды;
7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды; геометриялық фигуралардың периметрін табуды;
8) 2-3 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарапайым, мәтінді 
арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
69. Пәндік нәтижелер.
70. Білім алушылар:
1) 1-ден 100 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;
2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;
3) 100 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды;
4) 100 000 көлемінде жазбаша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды біледі деп күтіледі.
71. Білім алушылар:
1) 1-ден 100 000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;
2) 100 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салуды және салыстыруды;
3) 100 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде, калькулятордың көмегімен қосу 
және азайту амалдарын орындауды;
4) көптаңбалы сандарды есептегенде көбейту және бөлу кестесін қолдануды;
5) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;

6) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды;
7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды; геометриялық фигуралардың периметрін және 
ауданын табуды;
8) 2-3 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарапайым, мәтінді 
арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.
11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
72. Пәндік нәтижелер.
73. Білім алушылар:
1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;
2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;
3) 1 000 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды;
4) 1 000 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды біледі деп күтіледі.
74. Білім алушылар:
1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және жазуды;
2) 1 000 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салу және салыстыруды;

3) ауызша және жазбаша түрде есептеу, калькулятор көмегімен 1 000 000 көлемінде 
қосу және азайту амалдарын орындауды;
4) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;
5) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды орындауды;
6) санның бір немесе бірнеше пайызын табуды;
7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды;
8) геометриялық фигуралардың периметрін және ауданын табуды;
9) геометриялық фигуралардың көлемін шығаруды;
10) 2-4 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарпайым, мәтінді 
арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.
12-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
75. Пәндік нәтижелер.
76. Білім алушылар:
1) 1-ден 1000 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;
2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;

3) 1 000 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды;
4) 1 000 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын 
орындауды біледі деп күтіледі.
77. Білім алушылар:
1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және жазуды;
2) 1 000 000 көлеміндегі сандарды оқуды, есепшотқа салуды және салыстыруды;
3) ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің, калькулятордың көмегімен 1 000 000 
көлемінде қосу және азайту амалдарын орындауды;
4) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;
5) қарапайым және ондық бөлшектерді қосуды және азайтуды орындауды;
6) санның бір немесе бірнеше пайызын табу және санды пайызы бойынша табуды;
7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық 
фигураларды сызуды орындауды;
8) геометриялық фигуралардың периметрін және ауданын табуды;
9) геометриялық фигуралардың көлемін шығаруды;

10) 2-4 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарапайым мәтінді 
арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.
78. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) жауапкершілік, ұқыптылық, тәртіпітілік;
2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемділігі;
3) құрбыларымен және ересектермен ынтымақтастық орнату дағдыларын танытады 
деп күтіледі.
79. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) математикалық материалда алгоритмдік жазбалар, ережелер мен үлгілерді 
қолдануынан;
2) түрлі өмірлік жағдаяттарда математикалық білімдерін, икемдерін және есептеу, 
өлшеу және графикалық дағдыларын қолдануынан;
3) жоспарлай білуінен, жоспар бойынша түрлі іс-әрекеттерді орындауынан, өзін-өзі 
бақылауды және өзін-өзі бағалауды жүзе асыруынан көрініс табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 356-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-сыныбы үшін "Айналадағы әлем" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 356-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – қоршаған ортаның шынайы заттарымен, құбылыстарымен 
таныстыру негізінде ауызекі сөйлеу тілін дамыту.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) қоршаған әлем туралы түсініктерді кеңейту және байыту;
2) басқа оқу пәндеріне оқыту барысында қажетті қарапайым ұғымдар мен 
түсініктерді қалыптастыру;
3) жалпы және сөйлеу тілдік даму кемшіліктерін жеңу;
4) танымдық әрекеттілікті дамыту;
5) көру, салыстыру, жалпылау, нақтылау дағдыларына, қарапайым тұжырымдама 
жасауға, қарапайым себеп-салдарлық байланыстарды табуға үйрету;

6) әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру болып табылады.
4. "Айналадағы әлем" пәні білім алушылардың психофизикалық дамуындағы 
бұзылыстарды, өмірлік қажетті білім, икемділіктер мен дағдыларды меңгерудегі 
қиындықтарды жеңуге және өтеуге бағытталған түзету пәндерінің циклына кіреді.
5. Балаларды айтылған сөзді түсінуге, қажетті нұсқауды орындауға, өзінің әрекетін 
мұғалімнің талабына бағындыруға үйретеді.
6. Коммуникативтік құрал ретіндегі сөйлеу тіліне үйрету білім алушыларда ересек 
адамдармен, құрдастарымен қарым-қатынаста болу барысында қалыптастырылуды 
білдіреді. Сөйлеу тілінің лексикалық, синтаксистік жақтары, байланыстырылған 
ауызекі сөйлеу тілі дамиды.
7. "Айналадағы әлем" пәні әрі қарай "Жаратылыстану", "География" және "
Қазақстан тарихы" пәндерін оқуға арналған дайындық курсы болып табылады, 
сондықтан бағдарлама негізгі төрт тараудан тұрады және олар шоғырландыру қағидасы
бойынша құрылған. Әрбір келесі жылда тараудың мазмұны нақтыланады, тереңдетіледі
, жалпыланады.
8. 5-сынып білім алушыларында әрі қарай оқуы үшін қажетті қоршаған орта туралы
қарапайым түсінік қалыптасады, көрнекі-бейнелі ойлау қабілеті дамиды.
9. Тірі және өлі табиғат, ауа, су, топырақ туралы, өсімдіктер мен жануарлар өмірі 
мен құрылысы туралы түсініктер беріледі. Білім алушылар табиғат құбылыстарын және
ондағы мезгілдік өзгерістерді бақылауға үйренеді. Оларда табиғат құбылыстарына (қар,
жаңбыр, жел, тұман, найзағай) деген дұрыс қатынас пен түсінік қалыптасады. Сабақ 
барысында олар бірқатар практикалық әрекеттерді, табиғи материалдардан 
жапсырмақұрақтар мен бұйымдарды жасау, өсімдіктерді өсіру және жануарларды күту 
тәсілдерін меңгереді.
10. "Айналадағы әлем" бағдарламасының мазмұны тоқсандықтар бойынша 
сараланбайды. Тақырыптарды оқыту дәйектілігін мұғалім жергілікті жердің табиғат 

ерекшеліктеріне қарай түрлендіре алады. Төртінші тоқсанның негізгі уақытын жыл 
бойы өткендерді бекітуге және жеке білім алушылардың біліміндегі кемшіліктерді 
жоюға арнау ұсынылады.
11. "Айналадағы әлем" пәнінің мазмұны жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім 
алушылардың 
өмірлік 
тәжірибесін 
байытуға 
бағытталған 
оқытудың 
коммуникативтік-әрекеттік үлгісіне бағдарланған.
12. Оқу материалын балалардың өнімді әрекет барысында меңгеруі "Айналадағы 
әлем" пәнін оқытудың маңызды шарты болып табылады. Заттық-практикалық әрекет 
әрбір білім алушының қажеттілігіне айналады деп жобаланады. Осы мақсатпен мұғалім
тақырыпты жобалағанда, алдымен практикалық тапсырмаларды анықтайды, ал сабақта 
оның мағынасын ашып көрсетеді және оның қажеттілігіне баса назар аударады.
13. Зерде даму бұзылыстары бар балалардың әлеуметтендірілуі, қоғамда бейімделуі 
өмірлік маңызды қажеттілік болып табылады. Білім алушыларды оқу материалын жеке 
өмірінде, тұрмыста практикалық тұрғыда қолдану мүмкіндігін табуға үйретеді.
14. "Айналадағы әлем" пәнінің барлық оқу тақырыптары оқу процесінің 
практикалық бағыттылығын қамтамасыз етуді, білім алушылардың алған білімін, 
икемділіктер мен дағдыларын қолданудың шынайы мүмкіндіктерін құруды 
қарастырады.
15. Мәселелік-жағдаяттық міндеттерді құрастырған кезде мұғалім білім алушыларға
теориялық білімнің заманауи өмірдегі маңызын көрсетуге міндетті.
16. Оқытуда пәнаралық байланысты тірек ету өзекті болып табылады, ол білім 
алушыларда білімнің жүйелілігі туралы, әлем туралы түсініктердің тұтастығын 
қалыптастыру мақсатында пайдаланылады.
17. "Айналадағы әлем" пәні бойынша бағдарламаның мазмұны оқу материалын 
жалпы білім беру пәндері "Математика", "Ана тілі", сондай-ақ түзету циклының "

Тәртіп мәдениеті" мен "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" пәндерімен пәнаралық 
байланыста жүзеге асыруды талап етеді.
18. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
19. Табиғаттағы мезгілдік өзгерістер (10 сағат):
1) күннің табиғаттағы өзгерістерге (ауаның, судың температурасы, жылылық көлемі
), жыл мезгілінің ауысуына тигізер әсері;
2) жыл мезгілінің ауысуына байланысты табиғаттағы өзгерістер. Жыл айларының 
атаулары;
3) әртүрлі жыл мезгілдеріндегі өсімдіктер;
4) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі бақ, бақша, егістік, орман, дала, тау;
5) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі жабайы және үй жануарлары;
6) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі қаладағы және ауылдағы адамдардың еңбегі.
20. Менің Отаным – Қазақстан (12 сағат):
1) Қазақстан Республикасының өнеркәсібі. Республиканың ірі өнеркәсіптік 
қалалары;

2) Қазақстанның пайдалы кендері– көмір, мұнай, газ, сондай-ақ жергілікті 
жерлердегі пайдалы қазбалар. Олардың адам өмірі үшін маңызы;
3) Қазақстандағы ең ірі кен орындары;
4) Қазақстандағы ауыл шаруашылығы: мал шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы;
5) егін егу аймақтары. Адам өміріндегі нанның рөлі. Нанды құнттап ұстау;
6) суретшілер мен жазушылардың шығармаларындағы Қазақстан табиғаты.
21. Өлі табиғат (12 сағат):
1) су – барлық тіршіліктің өмір сүруіне қажетті шарт. Судың табиғаттағы рөлі. 
Суды өнім шығару өндірісінде пайдалану. Судың ластану себептері. Су қоймасының 
жанындағы тәртіп ережесі. Суды үнемдеу;
2) ауа – тыныс алудың негізі. Ауаның өсімдік, жануарлар, адам өміріндегі рөлі. 
Ауаны ластау көздері – фабрикалар, зауыттар, көліктер. Ластанған және таза ауаның 
адам денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктер жағдайларына тигізер әсері;
3) топырақ. Топырақтың өсімдік, жануарлар, адам өміріндегі рөлі. Топырақтың 
құнарлылығын сақтаудағы адамның рөлі;
4) табиғатқа құнттылықпен қарау, адамның оның алдындағы жауапкершілігі.
22. Тірі табиғат.
23. Өсімдіктер (16 сағат):

1) ағаштардың, бұталардың, шөптік өсімдіктердің ортақ және айырым белгілері. 
Өсімдік өмірінің шарттары – топырақ, су, ауа, жарық. Өсімдіктің сыртқы түрі бойынша
кейбір жағдайлардың жетіспеушіліктерін анықтау;
2) мәдени өсімдіктер (бақ, бақша, егістіктік өсімдіктер). Сыртқы түрі, өсу жағдайы, 
өсу орны, адам күтіміне тәуелділігі. Жабайы өсімдіктер – сыртқы түрі, өсу орны мен 
ерекшеліктері;
3) өсімдікті тұқым және кесінді арқылы көбейту. Топырақты тұқым себуге 
дайындау. Өсімдіктің даму жағдайы және кезеңі (тұқым, өскін, жапырақты сабақ, гүл, 
жеміс), өсімдікті күтудің негізгі және қосымша ережелері.
24. Жануарлар (18 сағат):
1) жануарлар әлемінің сан алуандығы – аңдар, құстар, балықтар, жәндіктер. 
Жануарлардың өсімдіктерден айырмашылықтары. Жануарлардың өсімдікті 
пайдалануы. Жануарлар мен құстардың қозғалу, жауларынан қорғану үшін бейімделуі;
2) үй және жабайы жануарлар – сыртқы түрі, мекендеу орындарына қарай 
ұқсастықтары мен айырмашылықтары;
3) шөпқоректі жануарлар. Олардың қоректену тәсілдері. Ересек жануарлар мен 
олардың төлдерінің атаулары;
4) жыртқыш хайуандар. Сыртқы түрі. Қылықтары, қоректену ерекшеліктері, 
күшіктері;
5) талғаусыз жейтін жануарлар. Жыртқыш және шөпқоректі жануарлардың 
қоректену тәсілдеріне қарай айырмашылықтары. Пайдалы және зиянды жануарлар (
адам үшін, басқа жануарлар үшін зияны мен пайдасы).
3-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

25. Пәндік нәтижелер.
26. Білім алушылар:
1) табиғаттағы мезгілдік өзгерістерді;
2) жабайы және үй жануарларының атауларын;
3) топырақты тұқым себуге дайындау ережелерін біледі деп күтіледі.
27. Білім алушылар:
1) республиканың ең ірі өнеркәсіптік аймақтарын атай алуды;
2) республикадағы шығарылатын пайдалы қазбалар және ірі кен орындарын;
3) Қазақстандағы бидай өсіру аймақтарын;
4) барлық тіршілік көзінің өмір сүру шартын;
5) өсімдіктің өмір сүру жағдайын;
6) жануарлар әлемінің өкілдерінің сан алуандылығын;
7) жануарлар өміріндегі адамның рөлін меңгереді деп күтіледі.
28. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) еліміздің табиғат ресурстарына, өсімдіктерге, жануарларға, суға, нанға 
ұқыптылықпен қарау қажеттілігін танытады деп күтіледі.
29. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. Білім алушылардың:
1) бақ пен бақша өсімдіктерін, үй жануарларын күту дағдыларынан;
2) жүргізілген бақылаулар, орындалған тапсырмалар туралы айтып бере алуынан 
көрініс табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 357-қосымша
Жеңіл ақыл- ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 6-9 сыныптары үшін "Жаратылыстану" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 357-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына

кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – қоршаған әлем, өлі табиғат, өсімдіктер, жануарлар, адам 
ағзасының құрылымы және қызметі туралы білім алушыларда қолжетімді білім 
қалыптастыру.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) өлі және тірі табиғаттың негізгі элементтері туралы, адамның ағзасы және оның 
денсаулығы туралы білім қалыптастыру;
2) табиғат құбылыстары туралы мәліметтер беру (жаңбыр, қар, жел, тұман, күз, қыс,
көктем, жаз);
3) кейбір өсімдіктерді өсіру және оларды баптау дағдыларын қалыптастыру; үй 
жануарларын күтіп-баптау тәсілдері;
4) салауатты өмір салты дағдыларын қалыптастыру, өз денсаулығын сақтау және 
нығайту;
5) табиғатты аялап қорғау икемдерін қалыптастыру.
4. Жаратылыстану – табиғат туралы қорытынды білім жүйесін ұсынатын 
кіріктірілген оқу пәні. Бағдарлама келесі бөлімдерден тұрады: Өлі табиғат (6-сынып). 
Өсімдіктер (7-сынып). Жануарлар (8-сынып). Адам (9-сынып).
5. Білім алушыларды өлі және тірі табиғатпен, табиғат құбылыстарымен 
таныстырғанда оларда бақылау икемін, зейін, есте сақтау қабілеттерін дамыту, 
зерделеу нысандарын сараптап, салыстыруды үйрету, себеп-салдарының 

байланыстарын орнату, сөздік қорын кеңейтіп және байланыстырып сөйлеу тілін 
дамыту.
6. Оқу пәнін оқыту білім алушылардың бақылау жүргізуін, зертханалық және 
практикалық жұмыстарды орындап, тәжірибе жүргізіп және саяхатқа қатысуды 
қарастырады. Сабақ арнайы жабдықталған кабинетте өткізіледі.
7. Бағдарлама білім алушылардың "Айналадағы әлем" пәні бойынша алдыңғы 
дайындықтарын ескере отырып құрастырылған. "Жаратылыстану" пәнін оқыту 
процесінде келесі: "География", "Оқу және тіл дамыту", "Бейнелеу өнері", "
Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" пәндерімен пәнаралық байланыс орнатылады.
8. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
4) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
9. Жеке тақырыптарға сағат санын бөлу үлгілік сипатта берілген. Білім 
алушылардың қажеттіліктерін және мүмкіндіктерін ескере отырып мұғалім қажетті 
өзгерістерді енгізуге мүдделі. Оқыту процесінде білім алушыларды жеке және топпен 
оқыту, өткен тақырыпты бірнеше рет қайталау, бекіту ұйымдастырылады.
2-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
10. Өлі табиғат (68 сағат).

11. Табиғат (4 сағат):
1) тірі және өлі табиғат. Тірі және өлі табиғат белгілері;
2) қатты заттар, суйықтықтар және газдар. Заттардың бір күйден басқаға ауысуы;
3) танымжорықтар: Өлі табиғат нысандарымен танысу. Тірі және өлі табиғаттағы 
күз белгілері.
12. Су (15 сағат):
1) табиғаттағы су: шық, тұман, бұлттар, жауын-шашындар; бұлақ суы, су 
қоймалары (өзен, тоған, көл, теңіз). Жер асты сулары. Күйінің тұрақсыздығы және 
судың ағуы;
2) судың қызған кезде көлемінің ұлғайуы және суыған кезде көлемінің азаюы. Осы 
ерекшеліктерін тұрмыста пайдалану;
3) судың қатқан кездегі ерекшелігі. Судың осы ерекшелігін адамның ескеруі және 
қолдануы;
4) су еріткіш. Судың кейбір қатты заттарды еріту қасиеті. Суда ерімейтін заттар;
5) мөлдір және лай су. Мөлдір және лай суды салыстыру. Лай суды тазарту. Ішуге 
арналған су. Оның құндылығы;
6) сулы қоспалар, оларды пайдалану (кір жуғыш және ішуге арналған). Табиғаттағы
сулы қоспалар: минералды және теңіз суы. Оның маңызы және адамға пайдасы;

7) судың температурасы және оны өлшеу. Судың температурасын өлшеу бірлігі – 
градус;
8) судың үш күйі;
9) адамның суды тұрмыста және шаруашылықта пайдалануы. Тұрмыста суды 
ұқыпты пайдалану.
13. Ауа (15 сағат):
1) ауа. Оның тірі ағзаға маңызы. Ауаның қасиеттері: жеңілдігі, тазалығы, түссіздігі, 
тұрақты формасының болмауы;
2) ауаның орын алуы. Ауаның тығыздығы және жиырылу қабілеті. Осы 
ерекшеліктерін пайдалануы;
3) жылы және суық ауа. Табиғатта және тұрмыста ауаны қыздыру түрлері. Бөлмеде 
және тұрмыстағы ауа қозғалысы. Бөлмені желдету;
4) жылы және суық ауаның табиғаттағы қозғалысы. Жел. Желдің табиғатта пайдалы
қызметі. Табиғат апаттары. Ауы райын болжаудың маңызы;
5) ауаның құрамы. Ауа газдар жиынтығы: азот, оттегі, көмірқышқыл;
6) оттегі. Оттегінің жануды қолдау қабілеті;
7) көмірқышқылы және оның жануды қолдамау қабілеті;
8) көмірқышқылын күнделікті өмірде қолдану (құрғақ мұз, газдалған сусындар, 
өртсөндіргіш);

9) таза және ластанған ауа. Аудағы қоспалар (сулы бу, шаң, күлдің бөлшектері). 
Ауа ластануының жолдары. Ауаның маңызы және оның тазалығы үшін күрес.
14. Пайдалы қазбалар (20 сағат):
1) пайдалы қазбалар туралы түсініктер, олардың түрлері. Пайдалы қазбалардың 
адамға маңызы. Табу тәсілдері. Геолог мамандығы;
2) құрылыста қолданатын пайдалы қазбалар. Гранит – құрылыс тасы. Граниттың 
қасиеті. Табу жолдары, қолдануы. Қазақстанда шығатын жерлер;
3) әктастар, әктастың түрлері. Әктастың басқа тастардан айырмашылығы. Табу 
жолдары және қолдануы;
4) құм. Балшық. Сырт көрінісі және қасиеттері. Табу және қолдануы. Қазақстанда 
әйнек, кірпіш және қыш өндіруші ірі кәсіпорындармен заводтар;
5) жанғыш пайдалы қазба байлықтар: Шым тезек. Таскөмір. Мұнай. Табиғи газ. 
Сырт көрінісі және қасиеті. Табу тәсілдері және пайдалану. Жану қаупі. Шахтер, 
мұнайшы мамандықтары. Қазақстандағы жанғыш пайдалы қазба байлықтарды 
шығаратын жерлер;
6) тас тұзы. Сырт көрінісі, қасиеті. Қазақстанда шығатын орындары және тәсілдері. 
Тас тұзын пайдалану;
7) минералды тыңайтқыштарды алуда қолданылатын пайдалы қазба байлықтар: 
калий тұзы. Сырт көрінісі, қасиеті, пайда болуы. Табу және қолдану. Тыңайтқыштарды 
қауіпсіз қолдану тәртібі;
8) фосфориттер. Сырт көрінісі және қасиеттері. Қазақстанда табу, пайдалану;

9) металл шығаруда қолданатын пайдалы қазба байлықтар: темір және мыс кендері, 
олардың сырт көрінісі және қасиеттері. Металл кендерінен шығатын қара және түрлі 
түсті металлдар: шойын, болат, мыс, алюминий. Қоспалар. Металл және қоспаларды 
қолдану. Металл өнімдерін қолдану. Металл бұйымдарының қасиеті және сапасы. 
Металл өнімдерінің адам өміріндегі маңызы.
15. Топырақ (12 сағат):
1) топырақ – жердің жоғарғы құнарлы қыртысы. Топырақтың құрамы: шірінді, 
балшық, құм, минералды тұздар, су, ауа. Топырақтың негізгі бөлшегі – шірінді;
2) топырақтың бейорганикалық бөлшегі – құм, балшық, минералды тұздар. Құмды, 
балшықты топырақтар. Оларды су құрамы бойынша салыстыру: суды сіңіру қабілеті, 
оны өткізу және сақтау қабілеттері;
3) топырақтың құнарлық қабілеті – өсімдіктер өсуінің шарты;
4) топырақты өңдеу тәсілдері (қазу, шырту). Топырақты өңдеуге арналған 
ауылшаруашылық машиналары. Топырақты өңдеуде тазалық ережелері;
5) арықтар. Арықтардың пайда болуы. Арықтармен күресу шаралары;
6) Қазақстандағы топырақтар және оларды қолдану. Топырақтың ластануына 
байланысты экологиялық мәселелер және оларды шешу жолдары.
16. Қайталау. Қорытындылау (2 сағат).
3-тарау. Оқу пәнінің 7–сыныптағы базалық білім мазмұны
17. Өсімдіктер, саңырауқұлақтар, бактериялар (68 сағат).

18. Кіріспе (1 сағат):
1) өсімдіктердің түрлері. Өсімдіктер тірі табиғаттың құрылымды бөлшегі ретінде. 
Өсімдіктердің маңызы және оларды қорғау.
19. Гүлді өсімдіктермен жалпы танысу (1 сағат):
1) гүлді өсімдіктердің жер асты және жер үстіндегі мүшелері: тамыр, сабақ, 
жапырақ, гүл, жеміс (мысалы ретінде күзде гүлдейтін өсімдік).
20. Гүл (4 сағат):
1) гүлдің құрылымы;
2) гүлшоғыры туралы түсінік (шашақ, шатыргүл, масақ, собық, себет);
3) гүлді өсімдіктердің тозаңдануы және оның маңызы. Қуарғыш гүл туралы түсінік. 
Тозаңдану тәсілдері;
4) жемістерінің және тұқымдардың пайда болуы. Құрғақ және балғын жемістер;
5) жемістердің және тұқымдардың таралуы.
21. Тұқымдар (5 сағат):
1) қосжарнақты өсімдіктердің тұқымдарының құрылымы (мысалы үрмебұршақ);
2) даражарнақты өсімдіктердің дәндерінің құрылымы (мысалы бидай);

3) тұқымдардың өсуіне қажетті шарттар;
4) өнетін және өнбейтін тұқымдар. Себептері;
5) тұқымдарды егу агротехникасы (мерзімі, топыраққа егу тереңдігі).
22. Тамыр (2 сағат):
1) тамырдың маңызы, өсуі және дамуы. Оның құрылымы. Тамыр талшықтары, 
олардың маңызы;
2) тамыр түрлері. Тамыр жүйесі туралы түсінік, тамыр жүйесі түрлері (кіндікті, 
шашақты);
3) тамырлардың түрлерін өзгертуі (тамыржеміс, тамыртүйнек).
23. Жапырақ (4 сағат):
1) жапырақтың сыртқы құрылымы: жапырақ тақтасы, сағағы. Жүйкелеу. Жай және 
күрделі жапырақтар. Хлорофилл туралы түсінік;
2) өсімдіктер өмірінде жапырақтардың маңызы –жарықта қоректенетін заттардың 
жапырақтарда пайда болуы;
3) жапырақтардың суды булауы. Осы құбылыстың маңызы. Өсімдіктердің тыныс 
алуы;
4) жапырақтардың түсуі және оның маңызы.

