16.Белгiлi эмоционалдык жай-күйлер тiзiмiн жазып, оларды жiктеніз. Эмоция (фр. emotion, лат. еновео — толғану) — адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын көңіл-күй.
Эмоциялар бір қарағанда бізге қаншалықты қарапайым болып көрінсе де, күрделі құрылымымен ерекшеленеді.
Алғаш рет эмоциялардың психологиялық құрылымының күрделілігі туралы идеяны 19 ғасырдағы көрнекті неміс психологы тұжырымдады. В.Вундт. Оның пікірінше, эмоциялар құрылымы үш негізгі өлшемді қамтиды: 1) ләззат алу-мазасыздық; 2) қозу-тыныштандыру; 3) кернеудің ажыратымдылығы
1872 жылы «Адам мен жануарлардағы эмоциялардың көрінісі» кітабын басып шығарған Чарльз Дарвин эмоциялар дамуының эволюциялық жолын көрсетті және олардың физиологиялық көріністерінің шығуын негіздеді. Оның идеяларының мәні мынада: эмоциялар не пайдалы, не олар өмір сүру үшін күресте эволюция процесінде қалыптасқан әртүрлі мақсатқа сай реакциялардың қалдықтары (рудименті) ғана. Ашуланған адам қызарып, қатты тыныстап, жұдырығын түйеді, өйткені оның алғашқы тарихында кез келген ашу адамдарды ұрысқа апарып, бұлшықеттердің жігерлі жиырылуын, демек, тыныс алу мен қан айналымын күшейтіп, бұлшықет жұмысын қамтамасыз ететін. Қорқыныш кезінде қолдың терлеуін ол маймыл тәрізді адам ата-бабаларында қауіп төнген кездегі бұл реакция ағаштардың бұтақтарын ұстауды жеңілдететіндігімен түсіндірді.
Көптеген зерттеушілер әртүрлі себептермен негізгі немесе іргелі эмоциялар деп аталатындарды, яғни адамның эмоционалдық өмірінің барлық алуан түрін құрайтын қарапайым эмоционалдық процестерді бөліп көрсетуге тырысады. Әртүрлі зерттеушілер бұл эмоциялардың әртүрлі тізімін ұсынады, бірақ әзірге жалғыз және жалпы қабылданған бірде-бір тізім жоқ.
Қ.Е. Izard негізгі эмоциялардың келесі тізімін ұсынады:
Қызғушылық – толқу;
Ләззат - бұл қуаныш;
Таң қалу;
Қайғы – азап;
Ашу – ашу;
жиіркеніш – жиіркеніш;
Менсінбеу – елемеу;
Қорқыныш - қорқыныш;
ұят - ұялшақтық;
Кінә - өкіну.