24. Сабақ (4 сағат):
1) ағаш сабақтарының ішкі құрылымы. Қабықтың рөлі. Камбия туралы түсінік. 
Сабақтың жуандап өсуі. Жылдық сақиналар;
2) сабақтың өсімдіктер өміріндегі маңызы - минералды және органикалық 
заттардың сабақпен таралуы;
3) сабақ түрлері (тік, шырмалып, жармасып, төселіп өсетін, қысқа);
4) түрін өзгертетін өркендер туралы түсінік (жер үстіндегі және жер астындағы): 
тамыр сабақ, түйнек, пиязшық. Олардың биологиялық және практикалық рөлі.
25. Өсімдік – толыққанды ағза (1 сағат):
1) өсімдік ағзасының және барлық мүшелерінің тіршілік ету ортасымен өзара 
байланысы.
26. Бактериялар, саңырауқұлақтар, мүктер және қырыққұлақ (4 сағат):
1) бактериялар. Бактериялар туралы жалпы түсінік. Бактериялардың көбеюі және 
таралуы. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
2) саңырауқұлақтар. Қалпақты саңырауқұлақтың құрылымы: жемісті денесі, 
саңырауқұлақтың өзге құрылымы. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. 
Саңырауқұлақтарды жинау ережесі. Саңырауқұлақтардан уланудың алдын алу 
шаралары;
3) мүк. Мүк туралы түсінік, көпжылдық споротүзгіш өсімдік. Мүктің тіршілік 
ортасы. Шым тезектің пайда болуы және оны қолдану;

4) қырыққұлақтар. Көпжылдық шөптесін өсімдігі. Құрылым ерекшелігі, тіршілік 
ортасы.
27. Қазақстанның ағаш өсімдіктері (7 сағат):
1) Қазақстанның дала орманындағы жапырақты өсімдіктері: қайың, көктерек. Сырт 
құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
2) Қазақстан тауларындағы қылқан жапырақты өсімдіктер: қарағай, шырша. Сырт 
құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
3) Қазақстан тауларындағы бұта өсімдіктері: шырғанақ, итмұрын. Сырт 
құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
4) Қазақстанның жеміс өсімдіктері: алма, алмұрт, қара өрік, өрік, грек жаңғағы. 
Сыртқы құрылымының ерекшеліктері. Жемістерінің пісуі, оларды жинау және 
пайдалану;
5) Қазақстанның шөлді аймақтарының ағаш өсімдіктері: ақ және қара сексеуіл. 
Сырт құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Түрлі 
талдардың ағаштарын қолдану. Оларды қорғау.
28. Қазақстанның мәдени өсімдіктері (10 сағат):
1) лалагүлділер: пияз, сарымсақ – көпжылдық көкөніс өсімдіктері. Көбеюі және 
өсіру ерекшеліктері. Адамның пайдалануы;
2) алқа тұқымдастар: картоп, қызанақ, баклажан, бұрыш. Өсіру: егу, күту, жинау. 
Адамның пайдалануы;

3) бұршақтұқымдастар: ас бұршақ, үрме бұршақ, май бұршақ. Өсіру: егу, күту, 
жинау. Адамның пайдалануы;
4) алабұта тұқымдастар: асханалық қызылша. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның 
пайдалануы;
5) асқабақ тұқымдастар: қияр, асқабақ. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның 
пайдалануы;
6) шаршы гүлділер: қырыққабат. Қырыққабат түрлері, өсіру ерекшеліктері. 
Адамның пайдалануы.
29. Қазақстанның негізгі ауылшаруашылық өсімдіктері (12 сағат):
1) астық тұқымдар: бидай, қара бидай, арпа, сұлы, жүгері. Құрылымының 
ерекшеліктері (тамыр жүйесі, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры). Астық тұқымдардан 
өнім алу шарттары. Егісті баптау. Шаруашылықта пайдалану;
2) бақша дақылдары: қарбыз, қауын. Қазақстанда өсіру агротехникасы. Адамның 
пайдалануы;
3) техникалық дақылдар: қант қызылшасы, мақта, күнбағыс, темекі. Өсіру 
ерекшеліктері. Жергілікті жағдайда өнімді өсірудің агротехникалық тәсілдері. 
Адамның пайдалануы.
30. Бақ өсімдіктері (3 сағат):
1) қарақат, таңқурай, бүлдірген. Оларды өсірудің биологиялық ерекшеліктері. Бақ 
өсімдіктерін зиянды жәндіктерден және аурулардан қорғау шаралары.
31. Қазақстанның шөптесін өсімдіктері (3 сағат):

1) емдік өсімдіктер. Аталуы. Сырт құрылымы. Тұрмыста қолдануы;
2) улы шөптер. Алуан түрлері, жеке улы өсімдіктердің белгілері. Улы өсімдіктерді 
қауіпсіз қолдану ережелері.
32. Гүлді-сәнді өсімдіктер (5 сағат):
1) күрделігүлді: тырнақ гүл, барқыт гүл, шырай гүл – біржылдық гүлді өсімдіктер. 
Әсел гүл – екіжылдық өсімдік. Георгин – көпжылдық гүл өсімдігі. Сырт құрылымы 
және осы өсімдіктерді өсіру ерекшеліктері.
33. Бөлме өсімдіктері (2 сағат):
1) бөлме өсімдіктері туралы жалпы мәліметтер, оларды өсіру және көбейту 
ерекшеліктері. Вегетативті жолмен көбейту және оларды баптау.
4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
34. Жануарлар (68 сағат).
35. Кіріспе (2 сағат):
1) жануарлар әлемінің алуан түрлері. Жануарлардың өсімдіктерден айырмашылығы
. Жануарлар тіршілік ету мекені, олардың өмірге бейімделуі;
2) жануарлардың табиғаттағы орны және адамға практикалық маңызы. Адам 
әрекетінің жануарлардың алуан түрлеріне және көпшілігіне ықпалы. Қорықты аймақтар
, Қазақстанның қызыл кітабы.
36. Омыртқасыз жануарлар (2 сағат):

1) омыртқасыз жануарлардың жалпы белгілері: омыртқаның болмауы (сүйек 
қаңқасы);
2) құрттар. Жаңбыр құрттары – мекені топырақ. Жаңбыр құрттарының тіршілік ету 
ортасына байланысты сырт құрылымының ерекшеліктері. Тіршілік әрекетінің негізгі 
процестері. Табиғаттағы орны;
3) дөңгелек құрттар: аскарида, острица – адамның және жануарлардың 
тоғышарлары. Құрт-тоғышарлардың зияндығы. Құрт ауруларымен күресу және алдын 
алу шаралары.
37. Жәндіктер (6 сағат):
1) жәндіктердің құрылым ерекшелігі және тіршілік ету ерекшеліктері. Дене 
бөлімдері, жабыны. Жәндіктердің алуан түрлері. Жәндіктердің табиғаттағы орны;
2) зиянкелтіргіш жәндіктер: қырыққабат көбелек (және оның жұлдызқұрты), зауза 
қоңыз, маса, бөлме шыбыны. Сырт құрылымы, тіршілік етуі, қоректенуі. Таралуы. Осы 
жәндіктердің зияндығы (өсімдіктерге келтірер зияны және ауыруқоздырғыш 
бактерияларды тасымалдауы). Зиянды жәндіктермен күресу жолдары. Пайдалы 
жәндіктер: ара, жібек көбелек. Сырт құрылымы, тіршілік етуі, қоректенуі. Көбеюі. 
Араның отбасы және өның тіршілігі. Жібек көбелекті өсіру. Үй жәндіктерінің халық 
шаруашылығындағы маңызы және оларды баптау.
38. Өрмекші тәрізділер (2 сағат):
1) өрмекшілер. Өмір сүруі және тіршілік ету ортасына байланысты сырт 
құрылысының, өмір әрекеттерінің ерекшеліктері. Өрмекші тәрізділердің жәндіктерден 
айырмашылығы. Өрмекшілердің табиғаттағы орны. Қазақстанның шөл даласындағы 
өрмекшілер: бұзаубас бүйе, қарақұрт, сарышаян – улы өрмекшілер. Улы өрмекшілер 
шаққанда көрсетілетін алғашқы көмек;

2) кенелер. Кенелердің түрлері. Кенелер – адамның және жануарлардың қауіпті 
ауруларын тасымалдаушылар. Қышыма кенелері. Қансорғыш кенелердің шағуынан 
сақтану ережелері. Қышыманы жұқтыру.
39. Омыртқалы жануарлар (5 сағат):
1) балықтар. Судағы омыртқалылар ретінде балықтардың ерекшеліктері. 
Балықтардың тіршілік ету ортасына бейімделуінің белгілері. Қазақстанның сулы 
аймақтарында мекендейтін балықтардың түрлері;
2) балықтардың ішкі мүшелері. Балықтардың таралуы және дамуы;
3) өзен балықтары: алабұға, шортан, тұқы;
4) теңіз балықтары: бекіре, ақсерке, сазан. Балықтардың табиғаттағы және адам 
өміріндегі маңызы. Балық байлығын қорғап көбейтуге бағытталған шаралар (
балықтарды өсіру).
40. Қосмекенділер (3 сағат):
1) сан алуан түрлері. Құрбақа. Тіршілік ету ортасы. Құрбақаның сырт құрылымы, 
қозғалу тәсілі. Қосмекенділердің өміріндегі мерзімдік құбылыстар. Ішкі мүшелері. 
Құрбақаның таралуы;
2) құрылымының, тіршілік етуі және таралуы бойынша балықтармен ұқсастығы 
және айырмашылығы. Қосмекенділердің табиғаттағы маңызы. Қосмекенділерді қорғау.
41. Бауырмен жорғалағыштар (4 сағат):

1) Қазақстандағы бауырмен жорғалағыштар: кесіртке, құмдағы, дөңгелек басты, су 
жылан, сұр жылан, қалқантұмсықты. Бауырмен жорғалағыштар және қосмекенділердің 
айырмашылығы;
2) ішкі құрылымы: қоректенуі, тыныс алуы, қан айналымы, нерв жүйесі;
3) бауырмен жорғалағыштардың таралуы;
4) жыландардың түрлері. Улы және усыз жыландар (мысалы ақ жылан және сұр 
жылан). Бауырмен жорғалағыштардың табиғаттағы маңызы. Оларды қорғаудың негізгі 
шаралары.
42. Құстар (10 сағат):
1) құстардың жалпы сипаты. Тіршілік ету мекендері, сырт құрылымының 
ерекшеліктері. Құстардың қоректенуі. Қазақстанда мекендейтін құстардың сан алуан 
түрлері;
2) құстардың ішкі құрылымының ерекшеліктері;
3) құстарды көбейту және таралуы. Құс жұмыртқасының құрылымы. Құс 
балапандарын ұяда ұстап қоректендіру. Дала құстары: дуадақ, тырна, бозторғай. 
Жыртқыш құстар: дала бүркіті, лашын, үкі. Суда жүзетін құстар: үйрек, бірқазан, 
қоқиқаз. Адам үйінің қасында мекендейтін құстар: көгершін, шымшық;
4) әр экологиялық топтағы құстардың тіршілік ету ерекшеліктері. Құстардың 
маңызы және оларды қорғау;
5) тауық, қаз, үйрек – үй құстары. Үй құстарын құс фабрикаларында ұстау, 
қоректендіру және өсіру. Құс өсіру – Қазақстан экономикасының негізгі бағыты.

43. Сүтқоректілер, немесе аңдар (4 сағат):
1) сүтқоректілердің алуан түрлері. Қазақстанды мекендейтін жануарлар. Өмір 
жағдайына бейімделуі. Сүтқоректілердің жалпы белгілері: түк жабыны, ұрпағын тірі 
туып және оларды сүтпен қоректендіру;
2) сүтқоректілердің ішкі құрылымы және қаңқасы: ас қорыту, тыныс алу, қан 
айналым, зәр шығару мүшелері.
44. Жабайы сүтқоректілер (18 сағат):
1) кеміргіштер: көртышқан, құм кеміргіші. Кеміргіштердің жалпы белгілері. Сырт 
көрінісі және әр жануардың айырмашылық ерекшеліктері. Тіршілік етуі, қоректенуі, 
көбеюі. Кеміргіштердің табиғатта және адамның шаруашылық әрекетіндегі маңызы;
2) қоянтәрізділер: орқоян, құм қояны, үй қояны. Тіршілік етуі, қоянтәрізділердің 
қоректенуі және таралуы. Қояндардың маңызы және оларды қорғау. Үй қояндарын 
өсіру;
3) жыртқыш аңдар: қасқыр, аю, сілеусін, қар барысы. Жыртқыш аңдардың жалпы 
сипаты. Сырт келбеті және осы жануарлардың әрқайсысының айырмашылық 
ерекшелігі. Қазақстанда жыртқыш аңдардың таралуы. Осы жануарлардың маңызы және
оларды қорғау;
4) бағалы терілі жыртқыш аңдар: сусар, бұлғын, түлкі, құндыз. Тіршілік етуі, 
бағалы терілі аңдардың маңызы және таралуы. Аң фермаларында құндызды ұстау;
5) жарғақ табан теңіз жануарлары: итбалық, морж, теңіз мысығы. Жарғақ 
табандылардың жалпы сипаты. Осы жануарлардың ерекшеліктері, олардың таралуы 
және маңызы. Каспий итбалығы. Теңіз аңдарын қорғау;

6) киттәрізділер: кит, дельфин. Киттәрізділердің жалпы сипаттары. Кит және 
дельфинның сырт құрылымы. Қоректенуі және қозғалуы. Тыныс алуы. Ұрпақтарын 
қоректендіру. Осы жануарлардың маңызы және оларды қорғау;
7) өсімдік қоректі жануарлар: ақбөкен, киік, құлан, Пржевальский аты. Жалпы 
сипаттары, сырт құрылымы, тіршілік ету мекеніне бейімделуі. Қоректенуі, күйіс 
қайыратын және күйіс қайырмайтын жануарлар, аша тұяқтылар және тақ тұяқтылар. 
Таралуы, төлдерін өсіру. Жануарларды қорғау.
45. Ауылшаруашылық сүтқоректілер (10 сағат):
1) сиыр. Сырт құрылымы. Ас қорыту жүйесі ерекшеліктері. Сиырдың сүт беруі. 
Заманауи жануарлар фермасы, оларда сиыр бағу. Бұзауларды өсіру. Қазақстанның ауыл
шаруашылығында сиырдың маңызы;
2) қой. Қойдың таралуы. Сырт құрылымының және қойды бағу ерекшеліктері. 
Қойды бағу және қозыларды өсіру. Қазақстанның ауыл шаруашылығында қойдың 
маңызы;
3) ат. Аттың сырт құрылымы: дене, бас, аяқтарының, тері жабынының 
ерекшеліктері. Аттарды бағу. Аттарды ұстау, баптау және қоректендіру. Қазақстанның 
ауыл шаруашылығында аттардың маңызы;
4) түйе. Сырт құрылымының ерекшелігі, құрғақшылыққа бейімделуі. Түйенің 
қоректенуі, көбею ерекшеліктері. Қазақстанның ауыл шаруашылығында жануарлардың
маңызы;
5) үй жануарлары: иттер, мысықтар. Сыртқы түрінің ерекшеліктері, күтіп баптау. 
Өсіруге қойылатын санитарлық-тазалық талаптары. Ауырулар, жануарларға алғашқы 
көмек көрсету. Үй жануарларының түрлері.

46. Жалпылау және қайталау (2 сағат).
5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
47. "Адам және оның денсаулығы" (68 сағат).
48. Кіріспе (3 сағат):
1) адам – тірі табиғат бөлігі. Адамның және жануарлардың ұқсастығы және 
айырмашылығы;
2) адам денсаулығы – оның басты байлығы. Өз денсаулығына жауапкершілікпен 
қарау. Ауырған адамның тәртіп ережелері. Қазақстандағы медициналық мекемелер 
және медициналық көмек;
3) адамның пайдалы әдеттері: дене шынықтыру, дұрыс тамақтану, спортпен 
шұғылдану. Зиянды әдеттер: тамақты көп жеу, аз қозғалу, ішімдік, шылым шегу, 
нашақорлық, зиянды иістерді иіскеу.
49. Адам ағзасымен жалпы танысу (4 сағат):
1) жасуша, оның негізгі құрылымды бөлшектері. Жасушаның химиялық құрамы;
2) ұлпалар, оларды топтастыру: жабын, бұлшық ет, жүйкелік, дәнекер;
3) мүшелер. Адамның мүшелер жүйесі. Ағза – бірегей толық. Дене қуыстары;
4) адам ағзасы және қоршаған орта. Адам денсаулығының қоршаған ортаның 
жағдайына тәуелділігі. Адамдардың табиғаттағы өз тәртібіне жауапкершілігі.

50. Тірек және қозғалыс (11 сағат):
1) тірек-қозғалыс аппараты туралы жалпы мәліметтер, оның құрылымы және 
маңызы. Сүйектердің бірігуі. Буындардың құрылымы;
2) сүйектердің құрамы және құрылымы. Сүйектердің түрлері, олардың қызметтері. 
Сүйек – тірі құрылым. Сүйектердің өсуі;
3) бас сүйегі. Бас сүйегі, оның бөлімдері, маңызы. Бас қаңқасы сүйектерінің 
қосылуы;
4) дене қаңқасы. Омыртқа, оның бөлімдері, маңызы. Омыртқа құрылымы. Төс 
клеткасы, оның құрылым және маңызы;
5) дене бітімі, оның бұзылуы. Омыртқа қисаюының алдын алу және дене бітімінің 
бұзылуы. Дене бітімінің дұрыс болуы адам денсаулығына маңызы;
6) қол және аяқ сүйектері. Тірек-қозғалыс аппаратының зақымдануы. Алғашқы 
көмек көрсету;
7) бұлшық ет туралы жалпы мәліметтер, олардың құрылымы және маңызы. 
Адамның денесіндегі бұлшық еттердің негізгі топтамасы. Бұлшық еттердің жұмысы. 
Қаңқа және бұлшық еттерді дамытуға және нығайтуға қозғалыс белсенділігінің маңызы
.
51. Қан және қан айналымы (8 сағат):
1) қан және қан айналымының маңызы. Қанның құрамы (қызыл және ақ жасушалар)
, қан плазмасы. Қан айналым мүшелері: жүрек және қан тамырлары. Жүрек құрылымы 
және жұмысы;

2) қан тамырлары. Қан айналымы;
3) қан тамырларымен қан қозғалуы. Қан қысымы, оны өлшеу. Пульс;
4) қан тамырларының зақымдануы. Қан аққанда алғашқы көмек көрсету;
5) адам өмірін және денсаулығын сақтау үшін қан құю. Қан топтары. Қан тапсыру;
6) жүрек-қан тамырлары аурулары, олардың алдын алу. Жүрек қантамырының 
гигиенасы. Алкоголь ішімдіктерінің, темекі, есірткінің жүрекке және қан тамырларына 
әсері.
52. Тыныс алу (7 сағат):
1) тыныс алудың маңызы. Тыныс алу жүйесінің құрылымы және қызметі. Тыныс 
алу мүшелері. Дауыс аппараты;
2) өкпе, өкпе құрылымы. Өкпеде және ұлпада газ алмасуы,
3) тыныс алу қозғалыстары, олардың жылдамдығы. Ауаны жұтқанда және ауаны 
шығарғанда төс клеткасының көлемінің өзгеруі;
4) ауа-тамшы жолдарымен берілетін аурулар. Суық тию ауруларының алдын алу. 
Тыныс алу мүшелерінің гигиенасы. Темекінің тыныс алу жолдарына әсері. Ауа 
ортасын қорғау.
53. Ас қорыту (13 сағат):

1) тамақтану – ағза өміршеңдігінің қажетті шарты. Негізгі қажетті заттар (нәруыз, 
липид, көміртегі) және құрамында бар азық-түліктер. Өсімдіктерден және 
жануарлардан алатын азық-түліктер;
2) дәрумендер, олардың рөлі. Азық-түліктерде оларды сақтау тәсідері;
3) ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесінің құрылымы. Ас қорыту мүшелерінің 
жұмысы;
4) тістер, олардың ас қорытудағы рөлі. Тіс және ауыз қуысының гигиенасы;
5) ауыз қуысында ас қорыту. Крахмалды қорыту. Асқазанда ас қорыту. Нәруыздың 
ыдырауы. Ішекте ас қорыту. Қажетті заттардың қанға сіңуі. Тамақтану гигиенасы және 
нормасы. Асқазан, ішек және құрт ауруларының алдын алу. Тамаққа уланудың алдын 
алу;
6) темекі тарту және ішімдіктің ас қорыту мүшелеріне зияндығы.
54. Зәр шығару (2 сағат):
1) зат алмасу қалдықтарын ағзадан шығарудың маңызы. Зәр шығару жүйесінің 
мүшелері. Бүйректің сыртқы көрінісі, олардың ағзада орналасуы. Бүйрек ауруларының 
алдын алу.
55. Тері (4 сағат):
1) тері. Оның құрылымының ерекшелігі және маңызы. Жылуды реттеуде терінің 
рөлі. Жылу, күн өтудің белгілері. Күйіп, үсіп қалу. Олардың алдын алу және орын 
алғанда алғашқы көмек көрсету;

2) тері, шаш, тырнақ гигиенасы. Дене күтіміне арналған косметикалық құралдар. 
Сабын, жөке, сусабынды қолдану ережелері. Таза шаштардың әдімілігі және саулығы. 
Тырнақ күтімінің маңыздылығы. Тері жарақаттанғанда алғашқы көмек көрсету;
3) ағзаны шынықтыру. Күнмен, сумен, ауамен шынықтыру ережелері.
56. Жүйке жүйесі (6 сағат):
1) жүйке жүйесінің құрылымы және маңызы. Рефлекс және рефлекторлық доға 
жайлы алғашқы түсініктер;
2) бас миы. Оның құрылымы және маңызы. Жұлын. Оның құрылымы және маңызы;
3) еңбек гигиенасы, оның денсаулыққа маңызы. Күн тәртібі. Ұйқы және оның 
маңызы. Ішімдіктің және темекінің нерв жүйесіне әсері.
57. Сезім мүшелері (7 сағат):
1) адам өмірінде, оның еңбек әрекетінде сезім мүшелерінің маңызы. Сезім 
мүшелерін жаттықтыру. Сезім мүшелерінің ауруларының алдын алу;
2) көру мүшесі, құрылымы және қызметі. Көру гигиенасы. Алыстан көрмеу, 
жақыннан көрмеу. Көз жарақаттанғандағы алғашқы көмек;
3) есту мүшесінің құрылымы және қызметі. Сырт, орта және ішкі құлақ. Есту 
қабілетінің гигиенасы;
4) иіс және дәм сезу мүшелері;

5) сезім мүшелері. Тері сезімі (жұмсақ – қатты, тегіс – бұлтақ, жылы – суық). 
Ауырсыну сезімі.
58. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығын сақтау (3 сағат):
1) Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесі. Елімізде еңбекті қорғауға 
арналаған шаралар. Дем алуды ұйымдастыру;
2) медициналық көмек. Кәрілік, ауырғанда және еңбекке жарамсыздықты 
әлеуметтік қамтамасыз ету;
3) қоршаған ортаның мүшелер жүйесіне және жалпы адам денсаулығына әсері. 
Өркениет аурулары: обыр, ЖИТС - инфекциясы. Алдын алу шаралары.
6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
59. Пәндік нәтижелер.
60. Білім алушылар:
1) тірі және өлі табиғат нысандарының аттарын;
2) судың үш күйін және оның қасиетін;
3) тірі ағзаға ауаның қажеттілігін;
4) ауаның құрамын және қасиетін;
5) пайдалы қазбалардың адамға маңызын біледі деп күтіледі.

61. Білім алушылар:
1) тірі және өлі табиғат нысандарын танып, аттарын айту;
2) өлі табиғат нысандарын сырт белгілері бойынша сипаттау (түрі, түсі, көлемі, иісі)
;
3) түрлі топтамалардың нысандарынан мысалдар келтіру;
4) зерделеу нысандарында байқалатын өзгерістердің қарапайым себептерін 
түсіндіру;
5) табиғатта қарапайым бақылаулар жүргізу;
6) ауаның, судың, өз денесінің температурасын анықтау икемдерін меңгереді деп 
күтіледі.
7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
62. Пәндік нәтижелер.
63. Білім алушылар:
1) гүлді өсімдіктердің мүшелерін және олардың маңызын;
2) Қазақстанның ағаш өсімдіктерін;
3) Қазақстанның мәдени өсімдіктерін;

4) Қазақстанның ауылшаруашылық өсімдіктерін;
5) Қазақстанның гүлдік-сәндік өсімдіктерін біледі деп күтіледі.
64. Білім алушылар:
1) зерттеу өсімдіктерінің тобын жалпылау сөзбен айту;
2) кейбір гүлді-сәндік өсімдіктерді өсіру;
3) табиғатта өсімдіктердің мезгілдік өзгерістерін бақылау;
4) топырақты қазу, суғару, түптеу, өсімдіктерді будандастыру;
5) табиғатты қорғау ережелерін сақтау икемдерін меңгереді деп күтіледі.
8-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
65. Пәндік нәтижелер.
66. Білім алушылар:
1) жануарлардың өсімдіктерден айырмашылығын;
2) жануарлардың табиғаттағы орны және адамға практикалық маңызы;
3) омыртқасыз жануарлардың жалпы белгілерін;

4) табиғаттағы жәндіктердің рөлін;
5) омыртқасыз жануарлардың алуан түрлерін біледі деп күтіледі.
67. Білім алушылар:
1) оқыған тақырыптардағы жануарлар топтарының ұқсастығын және айырмашылық
белгілерін анықтап, жануарлардың әр тобын сипаттайтын жалпы белгілерді анықтау;
2) жануарлардың қылығын, өмір сүруін, тіршілік ортасын айту;
3) оқылған тақырыптардағы топтарға жататын жануарларды атау;
4) жануарлардың табиғаттағы және адамның шаруашылық әрекеттегі маңызын атау;
5) кейбір ауылшаруашылық жануаларына және үй жануарларына жеңіл күтім 
жүргізу (ауылды жерлердегі мектептерге);
6) Қазақстаның Қызыл кітабына енген жануарларды сақтау туралы білімдерін 
қарапайым түрде үгіттеу икемдерін меңгереді деп күтіледі.
9-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
68. Пәндік нәтижелер.
69. Білім алушылар:
1) адам мүшелері жүйесін, олардың құрылымын және негізгі қызметтерін біледі деп
күтіледі.

70. Білім алушылар:
1) өз денсаулығын сақтап нығайту мақсатымен адам ағзасының құрылымы және 
қызметі жайлы білімдерін күнделікті өмірде қолдануы;
2) санитарлық-тазалық ережелерді сақтау;
3) жарақат алғанда, жылу және күн сәулесі өткенде, күйіп, үсіп, тамаққа уланып 
қалған жағдайларда алғашқы көмек көрсету икемдерін меңгереді деп күтіледі.
71. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) қоршаған табиғатқа және адамдарға адамгершілік аялау қарым-қатынас;
2) туған өлкеге сүйіспеншілік, өз Отанына деген мақтаныш сезімін;
3) өз денсаулығын сақтауға, салауатты өмір салтын ұстану қажеттілігін танытады 
деп күтіледі.
72. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) табиғатта жауапкершілік тәртібінен;
2) бөлме және бақша өсімдіктерін күту дағдылары; үй жануарларын күту 
дағдыларынан;
3) салауатты өмір салты дағдыларынан көрініс табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің

2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 358-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 6-9 сыныптары үшін "География" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 358-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларда қолжетімді географиялық түсініктер 
мен икемдерді қалыптастырып, оны күнделікті әрекеттерде пайдалану.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) білім алушыларға табиғи нысандар және қоршаған әлемнің аймақтық 
айырмашылығы туралы қарапайым түсініктерді мәлімдеу;
2) жеке табиғи құбылыстар арасындағы; адам мен табиғаттың арасындағы 
байланысты түсіндіру;

3) табиғатқа диалектикалық-материализм көзқарасын қалыптастыру;
4) табиғат және табиғат құбылыстарын жүйелі түрде бақылау арқылы білім 
алушылардың жеке тәжірибесін байыту;
5) білім алушыларда табиғатты қорғау санасын тәрбиелеу;
6) көрнекі-бейне және сөйлеу-логикалық ойлау қабілеттерін дамытуға ықпал ету; 
сөздік қорын кеңейту, білім алушылардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту.
4. География оқу пәні ретінде үлкен оқу маңызына ие, сонымен қатар ақыл-ойы 
жеңіл түрде кешеуілдеген балалардың танымдық және тұлғалық дамуының 
кемшіліктерін еңсеруге ықпал етеді.
5. Бағдарлама концентрлік ұстаным бойынша құрылған. Қазақстан географиясы әр 
концентрдің негізгі мазмұнын құрайды. 6-сыныпта білім алушылар Қазақстанның 
физикалық картасымен, оның географиялық орналасуымен, шекараларымен, жердің 
қыртыстарының түрлерімен танысады. 7-сыныпта Қазақстанның табиғаты туралы 
оқиды, 8-сыныпта – Қазақстанда тұратын халықтардың шаруашылығы, тұрмысы және 
мәдениеті туралы оқиды. 9-сыныпта "Қазақстанның экономикалық аймақтарының 
географиясы", "Өз облысының географиясы" зерделенеді.
6. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
4) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

7. Бағдарлама білім алушылардың "Айналадағы әлем" пәні бойынша алдыңғы 
дайындықтарын ескеріп құрылған. Географияны оқу процесінде келесі: "
Жаратылыстану" (топырақ, пайдалы қазбалар, су қоймалары), "Тарих" (өз өлкесінің 
тарихы), сонымен қатар ана тілі, әдебиет, математика және басқа пәндермен пәнаралық
байланыс орнатылады.
8. Ақыл-ойы кем білім алушыларда оқып жатқан түсініктердің шынайы болмысын 
қалыптастыру үшін оларға практикалық жұмыстарды жүйелі түрде ұсынылады, 
бақылау, табиғатқа саяхат ұйымдастырылады.
9. Бағдарламаның тақырыптарына және бөлімдеріне сағат бөлу үлгі ретінде 
берілген. Білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып, оқу 
жоспарының жалпы сағат санының шеңберінде нақты материалды оқыту үшін 
мұғалімге өздігімен уақыт көлемін анықтау мүмкіндігі беріледі.
2-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
10. Физикалық географияның бастауыш курсы (68 сағат).
11. Кіріспе. География нені зерттейді (4 сағат):
1) "География" — Жер табиғаты, халқы және шаруашылығы туралы ғылым;
2) күн биіктігінің өзгеруін және ауа райын бақылау. Ауа райын құрастырушылар: 
жауын-шашын, жел, бұлт, температура. Жыл мезгілдерінің белгілері;
3) қауіпті табиғи құбылыстар. Қауіптің алдын алу шаралары;
4) өз өңірі және халықтың еңбегі туралы географиялық мәліметтер.

12. Жергілікте бағдарлау (5 сағат):
1) көкжиек. Көкжиек сызығы. Көкжиек тұстары. Жергілікті табиғат белгілерін Күн 
арқылы бағдарлау;
2) компас. Оның құрылымы. Компаспен жұмыс істеу ережелері. Компас арқылы 
бағдарлау.
13. Жер қыртысының түрлері (5 сағат):
1) жер рельефы, оның негізгі түрлері;
2) жергілікті рельеф түрлерімен танысу үшін саяхатқа шығу;
3) жазықтықтар (тегіс және таулы). Жазықтықтардың теңіз табанының асты 
бойынша ажырату (жазықтықтар, таулы жерлер, тегіс таулар). Тегістіктердің 
физикалық картадағы орны;
4) арықтар, олардың пайда болуы. Арықтармен күресу;
5) таулар, оларды биіктігі бойынша ажырату. Физикалық картада орналасуы. Жер 
сілкінісі және жанартаулардың атқылауы туралы түсініктер.
14. Жер суы (10 сағат):
1) жердегі өмірге судың маңызы. Табиғаттағы су айналымы;
2) бастау, оның пайда болуы. Құдық. Су құбыры. Адамның пайдалануы;

3) өзен, оның бөлімдері. Таулы және тегістектегі өзендер. Өзендерді пайдалану;
4) көлдер, су оймалары, тоғандар. Балықтарды, құстарды өсіру;
5) балшықтар, оларды құрғату;
6) мұхиттар және теңіздер. Табиғат құбылыстары: дауыл, цунами;
7) аралдар және жарты аралдар;
8) біздің өлкенің сулары. Суды ластанудан қорғау.
15. Жоспар және карта (8 сағат):
1) заттың суреті және жоспар;
2) масштаб. Қашықтықты өлшеу және оны жоспарда масштаб бойынша бейнелеу. 
Адамның практикалық әрекетінде жоспарды қолдану. Сынып жоспары. Жергілікті 
жоспардың шартты белгілері;
3) жоспар және географиялық карта. Картадағы негізгі бағыттар. Картаның 
масштабы. Физикалық картаның белгілері және шартты түстері (шекаралар, қалалар, 
теңіздер, өзендер, каналдар);
4) Қазақстанның физикалық картасы. Географиялық картаның адам өмірінде және 
әрекетіндегі маңызы.
16. Жер шары (14 сағат):

1) "Жер, Күн, Ай" туралы қысқа мәліметтер;
2) ғаламшарлар. Жер - ғаламшар. Жердің шар тәрізділігін дәлелдеу. Ғарышты 
зерттеу (алғашқы ғарышкер - Ю.Гагарин. Алғашқы қазақстандық ғарышкерлер - Т. 
Әубәкіров, Т.Мұсабаев);
3) глобус – жер шарының үлгісі. Жер осі, экватор, полюстар. Глобуста құрғақтықты
және суды бейнелеу ерекшеліктері;
4) жарты шарлар физикалық картасы. Жер бетіндегі судың және құрлықтың орын 
алуы;
5) жарты шарлар картасында және глобустағы мұхиттар;
6) жарты шарлар картасында және глобустағы материктер. Евразия, Африка, 
Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Австралия, Антарктида;
7) алғашқы жер шарындағы саяхат;
8) жер бетінде өмір сүруде күннің маңызы. Жер жазықтығын Күнмен жылытып 
жарық түсірудің айырмашылығы (қиғаш және ауыспалы күн сәулелері);
9) климат туралы түсінік, оның ауа райынан айырмашылығы. Климаттың негізгі 
түрлері;
10) жарық түсудің көлбеулері: ыстық, орташа, суық. Оларды глобуста және жарты 
шар картасында көрсету;
11) тропикалық көлбеудің табиғаты. Орта деңгейлі және полярлы көлбеулердің 
табиғаты.

17. Қазақстанның физикалық картасы (22 сағат):
1) менің Отаным - Қазақстан. Қазақстан республикасының бас қаласы - Астана;
2) Қазақстанның глобустағы, жарты шар картасында, физикалық картада орналасуы
;
3) теңіздегі және құрлықтағы шекаралары;
4) "Каспий теңізі. Арал теңізі";
5) ірі пайдалы қазбалар шығатын орындар;
6) Қазақстан жерінің жалпы сипаты (тегістіктер, таулар);
7) "Шығыс-Еуропа тегістігі. Батыс-Сібір тегістігі. Тұран тегістігі";
8) "Қазақстанның ұсақ жоталары" (Сары-Арқа);
9) "Орал таулары. Алтай таулары. Жоңғар Алатауы. Солтүстік Тянь-Шань;
10) Қазақстанның өзендері және көлдері. Балхаш көлі, Алакөл көлі. Ертіс өзені. 
Орал өзені. Сырдәрия өзені. Іле өзені;
11) Қазақстанның табиғат нысандарын қорғау. Табиғатты қорғауда мемлекеттің 
және қоғамның рөлі.
3-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Физикалық картадағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (бұдан әрі – ТМД) 
шекаралары (4 сағат):
1) Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының пайда болуы;
2) ТМД құрлықтағы және теңіз шекаралары. ТМД рельеф ерешеліктері;
3) ТМД ірі өзендері және көлдері.
19. Арктикалық шөлдала қорықтары (5 сағат):
1) картада орналасуы. Теңіздер мен аралдар;
2) климат. Табиғат ерекшеліктері;
3) өсімдік және жануарлар әлемі. Табиғатты қорғау;
4) халқы және оның негізгі кәсіптері;
5) солтүстік теңіз жолы. Солтүстік Мұзды мұхитының теңіздері. Навигация 
ерекшеліктері.
20. Тундра аймағы (8 сағат):
1) картада орналасуы. Аралдар және жарты аралдар;
2) рельеф және пайдалы қазбалар;
3) климат. Тундра су қоймалары;

4) өсімдіктер әлемі;
5) жануарлар әлемі;
6) шаруашылық. Халық және оның негізгі кәсіптері;
7) тундра қалалары;
8) солтүстіктің экологиялық мәселелері. Тундра табиғатын қорғау.
21. Орман аймағы (10 сағат):
1) картада орналасуы. Рельеф және пайдалы қазбалар;
2) орман алқабының климаты;
3) өзендер, көлдер, каналдар;
4) өсімдіктер әлемі. Қылқан жапырақты ормандар (тайга). Аралас және жапырақты 
ормандар;
5) жануарлар әлемі. Бағалы терілі аңдар;
6) орманды аймақ тұрғындары және олардың негізгі кәсіптері: өндіріс, ауыл 
шаруашылығы;
7) орманның пайдасы – орман өндірісі, аңшылық, балық аулау;

8) орман аймағының қалалары. Орманды қорғау. Орманда жүру ережелері.
22. Дала аймағы (8 сағат):
1) картада орналасуы. Жер үсті қыртысы және пайдалы қазбалар. Климат. Өзендер. 
Сумен қамтамасыз ету мәселелері. Дала өсімдіктерінің әлемі. Дала жануарлары;
2) шаруашылық. Халқы және оның негізгі кәсібі;
3) дала аймағының қалалары. Дала аймағы табиғатын сақтау.
23. Шөлдала және жартылай шөлдала қорғандары (6 сағат):
1) картада орналасуы. Рельеф және пайдалы қазбалар;
2) климат. Өзендер. Сумен қамтамасыз ету мәселелері;
3) ерекшеліктері және табиғатты қорғау. Өсімдіктер әлемі. Жануарлар әлемі;
4) халықтың негізгі кәсібі;
5) шөлдала және жартылай шөлдаланың қалалары.
24. Субтропик аймақтары (4 сағат):
1) картада орналасуы. Жердің сырт қыртысы. Климат. Табиғатты қорғау және 
ерекшеліктері;
2) субтропиктердің өсімдіктер және жануарлар әлемі;

3) халқы және оның негізгі кәсібі;
4) курортты қалалар. Субтропик табиғатын қорғау.
25. Таулы аймақтар (6 сағат):
1) картадағы орны. Рельеф және пайдалы қазбалар. Климат;
2) солтүстік Кавказдың табиғат ерекшелігі және шаруашылығы;
3) қалалары және Оралдың экологиялық мәселелері,
4) Алтай таулары. Халқы және оның негізгі кәсібі. Қалалары;
5) Шығыс Сібір таулары. Халқы және оның негізгі кәсібі. Қалалары;
6) қорытынды сабақ.
26. Қазақстан табиғаты (15 сағат):
1) Қазақстан. Тәуелсіз мемлекеттің құрылуы. Физикалық және саяси картадағы 
Қазақстан;
2) жер қыртысының негізгі түрлері. Пайдалы қазбалардың ірі кен орындары. 
Рельефтың табиғатқа, шаруашылыққа және адам өміріне әсері;
3) климаттық жағдайының ерешеліктері. Климаттың аймақтық айырмашылығы. 
Жергілікті жағдайдың қалыптасуына және адам денсаулығына әсер етуі;

4) Қазақстанның ішкі суларының ерекшеліктері. Республика аймағында өзендердің 
таралуы. Өзен және көлдерді шаруашылықта пайдалану. Су қоймаларын қорғау;
5) өсімдіктердің алуан түрлері. Өсімдіктердің адам өмірінде және табиғаттағы 
маңызы. Қазақстанда сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан өсімдіктердің түрлері
. Өсімдіктерді қорғау;
6) Қазақстанның жануарлар әлемі. Жануарлардың адам өмірінде және табиғаттағы 
маңызы. Жануарлар әлемін қорғау заңдылықтары;
7) Қазақстандағы табиғат аймақтары: орманды дала, дала, шөл дала, таулы аймақ;
8) республика халқы. Қазақстан территориясында өмір сүретін халықтар мен ұлттар
. Халықтардың салт дәстүрлері;
9) елорда – Астана, Қазақстандағы ірі қалалар, еліміздегі ғылыми, мәдени және 
өндіріс орталықтары.
27. Өткенді қайталау (2 сағат).
4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
28. Материктер және мұхиттар географиясы (68 сағат).
29. Кіріспе (1 сағат):
1) материктер және мұхиттар географиясы нені зерттейді? Материктер және құрлық
бөліктері глобуста және жарты шарлар физикалық картасында. Дүниежүзілік мұхит.
30. Мұхиттар (5 сағат):

1) "Атлант мұхиты". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;
2) "Солтүстік Мұзды мұхит". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;
3) "Тынық мұхит". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;
4) "Үнді мұхиты". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;
5) дүниежүзілік мұхитты заманауи зерттеу.
31. Материктер.
32. Африка (7 сағат):
1) географиялық орналасуы, жағалауларын белгілеу, аралдар және шығанақтар;
2) рельефтың алуан түрлері, климат, өзендер, көлдер;
3) тропикалық орман өсімдіктері және жануарлары. Саван өсімдіктері және 
жануарлары. Африка шөлдаласының өсімдіктері және жануарлары;
4) халқы. Халықтардың өмірі және тұрмысы;
5) Африка мемлекеттері, олардың астаналары (Египет, Эфиопия, Танзания, ОАР, 
Судан – мұғалімнің таңдауы бойынша).
33. Австралия (5 сағат):
1) географиялық орналасуы. Жағалауларын белгілеу, аралдар;

2) рельефтың алуан түрлері, климат, өзендер мен көлдер;
3) Жаңа Гвинея аралы. Н.Миклухо-Маклайдың Австралияға саяхаты;
4) Австралияның өсімдіктер және жануарлар әлемінің ерекшеліктері;
5) Австралия халқы (жергілікті және көшіп келгендер). Канберра – Австралия 
астанасы.
34. Антарктида (4 сағат):
1) географиялық орналасуы, жағалауларын белгілеу. Оңтүстік полюс;
2) Антарктиданы орыс теңіз саяхатшыларының ашуы;
3) жер үсті қыртысы және климат. Өсімдіктер және жануарлар әлемі. Табиғатты 
қорғау;
4) әртүрлі елдердің ғалымдарының Антарктиданы зерттеуі. Антарктиданы заманауи
зерттеу.
35. Америка (1 сағат).
1) Американы ашу.
36. Солтүстік Америка (4 сағат);
1) географиялық орналасуы, жағалауын белгілеу. Аралдар және шығанақтар. 
Табиғи жағдайы, рельеф, климат. Өзендер мен көлдер;

2) өсімдіктер және жануарлар әлемі;
3) халқы. Солтүстік Америка мемлекеттері және астаналары (АҚШ. Канада. 
Мексика. Куба – мұғалімнің таңдауы бойынша).
37. Оңтүстік Америка (5 сағат):
1) географиялық орналасуы, жағалауын белгілеу;
2) аралдар және шығанақтар. Табиғи жағдайы, рельеф, климат. Өзендер мен көлдер;
3) Оңтүстік Америка табиғатының ерекшеліктері. Табиғат байлықтарын қорғау;
4) халқы (жергілікті және көшіп келгендер);
5) ірі мемлекеттер (Бразилия, Аргентина, Перу және сол сияқты елдер мұғалімнің 
таңдауы бойынша), олардың астаналары.
38. Еуразия (8 сағат):
1) Еуразия – шер шарының ең үлкен материгы. Географиялық орналасуы. Дүние 
бөліктері: Еуропа және Азия. Олардың арасындағы шартты шекара;
2) Еуразия жағалауларын белгілеу. Солтүстік Мұзды және Атлант мұхиттарының 
теңіздері. Ірі аралдар және шығанақтар;
3) Еуразия жағалауларын белгілеу. Тынық және Үнді мұхиттарының теңіздері. 
Аралдар және шығанақтар;

4) жердің үстіңгі қыртысы, Еуразияның табиғи жағдайы және пайдалы қазбалары;
5) Еуразияның климат түрлері. Су ресурстары – өзендер және көлдер;
6) Еуразияның өсімдіктер және жануарлар әлемі. Табиғатты қорғауда халықаралық 
ынтымақтастық;
7) Еуразия халқы. Халықтың тығыздылығы бойынша айырмашылығы. Евразия 
халықтары. Еуропа және азия халықтарының мәдениеті және тұрмысы.
39. Еуропа мемлекеттері (7 сағат):
1) Ұлыбритания. Франция. Германия. Испания. Италия. Сербия. Хорватия. Албания
. Греция. Польша. Чехия. Словакия. Венгрия. Румыния. Болгария. Норвегия. Швеция. 
Финляндия.
40. Азия мемлекеттері (5 сағат):
1) Түркия, Иран, Ирак, Ауғаныстан;
2) Монғолия. Қытай. Үнді;
3) Оңтүстік және Солтүстік Корея;
4) Вьетнам. Лаос;
5) Жапония.
41. Қазақстан және жақын шет елдері (16 сағат):

1) КСРО тарқауы. Жақын шет ел мемлекеттері – бұрынғы одақтас мемлекеттер;
2) Қазақстан Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
.
Астанасы және ірі қалалары;
3) Ресей. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
4) Өзбекстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
5) Түркменістан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. 
Халқы. Астанасы және ірі қалалары;
6) Тәжікстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
7) Қырғызстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы
. Астанасы және ірі қалалары;
8) Грузия Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
. 
Астанасы және ірі қалалары;
9) Әзірбайжан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы.
Астанасы және ірі қалалары;
10) Армения. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
11) Молдова Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
. 
Астанасы және ірі қалалары;

12) Украина Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
. 
Астанасы және ірі қалалары;
13) Белорусия. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы.
Астанасы және ірі қалалары;
14) Эстония. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
15) Латвия Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
. 
Астанасы және ірі қалалары;
16) Литва. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. 
Астанасы және ірі қалалары;
17) жақын шет ел мемлекеттері. Қорытынды сабақ;
18) "Материктер және мұхиттар географиясы" курсын қайталау.
5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
42. Қазақстан географиясы (68 сағат).
43. Қайталау (1 сағат):
1) Қазақстанның жалпы географиялық сипаты. Дүниежүзілік картадағы 
Қазақстанның географиялық орны;
2) мемлекеттік шекаралар. Шекаралас мемлекеттер. Қазақстан территориясының 
көлемі.

44. Қазақстан жері туралы алғашқы географиялық мәліметтер (1 сағат):
1) палеолит дәуірінің ежелгі тұрақтары, мыс және қола кенінің дамуы;
2) Қазақстан табиғаты, халықтары және шаруашылығы туралы алғашқы мәліметтер 
берген ежелгі ғалымдар (Геродот, Страбон, Птоломей).
45. Қазақстан табиғаты және табиғи ресурстары (6 сағат):
1) табиғаттың алуан түрлері. Рельеф ерекшеліктері;
2) пайдалы қазбалар, олардың негізігі кендері. Тиімді пайдалану жолдары;
3) климат, негізгі факторлары және қалыптасуы. Климатқа тән белгілер. Жыл 
мезгілдерінің айқынды ауысуы;
4) су шығатын қайнар көздер. Оны халық шаруашылығында пайдалану. Суды 
тиімді пайдалану;
5) жер ресурстары (топырақ, топырақтың негізгі түрлері). Қазақстанда жер өңдеуді 
дамыту. Топырақты қорғау;
6) Қазақстанның өсімдік және жануарлар әлемі. Өсімдіктерді және жануарларды 
қорғау (қорғандар, тапсырмалар). Қазақстанның қызыл кітабы.
46. Қазақстан халқы (3 сағат):
1) Қазақстандағы халықтың саны. Республика аймағында орналасуы. Халық 
орналасуының тығыздылығының айырмашылығы;

2) Қазақстанда тұратын халықтар;
3) еңбек ресурстары. Олардың саны және құрамы. Республиканың түрлі 
салаларында жұмысқа жарамды халықтың еңбек етуі.
47. Қазақстан шаруашылығына жалпы шолу (10 сағат):
1) шаруашылықтың негізгі салалары: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік;
2) Қазақстан шаруашылығында өнеркәсіптің рөлі. Өнеркәсіп салаларының 
құрылымдары. Өнеркәсіп ұйымдарының түрлері;
3) Қазақстанда ауыл шаруашылығын дамыту. Ауыл шаруашылығының негізгі 
салалары. Ауылшаруашылық мекемелерінің түрлері;
4) көлік. Оның шаруашылықтағы рөлі. Көлік түрлері. Көлік өнеркәсібі.
48. Қазақстанның экономикалық аудандарының географиясы (2 сағат):
1) экономикалық аудандар туралы түсінік. Қазақстан аймағында бес экономикалық 
ауданның қалыптасуы.
49. Орталық Қазақстан (6 сағат):
1) географиялық орналасуы. Табиғи ресурстардың байлығы және алуан түрлігі. Су 
тапшылығы;
2) көмір. Көмір, металлургия және машина жасау өнеркәсібін дамыту. Теміртау, 
Жезқазған, Балхаш қалалары.

50. Батыс Қазақстан (6 сағат):
1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: дала, шөл дала;
2) жер асты байлығы: мұнай және газ шығатын жерлер;
3) балық шаруашылығы. Балықты өңдеу. Табиғатты қорғау. Ақтөбе, Атырау, Орал 
қалалары.
51. Солтүстік Қазақстан (6 сағат):
1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: орман далалары, дала, жартылай шөл
далалар;
2) жер асты байлықтары. Темір кенін және тас көмір өндіру;
3) астық өсіру және мал шаруашылығы;
4) қалалар: Қазақстанның бас қаласы – Астана, Қостанай, Петропавл, Павлодар, 
Көкшетау.
52. Оңтүстік Қазақстан (6 сағат):
1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: шөл дала және таулар;
2) химиялық шикізат өндіру;
3) жер игеру, бақ өсіру, жүзім егу;

4) көлік. Алматы, Тараз, Шымкент, Талдықорған, Түркістан қалалары.
53. Шығыс Қазақстан (6 сағат):
1) таулы және тегіс жерлердің табиғи жағдайларының алуан түрлілігі. Жартылай 
металлмен жер асты байлығы;
2) өнеркәсіп. Ауыл шаруашылығы және көлік;
3) өнеркәсіпті дамыту. Өскемен, Семей, Риддер қалалары.
54. Өз облысының географиясы (15 сағат):
1) картада орналасуы. Шекаралары. Жердің үстіңгі қыртысы, пайдалы қазбалар;
2) өзендер және көлдер. Оларды шаруашылықта қолдану;
3) ауыл шаруашлығын дамытуға табиғат жағдайының қолайлығының ерекшеліктері
;
4) өсімдіктер әлемі. Жануарлар әлемі. Табиғи байлықтарды қорғау;
5) халық және оның құрамы. Шаруашылықтың сипаты;
6) өнеркәсіп және оның жетекші салалары;
7) өсімдік өсіру және мал шаруашылығы;
8) көлік. Облыс және өлке орталығы. Біздің қала (ауыл, село).

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
55. Пәндік нәтижелер.
56. Білім алушылар:
1) көкжиек тұстарын; жер бетінің негізгі түрлерін;
2) су қоймаларының түрлерін, олардың айырмашылығын;
3) суды ластанудан қорғау шараларын;
4) табиғатта өзін ұстау ережелерін;
5) жоспардың суреттен және географиялық картадан айырмашылығын;
6) жоспардағы, географиялық картадағы негізгі бағыттарды;
7) географиялық картаның шартты түстері және белгілерін;
8) жерде құрлықтың және судың таралуын;
9) климаттың негізгі түрлерін;
10) жердің дөңгелек екенін дәлелдейтін жер шарын саяхаттауды;
11) алғашқы ғарышкерлердің аттарын біледі деп күтіледі.

57. Білім алушылар:
1) глобуста және жарты шар карталарында материктер және мұхиттардың 
орналасуын;
2) глобуста және жарты шар карталарында жарықтандыру поястарының 
орналасуын;
3) Қазақстанның физикалық картасында және жарты шар картасында еліміздің 
географиялық орналасуын меңгереді деп күтіледі.
7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
58. Пәндік нәтижелер.
59. Білім алушылар:
1) ТМД-на кіретін мемлекеттер аттарын;
2) ТМД мемлекеттерінің табиғат қорғандарын;
3) олардың орналасуының климаттық жағдайлардан және теңіз үсті биіктігіне 
тәуелділігін;
4) түрлі аймақтардың табиғи жағдайларын;
5) әр табиғи аймақтың өсімдік және жануарлар әлемінің жарқын өкілін;
6) климат, өсімдік және жануарлар әлемінің, табиғи жағдай және халықтың кәсібі 
арасындағы өзара байланысты;

7) әр табиғи аймақтағы ірі қалаларды; 
8) Қазақстанның географиялық орналасуының ерекшеліктерін;
9) Қазақстанның табиғи байлықтарын;
10) Қазақстанда табиғатты қорғауға арналған негізгі шараларды;
11) табиғатта өзін ұстау тәртібін біледі деп күтіледі.
60. Білім алушылар:
1) физикалық картада, жарты шар карталарында және глобуста ТМД елдерінің 
орналасуын;
2) физикалық картада, жарты шар карталарында және глобуста Қазақстанның 
шекараларын меңгереді деп күтіледі.
8-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
61. Пәндік нәтижелер.
62. Білім алушылар:
1) әр материктің географиялық орналасуын, жағалау белгілері және табиғи 
ерекшеліктерін;
2) жақын шетел мемлекеттердің географиялық орналасу ерекшеліктерін;

3) жақын шетелдің табиғи жағдайын, ресурстарын, негізгі халқын және 
астаналарын;
4) Атлант, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарының қысқаша сипатын біледі 
деп күтіледі.
63. Білім алушылар:
1) географиялық картада Атлант, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарын;
2) жарты шар картасында әр материктың географиялық орналасуын және жағалау 
белгілерін;
3) саяси картада зерделенген мемлекеттер және астаналарын меңгереді деп күтіледі.
9-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
64. Пәндік нәтижелер.
65. Білім алушылар:
1) әр экономикалық аймақтың табиғи жағдайы және ресурстары туралы жалпы 
сипаттауды;
2) Қазақстан шаруашылығының құрылымдарын атап, оның салалары және даму 
болашағының байланысы туралы;
3) өз облысының шаруашылығының құрылымын атап, оның негізгі салаларының 
орналасуын біледі деп күтіледі.

66. Білім алушылар:
1) Қазақстанның экономикалық аймақтарға бөлінуі туралы әңгімелеуді;
2) картада Қазақстанның экономикалық аймақтарын көрсетуді;
3) Қазақстан картасында өз өлкесін көрсетуді (облыс, қала, аудан);
4) кескін картасында Қазақстанның экономикалық аймақтарының шекараларын 
және ірі қалаларын белгілеуді меңгереді деп күтіледі.
67. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) географияны оқуға сүйіспеншілігі мен қызығушылығын;
2) табиғатқа жауапкершілікпен қарауды;
3) қоршаған ортаны қорғау қажеттілігін танытады деп күтіледі.
68. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) өздігімен жұмыс жасау, өз әрекеттерін орындау дұрыстығын бақылауынан;
2) жазылған және ауызша ақпартпен жұмыс істеу икемін, мәтінмен және 
суреттермен, географиялық картамен және кескінді картамен жұмыс істеуінен;
3) оқығанының мазмұнындағы негізгі ойларды белгілеуінен;

4) оқулық мәтінінде сұрақтарға жауапты оқулықтың мәтінінен табуынан көрініс 
табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 359-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-8 сыныптары үшін "Бейнелеу өнері" пәнінен үлгілік оқу 
бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 359-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушыларды бейнелеу өнеріне бейімдеу, қоршаған 
ортаны өзіндік бейнелеуіне баулу.
3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) жан-жақты үйлесімді дамуына ықпалдасу; білім алушылардың нысандарды, 
құрылымды, көлемді, заттардың түстерін, кеңістіктегі орнын дұрыс қабылдауға жүйелі,
мақсатты түрде тәрбиелеу және дамыту арқылы олардың танымдық әрекеттерінің 
кемшіліктерін түзету;
2) бейнелеу өнерінің негізгі түрлерімен жанрлары туралы, бейнелеу-білдіру 
құралдары және бейнелеу әрекетінің техникалары туралы түсінікті мәліметтер беру;
3) эстетикалық тәрбие алуына ықпалдасу;
4) білім алушылардың әртүрлі бейнелеу әрекеттерімен шұғылдану тәжірибесін 
қалыптастыру;
5) ұйымшылдықты дамыту, жұмыс тәртібін ойластыру икемі, жоспармен жұмыс 
орындау икемі;
6) Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыру.
4. Бейнелеу өнері ақыл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың даму 
кемшіліктерін еңсеруге мүмкіндікті қамтамасыз етеді. Оқу процесінің міндетті шарты - 
сабақтың түзету бағыты.
5. Бейнелеу өнерінің оқу материалы сабақтың төрт түрін қамтиды: затқа қарап сурет
салу, қолданбалы бейнелеу, тақырып бойынша бейнелеу, өнер туралы әңгімелесу.
6. 5-8 сыныптардағы бейнелеу өнері сабағында білім алушылардың мақсатты түрде 
бақылау қабілетінің дамуы жалғасады: заттармен құбылыстарды өзара салыстыру, 
ұқсастықпен айырмашылықтарын анықтау, заттарды нысанымен бет бедері бойынша 
топтастыру. Сан алуан көріністі саралау, бақылаудан кейін пайымдау және 
тұжырымдау білім алушылардың танымдық әрекеттерін дамытады.

7. 5-8 сыныптардағы бейнелеу өнері сабағында білім алушылар көрнекті өнер 
туындыларымен танысуды жалғастырады. Өнер туралы әңгімелесуде бейнелеу 
өнерінің түрлерімен: сызбамен, кескіндемемен, мүсін өнерімен, сәулет өнерімен, 
сәндік-қолданбалы өнермен, безендірумен танысады. Бейнелеу өнерінің жанрлары: 
табиғатты бейнелеу, портрет, натюрмортпен танысуды жалғастырады. Түрлі жанрда 
жұмыс істеуді үйренеді. Оқытушының міндеті білім алушының санасына қарапайым, 
түсінікті, қолжетімді түрде білімді жеткізу.
8. Оқыту процесінде "Қазақ тілі", "Оқу және тіл дамыту", "Музыка және ән", "
Математика" пәндерімен пәнаралық байланыс орнайды.
9. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
4) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
10. Оқу жылдары бойынша бағдарламаға сәйкес сағаттар саны:
1-кесте
Сабақтың түрі
5-сынып
6-сынып
7-сынып
8-сынып
Затқа қарап сүрет салу
12
12
12
12
Сәндік сурет салу
8
8
8
8
Тақырып бойынша сурет
8
7
7
7
Бейнелеу өнері туралы әңгімелесу
6
7
7
7
Барлық сағат саны
34
34
34
34

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
11. Затқа қарап бейнелеу (12 сағат):
1) бейнеленген нысанды сараптай білу (түрін, түсін анықтау, құрама бөліктерінің 
көлемін салысту); өзінің суретін бейнеленген нысанмен салыстыру және суреттің 
бөліктерін бір бірімен салыстыру;
2) сурет салудың кезектілігін анықтап үйрену;
3) суреттің нысанын, құрылымын, үйлесімділігін, түсін келтіруді үйрену;
4) симметриялық нысанды затты бейнелегенде орталық сызықты пайдалану;
5) заттың көлемін қол жетімді құралдармен беру;
6) бояуға су қосу арқылы түстің қанықтылығын азайту.
12. Сәндік сурет салу (8 сағат):
1) жолақта, текшеде, шеңберде осьтік сызықты пайдаланып геометриялық және 
өсімдік элементтерінен өрнектер құрастыра білу;
2) өрнектер салуда кезектілікті сақтай білу;
3) езілген және су бояулармен жұмыс істегенде түстердің үйлесімділігін табу (
бейненің сұлбасын сақтай отырып ою элементтерін түзу бояу);

4) әртүрлі өлшемдегі бояу жаққышты пайдалануды, барлық бояу жаққышпен және 
оның кері жағымен жұмыс істеуді үйрену.
13. Тақырып бойынша сурет салу (8 сағат):
1) өзінің байқағанын бейнелеп үйрену;
2) суретте бейнеленген заттардың бір - біріне салыстырмалы түрде дұрыс 
орналастыру мөлшерін көрсету білу (жақынырақ - алыстау);
3) суреттің елеулі сюжетін құрастыру үшін, бақылау негізінде, оқығаннан кейін 
алған әсердің негізінде туындаған елестерді көрсете білу;
4) езілген және су бояулармен жұмыс істеу, қағаздың реңін өзгерте білу.
14. Бейнелеу өнері туралы әңгімелесу (6 сағат):
1) белсенді және мақсатты түрде бейнелеу өнерінің туындыларын қабылдау;
2) көркем құралдары туралы жалпы түсінік;
3) бейнелеу өнерінің көрген туындыларының мазмұнын ауызша айта білу;
4) бейнелеу өнерінің жанрларын (портрет, табиғат суреті, натюрморт) белгілеріне 
және бейнелеу ерекшелігіне сәйкес ажырата білу;
5) картинадағы бейнелердің сезімдік жағдайын анықтай білу.
15. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

16. 1 - тоқсан:
1) сәндік сурет салу. Қазақтың ою-өрнегі. "Аяқталмайтын" (аппликация);
2) табиғат суреті. Сұхбат;
3) бұйыммен салу. Үйеңкі жапырағы (қарындаш, акварель);
4) бұйыммен салу. Сүйікті мамық ойыншық (анималистика) (қарындаш, акварель);
5) тақырып бойынша бейнелеу. "Ойыншықтар дүкенінде" (қарындаш, акварель);
6) натюрморт. Жалпы түсінік. Сұхбат;
7) бұйыммен салу. Алма мен кружка (қарындаш, акварель);
8) сәндік сурет салу. Қазақтың ою-өрнегі "Ажурный" (аппликация);
9) сәндік сурет салу. Жолаққа өздігінен өрнек құрастыру (қарындаш, гуашь).
17. 2 - тоқсан
1) бұйыммен сурет салу. Өсімдік өсірілген ыдыс (қарындаш, акварель);
2) бұйыммен сурет салу. Жол белгілері (қарындаш, гуашь);
3) сұхбат. Портрет. Жалпы түсінік;

4) бұйыммен сурет салу. Қыстық киімдегі қыз (қарындаш, акварель);
5) сюжетті сурет. "Аққала жасауда" (қарындаш, гуашь);
6) сәндік сурет салу. "Карнавал көзілдірігі" (қарындаш, гуашь);
7) сәндік сурет салу. Жаңа жылға шақыру қағазы (қарындаш, акварель);
8) сюжеттік сурет. Қысқы табиғат суреті (қарындаш, гуашь).
18. 3 - тоқсан:
1) тақырыпқа сурет салу "Қысқы орман" (қарындаш, гуашь);
2) бұйыммен сурет салу. Жануарлар (анималистика) (қарындаш);
3) сюжетті сурет. Ертегі кейіпкерлері (қарындаш, акварель);
4) сәндік сурет салу. Шаршыда өзіндік оюлар құрастыру (қарындаш, гуашь);
5) сәндік сурет салу. Жолақта өрнекті шығармашылықпен құрастыру (қарындаш, 
гуашь);
6) сәндік сурет салу. Шеңберде өзіндік өрнек құрастыру (Табақтың эскизі – оюмен 
өрнектелген ағаш немесе металлдан жасалған ыдыс) (қарындаш, гуашь);
7) ұлттық сәндік қолданбалы өнер. Сұхбат;

8) бұйыммен сурет салу. Қазақтың дәстүрлі киімдері, бас киімі (қарындаш, акварель
);
9) тақырып бойынша сурет салу. "Наурыз" (қарындаш, акварель).
19. 4 - тоқсан:
1) сұхбат. Анималистика;
2) бұйыммен сурет салу. Қараторғайдың ұясы (қарындаш, акварель);
3) бұйыммен сурет салу. Қоңыздар (симметрия) (қарындаш, акварель);
4) бұйыммен сурет салу. Шегіртке (симметрия) (қарыандаш, акварель);
5) көктемгі табиғат көрінісі. Сұхбат;
6) тақырып бойынша сурет салу. "Көктемгі көңіл күй" (қарындаш, акварель);
7) бұйыммен сурет салу. "Ыдыстағы көктем гүлдері" (қарындаш, акварель).
3-тарау. Оқу пәнінің 6 - сыныптағы базалық білім мазмұны
20. Затқа қарап бейнелеу (12 сағат):
1) заттың жалпы формасын анықтап, кезегімен сараптай білу (дөңгелек, 
тікбұрышты) үйлесімділігін, бөлшектер байланысын, түсін;

2) өзінің жұмысын алдын-ала жоспарлап, анықталған кезектілігімен бейнені 
құрауды үйрену (жекеден жалпыға, жалпыдан жекеге);
3) қарапайым көмекші сызықпен суреттің дұрыстығын тексере білу;
4) өзінің суретін бұйыммен салыстыра білу;
5) қолжетімді заттармен суреттегі бұйымдардың көлемді формасын, бұйымның 
түсіне сәйкес бояуды таңдай отырып бейнелеу;
6) ақ және ашық түстің аясында заттардың үлкен көлемін бейнелеу; жұмыстың "
шикілей" тәсілін, түстердің қосылуын пайдалану.
21. Сәндік сурет салу (8 сағат):
1) матаға (түсқағазға) торкөзді оюларды құрастыра білу;
2) табиғи формаларды үлгіге келтіре білу;
3) қабырға газеттерін рәсімдеудің негізгі тәртібі;
4) торкөзге қаріптеу тәсілдерін білу.
22. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):
1) өзінің бақылауларын суретте көрсету білу;
2) суреттің кеңістік композициясы;

3) әдеби шығармадағы образды өз түсінігі бойынша суретте көрсете білу, мұғалім 
айтқан жеңіл сюжеттің сипатты белгілерін суретте көрсете білу;
4) майлы және құрғақ бояулармен жұмыс жасай білу.
23. Бейнелеу өнері туралы сұхбат (7 сағат):
1) суретші пайдаланған бейнелеудің негізгі құралдарын, суретшінің негізгі ойын, 
бейнелеу өнерінің түрі мен жанрын, тән белгілері мен ерекшеліктерін атап, 
қарастырылып отырған шығарманың мазмұнын айта білу;
2) өнер туындысына өзінің сезімдік-эстетикалық көзқарасын білдіру;
3) мүсіндік туындының бейнелеу өнері ретінде ерекшелігі, мүсіндік туындылардың 
үлгілері;
4) халықтық сәндік-қолданбалы өнер;
5) бейнелеу өнерінің жанры және түрлері туралы қарапайым мәліметтер.
24. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.
25. 1 - тоқсан (9 сағат):
1) күзгі табиғат көрінісі. Сұхбат;
2) сәндік сурет салу. Жолақта ою-өрнекті шығармашылықпен құрастыру (қарындаш
, гуаш);

3) натюрморт. Сұхбат;
4) натюрморт "Жемістер" (қарындаш, акварель);
5) натюрморт "Көкөністер" (қарындаш, акварель);
6) сәндік-қолданбалы өнер. Сұхбат;
7) бұйыммен сурет салу. Барабан (қарындаш);
8) сәндік сурет салу. Шеңберде қазақ оюларын өздігінен құру (табақты әрлеу эскизі)
(қарындаш, гуашь).
26. 2 - тоқсан (7 сағат):
1) бұйыммен сурет салу. Кофе шәйнегі (қарындаш);
2) құрамды заттың формасы және оны оюлармен безендіру (торсық) (қарындаш, 
гуашь);
3) бұйыммен сурет салу (адамның нобайы) (қарындаш, акварель);
4) сюжеттік сурет "Шаңғы тебу", "Таудан сырғанау" (қарындаш, акварель);
5) сәндік сурет салу. "Жаңа жылдық ашық хат" (қарындаш, акварель);
6) сәндік сурет. Карнавалдық маска дайындау "Халық күнтізбесі".
27. 3 - тоқсан (10 сағат):

1) қысқы табиғат көрінісі. Сұхбат;
2) сәндік сурет. Қабырға газетінің эскизі (қарындаш);
3) сәндік сурет. Тікбұрышта қазақтың ою-өрнегін құрастыру (сырмақтың эскизі) (
қарындаш, гуашь немесе аппликация);
4) көркем туындыны бейнелеу (қарындаш, акварель);
5) бұйыммен сурет салу. Құстар (анималистика) (қарындаш);
6) сюжетті сурет: "Құстарды қарсы аламыз" (қарындаш, акварель);
7) қазақтың дәстүрлі кәсіптері. Сұхбат;
8) тақырыпқа сурет салу: "Наурыз" (қарындаш, акварель).
28. 4 - тоқсан (8 сағат):
1) көктемдегі табиғат көрінісі. Сұхбат;
2) сюжетті сурет. "Көктем келді" (қарындаш, акварель);
3) сәндік сурет салу. Шеңберде шығармашылық оюлар құрастыру (қарындаш, 
гуашь);
4) бұйыммен сурет салу "Пиона гүлі" (қарындаш, акварель);

5) бұйыммен сурет салу "Мәйе бұтағы" (қарындаш, акварель);
6) бұйыммен сурет салу "Вазадағы көктемгі гүл шоғы" (қарындаш, акварель);
7) сәндік сурет салу: Дәстүрлі тұрмыстық бұйымдар, оларды ою-өрнекпен 
әшекейлеу (қарындаш, гуашь);
8) мүсін. Сұхбат.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
29. Бұйыммен сурет салу (12 сағат):
1) бейнелеу нысанын, құрылымын, бөлшектердің көлемін, түсін, кеңістікте 
орналасуын сараптау;
2) сурет салудың мақсатты кезеңділігін сақтау;
3) көмекші сызықтарды пайдалана білу, суретте көлемді тікбұрыш, цилиндр, 
дөңгелек және құрылымды формалы заттарды көрсете білу ережелері;
4) бейнеленген заттардың түстерінің реңін көрсете білу дағдысы.
30. Сәндік сурет салу (8 сағат):
1) ою-өрнектерді әртүрлі геометриялық формада құрастыра білу, табиғи 
формаларды сәндік үлгіде өңдей білу және безендіру жұмыстарында қолдану;
2) езілген және су бояулармен жұмыс істеу әдістері.

31. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):
1) суретте байланысты мазмұнды көрсете білу;
2) заттардың өзара орналасуына байланысты бірімен бірін жабуы;
3) заттарды ашық кеңістікке орналастыра білу;
4) кішірейту арқылы заттардың алыста орналасқандығын көрсете білу;
5) суреттегі көрермендік тереңдік туралы түсінік: бірінші жоспар, екінші жоспар.
32. Бейнелеу өнері жөнінде әңгімелер (7 сағат):
1) бейнелеу өнерінің түрлері, жанрлары;
2) айқынды кескіндеменің негізгі құралдары;
3) бейнелеу өнерінде пайдаланылатын материалдар;
4) сәндік-қолданбалы өнер туындыларының негізгі ерекшеліктері.
33. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.
34. 1 - тоқсан (9 сағат):
1) сәндік құрастыру. Ыдысқа арналған қазақша ою-өрнектің эскизін жасау (гуашь);

2) натюрморт "Қазақтың ұлттық ыдысы" (қарындаш, акварель);
3) сұхбат. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары;
4) тақырыпқа сурет "Күз басы" (қарындаш, акварель);
5) бұйыммен сурет салу. Тікбұрышты көлемді зат (қарындаш, акварель);
6) тақырып бойынша сурет салу "Дала" (қарындаш, акварель);
7) сұхбат. Халық шығармашылығы;
8) натюрморт "Жемістер" (қарындаш, акварель);
9) бұйыммен сурет салу. Цилиндр нысандағы көлемді зат (қарындаш, акварель).
35. 2 - тоқсан (7 сағат):
1) әңгімелесу "Алтын адам";
2) бұйыммен сурет салу. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары (қарындаш, 
акварель);
3) бұйыммен сурет салу. Конус түріндегі көлемді зат (қарындаш, акварель);
4) сәндік құрастыру. Ер адамдардың бас киіміне арналған қазақша ою-өрнектің 
эскизін жасау (гуашь);
5) әңгімелесу. Сәулет ғимараттары;

6) "Менің үйім", "Біздің мектеп" сұлбасы;
7) безендірушілік кескіндеме. Жаңа жылға қабырға газеті.
36. 3 - тоқсан (10 сағат):
1) әңгімелесу. Кескіндеме (кітаптің безендірілуі, плакат, карикатура);
2) сәндік құрастыру. Қазақша ою-өрнек "Сызылған" (қарындаш, қара тушь);
3) натюрморт "Қымыз құйғыш" (қарындаш, акварель);
4) бұйыммен сурет салу. Күрделі зат (құралмалы форма) (қарындаш, акварель);
5) безендірушілік кескіндеме. Паспарту;
6) тақырыптық сурет "Кешкі ауыл", "Ауылдағы таң" (қарындаш, акварель) білім 
алушылардың таңдауы бойынша сюжет;
7) сұхбат. Қазақстандағы сурет галлереялары;
8) сәндік құрастыру. Қазақтың ою-өрнегін жасау "Құрақ" (Аппликация).
37. 4 - тоқсан (8 сағат):
1) бұйыммен сурет салу. Шар тәрізді зат (қарындаш);
2) тақырыптық сурет. "Терезенің артында көктем" (қарындаш, акварель);

3) сұхбат. Ұлы кескіндемешілер;
4) сәндік құрастыру. Басқұрдың ою-өрнегінің эскизі (гуашь немесе аппликация);
5) тақырып бойынша сурет салу "Қаладағы көктем" (қарындаш, акварель);
6) бұйыммен сурет. Әртүрлі формалы және түрлі-түстегі көлемді заттар тобы (
қарындаш, акварель);
7) безендіру кескіндемесі. "Соңғы қоңырауға" плакат (қарындаш, гуашь);
8) тақырыптық сурет "Жақында жаз!" (қарындаш, акварель).
5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
38. Бұйымға қарап сурет салу (12 сағат):
1) бейнелеу нысанын сараптау, оның түрін, құрылымын, құрамды бөлшектерінің 
көлемін, түсін және кеңістікте орналасуын анықтау;
2) сурет салудың лайықты кезектілігін сақтау (жекеден жалпыға);
3) бейнелеу білімінің негізі, көмекші сызықтарды пайдалана білу, суретте көлемді 
заттарды тікбұрыш, цилиндрлік, дөңгелек, құрылымдық формада көрсете білудің 
дұрыс ережелері;
4) суретте бейнеленген заттың анық сызықтық бейнесін, түсін, реңін көрсете білу 
дағдысы.

39. Сәндік бейнелеу (8 сағат):
1) әртүрлі геометриялық формадағы ою-өрнектерді, өрнектерді жасаудың әртүрлі 
тәсілдерін қолдана отырып құрастыру;
2) майлы және су бояулармен жұмыс істеу әдістері;
3) ою-өрнек композициясын жасағанда элементтердің мағынасына сәйкес сәндік 
мәнін (нақты мысалмен) ашу, сәндік суреттің күнделікті өмірдегі қолданбалы орнын 
ашу.
40. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):
1) суретте байланысты мазмұнды және бейнеленгенге сезімдік қатынасын білдіру;
2) заттардың өзара орналасуына байланысты бірімен бірін жабу тәсілі;
3) заттарды ашық кеңістікке орналастыра білу;
4) заттарды кішірейту арқылы алыста орналасқандығын көрсете білу;
5) жарықтың түсуіне байланысты түстің өзгеруі: күн сәулесінен, қас қарайған 
кездегі, бұлтты ауа-райы.
41. Бейнелеу өнері туралы сұхбат (7 сағат):
1) бейнелеу өнерінің туындылырын мақсатты түрде қабылдап, өнер туындысына 
деген өзінің эмоционалды-эстетикалық көзқарасын айта білу;

2) бейнелеу өнерінің түрлері және жанрлары туралы ұғымы;
3) өнер туындысының түрі мен жанрына байланысты өзгерісті ерекшеліктері;
4) айқын кескіндеменің негізгі құралдары.
42. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.
43. 1 - тоқсан (9 сағат):
1) табиғат суреті "Күзгі қала" (қарындаш, акварель);
2) натюрморт "Қазақтың ұлттық ыдыстары" (қарындаш, акварель);
3) сәндік құрылымдар. Қазақтың ұлттық киімдеріне арналған ою-өрнектерінің 
эскизін жасау (қарындаш, акварель);
4) бейнелеу өнерінің түрлері, жанры;
5) тіктөртбұрышты формадағы көлемді зат (қарындаш, акварель);
6) табиғат суреті "Туған өлке" (қарындаш, акварель);
7) сұхбат "Халық шығмашылығының мұражайында";
8) натюрморт "Вазадағы жеміс" (қарындаш, акварель);
9) цилиндр пішіндес зат (қарындаш, акварель).

44. 2 - тоқсан (7 сағат):
1) сұхбат "Түрлі елдермен халықтардың сәндік өнері";
2) натюрморт "Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары" (қарындаш, акварель);
3) конус пішіндес зат (қарындаш, акварель);
4) сәндік құрылымдар. Қазақтың ер адамдарының бас киіміне арналған 
ою-өрнектердің эскизін жасау;
5) сұхбат "Сәулет бейнелеу өнерінің түрі ретінде";
6) үйдің ішкі көрінісі "Менің бөлмем", "Біздің сынып" (қарындаш, акварель);
7) безендіру кескіндемесі. Жаңа жылға плакат (қарындаш, гуашь).
45. 3 - тоқсан (10 сағат):
1) сұхбат "Алтын адам";
2) сәндік құрылымдар. Қазақтың ою-өрнегін жасау;
3) натюрморт "Дастархан" (қарындаш, акварель);
4) күрделі (құрылымдық) формадағы зат (қарындаш, акварель);
5) безендіру кескіндемесі. Альбом (қарындаш, гуашь);

6) табиғат көрінісі "Даладағы кеш", "Таудағы таң" (қарындаш, акварель) сюжет 
білім алушының таңдауы бойынша;
7) сұхбат "Қазақстандағы бейнелеу өнерінің мұражайлары";
8) сәндік құрылымдар. Қазақтың ою-өрнектерін жасау "Шексіз".
46. 4 - тоқсан (8 сағат):
1) бұйымға қарап сурет салу. Көлемді заттар тобы (глобус және кітап) (қарындаш, 
акварель);
2) көркем туындыны безендіру (қарындаш, акварель);
3) сұхбат "Әлемнің ірі мұражайлары";
4) сәндік құрылымдар. Қазақтың әйелдерінің бас киіміне арналған ою-өрнектері 
эскизін жасау (қарындаш, гуашь);
5) табиғат көрінісі "Жайлаудағы көктем" (қарындаш, акварель);
6) бұйымға қарап сурет салу. "Түрлі көлемді түрлі-түсті заттар тобы" (ағаш 
шеберінің құралдары) (қарындаш, акварель);
7) безендіру кескіндемесі. Соңғы қоңырауға қабырға газеті (қарындаш, гуашь);
8) тақырыптық сурет "Мектеп ауласы" (қарындаш. акварель).
6-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

47. Пәндік нәтижелер.
48. Білім алушылар:
1) бейнелеу өнерінің жанрларын;
2) шаршыда және текшеде өрнек құрастыру тәртібін;
3) дәстүрлі қазақ киімі және бас киімдерінің аталуын біледі деп күтеледі.
49. Білім алушылар:
1) суретте бейнелеген заттардың түрін, құрылымын, үйлесімділігін көрсетуді;
2) симметриялық формадағы заттарды анықтау және осьтік сызықты қосымша 
пайдалана отырып, оларды бейнелеуді;
3) осьтік сызықты пайдаланып жолақта, текшеде, шеңберде геометриялық және 
өсімдік элементтерінен өрнектер құрастыра білуді;
4) тақырып бойынша сурет салғанда заттың қоршаған ортадағы көлемі жағынан 
орнын ескере отырып көрсетуді;
5) бояумен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдерін қолдана білуді;
6) суреттің мазмұнын өздігінен талдауды; сабақта қарастырылған бейнелеу өнері 
туындыларының аттарын білуді, олардың авторларын атауды; картинадағы 
тұлғалардың сезімдік жай-күйін анықтай білуді; шығарманың жанрын анықтауды 
меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
50. Пәндік нәтижелер.
51. Білім алушылар:
1) сурет салу ретін;
2) қабырға газетін безендіру ережелерін;
3) негізгі бейнелеу құралдарын;
4) қазақ халқының дәстүрлі өнермен айналысуын;
5) бейнелеу өнерінің бірнеше туындыларын атап және олардың авторларын атай 
біледі деп күтеледі.
52. Білім алушылар:
1) суреттің дұрыстығын тексеру үшін қарапайым көмекші сызықтарды қолдана 
білуді;
2) жұмысты орындауға қажетті бейнелеу материалдарын өздігінен таңдап алуды;
3) бейнеленген заттың түсін таңдау және заттардың көлемдік формасын көрсете 
білуді;
4) сәндік сурет салуда түстерді үйлесімді таңдай білуді;

5) тақырыпқа байланысты салынған суреттердің үйлесімді мазмұнын және 
кеңістіктегі композицясын іске асыруды; ауа басымдылығы заңдылығын қолдануды;
6) өзі салған суретті үлгімен салыстырып, байқаған қателіктерін түзете білуді;
7) бейнелеу өнерінде қолданылатын терминдерді пайдалана отырып, атқарылған 
жұмыс туралы есеп беруді;
8) бейнелеу өнерінің түрлері, жанры туралы; оларды бейнелеу белгілері және 
ерекшеліктері жөнінде қарапайым түсінігі болуын;
9) картинаның басымдылығын табу, оның мазмұнын айта білуді меңгереді деп 
күтіледі.
8-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
53. Пәндік нәтижелер.
54. Білім алушылар:
1) суретте түс реңдерін көрсету тәртібін;
2) бейнелеу өнерінде қолданатын материалдарды;
3) қазақ ұлттық ыдыстарының аталуларын біледі деп күтіледі.
55. Білім алушылар:

1) бейнеленген суреттердің формасын, құрылымын, көлемін, түсін, кеңістікте 
орналасуын көрсете білу, сурет салуда көмекші сызықтарды пайдаланып, анықталған 
кезектілігін сақтай білуді (жалпыдан жекеге қарай);
2) тікбұрышты, цилиндр формалы заттардың көлемін және түсін көрсетіп салуды;
3) сәндік суреттерді салғанда шығармашылық талғам таныту, осьтік сызықты 
пайдалана отырып, негізгі геометриялық формаларда ою-өрнектерді құрастыруды;
4) ұсынылған тақырыпқа сәйкес материалдарды таңдауды;
5) әртүрлі материалдарды және бейнелеу тәсілдерін қолдана білуді;
6) бейнелеу өнерінің туындыларына қызығушылық таныту және олар туралы 
өзіндік бағалаушы пікірін білдіруді меңгереді деп күтіледі.
9-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
56. Пәндік нәтижелер.
57. Білім алушылар:
1) бейнелеу сауаттылығының негіздерін;
2) суретте түзу бейнелеуді, түстер реңін көрсету ережелерін;
3) акварель және гуашьпен жұмыс жасау тәсілдерін біледі деп күтеледі.
58. Білім алушылар:

1) осьтік (орталық) көмекші сызықтардың көмегімен күрделі (құрылымды) 
заттардың суреттерін сала білуді;
2) қарапайым безендіру жұмыстарында өткір ұшты бояғышты және плакаттың 
қаламұшын пайдалануды;
3) берілген тақырыпқа арналған суреттердегі заттардың өзара орналасуына 
байланысты бірімен бірін жабу тәсілдерін қолдануды; олардың көру қабілетінің 
кішіреюін ескере отырып, жойылған заттарды бейнелеуді;
4) сәндік сипаттағы суреттерді салуда дербестік және шығармашылық танытуды;
5) өнер туындыларының түрін (кескіндеме, графика, мүсін) және жанрын (портрет, 
табиғат көрінісі, натюрморт) анықтауды меңгереді деп күтіледі.
59. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) дербестік, ұқыптылық, тәртіптілік;
2) бейнелеу жұмысына ынта, шығармашылық таныта білуі;
3) ересектермен және құрбыларымен ынтымақтастық құру дағдыларын танытады 
деп күтіледі.
60. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:
1) өзіндік бейнелеу жұмыстарында анықталған кезектілікті сақтай білу икемінен;

2) күнделікті өмірде бейнелеу өнері сабағында алған дағдыларды пайдалана 
білуінен;
3) жоспарлай білу, жоспар бойынша әртүрлі іс-әрекеттерді орындау, өзіндік 
бақылау, өзіндік бағалау, өзінің жұмысын үлгімен салыстыруынан көрініс табады деп 
күтіледі.
Қосымша
Бейнелеу өнері туралы әңгімелеуге ұсынылатын көркем туындылар
Натюрморт. А. Галимбаева "Дастархан", Г. Исмаилова "Қымызшы", А. 
Мырзакаримова "Ұлттық ыдыстар", М. Нұрлыбаев "Дастархан", Е.Жижирина "Шығыс 
натюрморты", Игнац Гаал "Натюрморт".
Гулдер. А.М. Мартова "Канн натюрморты", А. Черкаский "Сирень", Турсын Абуов 
"Гүлдер", И.Шишкин "Орманды алқап", А. Пластов "Колокольчики и ромашки", И. 
Хруцкий "Гүлдер және жемістер", И. Машков "Фрукты и тюльпаны", М. Платунов "
Белые пионы", К. Купецио "Анютины глазки", Ю.Пименов "Ромашки", И. Левитан "
Васильки", Ю. Пименов "Ромашки", И. Крамской "Цветы", П. П. Кончаловский "
Сирень", "Сирень у окна".
Жеміс-жидек және көкөністер. А.А. Риттих "Натюрморт. Алмалар", Т.Тогузбаев "
Қарбызбен натюрморт", В.А Эйферт "Көк құмырамен натюрморт", "Кітаптармен 
натюрморт", Е.П. Карасулова "Лимонмен натюрморт", И.Т.Хруцкий "Саңырауқұлақпен
көкөніс", "Гүлдер мен жемістер", И.И. Машков "Саморынмен натюрморт", К. 
Петров-Водкин "Алма мен лимон", Ю.Саркисов "Натюрморт", А.Бубнов "Натюрморт с 
синим подносом", И.Михайлов "Көкөністер және жеміс-жидектер".
Табиғат көрінісі. А. Исмаилов "Жуалы даласында", В. А. Эйферт "Кешкі мотив", 
Н.Г. Хлудов "Тау бұлағының жағасында", Нурбек Тансыкбаев "Іле даласында", М. 
Кенбаев "Әңгімелесу", "Алматы маңындағы таулар".

Ағаш. А. Черкасский "Қарағаш", И. Бродский "Жерге түскен жапырақтар", И.И. 
Шишкин "Дубовая роща", "Дубы", "Сосна", И.Э. Грабарь "Февральская лазурь", Н. 
Нурмухамедов "Ағаш".
Күз. А. Черкасский "Алтын күз", И. Левитан "Алтын күз"; В. Серов "Октябрь. 
Домотканово"; И. Остроухов "Алтын күз"; В. Поленов "Алтын күз".
Қыс. Ә. Қастеев "Шыңдағы сырғанақ", И.Э. Грабарь "Қысқы табиғат көрінісі", "
Қысқы кеш", "Ақпандағы көкжиек", "Қайың аллеясы", А. Пластов "Алғашқы қар", К. 
Коровин "Қыста", К. Юон "Қыстың соңы. Күндіз", "Шаңғымен саяхат. Қырау", В. 
Поленов "Ерте жауған қар".
Көктем. В. Бакшеев "Көгілдір көктем", Ж.Шарденов "Алатаудың бөктерінде", А. 
Дузельханов "Көктем", О. Зардарян "Көктем", С.Мамбеев "Көктем", М.Нурлыбаев "
Гүлденген алма бағы", И.Левитан "Көктем. Тасқын су", С.Герасимов "Мұз еріді", В. 
Бялыницкий-Бируля "Ерте мамырдың кеші", А.Саврасов "Грачи прилетели", И. 
Левитан "Наурыз", К. Юон "Наурыздағы күн", Ф.Васильев "Оттепель".
Жаз. С. Мамбеев "Жайлау", К.Кыстаубаев "Менің аулым", А.А.Пластов "Жазда", И.
Левитан "Қайың алқабы", И.Шишкин "Рожь", "Лесные дали", К.Маковский "
Найзағайдан қашқан балалар".
Портрет. "Суреші бейнелеуіндегі балалар", К. Болтабаев "Менің балалық әлемім", 
Ж. Кайрамбаев "Табиғат аясындағы қыз", К. Тельжанов "Әжесімен немересі", 
Ф.Решетников "Демалысқа келдім", "Тағыда екілік", С.А. Григорьев "Қақпашы", А.А. 
Пластов "Витя-подпасок", "Жазда", "Алғашқы қар", К.Маковский "Найзағайдан қашқан
балалар".
Ертегі-аңыз жанры. Анималистика. Кітап кескіндемесі (Ертегілерді безендіру). В. 
Васнецов "Аленушка", "Иван-Царевич сұр бөріде", "Ұшақ кілем", "Батырлар", И.Я. 
Билибин, Ю. Васнецов, В. Конашевич, Е. Рачев, В. Сутеев, Н. Чарушин.

Сәндік қолданбалы өнер туындылары: халықтық және ұлттық кәсіппен, халықтық 
ою-өрнек элементтерімен, олардың мағынасымен және түстік шешімімен танысу. Білім
алушыларға түсінуіне оңай болатындай, оқытушының таңдауына сәйкес.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 360-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Музыка" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 360-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушылардың музыкалық мәдениеттілігін 
қалыптастыру, музыканы хормен және жеке өлең айту, музыкалық туындыларды 
тыңдау, күрделі емес этюдтерді аспаптарда орындау процесінде эмоциялық саналы 
түрде қабылдауды дамыту.

3. Музыка сабақтарында білім беру, түзету, дамыту және тәрбиелеу міндеттері 
орындалады.
4. Білім беру міндеттері: білім алушылардың өмір туралы түсініктерін айқын және 
оларға түсінікті музыкалық туындылармен әсер ету арқылы кеңейту; балалардың 
музыкалық тәжірибесін байыту; музыкаға қызығушылығын дамыту; мазмұны бойынша
жақын, тақырыбы мен жанрлары бойынша әртүрлі туындылардан балалардың 
музыкалық әсерлерін жинау; музыкалық-эстетикалық сөздікті қалыптастыру; 
музыкалық мәнерлілік құралдарында бағдарлауға үйрету.
5. Түзету міндеттері: білім алушылардың танымдық қызметін түзету (ойлау 
қабілетін белсендіру, мақсатты қызметті және зейіннің тұрақтылығын қалыптастыру); 
дыбысты айтудағы бұзылыстарды түзету; тәртіптің ақылға қонымсыз жақтарын жеңу; 
ым-ишараттық қасиеттерді дамыту; музыканы тыңдау мен әндерді орындау кезінде өз 
сезімдері мен эмоцияларын көрсете білу қабілетін қалыптастыру.
6. Дамыту міндеттері: білім алушылардың ән салу аппаратын жетілдіру; қарапайым 
элементтерден бастап, білім алушыларда өлең айту кезіндегі тыныс алуын біртіндеп 
дамыту; білім алушылардың дауыстарының жалпы дыбысталуын теңестіру; ырғақ 
сезімін, жоғары дыбысты есту, музыкалық есте сақтау қабілеттерін дамыту; 
музыкалық-орындаушылық дағдыларын қалыптастыру; білім алушыда шығармашылық
мүмкіндіктерін белсендіру.
7. Тәрбиелеу міндеттері:
1) ұйымшылдық пен тәртіпті тәрбиелеу;
2) музыкалық талғам элементтерін қалыптастыру;
3) айналадағылармен еркін қатынасуға дағдыландыру;
4) Қазақстан халықтарының бірлігі мен достық сезімін тәрбиелеу.

8. Зерде даму бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептің 5-7 
сыныптарында музыкалық талғамды және қоршаған болмысты эмоциялық-эстетикалық
тануды қалыптастыруға бағытталған музыкалық оқыту мен тәрбилеу жұмыстары 
жалғасады.
9. Сабақтарды дайындау мен өткізу барысында мұғалім бір қатар педагогикалық 
міндеттерді орындайды. Оларға қатыстылар:
1) музыкалық материалдарды олардың тәрбиелік мағынасын, эстетикалық 
құндылығын, балалардың даму деңгейіне сәйкестілігін ескере отырып іріктей білу;
2) музыкалық туындыны (сондай-ақ жазбадан жаңғыртудан) орындаудың жоғары 
деңгейі;
3) музыкалық туындының мазмұнын түсіндіру, жанрлармен танысу мен суреттеу 
құралдарын көрсету кезінде балалармен алдын ала ойластырылған сөйлеу тілдік 
қарым-қатынас;
4) музыканы тыңдау кезінде бейнелі көрнекілікті (соның ішінде, туындылардың, 
бейнесюжеттердің мазмұнына сәйкес суреттер топтамалары) кең пайдалану;
5) балалардың ырғақты суретті, шапшаңдықты, музыкалық туындының 
динамикасын терең меңгеруіне көмектесетін қозғалыс белсенділігін ұйымдастыру.
10. Ақыл-ойы кем білім алушыларды музыка мәдениетіне тәрбиелеу ұлттық 
мәдениетке жағымды қатынасты қалыптастырумен қатар жүреді. Осыған байланысты 
музыка пәнінің мұғалімі сабақтардың құрамына келесілерді қосады:
1) Қазақстан композиторларының өз республикасының өмірін бейнелейтін 
шығармашылық мұрасын зерделеу;

2) вокалдық және аспаптық тәсілмен орындалған халық әндері мен күйлерін 
зерделеу;
3) қазақ халық аспаптарының (домбыра, қобыз, сыбызғы) дыбысталуының тембр 
ерекшеліктерін зерттеу.
11. Оқу бағдарламасына келесідей тараулар енгізілген:
1) ән салу;
2) музыканы тыңдау;
3) музыкалық сауаттылықтың элементтері.
12. "Ән салу" тарауында сынып хорының ән салу репертуарын, орындау дәлділігін, 
екпін тазалығын, дыбыс көркемділігін, ансамбль үндестілігін, есту арқылы өзін-өзі 
бақылау тәрбиесін жетілдіруге ерекше көңіл аударылады.
13. 5-7 сыныптарда өткен жылдардағы, сондай-ақ жаңа материалдар негізінде ән 
салу дағдылары мен икемділіктерді бекіту бойынша жұмыс жүргізіледі.
14. Аспаптың сүйемелдеуінсіз жеңіл, жақсы таныс әндерді айту икемділігін дамыту 
бойынша жұмыс жүзеге асырылады. Кантиленамен жұмыс істеу.
15. Білім алушылар оқу жылы ішінде бағдарламада көрсетілген 8-10 әнді жатқа 
білуге және өзінде келесі: тыныс алу, дыбыс шығару, дикция, құрылым, ансамбль 
дағдыларын қалыптастыруға міндетті.
16. "Музыканы тыңдау" тарауының негізгі міндеті – білім алушыларда көркемділігі 
жоғары музыкаға жағымды қатынас қалыптастыру. Жанры әртүрлі: фольклор, классика

, заманауи (қазақстандық және шетелдік) музыканы есту мен эмоциялық қабылдау 
икемділіктері.
17. Республиканың өткені мен қазіргі өмірін көрсететін Қазақстан 
композиторларының шығармашылық мұрасын зерттеу қажеттілігі ерекше ескеріледі.
18. Сонымен қатар, білім алушыларды Қазақстанның музыкалық мәдениетінің 
көрнекті қайраткерлерінің: әншілердің, аспапшылардың, дирижерлердің, балет өнерінің
шеберлерінің тек республикада ғана емес, сондай-ақ шет елдерде жеткен жетістіктері 
мен беделдерін ерекшелей отырып, олардың орындау шеберлігімен таныстырады.
19. "Музыкалық сауаттылық элементтері" тарауы ноталық сауаттылық пен 
музыкалық қызмет туралы бастауыш білім минимумын қамтиды.
20. Ән және музыка сабақтарында көрнекі материалдың, әртүрлі оқу құралдарының,
техникалық құралдардың пайдаланылуы үлкен танымдық мағынаға ие. Әрбір әнге, 
әрбір тыңдалған туындыға сәйкес суретті материал іріктеліп алынады.
21. Арнайы мектептегі музыка сабақтары тек эстетикалық әсер ету шеңберінен 
шығып, білім алушының танымдық қызметінің және эмоциялық-ерік аясындағы 
кемшіліктерді түзетудің арнайы міндетін орындайды.
22. "Музыка" пәні бойынша білім алушылардың жетістіктерін бағалау білім 
алушылардың зерде және музыкалық дамуының жеке деңгейін ескереді.
23. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
2) 6 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
24. Ән салу. Ән салу дағдылары мен икемділіктерін өткен сыныптарда өткен 
материалдар, сондай-ақ жаңа материалдар (сөз сөйлеу тазалығы және қосылу 
тұрақтылығы) негізінде бекіту.
25. Аспаптың сүйемелдеуінсіз жеңіл, жақсы таныс әндерді айту. Кантиленамен 
жұмыс істеу.
26. Дыбыстарды жоғарылығы мен әуен қозғылысының бағытына қарай ажырату.
27. Әуеннің бағытын (жоғарыдан төменге немесе төменнен жоғарыға қарай) қолмен
көрсету. Есту қабілеті арқылы күшті бөлігін анықтау.
28. Мәтінді жылдам қарқында орындау және күрделі әуен кезінде айқын айту.
29. "До мажор" дыбыс қатарын жоғары және төмен, сүйемелдеумен және 
сүйемелдеусіз әндету.
30. Динамикалық реңктердің айқын мағынасы (форте – қатты, пиано – ақырын).
31. Әуеннің графикалық жазбасы. Графикалық жазба бойынша ән салу кезінде әуен 
қозғалысын бақылау.
32. Музыканы тыңдау. Марштарды (әскери, спорт, мерекелік, ойнақы, қаралы марш
) және билерді (вальс, полька, танго, хоровод) ажырату.

33. Музыкадағы ертегілік сюжеттер. Тән ерекшеліктері. Идеялық және көркемдік 
мазмұны. Бейнелерді құруға көмектесетін музыкалық құралдар.
34. Музыкалық шығармада дыбыстау түріне қарай әр түрлі бөлімдерді ажырату.
35. Қазақтың халық аспаптар оркестрінің құрамы мен дыбысталуы. Қазақ және 
орыс аспаптар оркестрлерінің дыбысталуының жіктелуі.
36. Халық музыкалық аспаптар: қылқобыз, сыбызғы, асатаяқ, шаңқобыз, сырнай.
37. Таныс музыкалық аспаптарда ойнау.
38. Орындауға арналған үлгілік музыкалық материал:
1) "Не нәрсе". Музыкасы: Н. Қонырбасованікі;
2) "Туған жер". Музыкасы: К. Дүйсекеевтікі, сөзі: Cариевтікі;
3) "Наурыз біздің жаңа жыл". Музыкасы: Ж. Қалжановтікі;
4) "Әлди-әлди" халық әні;
5) "Шымшық". Музыкасы: Қ. Қуатбаевтікі, сөзі Қ. Мырзалиевтікі;
6) "Ерден атайдың әні". Музыкасы: Е. Хасанғалиевтікі, сөзі: Ә.Асылбековтікі;
7) "Ойлан, тап". Музыкасы: Ә. Еспаевтікі, сөзі: Қ. Ыдырысовтікі.
39. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:

1) "Қазақ вальсі". Музыкасы: Л. Хамидидікі;
2) "Алма ағаштар жайнайды". Музыкасы:Б. Байқадамовтыкі;
3) "Көбелектер вальсі". Музыкасы: Б. Жамақаевтыкі;
4) Қазақ халық әні "Қамажай";
5) Құрманғазының "Сарыарқа" күйі;
6) Тау королінің үңгірінде. Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасының музыкасынан. 
Музыкасы: Э. Григтікі;
7) "Щелкунчик" балетінен "Марш". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;
8) "Лебединое озеро" балетінен "Танец маленьких лебедей". Музыкасы: П. 
Чайковскийдікі;
9) "Времена года" циклінен "Декабрь". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;
10) "Детский альбом" циклынан "Баба-яга". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;
11) "Вальс цветов". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;
12) "Зима". Музыкасы: А. Вивальдидікі;
13) "Щелкунчик" балеті. Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

14) "Лебедь". Музыкасы: К. Сен-санстыкі;
15) "Клоуны". Музыкасы: Д. Кабалевскийдікі;
16) "Волк". Музыкасы: С. Прокофьевтыкі;
17) "Смелый наездник". Музыкасы: Р. Шумандікі;
18) "Айгөлек". Музыкасы: Б. Байқадамовтыкі;
19) "Бозторғай әні". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;
20) "Қарлығаш". Музыкасы: А. Жұбановтыкі;
21) "Ата толғауы". Музыкасы: Н. Тілендиевтікі;
22) "Кекіл". Музыкасы: Қазанғап күйі.
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
40. Ән айту. До1-ре2 диапазонында ән репертуарын орындау. 5-сыныпта жатталған 
әндерді қайталау.
41. Ән репертуарын концерттік орындау.
42. 5-сынып материалымен салыстырғанда күрделі материал, сондай-ақ әндету 
кезінде вокалдық-хор жаттығуларының материалы негізінде ән салу кезінде тыныс алу 
дағдылары.

43. Әннің мазмұны мен сипатына қарай дыбыстың әртүрлі реңкімен ән салу 
дағдылары.
44. Хормен ән салу кезінде көркемдік орындау: ырғақты сурет, екпіндік қатар, 
ансамбльдік үйлесімділік, динамикалық реңктер.
45. Екпін тазалығы: топтың немесе әр білім алушының бөлек күрделі сөз 
тіркестерін және әуенді айналымдарды әндету.
46. Қозғалмалы сипаттағы әндердің мәтінінде сөздерді айқын және түсінікті айту.
47. Сүйемелдеусіз жатталған әндерді орындағанда вокалдық-хор дағдылары.
48. Жеңіл қозғалмалы дыбыспен және кантиленамен жұмыс істеу.
49. Музыканы тыңдау. Қазақ ұлттық фольклордың ерекшеліктері. Әндердің жанрын
, тән ерекшеліктерін анықтау.
50. Дәулеткерейдің, Тәттімбеттің, Құрманғазының, Д. Нұрпейісованың 
шығармашылық мұрасы.
51. Орыс халық әндерінің көп жанрлығы халық өмірінің және оның тұрмысының 
музыкамен байланысының әртүрлі көрінісі ретінде.
52. Қазақ ұлттық аспаптар оркестрінің құрамы мен дыбысталуы. Қазақ ұлттың 
музыкалық аспаптары: домбыра, дауылпаз, желбуаз, сақпан, қоңырау.
53. Орыс ұлттық музыкалық аспаптары: домра, мандолина, баян, сыбызғы, 
сылдырақ, гармонь, ағаш қасықтар, бас-балалайка.

54. Музыкалық сауаттылық. Нота жазбасы туралы қарапайым түсінік: ноталық стан,
нота, дыбыс, пауза.
55. Көлем туралы қарапайым түсініктер: 2/4, 3/4, 4/4.
56. Орындауға арналған музыкалық материалдар үлгісі:
1) "Жалқаубек". Музыкасы: К. Қуатбаевтікі, сөзі: К. Мырзалиевтікі;
2) "Әлди, әлди" халық әні, сөзі: И. Оразбаевтікі;
3) "Бала уату". Музыкасы: халықтікі, сөзі: И. Оразбековтікі;
4) "Аяулы әнім – мектебім". Музыкасы: С. Сапарәлиевтікі, сөзі Ә. Аймақтікі;
5) "Мектебім". Музыкасы: М.Омаровтікі, сөзі: Қ. Мыңжановтікі;
6) "Кеш жарық". Музыкасы: А. Қоразбаевтікі, сөзі: Ә. Асылбековтікі;
7) "Менің шөжелерім". Музыкасы: Г.Гусейнлидікі, сөзі: Н.Мүталлибовтікі, аударған
М.Әлімбаев.
57. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:
1) "Айжан қыз" қазақ халық күйі;
2) "Қослақа". Дәулеткерейдің күйі;
3) "Былқылдақ". Тәттімбеттің күйі;

4) "Әсем қоңыр". Д. Нұрпейісованың күйі;
5) "Сары-Арқа". Құрманғазының күйі;
6) Симфониялық оркестердің және Құрманғазы атындағы халық аспаптар 
оркестрінің орындауындағы Е.Брусиловскийдің Жетінші симфониясынан үзінді;
7) "Сурок", "К Элизе". Л.Бетховен;
8) "Лоэнгрин" операсының 3-ші актісіне увертюра. Р. Вагнер;
9) "Утро", "Танец Анитры". Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасына музыкадан үзінді. 
Музыкасы: Э. Григтікі;
10) "Полька". 15, №7 шығармасынан. Музыкасы: И. Штраустыкі;
11) "Тарантелла". "Анюта" балетінен. Музыкасы: Е. Гаврилиндікі;
12) Увертюра. "Дети капитана Гранта" кинофильмінен. Музыкасы: И. 
Дунаевскийдікі;
13) "Новые приключения неуловимых" кинофильміне кіріспе. Музыкасы: 
Я.Френкельдікі.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
58. Ән салу. Ән репертуарын орындау. 6-сыныпта жатталған әндерді қайталау.
59. Ән мәтіндерін нақты, айқын дыбыстау. Кантиленалдық ән салудың дағдыларын 
тереңдету: дыбыстаудың түзулігі, саздылығы; дауысты дыбыстарды созыңқы және 

жинақы әндету, дауыссыз дыбыстарды байсалды, бірақ та тез айту; бір тыныста 
орындалатын сөз тіркестерінің ұзақтығы.
60. Марш тәрізді сипаттағы шығармаларда дыбысталудың әуезділігі мен 
жұмсақтығы.
61. Мазмұнның сипатының сан алуандылығын (сергек, көңілді, мейірімді, әуезді) 
бере отырып, мәнерлі ән салу.
62. Музыканы тыңдау. Музыка мен бейнелеу өнері. Музыка мен көркем суреттегі 
табиғат суреттері. Музыканың естілетін шынайлылықты және кеңістіктік арақатынасты
бейнелеу қабілеті. Негізінде бейнелеу өнері болатын бағдарламалық музыка.
63. Музыка, театр, киноөнер мен анимация. Сахна мен экранда болып жатқанның 
эмоциялық бүкпе мәні, оның өздік мағынасы ретіндегі музыка. Музыканың 
қойылымның, фильмнің мазмұнын ашудағы, кейіпкерлердің бейнесін бейнелегендегі, 
құбылыстар мен оқиғаларды сипаттағандағы рөлі.
64. Естілген шығармалардың көңіл-күйлік сипаттарын салыстыру. Білім 
алушылардың бұл шығармалардың музыкалық кейіптері туралы тұжырымдамалары.
65. Құрманғазы, А. Жұбанов, Л. Хамиди, М. Төлебаев, Е. Брусиловский сияқты 
қазақстандық композиторлардың шығармашылық мұралары.
66. В. Моцарт, Л. Бетховен, Э. Григ сияқты композиторлардың туындыларының 
ерекшеліктері.
67. Симфониялық оркестрдің құрамы мен дыбысталуы. Симфониялық оркестрдің 
аспаптары: ағаштан жасалған үрме аспаптар (гобой, фагот, кларнет), мыстан жасалған 
үрме аспаптар (туба, тромбон, валторна), соқпалы аспаптар (литавра, үшбұрыш, 
тәрелкелер, дабыл, ксилофон, кастаньет), ішекті аспаптар.

68. 6-сынып бағдарламасынан шығармаларды қайталап тыңдау.
69. "Әуенді тап" музыкалық викторинасын орындау.
70. Музыкалық сауаттылық. Композитор қолданатын музыкалық айқындылықтың 
құралдары: мәнер (мажор, минор); динамикалық реңктер (қатты, ақырын, орташа қатты
, күшейтіп, ақырындатып); регистр (жоғары, орташа, төмен) туралы түсініктердің 
қалыптасуы.
71. Музыкалық кәсіптер, мамандықтар: композитор, дирижер, музыкант, 
пианиношы, скрипкашы, домбырашы, қобызшы, солист, әртіс, әнші, күйші туралы 
қарапайым түсініктер.
72. Орындауға арналған музыкалық материалдар үлгісі:
1) "Мектебiм әні". Музыкасы: А. Асановтiкi, сөзі: Б. Ауданбайдікі;
2) "Кел, жайлауға". Музыкасы: А. Телғозиетiкi, сөзi: Д. Жанботаевтiкi;
3) "Наурыз – тәуiр қыз". Музыкасы: Б. Аманжоловтiкi, сөзi: Е. Өтетiлеуовтiкi;
4) "Әже". Музыкасы: М. Әубәкіровтікі, сөзi: С. Қалиевтiкi;
5) "Айналайын анашым". Музыкасы: А. Байділдаевтiкi, сөзi: М. Хакімжанованiкi;
6) Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны. Музыкасы: Ш. Қалдаяковтiкi,
сөзi: Ж. Нажімедтеновтiкi, Н. Назарбаевтiкi.
73. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:

1) "Би-күйі". Музыкасы: А. Жұбановтыкі. Халық аспаптар оркестрінің орындауында
;
2) "Бұлбұлы". Музыкасы: Л. Хамидидікі. Б. Төлегенованың орындауында;
3) "Абай" операсынан Абай ариясы. Музыкасы: А. Жұбанов пен Л. Хамидидікі. Е. 
Серкебаевтың орындауында;
4) "Біржан мен Сара" операсынан үзінді. Музыкасы: М. Төлебаевтыкі;
5) "Қыз Жібек" операсынан үзінді. Музыкасы: Е. Брусиловскийдікі және "Қыз 
Жібек" көркем фильмінен музыка;
6) "Adagio sostenuto" № 14 сонатадан 27 опера, №2. Музыкасы: Л. Бетховендікі;
7) "Весенняя". Музыкасы: А.Моцарттікі, сөзі: Овербектікі, неміс тілінен аударған Т.
Сикорская;
8) "Орфей и Эвридика" оперсынан "Мелодия". Музыкасы: Х. Глюктікі;
9) Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасына Э. Григтің музыкасынан "Сольвейг" әні. Б. 
Төлегенованың орындауында;
10) "Мой ласковый и нежный зверь" кинофильмінен вальс. Музыкасы: Е. Догтікі;
11) "Ромео и Джульетта" балетінен "Танец рыцарей". Музыкасы: С. Прокофьевтікі;
12) "Я тебя никогда не забуду…" "Юнона и Авось" рок-операсынан. Сага. 
Музыкасы: А. Рыбниковтікі, сөзі: А. Вознесенскийтікі;

13) "Гусарская баллада" кинофильмінен "Колыбельная Светланы". Музыкасы: Т. 
Хренниковтікі;
14) "Вам и не снилось" кинофильмінен "Последняя поэма". Музыкасы: А. 
Рыбниковтікі, сөзі: Р. Тагордікі, орыс мәтіні: А. Адалистікі.
5-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
74 Пәндік нәтижелер.
. 
75. Білім алушылар:
1) 5-6 балалар әндерін орындай;
2) қазақ халық музыкалық аспаптарын (қылқобыз, сыбызғы, асатаяқ, шаңқобыз, 
сырнай), олардың дыбысталуын тани;
3) атақты балалар сазгерлерінің есімдерін біледі деп күтіледі.
76. Білім алушылар:
1) бірнеше таныс әндерді музыкалық аспаптардың сүймелдеуінсіз және 
сүйемелдеуімен орындауды;
2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;
3) марш пен биді ажыратуды меңгереді деп күтіледі.
6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

77. Пәндік нәтижелер.
78. Білім алушылар:
1) 6-7 балалар әндерін орындай;
2) қазақ халқының музыкалық аспаптары (домбыра, дауылпаз, желбуаз, сақпан, 
қоңырау) мен олардың дыбысталуын;
3) орыс халқының музыкалық аспаптарын (домра, мандолина, баян, сыбызғы, 
гармон, сылдырақ, ағаш қасықтары, бас-балалайка) тани;
4) атақты қазақ сазгерлерінің есімдерін біледі деп күтіледі.
79. Білім алушылар:
1) өлеңдерді хормен орындауды;
2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;
3) музыкалық шығармамен берілетін көңіл-күй сипатын түсінуді меңгереді деп 
күтіледі.
7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
80. Пәндік нәтижелер.
81. Білім алушылар:

1) 7-8 балалар әндерін;
2) музыкалық кәсіптер мен мамандықтарды;
3) симфониялық оркестрінің бірнеше аспаптарының атауын;
4) атақты қазақ, орыс композиторларының есімдерін біледі деп күтіледі.
82. Білім алушылар:
1) өлеңдерді хормен орындауды;
2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;
3) музыкалық шығармамен берілетін көңіл-күй сипатын түсінуді;
4) үрме, ішекті және соқпалы аспатардың дыбысталуын ажыратуды меңгереді деп 
күтіледі.
83. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:
1) музыканы тыңдауға және танымал балалар әндерін орындауға қызығушылық 
танытады деп күтіледі.
84. Жүйелік-әрекеттік нәтижеле білім алушылардың:
1) балалар әндерін орындау дағдыларынан;
2) хормен ән айту дағдыларынан;

3) театрлық қойылымдарға үнемі бару қажеттілігінен көрініс табады деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 361-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Тәртіп мәдениеті" пәнінен типтік оқу 
бағдарламасы
Ескерту. Бұйрық 361-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1 - тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар оқушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.
2. Мінез-құлықтағы кемшіліктерді жеңу қажеттілігі мектепке ақыл-ойы кем 
балаларға тәртіп мәдениеті білімі мен дағдыларын белгілі бір жүйеде, нақты мысалдар 
мен жаттығулар арқылы беруді міндет етіп қояды.
3. Тәртіп мәдениетіне тәрбиелеу жүйелі түрде жүзеге асырылып, өмірдің барлық 
жағын қамтиды және баланың тәртібіне қойылатын талаптардың әртүрлі болмауын 
қадағалайды.

4. Тәртіп мәдениетіне мақсатты бағытталған оқыту зерде дамуы төмен баланың 
тұлғалық дамуындағы маңызды фактордың бірі болып табылады. Зерде дамуы қалыпты
оқушылардан ақыл-ойы кем оқушылардың ерекшелігі - олар үшін тәртіп мәдениеті 
дағдыларына арнайы оқытуды ұйымдастыру және әдептілік нормаларды орындауға 
үнемі жаттықтыру.
5. Оқу пәнінің мақсаты – аса өнегелі, мәдениетті тұлғаны қалыптастыруға 
көмектесу.
6. Оқу пәнінің міндеттері:
1) оқушыны қоғамдық орындардағы этикет ережелерімен және тәртіп 
нормаларымен таныстыру;
2) басқа адамның жеке басына қатысты сыпайыгершілік және әдептілік қатынасты 
қалыптастыру;
3) оқушылардың өзін-өзі жағымды түрде тұрақты бағалай білуін қалыптастыру;
4) әртүрлі жағдайлардағы іс-әрекеттердің мәдениеттілігіне үйрету;
5) оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту;
6) эстетикалық талғамын, қоршаған әлемдегі әдемілікті көре білуін дамыту;
7) әрекеттердің әр түрлі түрлерінде өзара жағымды қатынасты қалыптастыру;
8) алған білімдерін өмірде қолдана білуге көмектесу.

7. Тәртіп мәдениетіне оқыту тәсілдері: үйрету, жаттығу, үйретуші жағдайлар (
жағдаяттық тапсырмалар, іскерлік ойындар), көтермелеу, ұялту, еліктеуге арналған 
мысалдар, түсіндіру, этикалық әңгіме.
8. Этикалық және эстетикалық нормалармен негізделген тәртіп ережелері тәртіп 
мәдениеті бойынша сабақтардың басты мазмұны болып табылады. Оларға әңгімелерді, 
ойындарды, сахналық қойылымдарды, мерекелік кештерді, қызықты адамдармен 
кездесуді, ата-аналарды шақыруды, экскурсия, театр, мұражай, кафе, кітапханаларға 
баруды қосуға болады.
9. Практикалық сабақтар қандай да бір кез-келген, мысалы, көлікте орын беру, 
сыйлық үшін алғыс айту, үстел басынан тұру, қошемет сөз айту сияқты тәртіп 
дағдыларын тәжірибелік жетілдіруге мүмкіндік тудырады.
10. Ойындар балаларды қызықты және көрнекі түрде үйретуге мүмкіндік береді; 
олар өздерін еркін сезініп, ыңғайсызық пен өздеріне деген сенімсіздік жағдайынан 
арылады.
11. Сыныптағы оқушылардың құрамының шағын болуы әрбір оқушының ойындар 
мен жаттығуларға белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
12. Тәртіп мәдениетіне оқыту бағдарламасының негізгі тараулары:
1) сыртқы көрініс мәдениеті;
2) қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті;
3) тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті;
4) сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті;

5) қызмет мәдениеті.
13. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
2) 6 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
3) 7 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
4) 8 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;
5) 9 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
14. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):
1) шынықтыру шараларын орындау ережелері, құлақ, көз, қол мен аяқ 
тырнақтарының тазалығына қатысты жеке бас гигиенасы;
2) шаш күтімі, мерекелік және күнделікті шаш үлгісі.
15. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) әртүрлі ұлттарда (сынып оқушыларының ұлттық құрамына қарай) қабылданған 
қарым-қатынастың негізгі этикеті;

2) туысқандық қатынастар: немере аға, немере әпке, апа, көке. Жақын 
туысқандарының есімдері, әкелерінің есімдері мен тектерін; өзінің ата-анасының, 
әпкелерінің, ағаларының, аталары мен әжелерінің туылған күндерін білу;
3) отырған және тұрған қалыпта сөйлескен кезде дұрыс тұру;
4) диалогты жүргізу ережелері;
5) қазақ халқына тән үлкендерге деген сыйласымдылық қатынас.
16. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):
1) мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт залындағы
тәртіп ережелері. Қоғамдық орындарда аяқ астынан туындауы мүмкін әртүрлі 
жағдайларды үлгілеу;
2) болжанбаған кездейсоқ жағдайлардағы (театрға билетін ұмытып кету, нөмірін 
жоғалту, мұражайда тобынан ажырап қалу) тәртіп.
17. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) сөйлесіп тұрған адамның ұлтына қарай сөйлеу тілінде әртүрлі қаратпа сөздерді 
пайдалану, қазақ тілінде – ағай, апай, ата, әже деп сөйлесу; қазақ тілінде амандасу және
қоштасу;
2) адамдарды бір-біріне таныстыру ережелері: "Апа, ... таныс", "Балалар, 
танысыңдар!"; кішілерді үлкеніне, ұл баланы қыз балаға таныстырады.
18. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) еңбек әрекеттерін өтінішсіз, айтпай-ақ орындау қажеттілігі; бөлмедегі, 
сыныптағы былықтарды байқау, өзінің ынтасымын тәртіпке келтіру;
2) қонақ қарсы алғанда ата-анасына көмек көрсету тәсілдері;
3) мектеп дәрігерінен көмек сұрау тәсілдері, мұғалім мен тәрбиешінің сыныптан 
тыс берілген тапсырмаларын орындау;
4) тәртіптің табиғи, шын көңілділік, ақ пейілділік тәсілдері; тәртіптегі ұялшақтықты
немесе керісінше дөрекілікті жеңу тәсілдері;
5) қарт адамдарға сыйласымдылықты білдіру және қажет болған жағдайда оларға 
көмек көрсету тәсілдері.
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
19. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):
1) мектепке, мерекелік кешке, театрға, дискотекаға, қонаққа баруға киім таңдау 
ережелері. Дене күтімі;
2) гигиенаның гигиеналық құралдарын және дене күтіміне арналған: сусабын, 
бальзам, жақпа май, гельді пайдалану тәсілдері.
20. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) мұғалім мен оқушының қарым-қатынас және серіктестік ережелері. Оқушының 
рөлі және мұғаліммен қарым-қатынасы. Мұғалім жұмысының ерекшеліктері. Сабақ 
барысындағы әдеттегі жағдайлардағы қарым-қатынас;

2) оқушының негізгі тәртіп ережелері: сыртқы көрінісінің ұқыптылығы; сабаққа 
кешікпеу; оқулықтарын ұқыптылықпен ұстау; сыныпты, мектеп дәлізін ластамау; 
сыныпқа мұғалім немесе басқа да үлкендер кіргенде орнынан жылдам және үндемей-ақ
тұру; сабақта алаңдамау, мұғалім мен жолдастарына бөгет жасамау; егер сұрақ қою, 
мұғалім мен үлкендерге өтініш білдіру қажет болса қол көтеру; сұрақты немесе 
өтінішті орнынан тұрып тыңдайды; үзіліс кезінде жүгірмеу, итеріспеу; үлкендердің 
алдында жүрісін ақырындату.
21. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):
1) мектеп кештеріндегі, дискотекадағы, ойынханадағы тәртіп ережелері;
2) кітапханадағы, оқу залындағы тәртіп мәдениеті;
3) көліктегі тәртіп мәдениеті. Қысқа мерзімді рөл: жолаушы. Көлікті күтіп 
тұрғандарға, көлікке кіріп келе жатқандарға, көлікте отырғандарға, көліктен шығып 
бара жатқандарға арналған тәртіп ережелері;
4) дүкендегі тәртіп ережелері. Қысқа мерзімді рөл: сатып алушы. Сатып алушының 
дүкенге кіруіне, сатып алатын затын таңдауына, кезекті сақтауына, кассирмен және 
сатушымен сөйлесуіне арналған тәртіп ережелері;
5) супермаркеттегі, сауда орталықтарындағы тәртіп ережелері. Тауарды таңдау; 
киімді, аяқ-киімді өлшеп киіп көру; сатып алынған заттары үшін есеп айырысу. 
Себеттерді, арбаларды, сақтау камераларын пайдалану. Қызмет көрсетуші 
қызметкерлермен қарым-қатынас ережесі.
22. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) әңгімелесу, диалог, сөйлесу (әңгіменің басталуы, жалғасуы және аяқталуы) 
ережелері. Әңгімені қолдау мәдениеті. Құрдастарымен, ересек адамдармен 
әңгімелесуге арналған тақырыптар;
2) телефон арқылы сөйлесу ережелері, телефонды байланыс және қысқа мерзімді 
қатынас құралы ретінде пайдалану ережелері.
23. Қызмет мәдениеті (7 сағат):
1) жасы кіші балалармен қатынас және оларға қамқорлық көрсету мен күтіміне 
қатысты ережелер;
2) ұжымдағы жұмыс ережелері, тапсырмаларды орындау, жасалған жұмыс туралы 
есеп беру.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
24. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):
1) табиғи әдемі жүре білу дағдылары: басты жоғары ұстау, қол қимылы қадамның 
мөлшері мен ырғағына сәйкес болады, қыз балалардың қадамының кеңдігі олардың 
киімі мен аяқ киіміне (шалбар немесе белдемше, өкшелі туфли немесе кроссовки) 
тәуелді болады;
2) мүсінді дұрыс (тік арқа, жазық иық, жоғары көтерілген бас) ұстау;
3) қыз балаларға күнделікті және мерекелік опа-далап жағу тәсілдері;
4) дезодорант, иісмай, сағыз резенке және басқа да сергіткіш құралдарды пайдалану
ережелері.

25. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) этикетті белгілі бір әлеуметтік ортада қабылданған тәртіп, қатынаса білу 
ережелерінің жинағы ретінде түсіну. Әртүрлі елдердегі этикет ережелері;
2) бейтаныс адамдармен: кафедегі даяшылармен, вокзалдағы кассирлермен, 
вагондағы жолаушылармен, ұшақтағы көршімен қарым-қатынас ережелері;
3) жақын туысқандарына, достарына, жақсы таныстарына, ер адамдар мен әйел 
адамдарға, ересек адамдар мен балаларға сыйлық ұсыну салты;
4) жанұялық ішкі байланыстар: келін, күйеу бала, ене, қайын ата.
26. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):
1) кафе, дискоклуб, саябақтағы, саяхаттағы, вокзалдағы және пойыз вагоны мен 
ұшақтағы тәртіп ережелері;
2) жолға, саяхатқа қажетті өзінің жеке заттарын анықтау және жинастыру. Саяхатқа 
ыңғайлы киімді таңдау. Заттарын жолдорбаға, шабаданға, жол сөмкесіне салу тәсілдері.
27. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) сөйлеу тілі этикеті және сөйлеу тіл мәдениеті. Адамның "тілдік төлқұжат" 
түсінігі. Интонацияның, екпіннің, жайсыз айтылымның, сөйлеу тілі қателерінің, 
адамдармен қарым-қатынастағы мәдениетсіз және дөрекі сөздердің, адамдардың 
арасындағы қатынас үшін олардың салдары;
2) сыпайыгершілік сөздер мен "Сізге қиын болмаса маған ... алып беріп жібересіз бе
", "Рақым етіңіз", "Сіздің рұқсатыңызбен" сияқты айтылымдарды пайдалануға жаттығу.

28. Қызмет мәдениеті (7 сағат):
1) оқу және еңбек әрекеттерін тиімді жоспарлау, бос уақытын тиімді пайдалану; 
шамасына қарай өз әрекетіне мақсат қою тәсілдері;
2) уақытты үнемдеп пайдалану; уақытты пайдалы (оқу, еңбек) және пайдасыз (
әрекетсіздік) істерге жібергенін есепке алу үшін дәптер бастау; өткен күн, аптаның 
пайдалылығын талдау; уақытты пайдасыз өткізуді төмендету тәсілдері.
5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны
29. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):
1) қарым-қатынаста адамның сыртқы көрінісінің маңызы. Алғашқы әсердің 
маңыздылығы. Сыртқы көріністің адамның жан дүниесіне деген әсері;
2) сыртқы көрініс құрамына адамның дене пішімі, тұрысы мен қимылы, киім киісі, 
дұрыс мүсіні жатады. Адамның жүрісі. Ым-ишараты. Адамның шаш тарауы. Косметика
. Киім;
3) киімнің негізгі атқарымы;
4) киімді өмірдің әртүрлі жағдайларына қарай таңдау критерилері;
5) ер адамға арналған костюм: іскерлік және күнделікті. Галстук. Бозбала стилі;
6) әйел адамға арналған костюм: іскерлік және салтанатты. Нәзіктік және кербездік. 
Сүйкімділік;
7) күнделікті этикеттің маңызды ұсақ-түйектері. Үйдегі киім.

30. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (10 сағат):
1) серуендеудегі, көшедегі тәртіп ережелері: айналасындағыларға деген 
қарым-қатынасы, жол қозғалысы ережелері;
2) бозбала мен бойжеткендердің қоғамдық көліктердегі: автобустағы, трамвайдағы, 
метродағы тәртіп ережелері. "Жолаушылардың құқықтары мен міндеттері" нұсқауын 
оқу;
3) ересек адамның дүкендегі, ауруханадағы тәртіп ережесі. Ауру адамға кіріп шығу.
Дәрігер мен емделушінің өзара қарым-қатынасы;
4) театрға, кинотеатрға бару. Қысқа мерзімді рөл: көрермен. Театрға барудың 
әдеттегі жағдайы, сәйкес киім таңдау (мерекелік киім, шаш тарау), тілектестік 
көңіл-күй, билетті алдын ала сатып алу, кешігу жағдайын болдырмау, гардероб, өз 
орнын табу, антракт, әртістердің жақсы ойынына қошемет көрсету, көрсетілім кезінде 
тыныштық сақтау;
5) мұражайға экскурсия кезіндегі тәртіп мәдениеті, экспонаттарға деген қатынас, 
көзқарас;
6) концертте, стадионда, сауда-сауық орталықтарындағы тәртіп мәдениеті;
7) саяхатқа қалай жиналады, пойыздағы, ұшақтағы тәртіп. Шатырлық қалашықтағы 
өмір;
8) қонақ үйде тұру ережелері. Тіркелу, нөмірде көрсетілетін қызметтер, қонақ үй 
қызметкерлерімен өзара қарым-қатынас;
9) әлемнің әртүрлі елдеріндегі ұлттық этикет ерекшеліктері.

31. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) телефон арқылы сөйлесу ережелері. Телефондық этикет жағдайларын шешу, 
қоғамдық орындарда және мектепте ұялы телефонды пайдалану ережелері. СМС 
хабарлама этикеті. WhatsApp;
2) интернет және этикет. Электрондық поштамен жұмыс ережелері. Скайп бойынша
қарым-қатынас этикеті;
3) жанұядағы тәртіп ережелері. Жанұя портреті. Жанұяның шежіресі, тарихы, 
жанұялық дәстүрлер. Жақын адамдарына, әулеттің үлкендеріне, көршілеріне деген 
қарым-қатынас. Жанұя мүшелерінің құқықтары мен міндеттері. Жанұялық салтанатты, 
жанұялық дәстүрлерді ұйымдастыру мәдениеті. Тұрмыстық мәдениеттілікті 
жоғарылату. Дастархан басындағы қарапайым тәртіп ережелері, әлем халықтарының 
дастарханға қатысты дәстүрлері;
4) этикеттік жағдайларды құру және шешу.
32. Сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті (4 сағат):
1) өз әрекеттерін талдау, өз әрекеттерін этикеттік тәрбие нормаларымен салыстыру. 
Өмірлік жағдайға сәйкес айналасындағылары үшін қолдау және жұбату сөздерін 
пайдалану;
2) сөйлеу тілінде паразит сөздерді қолданудан аулақ болу;
3) ересек адамдардың ортасында танысу және қоштасу мәдениеті. Қол алысу. 
Қазақтың амандасу дәстүрлері. Қазақстанда өмір сүретін халықтардың сәлемдесу 
дәстүрлері.
33. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) үй жануарларына қамқорлық көрсету және олардың күтімі;
2) қонақтарды қарсы алу ережелері. Әртүрлі халықтардың қонақжайлылық 
дәстүрлері. Қонаққа бару және ондағы тәртіп, қонақтың сыртқы көрінісі, үй иесінің 
сырт бейнесі;
3) асханалық этикет, ас ішу құралдарын пайдалану. Қонақ қарсы алу заңдары, қонақ
шақыру, дастархан жаю ережелері, шай ішу рәсімі, қонақтардың көңілін көтеру түрлері
. Этикеттік жағдайларды шешу;
4) мерекелік дата және салтанат. Салтанатты шаралардағы тәртіп ережелері. 
Құттықтау. Шақыру. Құттықтау ашықхатын безендіру ережелері;
5) сыйлықты ұсыну, алу рәсімдері. Сыйлықтарды безендіру ережелері. Гүл сыйлау, 
алу этикеті;
6) қошемет сөздерді айту және қабылдау ережелері;
7) би кезіндегі бозбала мен бойжеткеннің тәртіп ережелері. Биге шақыру, биден бас 
тарту, "ақ би".
6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
34. Сыртқы түр мәдениеті (6 сағат):
1) костюмдердің ежелгі заманнан біздің кезімізге дейінгі қысқаша тарихы;
2) қазақ халқының ұлттық киіміне қатысты салт-дәстүрлер;
3) стиль, талғам, бейнесі. Дресс-код туралы түсінік;

4) сән ережелері: киімнің ауа райына, жағдайға, жасына, адамның жеке 
ерекшеліктеріне сәйкес келуі. Қолданысына қарай киім түрлері. Жұмыс киімінің бір 
түрі ретіндегі арнайы киім. Әртүрлі жағдайларға арналған киімдер. Киім мен тәртіптегі
ансамбль түсінігі.
35. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):
1) әртүрлі жағдайларда нормаға, тәртіп ережелеріне, этикет ержелеріне сәйкес 
тәртіп. Тәртіп мәдениеті бойынша практикумдер;
2) банкет, швед үстелі кезіндегі дастархан басындағы тәртіп ережелері. Мерекелік 
түскі асқа дастархан әзірлеу. Тағамдарды ұсыну тәртібі. Дастарханды күнделікті 
әзірлеу ережелері. Қонақтардың көңілін көтеру тәсілдері. Жағдайларды шешу.
36. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):
1) ресми шаралардағы этикет. Қабылдаулар. Қоғамдағы нормалар мен тәртіп 
ережелері. Әртүрлі жағдайлардағы қарым-қатынас мәдениеті;
2) бір-бірімен және айналасындағы ересек адамдармен сыйпайыгершілік 
қарым-қатынас. Сыпайыгершіліктің дәлме-дәлділікпен және ұқыптылықпен байланысы
;
3) қарым-қатынастағы сын. Сынды елеу және қабылдау;
4) таныстырған кездегі этикет ережелері. Бір адамды басқа адамға таныстыруға 
қатысты қоғамда қабылданған сөйлеу тілінің нормалары мен түрлері;
5) нағыз достық ережелері, адал ойын мен жарыстар;
6) мәселелерді шешу. Қарым-қатынас мәдениеті бойынша практикумдер.

37. Сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті (7 сағат):
1) сөйлеу тілінің қарым-қатынас дағдылары. Әңгіме жүргізу өнері. Әңгімедегі 
әдептілік. Әңгімелесу ережелері. Пікір талас мәдениеті. Қарым-қатынас мәдениеті;
2) ым, ишарат. Кешірім сұрағандағы және кешіргендегі этикеттік бет әлпет, ым 
және ишараттар. Сөйлеу тіліндегі ым мен ишараттардың рөлі;
3) диалогты жүргізудің жалпы ережелері. Сөйлеп тұрған адамға арналған ережелер: 
тілектестілік, сыпайылық, қысқа сөзділік, ойын анық жеткізу, эмоциясын орынды 
білдіру, сөйлеу тілінің мәдениеттілігі. Тыңдап тұрған адамға арналған ережелер: зейін 
тоқтату, сөйлеп тұрған адамды сыйлау, қатынасты қолдау;
4) жәбірлеуге жауап тәсілдері. Жәбірлеуді адекватты елеу тәсілдері;
5) іскерлік және зайырлы әңгіме этикетінің ережелері. Күнделікті жағдайлардағы 
қарым-қатынас тәсілдері.
38. Қызмет мәдениеті (7 сағат):
1) этикеттің қысқаша тарихы. Әртүрлі елдердің этикетінің тарихы;
2) жақсы және жаман әдеттер. Жаман қылықтардан және зиянды құмарлықтан 
арылу тәсілдері;
3) "жеке тұлға" түсінігі. Өзінің тәртібін қоршағандардың пікірімен салыстыру, өз 
тәртібін талдау. Өзін-өзі түсіну, көре білу және бағалау;
4) салауатты өмір мәдениеті. Салауатты өмірге құндылықпен және оған деген 
қатынасты жауапкершілікпен қарауға дағдыландыру;

5) анасына деген қайырымдылық, қыз балаларға, бойжеткендерге, әйел адамдарға 
деген құрмет;
6) бозбалалар мен бойжеткендер арасындағы қарым-қатынастың этикет нормалары;
7) мәселелерді шешу. Тәртіп мәдениеті бойынша практикумдер.
7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
39. Пәндік нәтижелер.
40. Оқушылар:
1) жақын туыстарының есімдерін, олардың әкелерінің есімдерін және тектерін;
2) өзінің ата-анасының, әпкелерінің, ағаларының, аталары мен әжелерінің туылған 
күндерін;
3) қазақ тіліндегі - ағай, апай, ата, әже қаратпа сөздерін;
4) мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт залындағы
тәртіп ережелерін;
5) ересек адамнан көмек сұрау тәсілдерін біледі деп күтіледі.
41. Оқушылар:
1) оқушылар мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт 
залындағы тәртіп ережелерін орындауды;

2) құрдастары мен балалардың арасындағы және ересек адамдардың арасындағы 
өзара қарым-қатынас ережелерін ұстануды;
3) үлкендерге сыпайылық танытуды;
4) ересектер және кішілерге қолынан келетін көмегін көрсетуді меңгереді деп 
күтіледі.
8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
42. Пәндік нәтижелер.
43. Оқушылар:
1) ересек адамдармен қарым-қатынас ережелерін;
2) телефон арқылы сөйлесу ережелерін;
3) мектептегі тәртіп ережелерін; қонақтағы мерекелік кештердегі, дискотекадағы 
тәртіп ережелерін;
4) дүкендегі, супермаркеттегі, сауда орталықтарындағы тәртіп ережелерін біледі 
деп күтіледі.
44. Оқушылар:
1) өз денесін дұрыс күтуді;
2) барған жеріне, жағдайға, жыл мезгіліне, ауа-райына сәйкес киінуді;

3) қонақта таныс емес адамдармен таныса білуді;
4) телефон арқылы сөйлесуді;
5) сыйлықтарды таңдау, сыйлау және қабылдауды;
6) мектеп кештерінде, дискотекада өзін мәдениетті ұстауды;
7) кітапханада, оқу залында тәртіп ережелерін орындауды;
8) кішілерге қамқорлық көрсетуді;
9) ұжымның тапсырмасын орындауды, ұжымда жұмыс істей білуді меңгереді деп 
күтіледі.
9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
45. Пәндік нәтижелер.
46. Оқушылар:
1) келін, күйеу бала, қайын ене, қайын атаға қатысты ішкі жанұялық байланыстарды
;
2) мерекелік және күнделікті опа-далапты қолданудың негізгі ережелерін;
3) кафедегі, дискоклубтағы, саябақтағы, вокзалдағы және пойыздың вагонындағы, 
ұшақтағы тәртіп ережелерін;

4) оқу және еңбек әрекеттерін тиімді пайдалану тәсілдерін;
5) кафеде даяшы, вокзалда кассир, вагонда жолаушылар, ұшақта көршісі болатын 
бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасауды біледі деп күтіледі.
47. Оқушылар:
1) сыпайы сөздер мен айтылымдарды пайдалануды;
2) сыйлықты беру және алу ережелерін орындауды;
3) қолын сермемей, артық қимылсыз дұрыс жүре білуді; мүсінін дұрыс ұстауды;
4) қоғамдық сауық орындарында (кафе, дискоклубтар) тәртіп ережелерін 
орындауды;
5) саяхатта өзін дұрыс ұстауды;
6) пойызда, ұшақта бейтаныс адамдармен қатынаста болуды; өзінің әрекетін 
жоспарлауды;
7) егер жұмыс істеу қажет болса, ойын-сауықтан бас тартуды меңгереді деп күтіледі
.
10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
48. Пәндік нәтижелер.
49. Оқушылар:

1) қоғамдық көлікте ересек адамға қатысты негізгі тәртіп ережелерін, жолаушы 
міндеттерін орындауды;
2) қазақ халқының амандасу ережелерін;
3) салтанатты шаралардағы тәртіп ережелерін;
4) сыйлықты таңдау, алу және сыйлау, безендіру ережелерін;
5) қонақтағы этикет ережелерін;
6) бозбала мен бойжеткен би кезіндегі тәртіп ережелерін біледі деп күтіледі.
50. Оқушылар:
1) киімді адамның бейнесі мен қатысына әсер ететін әртүрлі жағдайға сәйкес дұрыс 
таңдау қажеттілігін түсінуді;
2) қошемет сөз айту және оны дұрыс қабылдай білуді;
3) ас ішу құралдарын этикет ережелеріне сәйкес пайдалануды;
4) дастарханды әртүрлі жағдайларға қарай жая білуді;
5) өз әрекеттерін этикалық тәртіп нормаларымен байланыстыруды;
6) қоршаған адамдар үшін қайырымды, жұбату сөздерін табуды;
7) сөйлеу тілінде паразит сөздерді қолданбауды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
51. Пәндік нәтижелер.
52. Оқушылар:
1) киімді ауа-райына, жағдайға қарай таңдау ережелерін ұстануды;
2) "швед үстелі" кезінде дастарханға қатысты тәртіп ережелерін сақтауды;
3) диалогты жүргізу ережелерін;
4) бозбала мен бойжеткен арасындағы этикалық нормаларын сақтауды біледі деп 
күтіледі.
53. Оқушылар:
1) киім түрлерін қолданысы бойынша пайдалануды;
2) қазақ халқының ұлттық киімдерінің салт-дәстүрін ұстануды;
3) жәбірлеуді адекватты қабылдауды;
4) іскерлік және айырлы әңгімелесу уақытында этикет ережелерін ұстануды 
меңгереді деп күтіледі.
54. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылар:

1) өзін өзі көре, түсіне және бағалай білу ережелерін;
2) өзінің тәртібін қоршағандардың пікірімен сәйкестендіруді, өзінің әрекеттерін 
талдауды;
3) салауатты өмір салтын сақтауға құнды қарым-қатынас;
4) өзінің денсаулығына, сыртқы көрінісіне, тәртібіне жауапкершілікпен қарау 
дағдыларын танытады деп күтіледі.
55. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:
1) үлкен адамдарға, өзінің жанұясының мүшелеріне қатысты сыйластық 
қарым-қатынастынан;
2) сырт бейнесін күту, денсаулығын сақтау дағдыларынан;
3) әртүрлі өмірлік жағдайлардағы, әртүрлі адамдармен тәртіп ережелерінен;
4) қоғамда қабылданған конфликтсыз қарым-қатынас ержелерінен көрініс табады 
деп күтіледі.
Қазақстан 
Республикасы
Білім 
және 
ғылым 
министрінің
2013 
жылғы 
3 
сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 362-қосымша
Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру 
деңгейінің 5 - 9 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен 
үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 362-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым 
министрінің 27.07.2017 
(1, 2, 6, 8, 9, 10, (11, 12)-сыныптарының ерекше білім 
№ 352
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 05.09.2017, 3-сыныптың ерекше білім 
беруге қажеттіліктері бар білім алушылары және 10-сыныптың білім алушылары үшін 
01.09.2018, 4-сыныптың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары, 
сонымен қатар 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019 бастап қолданысқа 
енгізіледі) бұйрығымен.
1-тарау. Түсінік хат
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы
№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта 
білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті 
сәйкес және жеңіл ақыл-ой 
стандартына
кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып 
әзірленген.
2. Оқу пәнінің мақсаты - түрлі тұрмыстық және әлеуметтік жағдайларда балалардың
белсенді және тәуелсіз болуға мүмкіндік беретін арнайы әлеуметтік-бейімдеуге қажет 
икем және дағдыларды қалыптастыру.
3. Оқу пәнінің міндеттері:
1) білім алушылардың тұрмыстық еңбек икемдерін қалыптастыру;
2) әлеуметтік нысандардың қызметінде (сауда, тұрмыстық қызмет, байланыс, 
мәдениет, медициналық көмек) бағдарлау дағдысын және пайдалану икемін 
қалыптастыру;
3) жақын адамдармен және бейтаныс ортада тұрмыстық қатынас құрудың 
қарапайым икемін қалыптастыру;

4) психофизикалық даму кемшіліктерін түзетуге ықпалдасу; сөздік қорын байытып 
және жүйелеуге, ауызша диалогтық және монологтық сөйлеуді дамыту.
4. Жеңіл ақыл-ойкемістігі бар білім алушылардың психофизикалық даму 
ерекшеліктері қоршаған ортада бағдарлаудың төменгі деңгейін көрсетіп, өзіне-өзі 
қызмет көрсетуге арналған әрекеттерді дербес орындаудағы және түрлі тұрмыстық 
дағдыларды меңгерудегі қиындықтарды анықтайды.
5. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" түзету курсы жеңіл ақыл-ойкемістігі барбілім 
алушылардың әлеуметке бейімделуіне ықпалдасатын және өз өміршеңдігін қамтамасыз
етуге, танымдық қызығушылықтарын, сөйлеу қабілеттерін қалыптастыруға 
бағытталған.
6. Оқу бағдарлама жаңа әлеуметтік-тұрмыстық икемдер және дағдыларды 
қалыптастыруға арналған зерделенген материалды әр сыныпта қайталап тереңдетуге 
мүмкіндік беретін концентрлік ұстанымына сәйкес құрылған.
7. Оқу жүктемесінің көлемі:
1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2) 6-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3) 7-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
4) 8-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
5) 9-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.
8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар түзету курсын оқыту барысында келесі пәндермен 
пәнаралық байланыс орнатылады:

1) "Қазақ тілі" пәнімен. Өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және пайымдауларын 
құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;
2) "Математика" пәнімен.Есептеу және өлшеуді талап ететін өмірдегі жағдайларды 
көрсету;
3) "Қазақстан тарихы"пәнімен. Қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмысын 
көрсететін жағдайларды қолдану.
9. Сыныптар бойынша бағдарлама материалдарын бөлу үлгі ретінде берілген. 
Бағдарлама мазмұны тоқсанға бөлінбейді. Тақырыптарды өту ретін мұғалім өзі анықтап
күнтізбелік жоспарда көрсетеді. Білім алушылардың қажеттілігіне қарай мұғалім 
сынып білім алушыларына қолжетімді тақырыптарды таңдап және соған қажетті 
уақытты белгілеуге мүдделі.
10. Пәннің мазмұны әр білім алушының әлеуметтік және тұрмыстық дербестігіне 
максималды мүмкінболатын оқытудың қарым-қатынастық үлгісіне бағытталған. 
Дағдыларды қалыптастырудың маңызды шарты ол білім алушылардың өздігімен 
орындай алатын жемісті әрекеттерін ұйымдастыру болып табылады.
11. Сабақта меңгерген дағдылар сабақтан тыс уақытта және отбасылық тәрбие 
жағдайында нақтыланады. Бағдарлама материалының бір бөлігі сабақтан тыс уақытқа 
шығарылып және білім алушылармен жеке зерделенеді (мысалы, жеке тазалық). 
Сабақты қажетті жабдықталған арнайы кабинетте өткізеді.
2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны
12. Денсаулық және қоршаған орта (5 сағат):
1) білім алушының таңертеңгі және кешкі тазалығы; шашты күту (жуу, шаш үлгісі);

2) ағзаны шынықтыру, жаттығу, сүртіну;
3) дене жаттығулары; су процедуралары. Олардың тазалықта және ағзаны 
шынықтырудағы ролі. Жұмыс барысындағы және жүрген уақытта денені ұстау;
4) жер сілкінісі. Жер сілкінсіндегі өзін ұстау;
5) өрт. Өрт кезінде ұстау.
13. Отбасылық қатынастар (5 сағат):
1) білім алушылардың отбасы құрамы: аттары, тегі, жасы, жұмыс орындары, отбасы
мүшелерінің оқу орындары;
2) туысқандық қатынастар (ана, әке, аға, әже);
3) отбасындағы жеке қарым-қатынастар;
4) отбасы мүшелері арасында міндеттерді бөлісу.
14. Бос уақытты өткізу және қызығушылықтар (5 сағат):
1) қызығушылықтар (тігу, тоқу, кесте тігу; ағаш күйдіру, құрастыру, үлгілеу);
2) саяхат, спорт секциялары. Білім алушылар үйі, стадион және жүзу бассейні.
15. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (5 сағат):
1) туылған күндер. Оны дайындау және өткізу ерекшеліктері;

2) жаңа жыл, Наурыз. Тарихи деректер. Түрлі халықтарда Жаңа жыл мерекесін 
тойлау дәстүрлері;
3) қоныс тойы. Сыйлық таңдау.
16. Тамақтану (10 сағат):
1) азық-түлік, олардың адам ағзасына маңыздылығы;
2) негізгі азық-түліктің бағасы;
3) тағам дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалықталаптары;
4) ас үй құрал-жабдықтары, ыдыс. Пайдалану және қолдану тәртіптері;
5) ыдысты күтуге қажетті химиялық құрамдар;
6) тамақтану тәртібі. Таңғы ас. Таңғы ас мәзірі,үстелді таңғы асқа дайындау;
7) тамақ дайындау: жұмыртқадан жасалған тағамдар. Жұмыртқаны қуыру, қайнату. 
Қарапайым бутербродтар әзірлеу;
8) қазақтардың шай ішу дәстүрі. Шай демдеу.
17. Сауда (5 сағат):
1) азық-түлік дүкендері, әмбебап дүкендер, арнайы дүкендер;

2) азық-түлік дүкенінде тауарларды сатып алу кезегі.
18. Тұрғылықты жер (5 сағат):
1) қалада және ауыл аймақтағы тұрғын үй түрлері. Жылыту түрлері;
2) тұрғын үй. Уақытша тұратын орын (қонақ үйлер, интернаттар, жатақханалар). 
Үйдің және мектептің мекен-жайлары.
19. Киім және аяқ-киім (7 сағат):
1) киім және бас киімнің жыл мезгіліне және қажеттілігіне қарай түрлері;
2) киімді күнделікті күту (кірлеудің алдын алу, тазалау, ұсақ-түйек жөндеу);
3) аяқ-киім түрлері, оларды қолдану, аяқ-киімді тазалау (кептіру,тазалау, мезгілдік 
аяқ-киімді сақтауға дайындау).
20. Көлік (5 сағат):
1) мектеп-интернатқа жол жүру (жол сызбасы, көлік түрлері). Көліктегі тәртіп. 
Көшедегі тәртіп;
2) жол жүру ережелері.
21. Байланыс құралдары (4 сағат):
1) пошта. Поштамен жіберу түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай 
аудармалар, жедел хаттар).

22. Отбасылық экономика (4 сағат):
1) ақша. Заманауи ақша түрлері: қағаз ақша, айырбастайтын ұсақ ақша. 
Қазақстандық ақшалар (тиын, теңге).
23. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынас орнату (8 сағат):
1) завод. Фабрика. Ферма. Соларда жұмыс істейтін адамдардың мамандықтары: 
жұмысшы, тігінші;
2) пошта. Көлік. Адамдардың мамандықтары: пошташы,газет таратушы, жүргізуші (
шофҰр);
3) құрылыс мамандықтары: сылақшы, бояушы, тас қалаушы.
3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны
24. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):
1) ағзаны шынықтыру (жаттығу, сүртіну, мезгілдік киімдер, денешынықтыру 
сабақтары). Қолды күту (қолдардың терісін және тырнақты күту, кремдер). Аяқтарды 
күту (тырнақтарды күту);
2) медицина мекемелері(емханалар, дәріханалар, ауруханалар), олардың қызметі;
3) медицина мекемелерінің қызметкерлері (дәрігерлер, медбикелер, дәріхана 
қызметкерлері);

4) медициналық көмек түрлері: "жедел жәрдем", үйде көрсетілетін көмек, 
амбулаторияда қабылдау, ауруханаға жатқызу, жедел жәрдемді және дәрігерді үйге 
шақырту;
5) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.
25. Отбасылық қатынастар (5 сағат):
1) отбасы мүшелерінің туылған күндерін атап өту; сыйлық таңдау;
2) ата-аналарға және тәрбиешілерге кішкентай балаларды күтуде көмек көрсету.
26. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (4 сағат):
1) мемлекеттік мерекелер: Тәуелсіздік Күні; Конституция күні; Республика күні; 
Халықаралық әйелдер күні; Қазақстан халықтарының ынтымақтастық күні; Отан 
қорғаушылар күні.
27. Бос уақыт және қызығушылық (4 сағат):
1) үй және бөлме жануарлары; үй жағдайында ит және мысықтарды асырау 
ерекшеліктері;
2) аквариумның құрылымы, балықтарды асырау;
3) үй жағдайында құстарды асырау ерекшеліктері;
4) сырқаттардың алдын алу шаралары (санитарлы-тазалық талаптарды сақтау, 
жануарлар ауруларының алдын алу).

28. Тамақтану (10 сағат):
1) тамақ дайындау тазалығы, азық-түлікті және суық тамақтарды сақтау;
2) электр және газ плитасы; сіріңке және электртұтатқышты қолдану;
3) кесуге арналған құралдармен жұмыс істегенде сақтандыру ережелері және 
санитарлы-тазалық талаптары;
4) макарон өнімдерінің түрлері. Кеспеден тамақ дайындау;
5) жарма түрлері. Жарманы бірінші және жылумен өңдеу. Ботқаны (қарақұмық) 
суда және (ұнтақ жарманы) сүтте дайындау;
6) көкөністер. Көкөністерді бірінші және жылумен өңдеу. Көкөністерден гарнир 
және салаттар дайындау (пюре, бұқтырылған көкөністер).
29. Сауда (5 сағат):
1) нарық. Базар бөлімдері. Халықты азық-түлікпен қамтамасыз етудегі базардың 
рөлі. Зат базары, ашық, жабық, уақытша, көп мөлшерде, аз мөлшерде сататын.
30. Тұрғын үй (6 сағат):
1) тұрғын үйге қойылатын тазалық талаптары және оны қамтамасыз ету шаралары;
2) білім алушының жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар;
3) ағаш үй. Заттарды (киім, қажетті бұйымдар) киіз үйде сақтау ерекшеліктері;

4) пәтерді күнделікті жинау (құрғақ және сулы). Шаңсорғыш;
5) төселінуіне қарай еденді күту (лак, бояу, линолеум).
31. Киім және аяқ киім (5 сағат):
1) киімді ұсақ-түйек жөндеу (ілгіштерін, түймелерін қадау);
2) жібек мата және түрлі түсті қалың маталардан тігілген заттарды жуу.Жуғыш 
құралдар;
3) фартуктерді, орамалдарды, майлықтарды үтіктеу.
32. Байланыс құралдары (5 сағат):
1) байланыстың негізгі құралдары (пошта, телефон, телеграф). Поштамен жіберу 
түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай аудармалар, жеделхаттар);
2) хаттардың түрлері (жабық, ашық, жай, тапсырыспен). Әртүрлі хаттарды жіберу 
реті. Конверттерде мекен-жайды жазу;
3) телеграф. Телеграф қызметінің түрлері. Жеделхаттардың мәтіндерін құрастыру.
33. Көлік (5 сағат):
1) қалалық және қала маңындағы көлікті пайдалану. Жол жүру құнын төлеу 
ерекшеліктері (бір реттік, бір айлық жол жүру билеті). Қала маңына жүретін 
автобустардың жүру кестесі, автобусқа отыру тәртібі. Көлікте жүру тәртібі.

34. Отбасылық үнемдеу (5 сағат):
1) ақша. Ақшаның рөлі және қызметі: айырбастау құралы, тауарды немесе қызметті 
сатып алып-сатқанда төлем түрі, тауардың бағасы және құнының өлшемі; сақтау және 
жинақтау құралы; тіршілік ету құралы;
2) заманауи ақшалардың түрі: төлеп және төлемсіз (пластик карточкалары).
35. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):
1) еңбек және жұмыс. Еңбек және еңбек әрекеті;
2) әрекет нәтижелері: кітап оқу, телебағдарламалар көру, би, достарға бару, қонақ 
қабылдау және азық-түлік еңбегі;
3) жеңіл және қиын жұмыс, біліктілік.
4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны
36. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):
1) жасөспірімнің жеке тазалығы. Күн тәртібі, тамақтануы. Өзіне арналған тамақ 
тәртібін таңдау;
2) үй дәріханасы. Шөптік өсімдіктер: суық тиген сырқаттар; асқазан-ішек құрылысы
жолдарының аурулары; тіс ауруы;
3) жарақат алғандағы: жара, соққы, сүйек шыққанда, сынғанда алғашқы көмек 
көрсету. Сырқатты емдегенде халықтық емдер;

4) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.
37. Отбасылық қатынастар (6 сағат):
1) сыйлық жасау қазақ халқының салты ретінде;
2) дау-дамайлар. Оның алдын-алу мүмкіндіктері, одан шығу жолдары;
3) ата-аналық міндеттер, балаларға деген сүйіспеншілік. Ажырасу және оның 
салдары;
4) отбасылық дәстүрлер және мерекелер, олардың отбасы негізін нығайтудағы рөлі.
38. Бос уақыт және әуестенулер (5 сағат):
1) кітаптар, газеттер, журналдар;
2) теледидар хабарлары, оларды таңдау және көру.
39. Мерекелер. Салтанаттар. Рәсімдер (5 сағат):
1) діни мерекелер: Рождество, Пасха, Масленица; Құрбан-айт.
40. Тамақтану (14 сағат):
1) ас дайындау. Көкөніс, ет және балық өнімдерін өңдеу;
2) ас дайындауда қауіпсіздік техникасын сақтау тәртібі; қайнаған сумен, тұрмыс 
техникасын қолданғанда;

3) үстелді түскі асқа дайындау және асхана құралдарын қолдану ережелері;
4) жеңіл тағамдар, олардың түрлері.
41. Сауда (6 сағат):
1) әмбебап дүкендер және арнайы азық-түлік дүкендері, олардың бөлімдері. Кейбір 
тауарлардың бағасы, оларды сатып алу тәртібі.
42. Тұрғын үй (6 сағат):
1) тұрғын үйді жинау. Үйді мезгілімен жинау. Терезе күтімі. Пешке от жағу;
2) жиһазды құрылымына қарай күту (жұмсақ жиһаз, полировка, лак).
43. Киім (6 сағат):
1) түрлі матадан тігілген киімдерді жуу (түрлі түсті және ақ) қолымен және кір 
жуғыш машинада. Кір жуу құралдары. Кір жуғыш машинаны қолдану ережесі;
2) заттарды үтіктеу. Үй жағдайында кішкене дақтарды кетіру;
3) қазақтардың сырт киімі, оның ерекшеліктері.
44. Байланыс құралдары (5 сағат):
1) бандероль түрлері (қарапайым, құнды, тапсырыс); посылкалар; оларды салу реті; 
жіберу бағасы; түбіртекті толтыру.

45. Көлік (5 сағат):
1) қалааралық, теміржол көлігі, вокзалдар. Вокзалдардың анықтама бөлімі. Поездар 
кестесі. Жолаушылар вагондарының түрлері. Түрлі орындарға жол жүру бағасы. 
Теміржол билеттерін сатып алу. Жүк сақтау камералары.
5-тарау. Оқу пәнінің 8–сыныптағы базалық білім мазмұны
46. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):
1) бет терісін күту. Косметикалық құралдар (лосьондар, кремдер). Қырыну, қырыну 
жиілігі, электр қырынғыш және станокпен қырыну. Бет әлпетті бояу опа далаптары, 
оны қолдану;
2) құрт аурулары және олардың алдын алу шаралары;
3) қышыма, алдын алу шаралары, күресу жолдары;
4) қайғылы жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек (тізенің зақымдалған жерін 
өңдеу тәртібі, тамаққа уланғанда асқазанды жуу; түрлі деңгейде үсік шалғанда, күн 
өткенде қолданылатын шаралар);
5) ашушаңдық түрлері, шабуыл жасағанда қашу жолдары және тәртібі.
47. Тұлғааралық қатынастар (4 сағат):
1) достық сезімнің пайда болуы. Танысу, әңгімелесу. Бойжеткеннің (бозбаланың) 
сырт келбеті. Махаббат және ғашық болу, оларды ерекшелейтін сипаттар. Сөз байласу, 
бір-біріне қоятын талаптар.

48. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (4 сағат):
1) түрлі халықтардың дәстүріндегі жерлеу. Ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері
. Қатысушылардың тәртібі. Еске алу;
2) әртүрлі ұлттардың дәстүрлері. Ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері. 
Қатысушылардың тәртібі.
49. Бос уақытты өткізу және қызығушылық (5 сағат):
1) бақша отырғызу: жерді дайындау. Дәнді егуге дайындау (қияр). Көкөністердің 
көшеттерін егу; қыс мезгілінде терезенің адына көкөніс егу.
50. Тамақтану (10 сағат):
1) қамырдың түрлері және одан жасалатын өнімдер. Жұмсақ шелпекке арналған 
қамыр, оны пісіру. Тәтті нанға арналған қамыр, печенье жасау. Бисквитты қамыр, торт 
жасау. Қатпарлы қамыр;
2) азық-түлікті сақтауға дайындау. Көкөністерді, жеміс-жидектерді сақтау тәсілдері 
және реті.
51. Сауда (4 сағат):
1) сауда үйлері. Тауар түрлерінің ерекшеліктері. Олардың жұмыс кестесі. Тауар 
таңдау.
52. Тұрғын үй (6 сағат):
1) үйді жекешелендіру. Тұрғын үйді жалға алу (жалға беру);

2) ас үйді тазалау, дәретхананы жуу, ваннаны, раковинаны жуу. Жуу құралдары.
53. Киім және аяқ киім (6 сағат):
1) киімнің және аяқ киімнің мөлшерлерін білу. Өлшемді алу. Киімдерде қажетті 
белгіні табу;
2) кір жуатын орын. Қолдану тәртібі (белгілер, бланктарды толтыру). Қызмет 
түрлері. Өзіне-өзі қызмет жасайтын кір жуатын орын;
3) қазақ халқының ерлерге арналған ұлттық киімі.
54. Байланыс құралдары (5 сағат):
1) телефон. Телефон анықтамасын пайдалану. Милиция щақыру, өрт сөндіру тобын 
шақыру, газ шыққан уақытта апаттық қызметті шақырту.Телефон арқылы ақпарат алу. 
Халықаралық телефон байланысы. Автоматты телефон байланысын пайдалану реті. 
Халықаралық телефон байланысына тапсырыс беру. Телефон байланысының ақысы.
55. Көлік (5 сағат):
1) қаларалық автокөлік; автобекет; негізгі автобус аялдамалары; автобустың жол 
жүру сызбалары. Автобустардың жүру кестесі, билеттерді алу реті, жол жүру ақысы. 
Автобекет қызметі.
56. Отбасылық экономика (5 сағат):
1) ірі сатып алуларды жоспарлау (киім, жиһаз). Жазғы демалысты жоспарлау;

2) тұрғын үйді ұстау. Тұрғылықты орынның және коммуналды қызметтердің 
ақысын төлеу. Жинақ кассалары;
3) ағымдағы қаражат жұмсаулар және мәдени қажеттілікті қанағаттандыруға 
арналған қаражаттар (киноға, театрға билеттер, жол жүру ақысы, жеке тазалыққа 
арналған заттар, аяқ киім және киімді жөндеу).
57. Жұмысқа орналасу және іскерлік қарым-қатынас (6 сағат):
1) еңбек келісім шарты – жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы өзара міндеттер 
туралы келісімдер, мінезі туралы, мазмұны және шарты туралы келісімдер сипаты,
жұмыс орындағаны үшін төленетін еңбекақы. Еңбекақы: уақытылы, алыс-беріс, 
номиналды, нақты, келісімді жалақы.
6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны
58. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):
1) темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің зияны;
2) мерез, жұқпалы аурулар және олардың алдын алу шаралары;
3) ауырған адамдарды күту. Еңбекке жарамсыз қағазы. Сақтандыру медицинасы. 
Диагностикалық орталықтар. Жекеменшік емханалар.
59. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (4 сағат):
1) некеге тұру. Құда түсу, аттастыру, сөз байласу, некені тіркеу, сырға салу. Қазақ 
халқының дәстүрлі үйлену тойы. Тойға дайындық, салтанатты өткізу, некелесушілер 
және қонақтардың киімдері.

60. Мерекелер. Салтанаттар. Рәсімдер (4 сағат):
1) мерейтойлар, зейнетке щығу, бала туылу.
61. Бос уақыт және қызығушылық (5 сағат):
1) гүлзар, оны қалыптастыру, күтім (біржылдық және көпжылдық өсімдіктер, 
гүлдердің көбею тәсілдері). Бөлме өсімдіктерін күту.
62. Тамақтану (10 сағат):
1) әртүрлі халықтардың ас үй ерекшеліктерімен танысу;
2) қазақ дастарханының ерекшеліктері, үстелді дайындау. Ұлттық тағамдарды 
дайындау;
3) кішкентай балалардың тамақтануы. Ботқа дайындау;
4) диеталық тамақтану, оның ерекшеліктері. Варенник дайындау.
63. Сауда және қызмет (4 сағат):
1) комиссиялық дүкендер (секонд хэнд, сток). Тауарларға мезгілдік жеңілдіктер. 
Тұрғындардан заттарды сатып алу;
2) жөндеу шеберханалары. Фотаға түсіру ательесі. Сән салондары.
64. Тұрғын үй (6 сағат):

1) интерьер. Пәтерде жиһазды орналастыру. Пәтердегі жөндеу жұмыстары, 
ағымдағы жөндеу жұмыстары, оны жүргізу тәртібі;
2) киіз үйдің іші, оны безендіруде қолданбалы өнер бұйымдары.
65. Киім және аяқ киім (6 сағат):
1) киім үлгісі, сән, сәннің пайда болу тарихы;
2) киімді жаңалау; киім таңдау, аяқ киімді дүкеннен және базардан сатып алу;
3) кір жуатын орын, көрсетілетін қызмет түрлері; киімдерді өткізуге дайындау 
тәртібі;
4) қазақтың зергерлік өнері. Зергерлік бұйымдар ұлттық киімге қосымша ретінде.
66. Байланыс құралдары (5 сағат):
1) ақша аударымдары; аударым түрлері (поштамен, телеграф арқылы); 
түбіртектерді толтыру; аудармалардың бағасы.
67. Көлік (5 сағат):
1) әуекөлік; аэропорт; аэробекет; маршруттар. Билеттерді сатып алу тәртібі (
авиакассалар); жол жүру құны. Жүкті және қол жүгін рәсімдеу.
68. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) сақтандыру - дүние мүлікті және денсаулықты сақтау тәсілі. Міндетті сақтандыру
, өз еркімен сақтандыру. Сақтандыру келісім шарты, жарналар, сомасы, сақтандыру 
жағдайы;
2) несие беру жүйесі. Несие алуға қажетті құжаттар. Қысқа мерзімді және ұзақ 
мерзімді несиелер. Несие алушының тәуекелі.
69. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):
1) жұмысқа орналасу. Жұмысқа орналасуға қажетті құжаттар, оларды рәсімдеу. 
Іскерлік қағаздар, оларды толтыру ережелері. Жұмысқа орналастыру мекемелері және 
бөлімдері (кадрлар бөлімі, халықты жұмыспен қамту орталықтары). Уақытша жұмыс, 
үйде орындайтын жұмыс, кіші бизнес. Жұмыссыздық, жәрдемақылар;
2) тұрғындарға көрсетілетін кәсіби емес еңбек қызметтері (пәтер жөндеу, аяқ киім 
жөндеу, ауру адамға қарау, еден жуу, кір жуу, үй жинау, бала қарау).
7-тарау. 5–сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
70. Пәндік нәтижелер.
71. Білім алушылар:
1) жер сілкініп және өрт шыққанда өзін ұстау ережелерін;
2) негізгі азық-түлік бағаларын;
3) тамақ дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалық талаптарды;

4) азық-түлік дүкендерінде тауар сатып алу тәртібін;
5) киім, аяқ киімді күту ережелерін;
6) жол жүру ережелерін біледі деп күтіледі.
72. Білім алушылар:
1) таңертең және кешке жуынуды; шаштарын тарап және шаш үлгісін таңдай алуды
; дене тазалығы және оның күтіміне байланысты әрекеттерді орындауды;
2) төтенше жағдай уақытында ережелерге сәйкес әрекеттенуді;
3) спорттық нысандарда қосалқы бөлмелерді пайдалануды (шешінетін орын, душқа 
түсетін орын);
4) сабақтар және секциялар кестесінде бағдарлауды;
5) сыйлықтар таңдап және оларды сыйға тартуды;
6) бутербродтарға қажет азық-түлікті пышақпен кесу; сүтпен және сүтсіз шай 
демдеу; жұмыртқаны қайнату және оны қуыруды, омлет дайындауды;
7) кухняға қажет құралдарды, плитаны, ыдысты тазалап, жууды;
8) сатып алынған затқа, қоғамдық көлікте жүргенде ақшасын төлеуді;
9) дүкендегі азық-түліктің сақталу мерзімін анықтауды;

10) ылғал аяқ-киімді құрғату, оны сақтауға дайындау; крем таңдау және былғары 
аяқ-киімді тазалауды;
11) жол жүру ережесін сақтауды меңгереді деп күтіледі.
8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
73. Пәндік нәтижелер.
74. Білім алушылар:
1) медициналық көмек түрлерін;
2) су тасқыны кезінде өзін ұстау ережелерін;
3) үй жағдайында ит және мысық асырау ережелерін;
4) тұрғын үйге қойылатын талаптарды;
5) негізгі байланыс құралдарын;
6) қоғамдық көлікте өзін ұстау тәртібін біледі деп күтіледі.
75. Білім алушылар:
1) сүлгімен сүртініп және денесіне су қуюды; қолдарын жуып, тырнақтарын алып 
қолдарының терісіне күтім жасауды;
2) дәрігер және "жедел жәрдемді" үйге шақыруды;

3) өзінің киіміне және сырт келбетіне қарау; кішкентай балаларды серуенге 
киіндіруді;
4) кішкене сыйлықтарды өз қолдарымен жасауды;
5) үй жануарларын күту; қажет болған жағдайда мал дәрігерінің көмегіне жүгінуді;
6) макарон өнімдерін қорапта, этикеткада берілген стандартты нұсқау бойынша 
қайнатуды;
7) ботқаны суда және сүтте қайнатуды;
8) картопты қайнатып пюре даярлауды;
9) түрлі ас мәзірін еске ала отырып үстелді кешкі асқа дайындауды;
10) бөлмені құрғақ және сумен тазалау; кілемдерді; жұмсақ жиһазды, кітап 
сөрелерін, батареяларды тазартуды;
11) ілгек және түймелерді тігуді;
12) конверттерге мекен-жайды жазу; жеделхаттарды жіберуді (мәтінін ересектер 
құрастырады);
13) қоғамдық көліктің қажетті аялдамасын табу, қажет маршрутты таңдау, жол 
ақысын төлеуді меңгереді деп күтіледі.
9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

76. Пәндік нәтижелер.
77. Білім алушылар:
1) жеткіншектің тамақтану кестесін;
2) жарақаттанғанда, сүйек шыққан, сынған жағдайларда алғашқы медициналық 
көмек көрсетуді;
3) қоғамдық орындарда өзін ұстай алуды;
4) тұрмыстық заттарды қолданғанда қауіпсіздік техникасын сақтау ережелерін;
5) үстелді дайындау және үстелде өзін ұстау ережелерін;
6) вокзалдың анықтама қызметін қолдану ережелерін біледі деп күтіледі.
78. Білім алушылар:
1) қораптардағы стандартты нұсқауларға сәйкес шөп дәрілерден тұнбалар жасай 
алуды;
2) жарақаттарды өңдеп және таңуды;
3) қарапайым сыйлықтар (сувенирлер) дайындауды;
4) отбасындағы демалыс және бос уақытты өткізуге қатысуды;
5) үстелді түскі асқа дайындауды;

6) қарапайым закускалар дайындауды;
7) тұрмыстық бөлмелерді жинастыруды;
8) жиһазды тазалай алуды;
9) айна және әйнектерді жууды;
10) кір жуғыш машинаның көмегімен ақ және түрлі-түсті киімдерді жеке жууды;
11) киімді үтіктеуді;
12) дақтарды түрлі әдістермен және құралдармен шығаруды;
13) басқа жаққа жіберуге тиісті заттарды жұмсақ қорапқа, жәшікке салуды;
14) бандероль, посылкаларды толтыра алуды;
15) теміржол кассасынан билет сатып алуды меңгереді деп күтіледі.
10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер
79. Пәндік нәтижелер.
80. Білім алушылар:
1) сәндік опа далаптарды қолдану ережелерін;

2) қайғылы жағдайда алғашқы көмек көрсету ережелерін;
3) духовка және қысқа толқынды пеш пайдалану ережелерін;
4) жуу құралдарын қолдану ережелерін;
5) аппатық қызмет телефондарының номерлерін біледі деп күтіледі.
81. Білім алушылар:
1) мақсатына, терісінің ерекшелігіне байланысты косметикалық құралдарды таңдап 
және қолдануды; қырынуды;
2) сәндік косметиканы пайдалануды;
3) күйіп, үсіп қалған жағдайларда алғашқы көмек көрсетуді;
4) суға батып бара жатқан адамға алғашқы көмек көрсетуді;
5) жерлеу, еске алу рәсімдерін ұйымдастырып, өткізгенде қажетті көмек көрсетуді;
6) егін егуде жерді және дәнді дақылдарды дайындай алуды; көкөністерді, картопты
отырғызуға көшеттерді дайындауды;
7) рецепт бойынша қамырдан өнім жасай алуды;
8) қабырғаларды жуып, раковинаны тазалауды;
9) кір жуу қызметін пайдалануды;